Kũtũmĩa Andũ Avũthũ Kũĩthya Andũ Aingĩ

1-3. Elesya ũndũ Yesũ waĩthisye ĩkomano ĩnene vakuvĩ na ndũa ya Vethisaita. (Sisya visa ũla wĩ ĩthangũnĩ yĩĩ.)

KWASŨANĨA ũndũ ũũ. (Soma Mathayo 14:14-21.) Kaĩ kavinda kakuvĩ mbee wa Vasaka ya mwaka wa 32 ĩtina wa kũsyawa kwa Klĩsto. Mũthenya ũsu, ĩkomano ya aũme ta 5,000, ũtatalĩte aka na syana nini, nĩyamũatĩĩe Yesũ na amanyĩwʼa make weũnĩ wĩ vakuvĩ na ndũa ya Vethisaita, ĩla yĩ ngalĩko ya ĩũlũ ya Ũkanga wa Kalilii.

² Ĩla Yesũ woonie ĩkomano yĩu nĩwayĩwʼĩie tei, na nũndũ wa ũu, avosya ala maĩ awau na amanyĩsya onthe maũndũ maingĩ ĩũlũ wa Ũsumbĩ wa Ngai. Ĩtina wa ũu, nĩkwambĩĩe kũya kĩvindu na amanyĩwʼa mamũkũlya Yesũ athasye andũ mathi nĩ kana mavike ndũanĩ ila syĩ vakuvĩ methooee lĩu. Ĩndĩ Yesũ amasũngĩa ũũ: “Manengei lĩu e inywʼĩ.” No nginya ndeto isu syĩthĩwe syamasaanĩisye mũno nũndũ lĩu ũla waĩ vo waĩ mũnini vyũ. Maĩ o na imũtũ itano na tũkũyũ twĩlĩ.

³ Nũndũ wa tei wake, Yesũ nĩwatwie kwĩka kyama. Katĩ wa syama syonthe syake, kyama kĩu kyoka nokyo kĩwetetwe nĩ mavuku aa onthe me ana: Mathayo, Maliko, Luka, na Yoana. (Mko. 6:35-44; Luka 9:10-17; Yoa. 6:1-13) Nĩvo ĩndĩ weĩaĩe amanyĩwʼa make matavye ĩkomano yĩkale nyekinĩ yĩ nguthu sya andũ 50 na sya 100. Ĩtina wa kũathima ila imũtũ na tũkũyũ, nĩwambĩĩe kũitilanga. Na ĩndĩ, vandũ va kũnenga ĩkomano lĩu ũsu newe, awosie anenga “amanyĩwʼa make . . . , na amanyĩwʼa manenga makomano.” Ũndũ wa ũsengyʼo nĩ kana andũ makwatie lĩu mwingĩ nginya watiala. Kwamba kũsũanĩa: Sua ũsu Yesũ atũmĩie o andũ avũthũ, ala nĩ amanyĩwʼa make, kũĩthya andũ aingĩ ki.^[1]

4. (a) Mũno mũno Yesũ athĩnĩkĩaa kũnengane lĩu wa mũthemba wĩva, na nĩkĩ? (b) Twĩĩmanyĩsya kyaũ ĩsomonĩ yĩĩ na yĩla yĩatĩĩe?

⁴ Ĩndĩ ũndũ ũla Yesũ wathĩnĩkĩaa mũno nĩ kũĩthya amanyĩwʼa make kĩ-veva. Nĩweesĩ kana kũya lĩu ũsu wa kĩ-veva, nawʼo nĩ ũwʼo ũla wĩ nthĩnĩ wa Ndeto ya Ngai, kũetae thayũ ũtathela. (Yoa. 6:26, 27; 17:3) Yesũ nĩwatũmĩie masaa maingĩ kũmanyĩsya aatĩĩi make nĩkwĩthĩwa aĩ na tei, o tondũ tei ũsu watumie anenga makomano imũtũ na makũyũ. (Mko. 6:34) Ĩndĩ, nĩweesĩ ndeĩkala kũũ nthĩ mũno na kana aĩ asyoke ĩtunĩ. (Mt. 16:21; Yoa. 14:12) Vaĩ vatonyeka ata Yesũ e ĩtunĩ akaĩthya aatĩĩi make nesa kĩ-veva? Esaa kũatĩĩa nzĩa o ĩla ĩmwe, nayo nĩ kũtũmĩa andũ avũthũ aĩthye andũ aingĩ. Kwoou ĩkũlyo nĩ, naaũ mesaa kwĩthĩwa asu avũthũ? Ekai twone ũndũ ĩvindanĩ ya atũmwa Yesũ watũmĩie andũ avũthũ nĩ kana aĩthye aatĩĩi make etĩkĩwʼa mauta ma ĩvinda yĩu. Na ĩndĩ ĩsomonĩ yĩla yĩatĩĩe, nĩtũkwĩmanyĩsya ĩũlũ wa ĩkũlyo yĩĩ ya vata kĩla ũmwe witũ waĩle kwĩkũlya: Tũtonya kũmanya ata ala avũthũ Klĩsto ũtũmĩaa kũtũĩthya ũmũnthĩ?

YESŨ NĨWANYUVIE ANDŨ AVŨTHŨ

5, 6. (a) Yesũ eekie ũtwi wĩva mwetu nĩ kana aĩkĩĩthye aatĩĩi make makaĩthwʼa nesa kĩ-veva amina kũkwʼa? (b) Nĩ kwa nzĩa yĩva Yesũ woombanisye atũmwa make kwondũ wa wĩa wa vata ũla maĩ matethye ĩtina wa akwʼa?

⁵ Mwene mũsyĩ wĩsĩ ũndũ ũkwĩka nĩwĩkaa mĩvango ya ũndũ andũ ma mũsyĩ wake makasũvĩwa akesa kũtwʼĩka nĩwakwʼa. O ta ũu, Yesũ nĩwe waĩ atwʼĩke Mũtwe wa kĩkundi kya Kĩklĩsto. Kwondũ wa ũu, nĩweekie mĩvango nĩ kana wĩthĩe aatĩĩi make nĩmasũvĩwa nesa kĩ-veva ĩtina wa kĩkwʼũ kyake. (Aev. 1:22) Kwa ngelekanyʼo, myaka ta ĩlĩ Yesũ atanakwʼa, nĩweekie ũtwi mwetu. Nĩwanyuvie andũ avũthũ ala waĩ atũmĩe ĩvinda yũkĩte kũĩthya aingĩ. Kwasũanĩa kĩla kyaendeeie.

⁶ Yesũ nĩwavoyie ũtukũ wʼonthe, na ĩtina wa ũu oombanyʼa amanyĩwʼa make na katĩ wa asu anyuva atũmwa 12. (Luka 6:12-16) Na ĩndĩ kwa ĩvinda ya myaka ĩlĩ, nĩwatindanasya mũno mũno na asu 12 aimamanyĩsya kwa ndeto na meko. Nĩweesĩ vaĩ maũndũ maingĩ mateesĩ na maaĩle kũmanya. O na nĩkyo kĩtumi maendeeie kwĩtwa “amanyĩwʼa.” (Mt. 11:1; 20:17) Nĩwataa kĩla ũmwe woo na akamamanyĩsya mũno wĩa wa kũtavanyʼa. (Mt. 10:1-42; 20:20-23; Luka 8:1; 9:52-55) Vai nzika kana amombanasya kwondũ wa wĩa wa vata ũla maĩ matethye ĩtina wa akwʼa na kwambata ĩtunĩ.

7. Nĩ kyaũ Yesũ wawetie kyoonanisye ũndũ ũla atũmwa maaĩle kũthĩnĩkĩa mũno?

⁷ Atũmwa mesaa kũnengwa wĩa mwaũ? O ũndũ Vendekosito ya mwaka wa 33 yaendee kũthengeea, nowʼo vamanyĩkie nesa kana wĩa wa atũmwa waĩ wĩthĩwe wa “ũsyaĩĩsyo.” (Meko 1:20) Ĩndĩ nĩ kyaũ maaĩle kũthĩnĩkĩa mũno? Ĩtina wa Yesũ kũthayũũkwʼa, nĩwawetie kĩla kyaaĩle kũthĩnĩkĩwa mũno ĩla waeaa ngewa na mũtũmwa Vetelo. (Soma Yoana 21:1, 2, 15-17.) Eeie Vetelo ũũ mbee wa atũmwa ala angĩ: “Ĩthya malondu makwa.” Ĩla Yesũ wawetie ũu, oonanisye kana atũmwa make maĩ methĩwe katĩ wa ala avũthũ wesaa kũtũmĩa kũnenga aingĩ lĩu wa kĩ-veva. Ũndũ ũsu wĩonanyʼa nesa ki ũndũ Yesũ wĩwʼaa kwelekela “malondu” make.”^[2]

KŨĨTHYA AINGĨ KUMA ĨVINDA YA VENDEKOSITO

8. Aklĩsto eũ mũthenya wa Vendekosito moonanisye ata kana nĩmeesĩ andũ ala Yesũ watũmĩaa kũmanenga lĩu wa kĩ-veva?

⁸ Ĩtina wa athayũũkwʼa, Klĩsto nĩwambĩĩe kũtũmĩa atũmwa kũnenga Aklĩsto ala angĩ etĩkĩwʼa mauta lĩu wa kĩ-veva. Ambĩĩe kwĩka ũu Vendekosito ya mwaka wa 33. (Soma Meko ma Atũmwa 2:41, 42.) Ayuti na avikĩli moo ala maĩ etĩkĩwʼa mauta nĩmeesĩ nesa kana Klĩsto atũmĩaa atũmwa kũmanenga lĩu wa kĩ-veva. Na nũndũ nĩmamaĩkĩĩte, “mekalaa malũlũmĩle momanyĩsyonĩ [moo].” Kwosana na mũsomi ũmwe, ndeto ya Kĩkiliki ĩla yĩalyũlĩtwe “mekalaa malũlũmĩle” yonanasya “kwĩyumya na kwĩthĩwa wĩ mũĩkĩĩku ũndũnĩ mũna.” Aklĩsto asu eũ maĩ na nzaa ya lĩu wa kĩ-veva na nĩmeesĩ nesa vyũ vala maĩ matonya kũũkwata. Nĩmamekwatĩtye atũmwa mamaelesye maũndũ maingangĩ ĩũlũ wa Yesũ na maimatetheesya kũelewa maandĩko ala mamũkonetye.^[3]—Meko 2:22-36.

9. Nĩ kyaũ kyoonanisye kana atũmwa nĩmoonaa kĩanda kyoo kya kũnenga malondu ma Yesũ lĩu wa kĩ-veva kĩ kya vata?

⁹ Atũmwa nĩmoonaa kĩanda kyoo kya kũnenga malondu ma Yesũ lĩu wa kĩ-veva kĩ kya vata. Kwa ngelekanyʼo, kwoona ũndũ meekie ĩla vaumĩlile thĩna waĩ ũtonya kũete mũaanĩko nthĩnĩ wa kĩkundi kĩla kyaĩ kĩnambĩĩwʼa o mĩtũkĩ. Ũndũ wa ũsengyʼo nĩ kana thĩna ũsu waumanĩte na lĩu wa kĩ-mwĩĩ. Ndiwa sya Ũkiliki iyanengawe ũtethyo wa lĩu nesa, ĩndĩ ndiwa sya Ayuti nĩsyanengawa ũndũ vaĩle. Atũmwa maminie thĩna ũsu ata? “Ala ĩkũmi na elĩ” nĩmanyuvie ana-a-asa mũonza me na nguma nzeo maũngamĩe “wĩa” ũsu wa vata wa kũaa lĩu. O na kau aingĩ ma atũmwa asu nĩmatetheeisye kũaĩa ala makomano lĩu ĩvinda ya Yesũ, ĩvindanĩ yĩĩ moonie ve vata wa kũthĩnĩkĩa mũnango kũnenga angĩ lĩu wa kĩ-veva. Kwondũ wa ũu, atũmwa aa meyumisye “ũthũkũminĩ wa ĩla ndeto.”—Meko 6:1-6.

10. Klĩsto atũmĩaa atũmwa na atumĩa ala maĩ Yelusaleme ata?

¹⁰ Kũvikĩĩa mwaka wa 49 ĩtina wa kũsyawa kwa Klĩsto, atũmwa ala matiele nĩmathũkũmaa vamwe na atumĩa angĩ me nguma nzeo. (Soma Meko ma Atũmwa 15:1, 2.) ‘Atũmwa na atumĩa asu ma Yelusaleme’ nĩmo maĩ nzama ĩla ĩtongoesye. Nũndũ Klĩsto nĩwe waĩ Mũtwe wa kĩkundi, nĩwatũmĩaa aũme asu anini kũmina mathĩna makonetye momanyĩsyo ma Kĩklĩsto, o na nĩmo watũmĩaa kũũngamĩa wĩa wa kũtavanyʼa na kũmanyĩsya ĩũlũ wa ũvoo mũseo wa Ũsumbĩ.—Meko 15:6-29; 21:17-19; Ako. 1:18.

11, 12. (a) Nĩkĩ tũtonya kwasya Yeova nĩwaathimie mũvango ũla Mwana wake watũmĩaa kũĩthya ikundi sya ĩvinda ya atũmwa? (b) Nĩkĩ ala Klĩsto watũmĩaa kũĩthya andũ kĩ-veva meesĩkĩe nesa?

¹¹ We Yeova nĩwaathimie mũvango ũsu Mwana wake watũmĩaa kũĩthya ikundi sya ĩvinda ya atũmwa? Vai nzika ĩũlũ wa ũndũ ũsu. Nĩkĩ? Ĩvuku ya Meko ma Atũmwa yaĩtye ũũ: “Nao [mũtũmwa Vaulo na ala waendanasya namo] makyanganga ndũanĩ, mamanenga ala motwʼĩo matwʼĩtwe nĩ atũmwa na atumĩa ala maĩ Yelusaleme mamasũvĩe. Na kwondũ wa ũu makanisa malũlũmĩlwʼa mũĩkĩĩonĩ, na ũtalo woo waingĩvaa mĩthenya yonthe.” (Meko 16:4, 5) Mĩsoa ĩsu yĩonanyʼa kana ikundi isu syaendee nesa nũndũ nĩsyathũkũmie kwa ũĩkĩĩku vamwe na nzama ĩla ĩtongoesye, ĩla yaĩ Yelusaleme. Tyo twasye kana vai nzika Yeova nĩwaathimie mũvango ũsu Mwana wake watũmĩie kũĩthya ikundi? Ekai tũlilikane kana Yeova atesĩte ũtũathima, tũyĩsa kũendeea nesa kĩ-veva.—Nth. 10:22; 1 Ako. 3:6, 7.

¹² Kũvika vau, nĩtwamanya kana Yesũ atũmĩaa mũvango ũũ kũĩthya aatĩĩi make: Atũmĩaa andũ avũthũ kũĩthya andũ aingĩ. Namo andũ ala watũmĩaa kũĩthya angĩ kĩ-veva nĩmeesĩkĩe nesa. Kwa ngelekanyʼo, atũmwa, ala nĩmo maĩ ma mbee nthĩnĩ wa nzama ĩla ĩtongoesye, nĩmoonanasya nesa ki kwĩsĩla syama kana Yeova aĩ vamwe namo. Meko ma Atũmwa 5:12 yaĩtye ũũ: “Syama nyingĩ na momakyo meekiwe andũnĩ na moko ma atũmwa.”^[4] Nũndũ wa ũu, ala matwʼĩkie Aklĩsto ĩvinda yĩu mayaĩ mesa kwĩkũlya, ‘Naaũ Klĩsto ũtũmĩaa kũĩthya malondu make?’ Ĩndĩ ĩtina wa atũmwa onthe kũkwʼa, maũndũ nĩmaalyũkile.

NĨ ĨNDĨĨ ĨTHAAA YAĨ YINGĨ KWĨ NGANŨ?

13, 14. (a) Yesũ athanie ĩũlũ wa kyaũ, na ndeto syake syeanĩie ĩndĩĩ? (b) Nĩ nguthu syĩva ilĩ syaĩ ilikĩlĩĩle kĩkundi kya Kĩklĩsto? (Sisya maelesyo ma mũthya.)

¹³ Yesũ nĩwathanie kana kĩkundi kya Kĩklĩsto kĩkalikĩlĩĩlwa. Lilikana nthĩnĩ wa ĩla ngelekanyʼo yake ya nganũ na ĩthaaa, Yesũ aisye mũũnda ũla wavandĩtwe nganũ (Aklĩsto etĩkĩwʼa mauta) ũkavandĩĩwa ĩthaaa (Aklĩsto ma ũvũngũ). Aisye kana mbeũ isu syelĩ ikaekwa syĩane iteũkiitwa nginya ĩvinda ya ngetha, yĩla yaaĩle kũvika ‘wĩanĩunĩ wa ĩvinda yĩĩ.’ (Mt. 13:24-30, 36-43) Vayaavĩta ĩvinda ĩasa ndeto sya Yesũ iteanĩĩte.^[5]

¹⁴ Andũ ala makaĩĩte mũĩkĩĩo nĩmambĩĩe kũete momanyĩsyo mataĩle kĩkundinĩ kya Kĩklĩsto, ĩndĩ atũmwa ala aĩkĩĩku ma Yesũ nĩmeethĩiwe me ‘kĩsiĩĩi,’ makĩsiĩĩa kĩkundi kĩikanangwe nĩ momanyĩsyo ma ũvũngũ. (2 Ath. 2:3, 6, 7) Ĩndĩ ĩla atũmwa onthe makwie, akaĩi ma mũĩkĩĩo nĩmekinyĩe na kwa nzĩa ĩsu, nganũ na ĩthaaa nĩtasyaendeeie kwĩana vamwe kwa myaka mingĩ. Kwondũ wa ũu, ala mailyĩ ta ĩthaaa nĩmaingĩvie, namo ala mailyĩ ta nganũ meethĩwa me ma ũtala. Vayaĩ kĩkundi kĩna kĩvangĩtwe nesa kya kũnengane lĩu wa kĩ-veva. Maũndũ mayesaa kũtũa vamwe ta ĩvia. Ĩndĩ ĩkũlyo nĩ, Mesaa kũalyũka ĩndĩĩ?

NAAŨ MAAĨLE KŨAA LĨU ĨVINDANĨ YA NGETHA?

15, 16. Kĩthito kya Amanyĩwʼa ma Mbivilia kya kwĩmanyĩsya Maandĩko kyatumie meanĩsya maũndũ meva, na ũu ũtumaa twĩkũlya ĩkũlyo yĩva?

¹⁵ Ĩla ĩvinda ya kwĩana ya nganũ na ĩthaaa yakilĩlye kũthela, andũ amwe nĩmambĩĩe kwĩthwa na wendi mwingĩ wa kũmanya ũwʼo wa Mbivilia. Lilikana kana myakanĩ ya 1870, kĩkundi kĩnini kya andũ mendaa kũmanya vyũ ũwʼo wa Mbivilia nĩkyambĩĩsye ilasi sya kwĩmanyĩsya Mbivilia. Ilasi isu iyaĩ mũamba na Aklĩsto ma ũvũngũ ala maĩ nthĩnĩ wa ndĩni ila syĩyĩtaa sya Kĩklĩsto. Amanyĩwʼa asu ma Mbivilia maĩ na wĩnyivyo na kĩthito kingĩ kya kwĩmanyĩsya Maandĩko.—Mt. 11:25.

¹⁶ Kĩthito kya Amanyĩwʼa asu ma Mbivilia nĩkyatumie meanĩsya maũndũ maingĩ. Aũme na aka asu aĩkĩĩku nĩmavuanisye momanyĩsyo ma ũvũngũ, matavya angĩ ũwʼo ũla wĩ Mbivilianĩ, makyavĩthya mavuku, na mamanyaĩĩkya isionĩ mbingĩ. Wĩa ũsu woo nĩwatethisye andũ aingĩ ala maĩ na nzaa na waũni wa kĩ-veva meetĩkĩla ũla wʼo. Kwoou no twĩkũlye atĩĩ: Mo Amanyĩwʼa ma Mbivilia ala maĩ vo tũtavikĩte mwaka wa 1914 nĩmo Klĩsto waĩ atũmĩe kũĩthya malondu make? Aiee. Nganũ na ĩthaaa no syaendee kwĩana, na kwoou kĩkundi kĩla Klĩsto wesaa kũtũmĩa kĩyambĩte kũmbanwʼa. Ĩvinda yĩyavikĩte ya kũvathanyʼa Aklĩsto ma ũvũngũ ala mailyĩ ĩthaaa na Aklĩsto ma wʼo ala mailyĩ nganũ.

17. Nĩ maũndũ meva ma vata mambĩĩe kwĩanĩa mwakanĩ wa 1914?

¹⁷ O tondũ tũnemanyĩisye ĩsomonĩ ĩvĩtu, ĩvinda ya ngetha yambĩĩe 1914. Ve maũndũ mana ma vata mambĩĩe kwĩanĩa mwakanĩ ũsu. Yesũ nĩwatwʼĩkie Mũsumbĩ na mĩthenya ya mũminũkĩlyo yambĩĩa. (Ũvu. 11:15) Kwambĩĩa mwaka wa 1914 nginya myei ya mbee ya mwaka wa 1919, Yesũ nĩwatetheanisye na Ĩthe kũthiana na kũthesya ĩkalũ ya kĩ-veva.^[6] (Mal. 3:1-4) Na ĩndĩ nganũ yambĩĩa kũmbanwʼa mwaka o ũsu wa 1919. Yo yĩu nĩyo yaĩ ĩvinda ya Klĩsto kũnyuva kĩkundi kĩla kĩkanenganae lĩu wa kĩ-veva? Ĩĩ, nĩyo!

18. Yesũ athanie akanyuva kyaũ, na nĩ ĩkũlyo yĩva andũ mendie kũsũngĩwa ĩla mĩthenya ya mũminũkĩlyo yaangĩe kwambĩĩa?

¹⁸ Nthĩnĩ wa ũla wathani wake wa ĩvinda ya mũminũkĩlyo, Yesũ nĩwathanie kana akanyuva kĩkundi kĩla kĩkanenganae “lĩu [wa kĩ-veva] ĩvinda yawʼo.” (Mt. 24:45-47) Aĩ atũmĩe nzĩa yĩva? O tondũ weekie ĩvinda ya atũmwa, Yesũ esaa kũtũmĩa andũ avũthũ kũĩthya andũ aingĩ. Ĩndĩ ĩla mĩthenya ya mũminũkĩlyo yaangĩe kwambĩĩa, ĩkũlyo yaĩ, Naaũ makethĩwa asu avũthũ? Ĩkũlyo yĩu na angĩ makonetye wathani wa Yesũ nĩmeũsũngĩwa ĩsomonĩ yĩla yĩatĩĩe.