Makama esilá kotángama to mpe makambo makanelami te?

Christina, elenge mwasi mpe molakisi na midele kitoko ya bilamba, azali kokatisa balabala oyo mituka mikolekaka mingi, na nkombo ete Nove de Julho na engumba São Paulo, na mokili ya Brézile. Azali komona te bus oyo ebimeli ye. Motambwisi ameki ndenge nyonso kotelemisa motuka na ye, kasi alongi te. Bus etuti Ghristina, mpe akufi.

Likámá oyo ya nsɔmɔ ekomamaki na zulunalo moko ya Brézile na nkombo O Estado de S. Paulo (29 juillet 1990), yango ekobimaka mokolo na mokolo. Kasi elobelaki sé liwa ya moto moko, nzokande bato 50 000 bakokufaka mbula nyonso na Brézile na makama ya motuka. Wana bankoto mosusu na baoyo bakutanaka na makama ya mituka bazali kotikala ba andikapé, bamosusu mingi bazali kobima na makama yango ata elembo moke te na nzoto. Mpo na nini elenge mwasi oyo abikaki te? Esilaki kotángama ete akokufa mokolo wana?

Bato mingi bakoloba ete ezali bongo. Bakondima na liteya oyo ete makambo manso masilá kotángama liboso, ete makama lokola liwa esilá kobongisama liboso. Endimeli oyo epesi nzela na maloba lokola “esilá kotángama bongo,” “ngonga na ye ekokaki,” to “likambo oyo lisengeli koya likoya na ntango na yango.” Maloba oyo mazali solo? Bomoi na biso esila kotángama liboso?

Likanisi oyo ete makambo manso masilá kotángama liboso (to fatalisme), eyebanaki mingi na kalakala epai ya Bagreke mpe na Baloma. Ata na mikolo na biso, ezali naino likanisi moko makasi ya mangomba mingi. Na ndakisa, lslam ekosalelaka maloba oyo ya Coran: “Moto moko te akoki kokufa, bobele soki Allàh apesi nzela na oyo esila kokomama mpo na libela.” Endimeli na likanisi oyo ete makambo manso masilá kotángama liboso eyebani mpe mingi kati na mangomba ya boklisto na mokili oyo mpe esungami na liteya oyo ete makambo manso mabe mazali kosalema mpo ete nyonso esilá kobongisama liboso (prédestination), liteya oyo liteyamaki na Jean Galvin. Yango wana mbala mingi okoki koyoka sángó moko koloba na moto moko oyo akoyoka motema mawa na ntina na likámá likomeli ye, ete “Nzambe nde alingi bongo.”

Likanisi oyo elobi ete makambo manso masilá kotángama liboso endimami te na bososoli, na makambo mayebani mpe na makanisi malamu. Na bongo, makama ya motuka ekoki te kouta na mokano na Nzambe, mpamba te botaleli malamu ezali ntango nyonso komonisa ntina oyo eyebani malamu. Epai mosusu, ba rapports ezali komonisa ete meko ya mayele lokola kolata mokaba ya libateli ekoki kokitisa ntalo monene na makama ya liwa. Meko nyonso mpo na komibatela ekoki solo kotɛmɛla mokano na Nzambe?

Baoyo bandimi likanisi oyo ete makambo nyonso masila kotángama liboso bamikɔtisi lisusu koleka kati na makámá. Ezali kotinda bango na kosala makambo na nkɔ, lokola kobosana bandelo oyo etyami mpo na mbangu ya kotambwisa motuka, mpe bilembo ya nzela to mpe kotambwisa motuka na molangwa ya masanga Nde oyo eleki mabe ezali boye ete: Likanisi oyo ete makambo manso masilá kotángama liboso ezali komema bato mingi na kofunda Nzambe mpo na makámá mazali kokómela bango. Bakoki kobungisa kondima, mpe bakosilika, bazangi elikya mpo bandimisami ete Nzambe azali komibanzabanza te na ntina na bango. Ralph Waldo Emerson mokomi na maloba kitoko alobaki na solo ete: “Kondima ete makambo manso masilá kotángama liboso to masilá kobongisama liboso, ezali likambo oyo lileki nsɔmɔ katina bomoi na moto.”

Kasi Biblia elobi nini mpo na makambo ya mawa mpe makámá? Biblia ezali koteya ete yango ezali makambo oyo masilá kotángama liboso ete mazala bongo? Mpe elobi nini mpo na bilikya na biso ya lobiko? Tokoki kosala eloko moko te na likambo yango?