Maladi ya ntolo ezali koboma bato lolenge moko na bitumba

NTANGO Marilyn mwasi ya mibu 23 akómaki kokɔnda mpe koyoka nzoto kolɛmba, akanisaki ete yango ezalaki mpo na zemi oyo ebandaki sika. Azalaki mpe kokɔsɔla mingi, mpe ayebisaki yango na monganga na ye. Monganga ayebisaki ye ete azali na maladi moko na banzela ya zolo mpe na mongongo mpe akomelaki ye bankisi. Nsima ya mwa mikolo, Marilyn akómaki kobanga makasi ntango azalaki kotɔka mingi na butu. Azongaki epai na monganga na ye, mpe monganga asɛngaki na ye ete asalisa ekizamɛ́ ya radio.

Fɔtɔ ya ekizamɛ́ ya radio emonisaki bilembo ya moindo na mimpululu, na bongo esengelaki kosalisa maladi yango noki mpenza, kasi likoki ezalaki te mpo na kobénga Marilyn na telefɔne. Marilyn alobaki ete: “Monganga asololaki na mama na ngai na telefɔne mpe ayebisaki ye ete nazali na maladi. Mama ayaki kotala ngai mpe ayebisaki ngai ete nakenda epai ya [monganga] noki mpenza. Monganga atindaki ngai na lopitalo epai oyo nasalisaki lisusu ekizamɛ́ ya radio mpe nakɔtaki lopitalo.”

Marilyn ayokaki mpasi na motema ntango bayebisaki ye ete azali na maladi ya ntolo (tuberculose). Akanisaki ete akokufa, kasi nsima ya kozwa bankisi, nzoto na ye ezongaki kolɔngɔnɔ.

Ezali mpasi te koyeba mpo na nini Marilyn akamwaki ete azwaki maladi ya ntolo. Eleki mikolo mingi te, minganga bandimaki ete maladi ya ntolo ezali lisusu te na mikili ya bozwi. Lifulumɛ́ moko na lopitalo moko na Londres alobaki ete: “Nakanisaki ete maladi ya ntolo ezali lisusu te. Kasi ntango nayaki kosala awa, namonaki ete maladi yango ezali naino mpe ezali kopalangana kati na engumba na bisika ya bobola.”

Na bisika oyo maladi ya ntolo esilaki, esili kozonga lisusu; na bisika oyo ezalaki naino, epalangani lisusu mingi koleka. Lokola ezali mpasi mpo na kolónga yango, maladi ya ntolo ezali mobomi monene lolenge moko na bitumba mpe na nzala. Tótalela makambo oyo.

◼ Atako bokóli ezali makasi na zebi ya minganga, na boumeli ya mibu koleka nkama oyo miuti koleka, maladi ya ntolo ebomi bato soko milio 200.

◼ Bato koleka miliare mibale​—moto moko kati na bato misato na mokili mobimba​—basili kozwa mikrobe oyo epesaka maladi ya ntolo. Lisusu, na sɛgɔndɛ mokomoko moto moko azali kobakisama na molɔngɔ́ ya baoyo bazali na maladi ya ntolo!

◼ Na 1995 bato soko milio 22 bazwaki maladi ya ntolo. Pene na bato milio misato bakufaki, mingi kati na bango na mikili ya bobola.

Bankisi ya malamu mpo na kosalisa maladi ya ntolo ezali, kasi mpo na nini bokɔnɔ yango ezali kokóba kopalangana? Maladi yango ekosila mokolo mosusu? Okoki komibatela ete ozwa yango te? Lisolo oyo lilandi likoyanola na mituna wana.

[Maloba mpo na kolimbola eutelo ya bafɔtɔ na lokasa 3]

New Jersey Medical School​—National Tuberculosis Center