Tũũria Gĩkeno Ũgĩtungata Mũndũ Mũkũrũ Kana Mũrwaru

1-2. Jehova aiguaga atĩa kwerekera andũ arĩa matungataga mũndũ? (Thimo 19:17) (Ningĩ rora mbica.)

MŨRŨ WA ITHE WITŨ ũmwe wĩtagwo Jin-yeol kuuma Korea aaugire: “Tũkoretwo kĩhiko-inĩ na mũtumia wakwa makĩria ma mĩaka 32. No mĩaka ĩtano mĩhĩtũku ngoretwo ngĩmũtungata, tondũ akoretwo arĩ na mũrimũ mũũru ũũ atĩ hatirĩ ũndũ angĩhota kwĩĩkĩra. Nĩ nyendete mũtumia wakwa mũno na nĩ nyendete kũmũtungata. Abataraga gũkomera ũrĩrĩ wa thibitarĩ arĩ o mũciĩ, na o mũthenya ngomaga hakuhĩ nake ndĩmũnyitĩte guoko.”

² Hihi nĩ harĩ mũndũ wendete ũtungataga ta hihi mũciari, ũrĩa mũhikanĩtie nake, mwana kana mũrata? Angĩkorũo nĩ harĩ, no nginya akorũo nĩ ũkenagĩra kũmũteithĩrĩria tondũ nĩ ũmwendete. Ningĩ gwĩka ũguo nĩ kuonanagia atĩ nĩ wendete Jehova. (1 Tim. 5:​4, 8; Jak. 1:27) No wĩra ũcio wa kũmatungata nĩ ũrĩ moritũ, na kaingĩ andũ arĩa angĩ no mage kũmenya. Kwoguo rĩmwe no wone ta arĩa angĩ matarataũkĩrũo nĩ moritũ marĩa ũragerera. No woneke ũrĩ mũkenu, ĩndĩ rĩrĩa ũrĩ wiki, ũiguaga ũritũhĩirũo nginya ndũhotaga kũgirĩrĩria maithori. (Thab. 6:6) O na gũtuĩka andũ arĩa angĩ no mage gũtaũkĩrũo nĩwe, hingo ciothe Jehova nĩ amenyaga na agataũkĩrũo nĩ ũrĩa ũraigua. (Ringithania Thama 3:7.) Onaga maithori maku na kwĩrutĩra gwaku irĩ cia bata harĩ we. (Thab. 56:8; 126:5) Nĩ onaga ũrĩa wothe wĩrutanagĩria gũtungata mũndũ ũcio. Aiguaga arĩ na thiirĩ gũkwerekera, na eranĩire atĩ nĩ agaakũrĩha.—Thoma Thimo 19:17.

3. Nĩ moritũ ta marĩkũ Iburahimu na Sara maacemanirie namo magĩtungata Tera?

³ Bibilia nĩ ĩkoragwo na ngerekano nyingĩ cia arũme na atumia arĩa maatungataga mũndũ mũkũrũ kana mũrwaru. Kwa ngerekano, ta wĩcirie ũhoro wa Iburahimu na Sara. Makiuma Uru, ithe wao Tera aarĩ na mĩaka ta 200. O na kũrĩ ũguo, no aathiire hamwe nao. Maathiire rũgendo ta rwa kilomita 960 nginya itũũra-inĩ rĩa Harani. (Kĩam. 11:​31, 32) Hatarĩ nganja Iburahimu na Sara nĩ meendete Tera, no ta hũũra mbica moritũ marĩa maacemanagia namo makĩmũtungata, makĩria rĩrĩa maarĩ rũgendo-inĩ. No kũhoteke maakuuagwo nĩ ngamĩra kana ndigiri, na no gũkorũo ũndũ ũcio ndwarĩ mũhũthũ harĩ Tera. No nginya akorũo rĩmwe Iburahimu na Sara nĩ maaiguaga manogete mũno. O ũrĩa kũngĩkorũo kwarĩ, hatarĩ nganja Jehova nĩ aamaheaga hinya ũrĩa maabataraga. Kwoguo, o ta ũrĩa Jehova aateithirie Iburahimu na Sara, o nawe nĩ arĩgũteithagia.—Thab. 55:22.

4. Nĩ maũndũ marĩkũ tũkwarĩrĩria gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ?

⁴ Gĩkeno no gĩgũteithie rĩrĩa ũratungata mũndũ mũkũrũ kana mũrwaru. (Thim. 15:13) Mũndũ mũkeni no ahote gũtũũria gĩkeno o na agĩcemanagia na moritũ. (Jak. 1:​2, 3) Ũngĩka atĩa nĩguo ũtũũrie gĩkeno? Njĩra ĩmwe nĩ kwĩhoka Jehova kũgerera mahoya na kũmũũria agũteithie gũtũũria mwerekera ũrĩa wagĩrĩire. Gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ, nĩ tũkwarĩrĩria maũndũ mangĩ marĩa andũ arĩa matungataga mũndũ mũkũrũ kana mũrwaru mangĩka nĩguo matũũrie gĩkeno. Ningĩ nĩ tũkuona ũrĩa arĩa angĩ mangĩmateithĩrĩria. No rekei twambe tuone nĩkĩ nĩ ũndũ wa bata harĩ andũ arĩa matungataga mũndũ gũtũũria gĩkeno, na nĩ moritũ marĩkũ mangĩtũma morũo nĩ gĩkeno.

ŨRĨA GĨKENO GITŨ KĨNGĨHUTIO

5. Nĩkĩ nĩ ũndũ wa bata harĩ andũ arĩa matungataga mũndũ gũtũũria gĩkeno?

⁵ Arĩa matungataga mũndũ mangĩũrũo nĩ gĩkeno, no maigue mathirĩtwo nĩ hinya. (Thim. 24:10) Kũngĩthiĩ ũguo, no maremwo gũteithia mũndũ ũcio na njĩra njega ta ũrĩa mangĩenda. Nĩ moritũ ta marĩkũ mangĩcemania namo matũme morũo nĩ gĩkeno?

6. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũma arĩa matungataga mũndũ maigue marĩ na mĩnoga mĩingĩ?

⁶ Arĩa matungataga mũndũ no maigue marĩ na mĩnoga mĩingĩ. Mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe wĩtagwo Leah aaugire: “O na rĩrĩa maũndũ marĩ mega, kaingĩ gũgĩkinya hwaĩ-inĩ njiguaga ndĩ na mĩtangĩko na thirĩtwo nĩ hinya. Rĩmwe o na ndikoragwo na hinya wa gũcokia ndũmĩrĩri.” Amwe nĩ magaga gũkoma toro wa kũigana kana makaga mahinda ma kũhurũka. Mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe wĩtagwo Inés aaugire: “Ndihotaga gũkoma toro wa kũigana. Kaingĩ ũtukũ njũkagĩra o thutha wa mathaa merĩ kũrora mami. Na twĩ na mũthuri wakwa tũtiĩrĩgĩte gũthiĩ gũceera handũ tũkahurũke.” Angĩ nao nĩ maremagwo kũhũthĩra mahinda na arata kana gwĩtĩkĩra mĩeke ya ũtungata tondũ mabataraga gũtungata mũndũ wao mahinda mothe. Kwoguo no maigue marĩ na ihooru na mohetwo nĩ mawĩra mao.

7. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũma arĩa matungataga mũndũ maigue magĩthumbũrũo nĩ thamiri kana marĩ na kĩeha?

⁷ Arĩa matungataga mũndũ rĩmwe no maigue magĩthumbũrũo nĩ thamiri kana marĩ na kĩeha. Mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe wĩtagwo Jessica aaugire: “Kaingĩ nyonaga ta itaratungata baba ũrĩa kwagĩrĩire. Nĩ njiguaga ũũru na ngona ta ndĩ na mwĩyendo rĩrĩa ndamba gũthiĩ gwĩka tũmaũndũ twakwa.” Amwe arĩa matungataga mũndũ nĩ mathumbũragwo nĩ thamiri tondũ rĩmwe nĩ maiguaga mathũire wĩra ũcio. Angĩ nao nĩ matangĩkaga nĩ kuona ta mataratungata mũndũ ũcio ũrĩa kwagĩrĩire. Nao angĩ rĩmwe nĩ ũndũ wa mĩnoga no mauge ũndũ ũngĩtuurithia ũcio maratungata, na ũndũ ũcio ũtũme mathumbũrũo nĩ thamiri. (Jak. 3:2) Amwe nĩ makoragwo na kĩeha mona ũgima wa mwĩrĩ wa mũndũ ũcio ũgĩthiĩ ũthũkĩte makĩria. Mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe wĩtagwo Barbara aaugire: “Ũndũ ũmwe ũnditũhagĩra mũno nĩ kuona mũrata wakwa agĩthiĩ ehĩirũo o mũthenya.”

8. Heana ngerekano ĩronania ũrĩa arĩa matungataga mũndũ maiguaga rĩrĩa macokerio ngatho.

⁸ Arĩa matungataga mũndũ no mone ta wĩra wao ũrahũthio. Gĩtũmi nĩ tondũ ti kaingĩ macokagĩrio ngatho kana makagaathĩrĩrio nĩ ũndũ wa kĩyo kĩao kana maũndũ marĩa meimaga. No maigue mekĩrĩtwo ngoro mangĩcokagĩrio ngatho. (1 Thes. 5:18) Mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe wĩtagwo Melissa aaugire: “Rĩmwe nĩ ndĩraga nĩ ũndũ wa kũigua nguĩte ngoro. No arĩa ndungataga mangĩnjokeria ngatho nĩ ũndũ wa maũndũ marĩa ndĩmekagĩra, ũndũ ũcio nĩ ũnjĩkĩraga hinya. Ciugo ciao nĩ iheaga hinya wa gũũkĩra mũthenya ũcio ũngĩ ndĩhaarĩirie kũmatungata.” Mũrũ wa Ithe witũ ũmwe wĩtagwo Ahmadu nĩ aataarĩirie ũrĩa aiguaga rĩrĩa acokerio ngatho. Marĩ na mũtumia wake nĩo maikaraga na kairĩtu ka mwarĩ wa nyina na mũtumia, na nĩ gakoragwo na mũrimũ wa kĩbaba. Aaugire: “O na gũtuĩka no kage gũtaũkĩrũo biũ nĩ kĩyo kĩrĩa twĩkagĩra nĩguo tũkarũmbũiye, nĩ ngenaga mũno rĩrĩa gatũcokeria ngatho kana gatwandĩkĩra ũũ, ‘Nĩ ndĩmwendete.’”

ŨRĨA ŨNGĨKA ŨTŨŨRIE GĨKENO

9. Arĩa matungataga mũndũ mangĩonania atĩa atĩ marĩ na wĩnyihia?

⁹ Koragwo na wĩnyihia. (Thim. 11:2) Rĩmwe nĩ twagaga mahinda kana hinya wa gwĩka maũndũ mamwe. Kwoguo nĩ ũrabatara gũkorũo na ũigananĩru, na o na rĩmwe ũtue itua rĩa kwaga gwĩtĩkĩra maũndũ mamwe andũ mangĩenda wĩke. Ti ũũru gwĩka ũguo tondũ ũndũ ũcio nĩ ũronania wĩ na wĩnyihia. Andũ arĩa angĩ mangĩĩrutĩra gũgũteithia, ĩtĩkagĩra ũteithio wao ũkenete. Mũrũ wa Ithe witũ wĩtagwo Jay aaugire: “No tũremwo kũhingia maũndũ maingĩ ihinda-inĩ rĩmwe. Tũngĩĩthema gwĩkaga maũndũ makĩrĩte ũhoti witũ, no tũhote gũtũũria gĩkeno.”

10. Arĩa matungataga mũndũ marabatara gũkorũo na ũtaũku nĩkĩ? (Thimo 19:11)

¹⁰ Koragwo na ũtaũku. (Thoma Thimo 19:11.) Ũngĩkorũo na ũtaũku, no ũhote gũikara ũhooreire rĩrĩa wahĩtĩrio. Mũndũ ũrĩ na ũtaũku nĩ ageragia gũkũũrana kĩrĩa kĩratũma mũndũ auge kana eke ũndũ mũna. Mĩrimũ ĩmwe no ĩtũme mũndũ eke maũndũ atangĩka korũo ti mũrwaru. (Koh. 7:7) Kwa ngerekano, mũndũ waaragia na ageka maũndũ na njĩra ya ũtugi no atuĩke mũndũ wa ngarari kana marakara. Angĩkorũo mũndũ ũrĩa ũratungata akoragwo e mũrwaru, no ũteithĩke ũngĩthuthuria ũhoro wa mũrimũ ũcio. O ũrĩa ũgũtaũkĩrũo nĩ mũrimũ wake, noguo ũgũtaũkĩrũo atĩ mĩtugo yake ĩroimana na mũrimũ no ti kwenda gwake.—Thim. 14:29.

11. Nĩ maũndũ marĩkũ ma bata arĩa matungataga mũndũ mabatiĩ gũtigĩrĩra nĩ meka o mũthenya? (Thaburi 132:4, 5)

¹¹ Caragia mahinda ma gwĩkĩra hinya ũrata waku na Jehova. Rĩmwe no ũbatare kwamba gũtigana na maũndũ mamwe nĩguo wambe ũhingie maũndũ marĩa ma “bata makĩria.” (Afil. 1:10) Ũndũ ũmwe wa bata makĩria nĩ gwĩkĩra hinya ũrata waku na Jehova. Mũthamaki Daudi aarĩ na maũndũ maingĩ ma gwĩka, no gũtungatĩra Jehova nĩkuo kwarĩ ũndũ ũrĩa wa bata makĩria harĩ we. (Thoma Thaburi 132:​4, 5.) Nĩ ũndũ wa bata o na ithuĩ gũtigagĩrĩra atĩ o mũthenya nĩ twagĩa na mahinda ma gũthoma Bibilia na kũhoya. Mwarĩ wa Ithe witũ wĩtagwo Elizaa aaugire: “Hotete gũtũũria gĩkeno tondũ nĩ hoyaga na ngecũrania maandĩko mamwe ma kũũmĩrĩria ma Thaburi. Mahoya nĩ mandeithagia mũno. O mũthenya nĩ hoyaga Jehova maita maingĩ nĩguo andeithie gũikara hooreire.”

12. Arĩa matungataga mũndũ mabatiĩ kũrũmbũiya ũgima wao wa mwĩrĩ nĩkĩ?

¹² Wĩrutanagĩrie kũrũmbũiya ũgima waku wa mwĩrĩ. Andũ arĩa makoragwo na mĩhangʼo mĩingĩ, ta arĩa matungataga mũndũ, no maritũhĩrũo kũrũmbũiya ũgima wao wa mwĩrĩ nĩ ũndũ wa kwaga mahinda ma gũthiĩ kũgũra kana kũhaarĩria irio njega cia gwaka mwĩrĩ. Mĩrĩĩre mĩega o hamwe na kũmenyeria mwĩrĩ no itũteithie gũkorũo na ũgima mwega wa mwĩrĩ na wa kĩĩmeciria. O na gũtuĩka no ũkorũo ũtarĩ na mahinda maingĩ, nĩ ũndũ wa bata gũtigĩrĩra nĩ ũrarĩa irio njega na ũkamenyeria mwĩrĩ kaingĩ. (Ef. 5:​15, 16) Makĩria ma ũguo, wĩrutanagĩrie gũkoma toro wa kũigana. (Koh. 4:6) Ũthuthuria nĩ wonanĩtie atĩ gũkoma no gũteithĩrĩrie harĩ gũtheria tombo. Gĩcunjĩ kĩmwe kĩgiĩ maũndũ ma ũrigitani kiugaga atĩ gũkoma toro wa kũigana no gũteithie mũndũ kũnyihanyihia mĩtangĩko na kũhiũrania na moritũ ahooreire. Ningĩ nĩ ũrabatara gũcaria mahinda nĩ ũndũ wa maũndũ ma gwĩkenia. (Koh. 8:15) Mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe nĩ ataarĩirie kĩrĩa kĩmũteithagia gũtũũria gĩkeno. Aaugire ũũ: “Hĩndĩ ĩrĩa kũrĩ na rĩera rĩega, nĩ nyumaga nja guota riũa. Na nĩ bangaga naarĩ mũthenya ũmwe harĩ mweri nĩguo njĩke kaũndũ ga gwĩkenia hamwe na mũrata.”

13. Nĩkĩ nĩ wega gũtheka? (Thimo 17:22)

¹³ Koragwo ũrĩ mũndũ mũkeni. (Thoma Thimo 17:22; Koh. 3:​1, 4) Mĩtheko nĩ mĩega harĩ ũgima witũ wa mwĩrĩ na wa kĩĩmeciria. Rĩrĩa tũratungata mũndũ, kaingĩ maũndũ matithiaga ũrĩa tũrerĩgĩrĩra. Ũngĩhotaga gũcaria kaũndũ ga gũgũthekia rĩrĩa maũndũ mathiĩ ũũru, ndũrĩiguaga ũritũhĩirũo mũno. Na mũngĩthekaga hamwe na mũndũ ũrĩa ũratungata, ũrata wanyu no ũrũme.

14. Kwaranĩria na mũrata wĩhokete kũngĩgũteithia atĩa?

¹⁴ Aragia na mũrata wĩhokete. O na wĩrutanĩirie biũ gũtũũria gĩkeno, rĩmwe nĩ ũrĩgĩaga na mĩtangĩko. Mahinda-inĩ ta macio, no waranĩrie na mũrata ũtangĩgũtuĩra nĩ ũndũ wa ũrĩa ũraigua. (Thim. 17:17) Rĩrĩa mũrata ũcio agũthikĩrĩria na akũũmĩrĩria, ũndũ ũcio no ũgũteithie gũcokererũo nĩ gĩkeno.—Thim. 12:25.

15. Gwĩcũrania ũhoro wa kĩĩrĩgĩrĩro gitũ kĩngĩgũteithia atĩa gũkorũo na gĩkeno?

¹⁵ Wĩcũranagie maũndũ marĩa mũgeekaga hamwe thĩinĩ wa Paradiso. Ririkanaga atĩ wĩra ũcio wa gũtungata mũndũ no wa ihinda inini, tondũ ũcio ti wĩra Jehova aabangĩte tũrutage. (2 Kor. 4:​16-18) Ihinda rĩũkĩte nĩrĩo tũgaakorũo na “muoyo ũrĩa wa ma.” (1 Tim. 6:19) Kwarĩrĩria na mũndũ ũrĩa ũtungataga maũndũ marĩa mũgeka hamwe thĩinĩ wa Paradiso no kũmũrehere gĩkeno kĩnene. (Isa. 33:24; 65:21) Mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe wĩtagwo Heather aaugire: “Kaingĩ nĩ njĩraga andũ arĩa ndungataga atĩ no ihinda inini twambĩrĩrie gũtuma nguo hamwe, gũtengʼera hamwe, na gũtwarithia mĩithikiri hamwe. Na tũrugĩre endwa aitũ arĩa makaariũkio mĩgate na irio. Nĩ tũcokagĩria Jehova ngatho nĩ ũndũ wa kĩĩrĩgĩrĩro kĩu atũheete.”

ARĨA ANGĨ MANGĨTEITHĨRĨRIA ATĨA?

16. Andũ kĩũngano-inĩ mangĩteithĩrĩria atĩa arĩa matungataga mũndũ? (Ningĩ rora mbica.)

¹⁶ Mateithie magĩe na mahinda ma gwĩka maũndũ mao. Andũ kĩũngano-inĩ no merutĩre gũteithĩrĩria mũndũ ũrĩa ũratungatwo. Ũndũ ũcio nĩ ũteithagia ũrĩa ũramũtungata kũgĩa na ihinda rĩa kũhurũka kana rĩa gwĩka maũndũ mangĩ arabatara gwĩka. (Gal. 6:2) Ahunjia amwe o na nĩ makoragwo na mũtaratara wa o kiumia wa gũteithĩrĩria na njĩra ĩyo. Mwarĩ wa Ithe witũ wĩtagwo Natalya, ũrĩa ũroraga mũthuri wake ũtahotaga gwĩtwara aaugire: “Mũrũ wa Ithe witũ ũmwe wa kĩũngano gitũ nĩ okaga riita rĩmwe kana merĩ harĩ kiumia magatindania na mũthuri wakwa. Nĩ mahunjagia hamwe, makaaria, o na makerorera thenema hamwe. Mũthuri wakwa nĩ akenagĩra mũno mahinda macio, na nĩ ngĩaga na mweke wa gwĩka maũndũ mangĩ, ta gũthiĩ kũnogora magũrũ.” O na rĩmwe no wĩrutĩre kũraarania na mũndũ ũrĩa ũratungatwo, nĩguo ũrĩa ũramũtungata ahote gũkoma toro wa kũigana.

17. Tũngĩteithĩrĩria atĩa arĩa matungataga mũndũ hĩndĩ ya mĩcemanio?

¹⁷ Mateithie hĩndĩ ya mĩcemanio. Arĩa matungataga mũndũ no mage kũgunĩka mũno nĩ mĩcemanio na igomano, tondũ mahinda maingĩ makoragwo makĩrũmbũiya mũndũ ũrĩa maratungata. Andũ kĩũngano-inĩ no merutĩre gũteithĩrĩria na njĩra ya gũikarania na ũrĩa ũratungatwo, mahinda-inĩ mamwe ma mũcemanio kana mũcemanio ũrĩ wothe. Angĩkorũo mũndũ ũcio ũratungatwo ndahotaga kuuma mũciĩ, no wĩrutĩre gũthiĩ gwake mũingĩre mũcemanio na mĩtambo, nĩguo ũrĩa ũmũtungataga ahote gũthiĩ mũcemanio ĩmwe kwa ĩmwe.

18. Nĩ atĩa ũngĩ tũngĩkĩra arĩa matungataga mũndũ?

¹⁸ Magaathagĩrĩrie na ũkamahoera. Athuri a kĩũngano nĩ magĩrĩirũo gũceeragĩra kaingĩ arĩa matungataga mũndũ nĩguo mamekĩre ngoro. (Thim. 27:23) Na gũtekũmakania ũrĩa maũndũ maitũ matariĩ, ithuothe kĩũngano-inĩ nĩ twagĩrĩirũo kũmagaathagĩrĩria kaingĩ. Ningĩ no tũhoe Jehova athiĩ na mbere kũmahe hinya na amateithie gũtũũria gĩkeno.—2 Kor. 1:11.

19. Nĩ ciĩranĩro irĩkũ twĩrĩgĩrĩire?

¹⁹ Ica ikuhĩ Jehova nĩ egũtwehereria maũndũ mothe moru marĩa matũmaga tũrĩre. Mĩrimũ na gĩkuũ itigaakorũo kuo rĩngĩ. (Kũg. 21:​3, 4) “Mũndũ ũrĩa ũthuaga akaarũgarũga o ta thwariga.” (Isa. 35:​5, 6) Namo mathĩna ma ũkũrũ na moritũ ma gũtungata mũndũ mũrwaru magaakorũo marĩ ‘maũndũ ma hau kabere marĩa matakaaririkanwo.’ (Isa. 65:17) O na ihinda-inĩ rĩrĩ, o twetereire kuona ciĩranĩro icio cia magegania ikĩhinga, Jehova nĩ arĩtũteithagia. Tũngĩthiĩ na mbere kũmwĩhoka, nĩ arĩtũheaga hinya wa ‘gũkirĩrĩria biũ tũrĩ na wetereri na gĩkeno.’—Kol. 1:11.