Ozali na mpasi ya mokɔngɔ?

“Mpasi ezalaki makasi. Nazalaki na mayoki lokola nde moto azalaki kozikisa ngai mɔ́tɔ na mokɔngɔ. Nyonso oyo nazali komikundola ezali ete nangunzamaki mpo na kolongola mwana ya ndeko na ngai ete anyata te biteni ya kɔ́pɔ oyo epasukaki na mabelé, mpe na mbala moko nayokaki mɔ́tɔ na mokɔngɔ na ngai. Natikalaki na kongumbama na boumeli ya mikolo mingi, kozanga likoki ya kotɛlɛma semba. Nasilá naino koyoka mpasi motindo wana te;” ezali wana maloba ya Corinne, oyo azali na mibu 32, mwasi ya libala mpe mama ya bana mibale.

NA ÉTATS-UNIS, longola mpasi ya motó, ezali mpasi ya mokɔngɔ nde eleki mingi. Mpasi ya mokɔngɔ ezali ntina ya liboso oyo ezali kopesa bolɛ́mɛni ya libela epai na bato oyo bakokisi naino mibu 45 te mpe ntina ya misato oyo ezali kopesa bolɛ́mɛni epai na bato oyo bazali na mibu koleka 45. Ezali kosɛnga epai na bato soko bamiliare 24 ya badolare na mbula moko mpo na kosalisa yango, elingi koloba mbala minei koleka oyo epesamaki na Sida na mobu 1991.

Engebene monganga Alf L. Nachemson, ye oyo ayekoli mingi mpasi ya mokɔngɔ, bamiliare mibale ya bato kati na mokili banyokwamaki na mpasi ya mokɔngɔ na boumeli ya mibu 10 oyo euti koleka. Alobaki ete: “Na ntango moko to na ntango mosusu kati na bomoi na biso, bato 80% kati na biso bakozwaka mpenza mpasi ya mokɔngɔ.”

Kolandana ya mpasi

Mpasi ya mokɔngɔ ezwaka bato banso. Basáli misala ya mabɔkɔ mpe basáli na biro, mibali mpe basi, bilenge mpe mikóló bazwaka mpasi yango. Wana mpasi yango ezali kozonga mbala na mbala mpe ezali koumela, ekoki kozala na bopusi likoló na mosala, na matomba mazwamaka na mosala, na bandeko mpe na mikumba ya libota ya mobɛli, kobimisáká bongo mobulu na mayoki. Lolenge nini?

Búku The Fight Against Pain (Kobundisa mpasi) elimboli ete bato bazali bongo kati na kolandana ya mpasi. Mpasi ya nzoto eyeisaka motema likoló mpe konyokwama na makanisi, oyo ebatelaka mpe eyeisaka mpasi makasi. Na ndakisa, ezali motindo wana nde elenge oyo azali moboti akozala na mpasi mpo na kokokisa mikumba na ye ya mosala, ya libota mpe oyo esɛngami na bato banso na ntina na kolɛmɛla na ye oyo euti na mitungisi ya mokɔngɔ.

Patricia, sɛkrɛtɛrɛ oyo azali na mibu 35, oyo azali koyika mpiko na mpasi na ye ya mokɔngɔ kobanda 1986, alobaki ete: “Mokakatano monene nazali na yango ezali ete libota na ngai mpe baninga na ngai bazali komitya na esika na ngai te. Bato bazali na momeseno ya kotyola mpasi, bazali koyeba mpenza te mpasi oyo ozali na yango. Lokola oyebi te epai wapi mpe ntango nini mpasi wana ekobimela yo, okakatanaka mpo na kokana kosala makambo mingi. Na ntango wana bakotalela yo lokola moto oyo akosepelaka na makambo ya bato mosusu te: moto oyo andimaka mabyangami te, oyo amɛmaka bana te, oyo asɛkaka te. Nyonso wana mpo ete ozali na mpasi. Soki opekisi yango te, mpasi yango ekoki kobebisa bomoi na yo.”

Mpo na nini bato babelaka mpasi ya mokɔngɔ?

Mpasi ya mokɔngɔ ekoki kopɛngolama te? Okoki kosala nini mpo na kobundisa yango mpe kopɛngola yango? Ntango nini okoki koluka lisalisi ya monganga? Mpasi ya mokɔngɔ oyo ezali koumela mingi ekoki kozala elembo ya bamaladi mingi ya kati, kasi biso tokolobela bobele bantina mibale ya minene oyo epesaka mpasi na mokɔngɔ​—kokabwana ya mikuwa ya mokɔngɔ mpe kokangama ya misisa.

Kokabwana ya mikuwa ya mokɔngɔ ezali moko ya bamaladi minene ya mokɔngɔ oyo ezali komonana epai na bilenge oyo bakɔmeli mpe epai na mikóló. Ezali mpenza kokabwana ya mikuwa ya mokɔngɔ te, kasi ezali nde oyo babéngaka hernie nucléaire discale.

Nsima ya mibu 20, biloko oyo bizalaka likoló na mikuwa ekobanda kobungisa ndembo na yango mpe mai na yango, kopesáká bongo nzela na kokangama na yango. Kasi na momeseno, yango epesaka mpasi te. Nzokande, bato mosusu bayokaka mpasi makasi ntango eteni moko ya eloko wana ekabwani mpo na kosangana na nsinga oyo ezingi yango

Zulunalo Fortune elobi na ntina na mikuwa yango ete: “Wana ebandi kobungisa lolenge na yango, milende nyonso oyo ekoki kosalema, ata kokisola to kongunzama mpo na kotya televizyó na mesa, ekoki kozala likambo oyo ekotumola yango.”

Biloko yango bizali lokola amortisseurs kati na mikuwa 24 ya liboso oyo ezali na mokɔngɔ. Mikuwa yango misangisami moko likoló na mosusu mpe misali libulu oyo ebéngami canal rachidien kati na yango mafuta ya mokuwa mazali koleka. Kati na mokuwa moko na moko oyo ezali na mokɔngɔ, ezali na madusu mibale ya mike kati na yango bituluku mibale ya mintungu (nerfs) mizali kobima na canal rachidien. Kokabwana ya mikuwa ekoki kokangisa montungu moko, kopesáká nzela na kokatana ya bilembo bizali na mintungu oyo eyebisaka makambo na biteni mosusu ya nzoto to oyo eutaka na biteni yango.

Kokatana ya mintungu ya loketo ekoki kopesa mpasi makasi: ezali mingai na nsima ya ebɛlɔ (sciatique). Ebele na mintungu eutaka na eteni ya nsé ya mokuwa ya mokɔngɔ mpo na kosala mintungu ya loketo, oyo ezali kokita nsima ya ebɛlɔ kino na libɔlɔngɔ liboso ete ekabwana na mintungu misusu. Mingai nsima ya ebɛlɔ eutaka na mikuwa ya mokɔngɔ, ekómaka na loketo mpe na masɔkɔ, na nsima ekitaka na bibɛlɔ kino kokóma na mompende mpe na makaka. Mbala mosusu ekoki kobimisa “ebukabuka ya makaka,” makaka mazali kosala lisusu te, mpamba te misisa ya makolo mizali lisusu kotambwisa misapi ya makolo te. Mobɛli akoki mpe kooka lokola ete eloko moko ezali kotambola na nzoto, akoki kozanga kooka ata eloko to mpe kolɛmba ya misisa kati na likolo oyo ezali na mpasi.

Soki bopusi makasi esalemi na mintungu oyo mizali na ebandeli ya misisa mibéngami cauda equina (mokila ya mpunda), mpe oyo ezalaka na bopusi likoló na esika masuba ezalaka mpe likoló na misɔpɔ, ekoki kobimisa mobulu na ntango ya kosuba mpe kosumba. Moto nyonso oyo abandi komona bilembo wana asengeli kokutana na monganga nokinoki, mpamba te yango ekoki kozala ebandeli ya mpasi makasi kati na mintungu.

Wana ezali yango kokangama mpe kofungwama, misisa ya mokɔngɔ ezali na mokumba ya kosimba. Na nzela ya bansinga mike, ezali kosala ete mikuwa ya mokɔngɔ mikwea te mpe ezali kopesa yango nzela ya kongumbama mpe ya kobalukabaluka. Nzokande, soki makambo mazali kotambola malamu te, mosisa ekoki kokangama lokola libanga: ezali bokangami ya misisa. Longola likambo oyo ete ekoki kotika moto mpo na mwa ntango mokuse kozanga koningana mpe eyaka kozanga komizela na yango, minsɔlɔ (crampes) wana ya mokɔngɔ ekoki kozala mpasi mingi koleka. Mobɛli moko oyo azalaki na yango alobaki ete ezali lokola “koningana ya mabelé oyo ezali kobima kati na mokɔngɔ na yo.”

Minganga bazali kondima ete minsɔlɔ wana mizali kopekisa ete misisa oyo misili kolɛmba mibeba makasi mingi te. Búku The Fit Back (Mokɔngɔ malamu), oyo ebimisami na kompanyi Time-Life, eyebisi ete: “Na kotikáká mokɔngɔ kozanga koningana, minsɔlɔ mizali kosɛngisa yo na kosala oyo ebongi: komitanda. Epai moko, etɛlɛmɛlo wana ezali likambo ya mpasi, epai mosusu, ezali kopesa nzela na eteni ya nzoto oyo ezali koswa ete emibongisa yango moko.”

Mpo na kopɛngola mpasi ya mokɔngɔ, oyo mbala mingi euti na minsɔlɔ, esengeli ete misisa ya mokɔngɔ, ya libumu mpe ya bibɛlɔ ezala makasi mpe kozanga koningana. Na ndakisa misisa ya libumu oyo mizali makasi te mikoki kotya mokɔngɔ na mpasi mpamba te ezali kosimba malamu te mpe ezali na likoki te ya kotɛmɛla bopusi ya kilo ya nzoto likoló na mokuwa ya mokɔngɔ. Nzokande, misisa ya libumu oyo mizali makasi ekosala “nkamba ya misisa” oyo ekopekisa ete kokabwana ya mikuwa eya makasi, oyo ekobebisaka lolenge mikuwa ya mokɔngɔ ezali.

Okoki kosala nini mpo na kolɛmbisa mpasi yango

Etɛlɛmɛlo mabe, kozala mafuta mingi, kozanga makasi na misisa mpe kobulungana na makanisi ezali makambo minei oyo mazali kopesa nzela na kokabwana ya mikuwa ya mokɔngɔ. Bizaleli mpe bikela ya mokolo na mokolo lokola kofanda, kotɛlɛma to kotombola kilo ezali likámá soki tokɛbi te.

Boyokani malamu ezali kati na etɛlɛmɛlo ya malamu, makasi ya misisa ya libumu mpe ya misisa ya mokɔngɔ. Etɛlɛmɛlo malamu epesaka nzela na misisa ete esala malamu, mpe misisa ya makasi ezali na ntina mingi mpo na kozala na etɛlɛmɛlo ya malamu. Etɛlɛmɛlo ya malamu esalaka S lolenge mokuwa ya mokɔngɔ ezali. Elimboli te kozala na mokuwa ya mokɔngɔ oyo ezali lokola I.

Soki etɛlɛmɛlo mabe ebongisami, mpasi oyo euti na ntina na etɛlɛmɛlo ekosila, ndenge elobi yango Robin McKenzie kati na búku Treat Your Own Back (Salisá yo moko mokɔngɔ na yo). Abakisi ete: “Nzokande, soki yango ebongisami te, etɛlɛmɛlo mabe ekoki nsima ya ntango kobongola lolenge matonga esalema. Kolɛmba makasi ekoki kosalema, oyo ekopesa nzela na konuna noki ya matonga.”

Kozala mafuta mingi, mingi mpenza na libumu, ekoki mpe kopesa mpasi na mokɔngɔ na kobendáká misisa oyo misimbi yango. Kosala ngalasisi mbala na mbala ezali kopesa bongo nzela na kozala na mokɔngɔ malamu. Ngalasisi ezali na ntina ata wana mpasi esili, mpamba te yango ezongaka kozanga komizela na yango. Esɛngami kotalisa liboso nzoto na monganga liboso ya kosala ngalasisi. Monganga akoki koyebisa na mobɛli wapi ngalasisi oyo ebongi mpo na mokɔngɔ na ye, to kotinda ye epai na monyɔlisi binama.

Bato ya mayele mingi bazali kokanisa ete kobulungana na makanisi mpe ekoki kosala ete moto azwa mpasi ya mokɔngɔ. Epai na basusu, eutaka na minsɔlɔ, mpamba te mintungu oyo misangani mipesaka misisa makasi. Kosilisa to kolongola makambo mapesaka kobulungana na makanisi ezali kopesa nzela na kobundisa mpasi ya mokɔngɔ.

Bato oyo balekisaka ntango mingi na kofanda na ntina na mosala na bango to ntango bazali na mobembo bakoki kozwa mpasi ya mokɔngɔ. Boyekoli moko oyo esalemaki na Suède emonisaki ete bopusi moko makasi ezali kosalema na mikuwa ya mokɔngɔ. Lisusu, kosalela bakiti ya biro oyo bityelo na yango ya mokɔngɔ bizali malamu te ekoki koyeisa mpasi makasi. Ezali malamu kotɛlɛma mbala na mbala mpo na kotambola mwa miniti moke.

Ezala ete tozali kotombola biloko ya kilo to ya pɛpɛlɛ, esengeli kopɛngola kosalela misisa ya mokɔngɔ. Ezali malamu kongunza mabɔlɔngɔ, mpo ete misisa ya mokɔngɔ mikumba yango moko te kilo nyonso.

Mpasi ya mokɔngɔ ezali mpe liboso ya baoyo misala na bango mizali kosɛnga etɛlɛmɛlo moko mabe. Basáli na mosala ndenge moko mikolo nyonso, balifulumé, ba électriciens, basi ya ndako mpe balóni bilanga balekisaka bantango mingi na kongunzama. Mpo na kokitisa mpasi, banyɔlisi binama bazali kosɛnga na bato yango ete bápemaka mbala na mbala to bábongolaka etɛlɛmɛlo na bango. Mpo na baoyo basengeli kolekisa bantango mingi na kotɛlɛma, bapesi bango toli ete básalela ebonga moke to mwa eloko moko boye mpo na kotombola mwa moke likolo, yango ekosala ete mikuwa ya mokɔngɔ etɛlɛma malamu.

Lolenge ya kosalisa yango

Mpo na bato mingi oyo bazali na mpasi ya mokɔngɔ oyo euti na misisa, minganga bazali kosalela lolenge ya kosalisa oyo eumeli mingi: kolala na mbeto, kosalela mai ya mɔ́tɔ, konyɔlisa nzoto, ngalasisi mpe, kosalela nkisi oyo elɛmbisaka koswa. Na ntina na bankisi yango, monganga Mark Brown oyo asalaka na esika bayekolaka mosala ya monganga na eteyelo monene ya Miami, apesi likebisi. Alobi ete na Etats-Unis kosalela nkisi wana mpo na ntango molai ezali moko na bantina ya mpasi ya mokɔngɔ, na kotalela makambo oyo mabimaka na nsima. Komipesa mingi te na nkisi moko, yango ekoki kosala ete doze na yango ekóma mingi mpe esala ete ozala moombo na yango.

Mwango mobéngami physiothérapie (kosalela mai, mopepe, pole) mpo na kosalisa nzoto mpe mwango mobéngami chiropraxie (bosemboli mokuwa ya mokɔngɔ na kofinafina yango na mabɔkɔ) esalisaka babɛli mosusu. Zulunalo HealthFacts elobi ete na Etats-Unis, bosemboli mokuwa ya mokɔngɔ na kofinafina yango na mabɔkɔ esalelami epai na babɛli soko mibale kati na misato oyo bazali kokende kokutana na monganga mpo na mpasi ya mokɔngɔ.

Lipasó mbala mosusu ezali malamu mpo na kobongisa bisika mosusu to kokitisa mwa moke mpasi oyo euti na kokabwana ya mokuwa ya mokɔngɔ. Nzokande, mbala mingi basalisaka na mitindo oyo ya kala. Babɛli oyo monganga apesi bango toli ete básalisa lipasó basengeli kokakatana te mpo na kotuna batoli mbala ya mibale to ya misato epai na minganga misusu.

Bamilió mingi ya bato bazali na mpasi makasi ya mokɔngɔ oyo eumeli kasi bazali koyikela yango mpiko. Mingi bandimi mpasi na bango, kasi bazali kosala na boye ete ebebisa te misala na bango ya mokolo na mokolo. Bayebi makambo oyo makoki kotumola yango, mpe bazali kosala makasi na kopɛngola yango. Na bongo, bazali mbala na mbala kosala ngalasisi, bazali kotya likebi na monene ya nzoto na bango, bazali kobongisa etɛlɛmɛlo na bango mpe bazali kokitisa makambo oyo mazali kopesa nzela na kobulungana na makanisi kati na bomoi na bango. Atako mpasi makasi oyo euti na kokabwana ya mokuwa ya mokɔngɔ mpe na kokangama ya misisa, Corinne, oyo tolobelaki na ebandeli ya lisoló, azali kobatela esengo na ye mpe azali ntango nyonso na mosala ya kosala, kolekisáká ntango mingi kati na mosala ya kosakola mpe ya koteya lokola Motatoli ya Yehova. Lokola Corinne, babɛli mingi bazali kobundisa mpasi ya mokɔngɔ kozanga kobungisa elikya.

[Etanda na lokasa 17]

Mwa batoli mpo na kopɛngola mpasi ya mokɔngɔ

☞ Ntango ozali kotombola eloko moko, kosala yango mbala moko te. Na esika ya kongumba mokɔngɔ, ngumbá nde mabɔlɔngɔ.

☞ Soki osengeli kotombola biloko ya kilo, béngá moto mosusu ete apesa yo mabɔkɔ.

☞ Soki ozali komema maboke mingi, salá ete bozito na yango ekokana epai na epai. Soki ozali komema bobele moko, kasi ezali na kilo mingi, simbá yango na mabɔkɔ na yo mibale mpe bɛlɛmisá yango pene na nzoto; soki ozali komema yango epai moko, mbala na mbala bongolá yango epai mosusu.

☞ Na mobembo, salelá pusipusi moke oyo engunzamaka to memá biloko ya pɛpɛlɛ na kolekisaka nkamba na lipeka.

☞ Mpo na kobimisa biloko na nsima ya vuatire moko, tyá yango pene na nzoto na yo liboso ya kotombola yango.

☞ Ntango ozali kokɔmba, salelá kɔmbɔ oyo esimbelo na yango ezali molai. Na esika ya kongunzama mpo na kolongola putulu na nsé ya biloko ya ndako, tyá libɔlɔngɔ moko na mabelé na kotyáká bilamba na nsé mpo ete oyoka mpasi te. Soki osengeli kongunzama, soki likoki ezali, yɛkamá na lobɔkɔ moko.

☞ Soki ozali kosala mosala ya biro, nsima ya kofanda na boumeli ya ntango molai, ezali mpe malamu kotɛlɛma mwa moke.

☞ Ntango ozali kolóna bilanga, ngumbá mabɔlɔngɔ mpe kabolá mosala na yo. Ntango otɛlɛmi, kongunzama te.

☞ Salá mbala na mbala ngalasisi mpo na mokɔngɔ, ata mpo na miniti 10 to 15 na mokolo moko. Soki ozali mobangé, salá ngalasisi yango na bokatikati.

☞ Mpo na kotanda mbeto, tyá libɔlɔngɔ moko likoló na mbeto mpe yɛkamá na lobɔkɔ mosusu mpo na kokóma na ngámbo mosusu ya mbeto. Mpo na kotanda molekani, ngunzamá.

☞ Soki ozali kotambwisa motuka na ntáká moko molai, tɛlɛmá na nzela mpo na kopema. Soki esika ya kotya mokɔngɔ ezali malamu te, tyá kusɛ́ na nsima na mokongo na yo.

☞ Kopota mbangu likoló na bisika makasi oyo ezali lokola bɛtɔ́ te. Latá sapato oyo ebongi.

☞ Ntango ofandi na kiti to na kanapɛ́ oyo ezali makasi te, tyá kusɛ́ to eloko mosusu oyo ekoki na nsima ya mokɔngɔ. Tɛlɛmá malɛmbɛ na kosimbáká makolo na yo.

☞ Soki mosala na yo ezali kosɛnga kofanda ntango mingi, zalá na kiti oyo ezali na esika malamu ya kotya mokɔngɔ. Otɛlɛmaka mpe na bantango mosusu mpe otambolaka mwa moke.

☞ Kongunzama mpo na ntango molai te wana ezali yo koluka biloko na tiroir; soki likoki ezali, fandá nde na kiti.

☞ Soki osengeli kolata sapato ya taló molai na moi mobimba, ekozala malamu komema lipapa ya nsé oyo okolata na bantango mosusu.