რითაა გამოწვეული საინფორმაციო ციებ-ცხელება?
„საინფორმაციო ციებ-ცხელება გამოწვეულია უფსკრულით, რომელიც თანდათან ღრმავდება და რომელიც არსებობს ორ საკითხს შორის: პირველი, რაც ჩვენ გვესმის და მეორე, რასაც ვთვლით, რომ უნდა გვესმოდეს. ეს არის უზომოდ დიდი უფსკრული მონაცემებსა და ცოდნას შორის, რომელიც ჩნდება მაშინ, როცა ინფორმაცია არ გადმოგვცემს იმას, რაც გვსურს ან რაც აუცილებლად უნდა ვიცოდეთ“. ასე წერდა მწერალი რიჩარდ ს. ვარმენი წიგნში „საინფორმაციო ციებ-ცხელება“. „დიდი ხნის განმავლობაში ხალხს წარმოდგენა არ ჰქონდა, თუ რამდენი რამ არ იცოდა და ვერც გრძნობდა ამას. მაგრამ დღეს უმეტესობა ხვდება, რომ ბევრი რამ არ იციან და ამის გამო ვერ ისვენებენ“. ამას კი თან სდევს იმაზე მეტის ცოდნის სურვილი, რაც დღეს ვიცით. დღეს, როდესაც ჩვენს წინაშეა ზღვა ინფორმაცია, მისგან მხოლოდ წვრილმანებს თუ ვიმახსოვრებთ აქა-იქ. მაგრამ, ხშირად, არ ვიცით, სად გამოვიყენოთ მიღებული ინფორმაცია. ამავე დროს, შესაძლებელია, ვფიქრობთ, რომ ყველამ ჩვენზე მეტი იცის და ესმის. ხშირად სწორედ ეს გვაქცევს საინფორმაციო ციებ-ცხელების გავლენაში!
დევიდ შენკი აღნიშნავს, რომ უზომოდ ბევრი ინფორმაცია დამაბინძურებელია და „მონაცემების ჭვარტლს“ წარმოქმნის. შემდეგ აგრძელებს: „მონაცემების ჭვარტლი ხელის შემშლელია; სიმშვიდისთვის წამს არ ტოვებს და აუცილებელი დაფიქრების საშუალებას აღარ იძლევა. . . ეს კი ძალიან გვძაბავს“.
ფაქტია, რომ ძალიან ბევრი ინფორმაცია ან უზომოდ ბევრი მასალა გაღიზიანებას იწვევს, მაგრამ იგივე შეიძლება დაგვემართოს, თუ არ გვაქვს საკმარისი ინფორმაცია ან, უფრო უარესი, ვფლობთ არასწორ ინფორმაციას. ასეთ შემთხვევაში კი, შეიძლება თითოეულმა იგრძნოს, რომ ხალხით გაჭედილ ოთახში სრულიად ეულია. ჯონ ნეიზბიტის აზრით „ჩვენ ზღვა ინფორმაცია გვაქვს, მაგრამ ცოდნას მაინც მოწყურებული ვართ“ (Megatrends).
როგორ შეიძლება კომპიუტერულმა დანაშაულობებმა გავლენა მოახდინოს შენზე
ციებ-ცხელების კიდევ ერთი მიზეზი არის კომპიუტერული დანაშაულობები. დოქტორ ფედერიკ ბ. კოჰენი შეშფოთებული გამოთქვამს აზრს: „გფბ [გამოძიების ფედერალური ბიურო] ვარაუდობს, რომ ყოველწლიურად დაახლოებით 5 მილიარდი ამერიკული დოლარი იკარგება კომპიუტერული დანაშაულობების მიზეზით. დაუჯერებელია, მაგრამ ეს მხოლოდ უზარმაზარი პრობლემის უმნიშვნელო ნაწილია. კომპიუტერული სისტემების სისუსტე იქნა გამოყენებული, რომ ხელში ჩაეგდოთ მოლაპარაკების სადავეები, გაეტეხათ სახელი, გაემარჯვათ სამხედრო კონფლიქტებში და მკვლელობებიც კი ჩაედინათ“ (Protection and Security on the Information Superhighway). ამასთან ერთად მწვავე პრობლემად რჩება ის ფაქტი, რომ ბავშვებისთვის ხელმისაწვდომია კომპიუტერული პორნოგრაფია, რომ აღარაფერი ვთქვათ პირადი ინფორმაციების ხელში ჩაგდებაზე.
უსინდისო «კომპიუტერომანები» ხეკერები განზრახ უშვებენ კომპიუტერულ სისტემებში ვირუსს და გამანადგურებლად მოქმედებენ. ბოროტმოქმედი პროგრამისტები უკანონოდ აღწევენ კომპიუტერულ სისტემებში, ხელში იგდებენ კონფედენციალურ ინფორმაციას და ზოგჯერ ფულსაც იპარავენ. ეს ყველაფერი კი გამანადგურებლად მოქმედებს პირადი კომპიუტერების ათასობით მომხმარებელზე. კომპიუტერული დანაშაულობები ზიანს აყენებს ბიზნესსა და მთავრობას.
კარგად ინფორმირების საჭიროება
რასაკვირველია, ყველა ჩვენგანს სურს, კარგად იყოს ინფორმირებული, მაგრამ ჭეშმარიტი განათლების შეძენისთვის ძალიან ბევრი ინფორმაციის ათვისება საჭირო არ არის, რადგან ის, რაც დღეს ინფორმაციად საღდება სხვა არაფერია, თუ არა მშრალი ფაქტები ან გაურკვეველი მონაცემები, რომლებიც ჩვენ პრაქტიკულ ცოდნას სრულიადაც ვერ გვაძლევს. ბევრმა გამოთქვა აზრი, რომ „ინფორმაციის ბუმის“ ნაცვლად უკეთესი იქნებოდა, ტერმინად გამოგვეყენებინა „მონაცემების ბუმი“ ან, უფრო უარესი, „არაინფორმაციული ბუმი“. ასეთი აზრი აქვს ეკონომისტს, ჰეზალ ჰენდერსონს: „თვითონ ინფორმაცია ცოდნას ვერ გვაძლევს. საინფორმაციო საშუალებების ბატონობაში, კარგად არ გვესმის, თუ რა არის არასწორი ინფორმაცია, დეზინფორმაცია ან პროპაგანდა. მშრალ ინფორმაციაზე ყურადღების გამახვილებას თან სდევს მუდამ უაზრო, მილიარდობით დაუსრულებელი და ერთმანეთთან დაუკავშირებელი, დაუმუშავებელი მონაცემებით გონების გადატვირთვა და არა აზრიანი, გამართული ცოდნის წყურვილი“.
იოსებ ჯ. ესპოსიტო, „ენციკლოპედია ბრიტანიკას“ გამომცემელი ჯგუფის პრეზიდენტი, გულწრფელ შეფასებას იძლევა: „საინფორმაციო ეპოქის უმეტესი ინფორმაცია, ხშირად, ამაოა; უბრალო ხმაურია. . . [საინფორმაციო ბუმი] სმენას გვიხშობს და თუ ვერ ვისმენთ, არც გვეცოდინება“. ორინ ე. კლეპი გვიზიარებს: „ჩემი აზრით, არავინ იცის, თუ რამდენია ყველასთვის ხელმისაწვდომ ინფორმაციაში ფსევდოინფორმაცია, რომელიც თითქოს რაღაცას გვამცნობს, მაგრამ სინამდვილეში არაფრის მთქმელია“.
უეჭველია, კარგად გახსოვს, რომ სკოლაში გადიოდი იმ მასალას, რომელიც გამოცდების ჩასაბარებლად გჭირდებოდა. ხშირად გამოცდების წინ იჭეჭყავდი თავში სასკოლო მასალას. მაგრამ, შეგიძლია გაიხსენო ისტორიის გაკვეთილზე ზედაპირულად ნასწავლი ისტორიული თარიღები? რამდენი შემთხვევა და თარიღი შეგიძლია გაიხსენო? გასწავლა თუ არა იმ ფაქტებმა გონივრული მსჯელობა და ლოგიკური დასკვნების გამოტანა?
უკეთესია მეტის ცოდნა?
თუ სიფრთხილეს არ გამოიჩენ დამატებითი ინფორმაციის მიღების დროს, შეიძლება ბევრი დრო, ჯანმრთელობა, ძილი და ფული ტყუილუბრალოდ დაკარგო. მიზეზი კი ისაა, რომ, მიუხედავად იმისა, რომ მეტი ინფორმაცია უფრო მეტ არჩევანს იძლევა, ინფორმაციას დაწაფებულმა ადამიანმა შეიძლება ვერ მოისვენოს იმის ფიქრში, შეამოწმა თუ არა ყველა ინფორმაცია. დოქტორ ჰუგ მაკკაი გვაფრთხილებს: „ფაქტია, რომ ინფორმაცია არ არის განათლების შეძენის საშუალება. ინფორმაცია, თავისთავად, ნათელს არ ჰფენს სიცოცხლის აზრს. ინფორმაცია სიბრძნის შეძენაში უმნიშვნელო როლს თამაშობს. სინამდვილეში, ქონების მსგავსად, მას შეუძლია სიბრძნეს გადაეღობოს. ჩვენ შეიძლება მეტისმეტი ვიცოდეთ, ისევე, როგორც მეტისმეტს ვფლობდეთ“.
ხშირად ადამიანები გადატვირთულები არიან არა მხოლოდ ინფორმაციის დიდი ნაკადით, არამედ იმითაც, რომ მიღებული ინფორმაცია გაითავისონ, როგორც გასაგები, აზრიანი და ნამდვილად ინფორმაციული. აღნიშნული იყო, რომ ჩვენ „ვგავართ მწყურვალე ადამიანს, რომელსაც მიუსაჯეს სახანრო ონკანიდან სათითის წყლით ავსება. ხელმისაწვდომი ზღვა ინფორმაცია და მისი გადმოცემის მანერა უმეტესწილად ინფორმაციას ჩვენთვის გამოუსადეგარს ხდის“. მაშასადამე, საკმარისია თუ არა ინფორმაცია, უნდა განისაზღვროს არა ოდენობით, არამედ ხარისხითა და ყოველი ჩვენგანის საჭიროებისდა მიხედვით.
რა შეიძლება ითქვას მონაცემების გადაცემაზე?
დღეს კიდევ ერთი გავრცელებული გამოთქმაა „მონაცემების გადაცემა“. ეს გულისხმობს ინფორმაციის ელექტრონულად გადაცემას. მიუხედავად იმისა, რომ ესეც მნიშვნელოვანია, ურთიერთობისთვის ბოლომდე კარგი არ არის. რატომ? იმიტომ რომ, ჩვენ ყველაზე კარგად ადამიანებზე ვრეაგირებთ და არა ტექნიკაზე. მონაცემების გადმოცემისას ვერ ვხედავთ ადამიანის სახის გამომეტყველებას, ვერც თვალებში ვუყურებთ და ვერც ჟესტებს ვხედავთ, რომლებიც ხშირად ბოლომდე გადმოსცემს გრძნობებს საუბრისა და ურთიერთობის დროს. ეს ფაქტორები პირისპირ საუბრისას გვეხმარება გამოყენებული სიტყვების უფრო ნათლად აღქმაში. ვერც ერთი ელექტრონული გადამცემი ბოლომდე ვერ გვიწევს სრულფასოვან დახმარებას აზრის გადაცემაში, ვერც უფრო და უფრო მეტი პოპულარობის მქონე ფიჭური ტელეფონი. ზოგჯერ ადამიანთან პირისპირ საუბრის დროსაც ბოლომდე ვერ ხვდები, თუ რას გულისხმობს მოსაუბრე. მსმენელმა შეიძლება მოსმენილი თავისებურად აღიქვას და არასწორი მნიშვნელობა მიაწეროს. და რამდენად უფრო მეტია ამის საშიშროება, როდესაც მოსაუბრეს ვერ ხედავ!
ცხოვრებაში სავალალო ფაქტია, რომ ზოგიერთი ბევრ დროს უთმობს ტელევიზორის ეკრანთან ან კომპიუტერთან ჯდომას, რაც ოჯახის წევრების გაუცხოებას იწვევს.
გსმენიათ ტექნოფობიაზე?
„ტექნოფობია“ უბრალოდ „ტექნიკის შიშს“ ნიშნავს, მაგალითისთვის შეიძლება დავასახელოთ კომპიუტერებისა და ელექტრონული მექანიზმების გამოყენების შიში. ბევრს სჯერა, რომ საინფორმაციო ეპოქაში ყველაზე მეტ მღელვარებას ეს იწვევს. ერთ-ერთ სტატიაში ვკითხულბთ: „იაპონიაში თანამდებობის პირებს ეშინიათ კომპიუტერების“ (The Canberra Times). ცნობილია, რომ დიდი იაპონური კომპანიის მთავარი დირექტორი, „ფლობს პრესტიჟსა და ძალას. მაგრამ, როდესაც კომპიუტერთან ჯდება, ძალიან ნერვიულობს“. იაპონიის 880 კომპანიის გამოკვლევის თანახმად თანამდებობის პირთა მხოლოდ 20 პროცენტი იყენებს კომპიუტერს.
ტექნოფობიას აძლიერებს მთელი რიგი უსიამოვნებებიც, მაგალითად, 1991 წელს ნიუ-იორკში, ტელეფონების გათიშვის გამო ადგილობრივი აეროპორტები რამდენიმე საათის განმავლობაში პარალიზებული იყო. რა შეგვიძლია ვთქვათ იმ უბედურ შემთხვევაზე, რომელიც 1979 წელს მოხდა ატომურ ელექტრო სადგურზე ტრი-მაილ აილენდზე (აშშ)? სადგურის თანამშრომლებმა რამდენიმე გადამწყვეტი საათი მოანდომეს იმის გაგებას, თუ რამ გამოიწვია განგაში კომპიუტერულ სისტემაში.
ეს მხოლოდ რამდენიმე მაგალითია იმისა, თუ საინფორმაციო ეპოქაში რა ძლიერ მოქმედებს ტექნიკა ადამიანებზე. დოქტორ ფრედერიკ ბ. კოჰენი თავის წიგნში სვამს დამაფიქრებელ კითხვებს: „ამ ბოლო დროს ყოფილხართ ბანკში? კომპიუტერებს რომ არ ემუშავათ, შეძლებდით ბანკიდან ფულის გამოტანას? სუპერმარკეტიც ხომ არ გაგვეხსენებინა? იქნებოდა შესაძლებელი მომხმარებლის შემოწმება კომპიუტერების გარეშე?“
ალბათ, გეცნობა შემდეგი, პირობითი სიტუაციები:
• დავუშვათ გაქვს ახალი ვიდეო-მაგნიტოფონი, შენი აზრით, მას ძალიან ბევრი ღილაკი აქვს და ვერ გაგირკვევია, შენთვის სასურველი პროგრამის ჩასაწერად, რომელს დააჭირო თითი. ასეთ შემთხვევაში დარცხვენილი ან შენს ცხრა წლის დიშვილს უხმობ, რომ ჩაწეროს პროგრამა, ან საერთოდ ხელს იქნევ მასზე.
• ოფისში ტელეფონი რეკავს. ვიღაც შემთხვევით შენთან მოხვდა. სანამდვილეში კი მას შენს უფროსთან სურდა საუბარი, რომლის ოფისიც ზემოთა სართულზეა. სავსებით უბრალო მეთოდით შეგიძლია შეაერთო უფროსთან, მაგრამ საკუთარ თავში ეჭვი გეპარება და ოპერატორს უკავშირდები, რომ მან გადართოს ზარი უფროსთან.
• ახალშეძენილი მანქანის უამრავი ციფერბლატისა და სამართავის შემხედვარეს თავი თვითმფრინავში გგონია. უეცრად ინთება წითელი სინათლე და შენ პანიკაში ვარდები, რადგან არ იცი, რატომ აინთო სინათლე. ამის გამო ინსტრუქციის გულდასმით წაკითხვა მოგიწევს.
აქ ტექნოფობიის მხოლოდ რამდენიმე მაგალითი მოვიყვანეთ. დარწმუნებული ვართ, რომ ტექნიკა, რომელსაც გასული თაობის წარმომადგენლები საოცრებად მიიჩნევდნენ, კიდევ წინ წავა და უფრო რთული გახდება. დღეს, უახლესი დანადგარები, რომლებითაც მაღაზიები მარაგდება, ეფექტური გამოყენებისთვის ძალიან დიდ ცოდნას საჭიროებს. ინსტრუქცია კიდევ უფრო აშინებს მომხმარებელს, რადგან ის კვალიფიცირებული პიროვნებების მიერ სპეციფიკური ტერმინოლოგიითa არის დაწერილი და გათვალისწინებულია მკითხველზე, რომლისთვისაც ნაცნობია ეს ლექსიკა და აქვს გარკვეული ცოდნა და გამოცდილება.
ინფორმაციის თეორეტიკოსი პოლ კაუფმენი მდგომარეობასთან დაკავშირებულ საკითხებს შემდეგნაირად აჯამებს: „საზოგადოებას ინფორმაცია მიმზიდველად, მაგრამ, ამავე დროს, ხელის შემშლელად წარმოუდგენია. . . ერთ-ერთი მიზეზი ისაა, რომ ძალიან დიდი ყურადღება ექცევა კომპიუტერებს, ხოლო ადამიანებს, რომლებიც იყენებენ ინფორმაციას, რომ უკეთ გაერკვნენ და ერთმანეთს სიკეთე გაუკეთონ, თითქმის აღარაფრად აგდებენ. . . პრობლემა ის კი არაა, რომ ძალიან დიდი წარმოდგენა გვაქვს კომპიუტერებზე, არამედ ის, რომ ადამიანებზე ნაკლებად ვფიქრობთ“. გამაოგნებელი ახალი ტექნოლოგიის გამოგონების გამო გამართული აჟიოტაჟის შემდეგ ხშირად თავიდან იწყება ნერვიულობა, თუ შემდეგ რას გამოიგონებენ. ედუარდ მენდელსონი ამბობს: „ტექნიკაში ოცნების კოშკების ამგები ვერასოდეს მიხვდება სხვაობას შესაძლებელსა და სასურველს შორის. თუ, ეფექტის მომხდენი, რთული ამოცანის შესასრულებლად შესაძლებელია მანქანის შექმნა, მეოცნებე ფიქრობს, რომ ღირს ამის გაკეთება“.
ტექნიკის ადამიანზე წინ დაყენება უფრო აძლიერებს საინფორმაციო ციებ-ცხელებას.
ნამდვილად გაუმჯობესდა პროდუქტიულობა?
მიმომხილველი პოლ ეთველი თავის ნაშრომში ამბობს, თუ კომპიუტერებით რამდენი ფულისა და დროის დაზოგვა მოხდა უკანასკნელ წლებში (The Australian). ქვემოთ მოგვყავს მისი კარგად ჩამოყალიბებული რამდენიმე აზრი: „მიუხედავად იმისა, რომ წლების მანძილზე ხდებოდა კომპიუტერული სისტემების მოწყობა ადმინისტრაციული ამოცანების გადასაჭრელად და ხარჯების შესამცირებლად, ბევრ უნივერსიტეტსა და კოლეჯში შემჩნეული იქნა, რომ ადმინისტრაციული პერსონალი მაინც მატულობს. . . რამდენიმე ათწლეულის განმავლობაში კომპიუტერების მწარმოებლები ირწმუნებოდნენ, რომ ტექნიკა, რომელსაც ისინი აწარმოებენ, ბევრ აღმოჩენას შემოგვთავაზებს და საშუალებას მოგვცემს, ადმინისტრაციული საქმის შესრულებისთვის გაცილებით ნაკლები ხარჯებით ნაკლები მუშახელი დაკავდეს. დღეს კი იმ დასკვნამდე მივედით, რომ საინფორმაციო ტექნიკამ ძალები სხვანაირად დაანაწილა: ბევრი რამ, რაც ადრე ძველი მომუშავეების მიერ კეთდებოდა, კეთდება იმავე ან უფრო მეტი სამუშაო ძალით. ხშირად სულაც არ ხდება ეკონომია. ასეთი ცვლილებების ერთი მაგალითი ისაა, რომ ხალხი ტექნიკას იყენებს საბუთების ხარისხის გასაუმჯობესებლად, ნაცვლად იმისა, რომ უფრო სწრაფად აწარმოოს სამუშაოსთვის საჭირო საბუთები“.
როგორც ჩანს, საინფორმაციო სუპერ მაგისტრალი, რაც პოტენციურ საშიშროებას წარმოადგენს ქრისტიანისთვის, ცხოვრების ნაწილი გახდა. მაგრამ როგორ შეგვიძლია თუნდაც ცოტათი მაინც მოვერიდოთ საინფორმაციო ციებ-ცხელებას? გთავაზობთ რამდენიმე პრაქტიკულ რჩევას შემდეგ პატარა სტატიაში.
[სქოლიო]
a კომპიუტერული ტერმინოლოგიის რამდენიმე მაგალითი: log on, რაც ნიშნავს „სისტემაში ჩართვას“; boot up — „დაწყება ან ამოძრავება“; portrait position — „ვერტიკალური“; landscape position — „ჰორიზონტალური“.
[ჩარჩო 6 გვერდზე]
საინფორმაციო ნაგავსაყრელი
„საზოგადოება, როგორც გამოცდილებიდან ვიცით, უზომოდ უხეში ხდება. ტელევიზორში ძირითადად იაფფასიანი გადაცემებია, რადიოდან სიძულვილი იფრქვევა, წამყვანები აგდებულად იქცევიან, ხდება სასამართლო პროცესების ტრანსლაცია, საზოგადოებას ათასნაირი გზებით იმხრობენ, გვაძრწუნებს უკიდურესად საშინელი და სარკასტული ლაყბობა. ფილმებში უფრო აშკარადაა სექსი და ძალადობა. რეკლამებს უფრო მეტი აჟიოტაჟით აკეთებენ, უფრო აგრესიულად და, ხშირად, ლამისაა დაინტერესებულ პირს თავი შეაძულონ. . . ბილწსიტყვაობას უხშირებენ და კულტურას თანდათან ივიწყებენ. . . რასაც „ოჯახის ცნების გაუფასურებას“ უწოდებენ, უფრო საინფორმაციო რევოლუციასთან აქვს კავშირი, ვიდრე ტრადიციული ოჯახის მიმართ ჰოლივუდის უპატივცემულობასთან (დევიდ შენკი, Data Smog — Surviving the Information Glut).
[ჩარჩო 7 გვერდზე]
ძველისძველი სიბრძნე
„შვილო, რომ მიიღებდე ჩემს სიტყვებს და ჩემს მცნებებს დაიცავდე, ყური რომ გქონდეს სიბრძნისაკენ მიპყრობილი და გული გონიერებისკენ გეწეოდეს, რომ მოუწოდებდე ჭკუას და გონებას გააღვიძებდე. რომ ვერცხლივით მისი შოვნის წადილი გქონდეს და განძივით დაუწყებდე ძებნას. მაშინ შეიგნებ უფლის შიშს და მოიპოვებ ღვთისშემეცნებას. რადგან უფალი იძლევა სიბრძნეს და მის ბაგეთაგან არის ცოდნა და შეგნება, თუ სიბრძნე შევიდა შენს გულში და ცოდნა ეტკბო შენს სულს, გონიერება დაგიფარავს და შეგნება დაგიცავს“ (იგავნი 2:1–6, 10, 11).
[სურათი 8, 9 გვერდებზე]
ინფორმაციის მოზღვავება შედარებულია სახანძრო ონკანიდან სათითის გავსებას.