გაწონასწორებულობა მეტ სიტკბოებას შესძენს შენს ცხოვრებას
შემწყნარებლობა ჰგავს შაქარს ფინჯან ყავაში. ცხოვრებისთვის სიტკბოს მისაცემად შეიძლება შაქრის სათანადო რაოდენობის დამატება. მაგრამ, როდესაც გადამეტებულად ვიყენებთ შაქარს, ხშირად ნაკლებად შემწყნარებლები ვართ. რატომ?
„ადამიანებს არ სურთ, იყვნენ შემწყნარებლები — აღნიშნა მწერალმა ართურ მ. მელზარმა, მიჩიგანის შტატის უნივერსიტეტის პროფესორის თანაშემწემ. — ადამიანების ხასიათშია მიდრეკილება. . . აკვიატებისკენ“. ასე რომ, შეუწყნარებლობა მხოლოდ უმცირესობის ხასიათის ნაკლი არ არის; შეზღუდული აზროვნება ბუნებრივია ყველასთვის, რადგან მთელი კაცობრიობა არასრულყოფილია (შეადარე რომაელთა 5:12).
პოტენციური არამკითხეები
ჟურნალი „ტაიმი“ 1991 წელს იუწყებოდა შეერთებულ შტატებში აზროვნების მზარდ შეზღუდულობაზე. სტატიაში აღწერილი იყო „არამკითხე ცხოვრების წესი“, იმ ადამიანების, რომლებიც ცდილობენ, ყველას დაუდგინონ მოქმედების საკუთარი ნორმები. ვინც მათ აზრს არ ეთანხმება მათი მსხვერპლი ხდება. მაგალითად, ბოსტონში ერთი ქალი სამსახურიდან იმიტომ გაათავისუფლეს, რომ მას არ სურდა, მაკიაჟი ეხმარა. ლოს-ანჯელესში მამაკაცი იმიტომ გაათავისუფლეს სამსახურიდან, რომ მსუქანი იყო. ასე ძალიან რატომ ცდილობენ სხვების დამორჩილებას?
შეზღუდული აზროვნების მქონე ადამიანები გონიერები არ არიან, მათში არის ეგოიზმი, სიჯიუტე და დოგმატიზმი. მაგრამ ადამიანთა უმრავლესობა ნუთუ, გარკვეულწილად, არაგონივრულები, ეგოისტები, ჯიუტები და დოგმატურები არ არიან? თუ ხასიათის ეს შტრიხები მტკიცედ გაჯდება ჩვენს პიროვნებაში, აუცილებლად შეზღუდული აზროვნების ადამიანები ვიქნებით.
რა შეიძლება ითქვას შენზე? ნუთუ უკმაყოფილოდ იქნევ თავს კერძების შერჩევაში სხვა პიროვნების გემოვნებაზე? ჩვეულებრივ, საუბრის დროს, ხომ არ გსურს, ბოლო სიტყვა შენ თქვა? როდესაც ჯგუფთან ერთად მუშაობ, ხომ არ გგონია, რომ ყველა შენი აზრის თანახმად უნდა მოიქცეს? თუ დიახ, კარგს იზამდი, თუ ყავაში ცოტაოდენ შაქარს დაუმატებდი.
მაგრამ, როგორც წინა სტატიაში იყო ნახსენები, შეუწყნარებლობა შესაძლოა მტრულ, აკვიატებულ თვალსაზრისში გამოვლინდეს. ერთი ფაქტორი, რაც აძლიერებს შეუწყნარებლობას, არის ძლიერი, შიშით გაჟღენთილი, მღელვარება.
‘გაურკვევლობის ძლიერი გრძნობა’
ეთნოლოგებმა შეისწავლეს კაცობრიობის წარსული, რომ გაერკვიათ, როდის და სად იყო რასებთან დაკავშირებული აკვიატებული აზრი აშკარად გამოკვეთილი. მათ აღმოაჩინეს, რომ ასეთი შეუწყნარებლობა არ არის ყოველთვის აშკარა, არც ყველა ქვეყანაშია ერთნაირად. გერმანულ ენაზე გამოცემული ბუნების შესახებ მეცნიერთა ჟურნალი „გეო“ იუწყება, რომ რასობრივი უთანხმოებები ხდება კრიზისების დროს, როდესაც „ადამიანებს გაურკვევლობის ძლიერი გრძნობა აწუხებთ და ფიქრობენ, რომ საფრთხე ემუქრებათ“.
ასეთი ‘გაურკვევლობის ძლიერი გრძნობა’ არის თუ არა დღეს ფართოდ გავრცელებული? ფაქტია, რომ დიახ. დღეს, ისე როგორც არასდროს, კაცობრიობა ჩიხშია მომწყვდეული ერთმანეთზე მიყოლებული კრიზისებით. უმუშევრობა, ფასების მერყეობა, მჭიდრო დასახლება, ოზონის ფენის გათხელება, დამნაშავეობა ქალაქებში, სასმელი წყლის დაბინძურება, გლობალური თბობა — ნებისმიერი, ამ პრობლემებთან დაკავშირებული, გულისგამაწვრილებელი შიში უფრო ზრდის მღელვარებას. კრიზისი იწვევს შიშით გაჟღენთილ მღელვარებას და გადაჭარბებული, შიშით გაჟღენთილი მღელვარება კი იწვევს შეუწყნარებლობას.
ასეთი შეუწყნარებლობა თავს იჩენს, მაგალითად, იქ, სადაც განსხვავებული ეთნიკური ან კულტურული ჯგუფები ერთმანეთშია შერეული, მაგალითად, ევროპის ზოგ ქვეყანაში. ერთ-ერთი ჟურნალის ცნობების თანახმად, 1993 წელს დასავლეთ ევროპის ქვეყნებში 22 მილიონზე მეტი ემიგრანტი იყო (National Geographic). მრავალ ევროპელს „აფიქრებს ახალმოსულთა მოზღვავება“, რომელთაც სხვა ენა, კულტურა და რელიგია აქვთ. გავრცელდა უცხოელების საწინააღმდეგო თვალსაზრისი ავსტრიაში, ბელგიაში, ბრიტანეთში, საფრანგეთში, გერმანიაში, იტალიაში, ესპანეთსა და შვედეთში.
რა შეიძლება ითქვას მსოფლიო ლიდერებზე? ჰიტლერმა 1930-იან და 1940-იან წლებში სახელმწიფო პოლიტიკად აქცია შეუწყნარებლობა. სამწუხაროდ, დღეს ზოგი პოლიტიკური და რელიგიური ლიდერები შეუწყნარებლობას იჩენენ საკუთარი მიზნების მისაღწევად. ასე მოხდა ზოგ ადგილებში, მაგალითად, ავსტრიაში, საფრანგეთში, ირლანდიაში, რუსეთში, რუანდასა და შეერთებულ შტატებში.
აპათიის ხაფანგისგან მორიდება
ძალიან ცოტა შაქარი ყავაში და ჩვენ ვგრძნობთ, რომ ყავას რაღაც აკლია; ზომაზე მეტი შაქრით კი პირში უსიამოვნო სიტკბოს ვგრძნობთ. ასევეა შემწყნარებლობასთან დაკავშირებით. განვიხილოთ მაგალითად, შეერთებულ შტატებში ერთ-ერთი კოლეჯის ლექტორის დაკვირვება.
რამდენიმე წლის წინ დავიდ რ. კარლინი (უმცროსი) მივიდა დასკვნამდე, რომ არსებობს უბრალო, მაგრამ ძალიან ეფექტური საშუალება კლასში მსჯელობის გასაღვივებლად. ის განზრახ ამბობდა ისეთ ფრაზას, რომელიც სტუდენტებს გამოიწვევდა, რადგან იცოდა, რომ ისინი არ დაეთანხმებოდნენ მას. ამას კი გაცხოველებული მსჯელობა სდევდა თან. მაგრამ 1989 წელს კარლინმა აღნიშნა, რომ იგივე მეთოდი აღარ იყო ეფექტური. რატომ? მიუხედავად იმისა, რომ სტუდენტები არ ეთანხმებოდნენ მის ნათქვამს, სულაც არ ჰქონდათ შეკამათების სურვილი. კარლინმა განმარტა, რომ ისინი შეეგუენ „სკეპტიკოსის ადვილად შეწყნარებას“ — უზრუნველ, უდარდელ პოზიციას.
ნუთუ უდარდელი პოზიცია იგივე შემწყნარებლობა არ არის? თუ არავის ადარდებს, რას ფიქრობს და აკეთებს ნებისმიერი პიროვნება, მაშინ არავითარი ნორმებიც აღარ არსებობს. როცა არ არსებობს ნორმები, იქ აპათია — ინტერესის სრული უქონლობა მეფობს. რა იწვევს მდგომარეობის ასეთ შეტრიალებას?
პროფესორ მელზერის თვალსაზრისის თანახმად, აპათია შესაძლებელია გავრცელდეს იმ საზოგადოებაში, რომელიც ღებულობს მოქმედებების სხვადასხვა ნორმებს. ადამიანები მივიდნენ იმ დასკვნამდე, რომ ნებისმიერი მოქმედება მისაღებია და ყველაფერი უბრალოდ პიროვნების ინდივიდუალური არჩევანია. იმის ნაცვლად, რომ იფიქრონ და დასვან კითხვა, რა არის მისაღები და რა — არა, ადამიანები „ხშირად ირჩევენ, საერთოდ არ იფიქრონ“. მათ არა აქვთ სათანადო მორალური ძალა, რაც პიროვნებას უბიძგებს, მტკიცედ აღუდგეს წინ სხვების შეუწყნარებლობას.
რა შეიძლება ითქვას შენზე? შემთხვევით ხომ არ დაგინახავს, რომ თვითონაც გაითავისე უდარდელი პოზიცია? ნუთუ იცინი უხამს ან რასისტულ ხუმრობებზე? იქნებ მოზარდ შვილს, გოგო იქნება თუ ბიჭი, ნებას რთავ, უყუროს სიხარბისა და უზნეობის მხარდამჭერ ვიდეო-ფილმებს? ნუთუ ფიქრობ, რომ არაფერია იმაში ცუდი, თუ შენი შვილები ძალადობით გაჟღენთილი ვიდეო-თამაშებით ერთობიან?
ზომაგადასული შემწყნარებლობით ოჯახი ან საზოგადოება მოიმკის სულიერ ტანჯვას, რადგან არავინ იცის — ან არავის ადარდებს — რა არის სწორი და რა — არა. აშშ-ის სენატორი დენ კოუტსი იძლეოდა გაფრთხილებას „აპათიის, როგორც შემწყნარებლობის მახეზე“. შემწყნარებლობამ შეიძლება გამოიწვიოს გონებაგახსნილი აზროვნება; გადაჭარბებულმა შემწყნარებლობამ — აპათია — უვიცობა.
მაშასადამე, რის მიმართ უნდა გამოვავლინოთ შემწყნარებლობა და რას არ უნდა დავეთანხმოთ? რა არის სათანადო წონასწორობის მისაღწევი საშუალება? ეს იქნება შემდეგი სტატიის განსახილველი საკითხი.
[სურათი 5 გვერდზე]
შეეცადე, გაწონასწორებული რეაქცია გქონდეს ნებისმიერ სიტუაციაში.