Dodatki

408 1 Przeniesienie imienia Bożego do Pism Greckich

413 2 Przywrócenie imienia Bożego w Chrześcijańskich Pismach Greckich

414 3 Jezus — boski

415 4 „Rozpusta” — wszelkie niedozwolone stosunki płciowe

416 5 Obecność (paruzja) Chrystusa

417 6 „Pal męki”

420 7 „Dusza” — żywe stworzenie: człowiek lub zwierzę; życie osoby; inne znaczenia

421 8 „Hades”, „Szeol” — powszechny grób ludzkości

422 9 „Gehenna” — symbol całkowitej zagłady

423 10 Określenia „Stary Testament” i „Nowy Testament”

424 11 Najważniejsze wydarzenia z ziemskiego życia Jezusa

432 12 Mapa królestwa Saula, Dawida i Salomona

433 13 Mapa Palestyny w czasie służby Jezusa

1 Przeniesienie imienia Bożego (יהוה) do Pism Greckich

(poświadczone 12 fragmentami LXX)

W zachowanych do dziś manuskryptach greckich, jak również w licznych przekładach starożytnych i współczesnych rzuca się w oczy brak imienia Bożego. W starożytnych Pismach Hebrajskich imię to występowało prawie 7000 razy w postaci czterech spółgłosek: יהוה, tworzących tak zwany tetragram i pisanych w języku polskim literami JHWH. Dokładny sposób wymawiania owego imienia nie jest dziś znany, ale najpowszechniej przyjęło się brzmienie „Jehowa”. Skrócona forma tego imienia, „Jah”, wchodzi w skład wielu imion spotykanych w Chrześcijańskich Pismach Greckich, a także wezwania „Alleluja!” („Hallelujah!”), które znaczy: „Wysławiajcie Jah!” (Objawienie 19:1, 3, 4, 6).

Chrześcijańskie Pisma Greckie zostały dodane do świętych Pism Hebrajskich i stanowią ich natchnione uzupełnienie, toteż nagłe zniknięcie imienia Bożego z tekstu w języku greckim wywołuje wrażenie braku jednolitości, zwłaszcza że mniej więcej w połowie I wieku n.e. Jakub rzekł do apostołów i starszych spośród uczniów zgromadzonych w Jeruzalem: „Symeon wyczerpująco opowiedział, jak to Bóg po raz pierwszy zwrócił uwagę na narody, aby z nich wziąć lud dla swego imienia” (Dzieje 15:14). Następnie poparł swą wypowiedź cytatem z Księgi Amosa 9:11, 12, w którym Boskie imię występuje. Skoro chrześcijanie mają być ludem dla imienia Bożego, to dlaczego owo imię, zapisane w postaci tetragramu, nie miałoby się znajdować w Chrześcijańskich Pismach Greckich? Podawane zwykle wyjaśnienie tego zagadnienia okazało się bezpodstawne. Przez dłuższy czas sądzono, że w zachowanych do dziś manuskryptach nie ma imienia Bożego, ponieważ nie było go w greckiej Septuagincie (LXX), to znaczy w pierwszym przekładzie Pism Hebrajskich, nad którym zaczęto pracować w III wieku p.n.e. Pogląd ten wynikał z faktu, iż w kopiach LXX wchodzących w skład cenionych manuskryptów z IV i V wieku n.e., takich jak Kodeks watykański 1209, Kodeks synajski oraz Kodeks aleksandryjski, odpowiednikami imienia Bożego są greckie słowa Κύριος (Kýrios) i θεός (Teòs). Uważano, że nieobecność tego imienia sprzyja nauczaniu monoteizmu.

Teoria ta całkowicie upadła, gdy odnaleziono pewien papirusowy zwój LXX zawierający drugą połowę Księgi Powtórzonego Prawa. W żadnym z jego fragmentów nie ma przykładu użycia słów Kýrios lub Teòs w miejsce imienia Bożego; za każdym razem występuje tetragram, napisany hebrajskim pismem kwadratowym.

W roku 1944 W. G. Waddell opublikował fragment tego papirusu na łamach Journal of Theological Studies (tom 45, ss. 158-161). W roku 1948 dwaj absolwenci Szkoły Gilead, misjonarze reprezentujący Watch Tower Bible and Tract Society, uzyskali w Kairze zdjęcia 18 jego fragmentów, a także zgodę na ich opublikowanie. Fotograficzne reprodukcje 12 spośród tych fragmentów zostały później zamieszczone w New World Translation of the Christian Greek Scriptures, (1950, ss. 13, 14). Kopie te posłużyły za podstawę do napisania następujących trzech prac naukowych: (1) A. Vaccari, “Papiro Fuad, Inv. 266. Analisi critica dei Frammenti pubblicati in: ‘New World Translation of the Christian Greek Scriptures.’ Brooklyn (N.Y.) 1950 page 13s.”, którą opublikowano na łamach Studia Patristica, tom I, część I, wyd. Kurt Aland i F. L. Cross, Berlin 1957, ss. 339-342; (2) W. Baars, „Papyrus Fouad Inv. No. 266”, zamieszczonej w Nederlands Theologisch Tijdschrift, tom XIII, Wageningen 1959, ss. 442-446, oraz (3) George Howard, „The Oldest Greek Text of Deuteronomy”, wydrukowanej w periodyku Hebrew Union College Annual, tom XLII, Cincinnati 1971, ss. 125-131.a

Wypowiadając się na temat owego papirusu, Paul Kahle napisał: „Sporządzono jeszcze inne fotokopie fragmentów tego samego papirusu z odbitek zamieszczonych przez Watch Tower Bible and Tract Society we wstępie do angielskiego przekładu Nowego Testamentu (Brooklyn, Nowy Jork, 1950). Cechą charakterystyczną wspomnianego papirusu jest występowanie w nim imienia Bożego w formie tetragramu napisanego hebrajskim pismem kwadratowym. Ojciec Vaccari, który na moją prośbę zbadał opublikowane fragmenty tego papirusu, jest zdania, że został on napisany jakieś 400 lat przed Kodeksem B i zawiera chyba najdoskonalszy z istniejących do dziś tekstów Księgi Powtórzonego Prawa w wersji Septuaginty” (Studia Evangelica, wyd. Kurt Aland, F. L. Cross, Jean Danielou, Harald Riesenfeld oraz W. C. van Unnik, Berlin 1959, s. 614).

Na łamach Études de Papyrologie (tom 9, Kair 1971, ss. 81-150, 227, 228) opublikowano 117 fragmentów LXX^{P. Fouad Inv. 266}. Natomiast Zaki Aly i Ludwig Koenen opracowali albumowe wydanie pt. Three Rolls of the Early Septuagint: Genesis and Deuteronomy (z serii: „Papyrologische Texte und Abhandlungen”, tom 27, Bonn 1980), zawierające fotografie wszystkich fragmentów wspomnianego papirusu.

Na sąsiednich stronach zamieszczamy zdjęcia 12 fragmentów tego zwoju papirusowego, żeby nasi czytelnicy mogli zobaczyć, gdzie w tej bardzo starej kopii LXX występuje tetragram. Eksperci oceniają, iż sporządzono ją w I wieku p.n.e., a więc około 200 lat po rozpoczęciu prac nad LXX. Stanowi to dowód, że imię Boże pierwotnie było w LXX wszędzie tam, gdzie go użyto w oryginale hebrajskim. Można je znaleźć również w 9 innych manuskryptach greckich. (Zobacz NW Ref. Bi., ss. 1562-1564).

Czy Jezus Chrystus oraz ci jego uczniowie, którzy spisali Chrześcijańskie Pisma Greckie, mogli korzystać z kopii greckiej Septuaginty z imieniem Bożym w formie tetragramu? Oczywiście! Tetragram zachował się w odpisach LXX przez setki lat po Chrystusie i jego apostołach. Także grecki przekład Akwili, dokonany w pierwszej połowie II wieku n.e., zawierał tetragram, zapisany alfabetem starohebrajskim.

Hieronim, który żył w IV i V wieku n.e., napisał we wstępie do ksiąg Samuela i Królów: „Po dziś dzień znajdujemy w niektórych woluminach greckich imię Boże — tetragram [יהוה] — napisane archaicznymi literami”. A zatem jeszcze w czasach Hieronima, głównego tłumacza łacińskiej Wulgaty, istniały greckie manuskrypty przekładów Pism Hebrajskich zawierające imię Boże zapisane czterema literami hebrajskimi.

Gdy Jezus i jego uczniowie czytali Pisma z oryginału hebrajskiego lub z greckiej Septuaginty, napotykali imię Boże w postaci tetragramu. Czy Jezus stosował się do ówczesnego tradycyjnego zwyczaju żydowskiego i z obawy przed zbezczeszczeniem tego imienia oraz naruszeniem trzeciego przykazania czytał w takich miejscach ʼAdonái? (Wyjścia 20:7). Kiedyś w synagodze nazaretańskiej wstał, wziął Księgę Izajasza i przeczytał z niej wersety zawierające tetragram (61:1, 2). Czy unikał wymówienia imienia Bożego? Na pewno nie, jeśli jak zawsze odrzucił niebiblijne tradycje żydowskich uczonych w piśmie. W Mateusza 7:29 czytamy: „Nauczał ich jak ktoś mający władzę, a nie jak ich uczeni w piśmie”. W obecności swych wiernych apostołów Jezus tak się modlił do Jehowy Boga: „Ujawniłem twoje imię ludziom, których mi dałeś ze świata. (...) Dałem im poznać twoje imię, i dam je poznać” (Jana 17:6, 26).

Nasuwa się teraz pytanie: Czy uczniowie Jezusa używali imienia Bożego w swych natchnionych pismach? Innymi słowy: Czy imię Boże występowało w tekście oryginalnym Chrześcijańskich Pism Greckich? Mamy podstawy, żeby odpowiedzieć twierdząco. Ewangelia według Mateusza była pierwotnie napisana nie po grecku, lecz po hebrajsku, jak to wynika z następującej wypowiedzi Hieronima:

„Mateusz, zwany także Lewim, który z poborcy podatków stał się apostołem, najpierw sporządził w Judei ewangelię o Chrystusie w języku i piśmie hebrajskim na pożytek obrzezanych, którzy uwierzyli. Nie jest dostatecznie pewne, kto ją potem przetłumaczył na język grecki. Sam zaś tekst hebrajski jest do dnia dzisiejszego przechowywany w Cezarei, w bibliotece, którą tak pilnie kompletował męczennik Pamfilus. Nazarejczycy, którzy korzystają z tego woluminu w syryjskim mieście Berea, również mnie pozwolili go odpisać” (De viris inlustribus [O sławnych mężach], rozdział III; przekład oparty na tekście łacińskim opracowanym przez E. C. Richardsona i opublikowanym w „Texte und Untersuchungen zur Geschichte der altchristlichen Literatur”, tom 14, Lipsk 1896, ss. 8, 9).

Mateusz ponad sto razy zacytował natchnione Pisma Hebrajskie. Tam więc, gdzie występowało imię Boże, musiał wiernie umieszczać tetragram w swoim hebrajskim sprawozdaniu ewangelicznym. Zapewne odpowiadało ono ściśle XIX-wiecznemu przekładowi na język hebrajski, dokonanemu przez F. Delitzscha; w Ewangelii według Mateusza imię Jehowa pojawia się tam 18 razy. Chociaż Mateusz wolał cytować bezpośrednio z Pism Hebrajskich niż z LXX, to jednak mógł pójść śladem tłumaczy LXX i wpisywać imię Boże w odpowiednich miejscach tekstu greckiego. Pozostali pisarze Chrześcijańskich Pism Greckich również przytaczali z Pism Hebrajskich lub z LXX wersety zawierające imię Boże.

Na łamach periodyku Journal of Biblical Literature (tom 96, 1977, s. 63) George Howard z uniwersytetu stanu Georgia (USA) tak się wypowiedział w sprawie występowania tetragramu w Chrześcijańskich Pismach Greckich: „Niedawne znaleziska pochodzące z Egiptu i Pustyni Judejskiej pozwalają nam zobaczyć przykłady używania imienia Bożego w czasach przedchrześcijańskich. Znaleziska te mają doniosłe znaczenie w studiach nad N[owym] T[estamentem], gdyż stanowią literacką analogię najwcześniejszych dokumentów chrześcijańskich i wyjaśniają, jak autorzy NT używali imienia Bożego. Na następnych stronach przedstawimy teorię, według której imię Boże יהוה (i być może jego skróty) pierwotnie pisano w nowotestamentowych cytatach ze S[tarego] T[estamentu] oraz we wzmiankach nawiązujących do jego treści, ale z czasem je zastąpiono, głównie namiastką κς [skrót słowa Kýrios, „Pan”]. Naszym zdaniem takie usunięcie tetragramu sprawiło, iż w umysłach chrześcijan pochodzenia pogańskiego powstał zamęt co do relacji między ‚Panem Bogiem’ a ‚Panem Chrystusem’, widoczny w tradycji MS samego tekstu NT”.

Podzielamy ten pogląd, ale z jednym zastrzeżeniem: Nie uważamy go za „teorię”, lecz za prezentację faktów historycznych związanych z zachowaniem manuskryptów biblijnych aż do naszych czasów.

[Przypis]

[Ilustracje na stronach 410, 411]

[Kopie fragmentów Księgi Powtórzonego Prawa (według LXX) z papirusu Fuad nr inw. 266]

2 Przywrócenie imienia Bożego w Chrześcijańskich Pismach Greckich

(„Jehowa”, hebr. יהוה [JHWH])

Poniżej podano wykaz 237 miejsc, w których w tekście głównym Chrześcijańskich Pism Greckich w Przekładzie Nowego Świata przywrócono imię „Jehowa”. (Dodatkowe informacje można znaleźć w NW Ref. Bi., ss. 1565, 1566).

Mateusza 1:20, 22, 24; 2:13, 15, 19; 3:3; 4:4, 7, 10; 5:33; 21:9, 42; 22:37, 44; 23:39; 27:10; 28:2; Marka 1:3; 5:19; 11:9; 12:11, 29, 29, 30, 36; 13:20; Łukasza 1:6, 9, 11, 15, 16, 17, 25, 28, 32, 38, 45, 46, 58, 66, 68, 76; 2:9, 9, 15, 22, 23, 23, 24, 26, 39; 3:4; 4:8, 12, 18, 19; 5:17; 10:27; 13:35; 19:38; 20:37, 42; Jana 1:23; 6:45; 12:13, 38, 38; Dzieje 1:24; 2:20, 21, 25, 34, 39, 47; 3:19, 22; 4:26, 29; 5:9, 19; 7:31, 33, 49, 60; 8:22, 24, 25, 26, 39; 9:31; 10:33; 11:21; 12:7, 11, 17, 23, 24; 13:2, 10, 11, 12, 44, 47, 48, 49; 14:3, 23; 15:17, 17, 35, 36, 40; 16:14, 15, 32; 18:21, 25; 19:20; 21:14; Rzymian 4:3, 8; 9:28, 29; 10:13, 16; 11:3, 34; 12:11, 19; 14:4, 6, 6, 6, 8, 8, 8, 11; 15:11; 1 Koryntian 1:31; 2:16; 3:20; 4:4, 19; 7:17; 10:9, 21, 21, 22, 26; 11:32; 14:21; 16:7, 10; 2 Koryntian 3:16, 17, 17, 18, 18; 6:17, 18; 8:21; 10:17, 18; Galatów 3:6; Efezjan 2:21; 5:17, 19; 6:4, 7, 8; Kolosan 1:10; 3:13, 16, 22, 23, 24; 1 Tesaloniczan 1:8; 4:6, 15; 5:2; 2 Tesaloniczan 2:2, 13; 3:1; 2 Tymoteusza 1:18; 2:19, 19; 4:14; Hebrajczyków 2:13; 7:21; 8:2, 8, 9, 10, 11; 10:16, 30; 12:5, 6; 13:6; Jakuba 1:7, 12; 2:23, 23; 3:9; 4:10, 15; 5:4, 10, 11, 11, 14, 15; 1 Piotra 1:25; 3:12, 12; 2 Piotra 2:9, 11; 3:8, 9, 10, 12; Judy 5, 9, 14; Objawienie 1:8; 4:8, 11; 11:17; 15:3, 4; 16:7; 18:8; 19:6; 21:22; 22:5, 6.

„Jah”, skrócona forma imienia Bożego, wchodzi w skład greckiego wyrazu hallelouiá, będącego transliteracją hebrajskiego halelu-Jáh, czyli „Wysławiajcie Jah!” (Objawienie 19:1, 3, 4, 6; por. Psalm 104:35 w NW Ref. Bi.).

Chcąc uniknąć wykraczania poza granice obowiązujące tłumacza i wdawania się w interpretację tekstu, podeszliśmy z największą ostrożnością do sprawy umieszczenia imienia Bożego w Chrześcijańskich Pismach Greckich, zawsze biorąc za podstawę Pisma Hebrajskie. Szukaliśmy też potwierdzenia w hebrajskich przekładach Pism Greckich. Co do każdego z 237 miejsc, w których tekst główny naszego tłumaczenia zawiera imię „Jehowa”, można znaleźć potwierdzenie przynajmniej w jednej z tych wersji hebrajskich.

Niepodobna, by pierwsi chrześcijanie, przytaczając wersety z Septuaginty, usuwali z cytatów to imię. Przemawiają za tym poważne argumenty przedstawione przez profesora George’a Howarda na łamach Biblical Archaeology Review z marca 1978 roku. Wspomina on na przykład o „słynnym fragmencie tekstu rabinicznego (Talmud Szabbat 13.5)”, w którym „omówiono problem niszczenia tekstów heretyckich (najwidoczniej także ksiąg żydowsko-chrześcijańskich)”. Na czym polegał ów problem? „Teksty heretyckie zawierały imię Boże i zniszczenie ich w całości oznaczałoby zarazem zniszczenie imienia Bożego”.

Profesor Howard dodał jeszcze: „Usunięcie tetragramu prawdopodobnie wytworzyło klimat teologiczny odmienny od panującego w okresie nowotestamentowym I stulecia. Gdy przestano używać tetragramu, Bóg Żydów, którego zawsze starannie odróżniano od wszystkich innych przez posługiwanie się jego hebrajskim imieniem, utracił nieco swej odrębności”.

3 Jezus — boski

Jana 1:1 — „i Słowo był bogiem (boski)”

(gr. καὶ θεὸς ἦν ὁ λόγος [kai teòs en ho lògos])

W przytoczonych przekładach angielskich, francuskich i niemieckich użyto określeń „bóg”, „boski” lub „boskiego rodzaju”, ponieważ grecki wyraz θεός (teòs) występuje tutaj przed czasownikiem jako orzecznik rzeczownikowy w liczbie pojedynczej i nie poprzedza go rodzajnik. Mamy tu więc do czynienia z teòs w formie bezrodzajnikowej. Natomiast do Boga, u którego na początku był Słowo (Logos), odnosi się tu wyrażenie ὁ θεός (teòs poprzedzone rodzajnikiem ho). Obecność rodzajnika sygnalizuje, iż rzeczownik dotyczy konkretnej jednostki, osoby, podczas gdy orzecznik rzeczownikowy w liczbie pojedynczej nie poprzedzony rodzajnikiem i występujący przed czasownikiem wskazuje na czyjąś cechę. Dlatego wypowiedź Jana, że Słowo (Logos) był „bogiem” lub „boski”, nie oznacza, iż Słowo był tym Bogiem, u którego przebywał. Określa raczej pewną cechę Słowa (Logosa), lecz nie utożsamia go z samym Bogiem.

W tekście greckim jest wiele miejsc, w których przed czasownikiem występuje orzecznik rzeczownikowy bez rodzajnika. Zobacz na przykład Marka 6:49 i 11:32 oraz Jana 4:19; 6:70; 8:44; 8:48; 9:17; 10:1, 13, 33; 12:6; 18:37. W takich wypadkach tłumacze polscy niekiedy dodają zaimek nieokreślony „jakiś” albo piszą dany wyraz małą literą, aby podkreślić, że chodzi o cechę lub charakter podmiotu. (Zobacz Marka 6:49 w przekładzie K. Romaniuka). Toteż bezrodzajnikowy orzecznik θεός w Jana 1:1 oddano po polsku „był bogiem” (a nie: „był Bogiem”). Pismo Święte potwierdza słuszność takiego tłumaczenia.

W artykule pt. „Qualitative Anarthrous Predicate Nouns: Mark 15:39 and John 1:1” (Journal of Biblical Literature, tom 92, Filadelfia 1973, s. 85) Philip B. Harner wyjaśnia, że takie sformułowania, jak w Jana 1:1, gdzie „przed czasownikiem występuje orzecznik bez rodzajnika, uwypuklają przede wszystkim cechę. Wskazują, że logos ma naturę teos. Nic nie upoważnia do twierdzenia, jakoby orzecznik teos miał formę określoną”. Na stronie 87 wspomnianego artykułu P. Harner oświadcza: „Myślę, że w Jana 1:1 orzecznik tak wyraźnie uwypukla cechę, iż występującego tu rzeczownika nie można uważać za określony”.

4 „Rozpusta” — wszelkie niedozwolone stosunki płciowe

(Mateusza 5:32, gr. πορνεία [pornéia]; łac. fornicatio)

Greckie słowo pornéia ma szeroki zakres znaczeniowy. Jak wynika z pewnego leksykonu grecko-angielskiego, oznacza ono „prostytucję, nieczystość moralną, rozpustę i odnosi się do wszelkich niedozwolonych stosunków płciowych” (W. Bauer, A Greek-English Lexicon of the New Testament and Other Early Christian Literature, drugie wyd. angielskie, opracowane przez F. W. Gingricha i F. W. Dankera, Chicago-Londyn 1979, s. 693).

W innym dziele tak oto skomentowano słowa Jezusa zapisane w Mateusza 5:32 i 19:9: „πορνεία [pornéia] dotyczy stosunków pozamałżeńskich” (Theological Dictionary of the New Testament, tom VI, s. 592). Dlatego wyraz pornéia jest w Piśmie Świętym używany w odniesieniu do osób związanych węzłem małżeńskim. Na stronie 594 tego samego słownika powiedziano w nawiązaniu do Efezjan 5:3, 5, że Paweł „zdaje sobie sprawę, iż nie każdy ma dar wstrzemięźliwości, 1 Kor. 7:7. Człowiek [samotny], który chce się ustrzec zła, jakim jest rozpusta, a nie ma tego [daru wstrzemięźliwości], powinien zgodnie z zaleceniem Bożym zawrzeć legalny związek małżeński, 1 Kor. 7:2”. A zatem w Piśmie Świętym słowo pornéia odnosi się również do osób nie związanych małżeństwem, które pozwalają sobie na niedozwolone praktyki i stosunki płciowe. (Zobacz też 1 Koryntian 6:9).

W uwadze do Efezjan 5:3 B. F. Westcott, współwydawca greckiego tekstu Westcotta i Horta, tak komentuje różne znaczenia słowa pornéia w Piśmie Świętym: „Jest to termin ogólny, określający wszelkie niedozwolone stosunki płciowe: (I) cudzołóstwo: Oz. ii. 2, 4 (LXX); Mt. v. 32; xix. 9; (2) nieślubny związek małżeński: I Kor. v. I; (3) rozpustę w sensie ogólnie przyjętym, jak w tym wypadku [Efezjan 5:3]”. (Saint Paul’s Epistle to the Ephesians, Londyn i Nowy Jork, 1906, s. 76). Przez użycie wyrażenia „w sensie ogólnie przyjętym” najwidoczniej wskazano tu na jej współczesne, ograniczone znaczenie, obejmujące wyłącznie osoby nie związane węzłem małżeńskim.

Oprócz tego literalnego znaczenia słowo pornéia w niektórych miejscach Chrześcijańskich Pism Greckich ma sens przenośny. F. Zorell tak objaśnia to pojęcie: „całkowite lub częściowe odstępstwo od prawdziwej wiary, odejście od prawdziwego Boga Jahwe do obcych bogów [4 Krl. 9:22; Jer. 3:2, 9; Oz. 6:10, itd.; związek Boga z jego ludem uważano za swego rodzaju duchowe małżeństwo]: Obj. 14:8; 17:2, 4; 18:3; 19:2”. (Lexicon Graecum Novi Testamenti, wyd. III, 1961, kolumna 1106; nawiasy kwadratowe i kursywa od autora; 4 Krl. w LXX odpowiada Księdze 2 Królów w tekście masoreckim).

W tekście greckim słowo pornéia występuje w 25 miejscach: w Mateusza 5:32; 15:19; 19:9; Marka 7:21; Jana 8:41; w Dziejach 15:20, 29; 21:25; 1 Koryntian 5:1, 1; 6:13, 18; 7:2; 2 Koryntian 12:21; Galatów 5:19; Efezjan 5:3; Kolosan 3:5; 1 Tesaloniczan 4:3; w Objawieniu 2:21; 9:21; 14:8; 17:2, 4; 18:3; 19:2.

Pokrewny czasownik, pornéuo, przetłumaczony w Przekładzie Nowego Świata na „dopuszczać się rozpusty” lub „dopuścić się rozpusty”, występuje w ośmiu miejscach: w 1 Koryntian 6:18; 10:8, 8; w Objawieniu 2:14, 20; 17:2; 18:3, 9.

Inny pokrewny czasownik, ekpornéuo, który w Przekładzie Nowego Świata przetłumaczono na „pogrążyć się w rozpuście”, występuje jeden raz — w Liście Judy 7.

Odpowiednikiem rzeczownika pòrne, związanego znaczeniowo z omawianymi pojęciami, jest w Przekładzie Nowego Świata słowo „nierządnica”, występujące w 12 miejscach: w Mateusza 21:31, 32; Łukasza 15:30; 1 Koryntian 6:15, 16; Hebrajczyków 11:31; Jakuba 2:25; w Objawieniu 17:1, 5, 15, 16; 19:2.

Pokrewny rzeczownik pòrnos, przetłumaczony w Przekładzie Nowego Świata na „rozpustnik”, występuje w dziesięciu miejscach: w 1 Koryntian 5:9, 10, 11; 6:9; Efezjan 5:5; 1 Tymoteusza 1:10; Hebrajczyków 12:16; 13:4; w Objawieniu 21:8; 22:15. Opracowany przez H. Liddella i R. Scotta A Greek-English Lexicon (wyd. 1968, s. 1450) podaje następującą definicję tego słowa: „chłopiec będący utrzymankiem pederasty, homoseksualista, rozpustnik, bałwochwalca”.

5 Obecność (paruzja) Chrystusa

(Mateusza 24:3 — gr.: τὸ σημεῖον τῆς σῆς παρουσίας [to seméion tes ses parousías])

Grecki rzeczownik parousía dosłownie znaczy „bycie przy”. Składa się z przyimka pará (przy) i rzeczownika ou·sía (byt, istnienie). W Chrześcijańskich Pismach Greckich słowo parousía występuje 24 razy: w Mateusza 24:3, 27, 37, 39; 1 Koryntian 15:23; 16:17; 2 Koryntian 7:6, 7; 10:10; Filipian 1:26; 2:12; 1 Tesaloniczan 2:19; 3:13; 4:15; 5:23; 2 Tesaloniczan 2:1, 8, 9; Jakuba 5:7, 8; 2 Piotra 1:16; 3:4, 12 i 1 Jana 2:28. We wszystkich tych 24 miejscach wyraz parousía został w Przekładzie Nowego Świata przetłumaczony na „obecność”.

Pokrewny czasownik páreimi dosłownie znaczy „być przy”. W Chrześcijańskich Pismach Greckich występuje 24 razy: w Mateusza 26:50; Łukasza 13:1; Jana 7:6; 11:28; w Dziejach 10:21, 33; 12:20 (przypis); 17:6; 24:19; 1 Koryntian 5:3, 3; 2 Koryntian 10:2, 11; 11:9; 13:2, 10; Galatów 4:18, 20; Kolosan 1:6; Hebrajczyków 12:11; 13:5; 2 Piotra 1:9, 12 i w Objawieniu 17:8. W tych miejscach słowo páreimi przetłumaczono w Przekładzie Nowego Świata na „być obecnym”; „stać się obecnym”, „obecnie nastawać” lub „stawić się”.

Wyraz parousía („obecność”) różni się od innego greckiego wyrazu, éleusis („przyjście”), który w tekście oryginalnym występuje jeden raz (Dzieje 7:52), w formie eléuseos (łac. adventu). Słów parousía i éleusis nie używano wymiennie. Jak wyjaśnia Theological Dictionary of the New Testament (tom V, s. 865), „terminy te [páreimi i parousía] nigdy nie odnoszą się do przyjścia Chrystusa w ciele, a παρουσία nigdy nie oznacza powrotu. Myśl o więcej niż jednej paruzji pojawiła się dopiero w późniejszym okresie istnienia Kościoła [nie wcześniej niż za czasów Justyna, w drugim stuleciu n.e.] (...) Podstawowym warunkiem zrozumienia sfery pojęć pierwotnego chrystianizmu jest zupełne uwolnienie się od tej koncepcji [więcej niż jednej paruzji]”.

Doktor teologii Israel P. Warren tak skomentował znaczenie tego słowa: „My często mówimy o ‚drugim adwencie’, ‚drugim przyjściu’ itd., ale Pismo Święte nigdzie nie wspomina o jakiejś ‚drugiej Paruzji’. Bez względu na jej charakter miało to być coś szczególnego, co się nigdy przedtem nie zdarzyło ani się nigdy więcej nie miało zdarzyć. Owa obecność miała być inna i donioślejsza niż wszystkie inne wypadki jego ukazania się ludziom, tak iż wystarczyć miało samo jej określenie bez jakichkolwiek przydawek oprócz rodzajnika — po prostu OBECNOŚĆ” (The Parousia, Portland, Maine 1879, ss. 12-15).

Ponadto słownik W. Bauera A Greek-English Lexicon of the New Testament and Other Early Christian Literature wyjaśnia, że wyraz parousía „stał się w oficjalnej terminologii określeniem wizyty wysoko postawionej osobistości, zwł[aszcza] królów i cesarzy odwiedzających prowincję” (drugie wyd. angielskie pod redakcją F. W. Gingricha i F. W. Dankera, Chicago i Londyn 1979, s. 630). W Mateusza 24:3 oraz w innych wersetach, na przykład w 1 Tesaloniczan 3:13 i 2 Tesaloniczan 2:1, słowo parousía odnosi się do królewskiej obecności Jezusa Chrystusa, trwającej od czasu jego wstąpienia na tron w dniach ostatnich tego systemu rzeczy.

6 „Pal męki”

(gr. σταυρός [stauròs]; łac. crux)

Wyrażenia „pal męki” użyto w Mateusza 27:40 w opisie stracenia Jezusa na Kalwarii, czyli Miejscu Czaszki. Nie ma żadnych dowodów na to, jakoby greckie słowo stauròs oznaczało w tym wypadku krzyż, który poganie już setki lat przed Chrystusem uważali za symbol religijny.

W klasycznej grece wyrazem stauròs określano jedynie pionowy pal lub belkę albo słup, służący na przykład za podporę jakiejś konstrukcji. Czasownik stauròo znaczył: ogrodzić słupami, otoczyć ostrokołem, palisadą. Natchnieni pisarze Chrześcijańskich Pism Greckich posługiwali się pospolitą odmianą greki (koiné), a używając słowa stauròs, mieli na myśli to samo, co oznaczał on w grece klasycznej: zwykły pal, czyli słup, bez dodatkowej belki przymocowanej pod takim czy innym kątem. Nic nie wskazuje na to, żeby było inaczej. Pisząc o narzędziu męki, do którego przybito Jezusa, apostołowie Piotr i Paweł użyli również słowa ksýlon, z czego wynika, iż był to prosty pal bez poprzeczki, bo właśnie takie jest w tym wypadku znaczenie słowa ksýlon (Dzieje 5:30; 10:39; 13:29; Galatów 3:13; 1 Piotra 2:24). W LXX wyraz ksýlon występuje w Ezdrasza 6:11 (2 Ezdrasza 6:11) i oznacza belkę, na której miał zawisnąć człowiek łamiący prawo. To samo znaczenie ma on w Dziejach 5:30 i 10:39.

An Expository Dictionary of New Testament Words (przedruk 1966, tom I, s. 256), opracowany przez W. E. Vine’a, wyjaśnia: „STAUROS (σταυρός) oznacza przede wszystkim pionowo ustawiony słup lub pal. Przybijano do niego złoczyńców skazanych na stracenie. Zarówno ten rzeczownik, jak i czasownik stauroō — ‛przymocować do słupa lub pala’ — należy w ich pierwotnym znaczeniu odróżniać od kościelnego krzyża złożonego z dwóch belek. Kształt tego ostatniego wywodzi się ze starożytnej Chaldei, gdzie był on symbolem boga Tammuza (kształtem przypominał bowiem mistyczne Tau, inicjał jego imienia), podobnie zresztą jak w innych okolicznych krajach, z Egiptem włącznie. Do połowy III wieku po Chr. kościoły albo już odstąpiły od niektórych nauk wiary chrześcijańskiej, albo je pozmieniały. Chcąc podnieść prestiż odstępczego systemu kościelnego, zaczęto przyjmować do kościołów pogan, którzy się nie odrodzili przez wiarę, i bardzo często pozwalano im zachować pogańskie znaki i symbole. Z tego powodu przyjęto również Tau, czyli T, najczęściej z obniżoną poprzeczką, jako wyobrażenie krzyża Chrystusowego”.

W słowniku języka łacińskiego opracowanym przez Lewisa i Shorta podano podstawowe znaczenie słowa crux: „drzewo, rama lub inne drewniane narzędzia egzekucji, na których palowano lub wieszano przestępców”. Wyraz ten dopiero później zaczął oznaczać „krzyż”. Pojedynczy pal służący do stracenia przestępcy nazywano po łacinie crux simplex. Zamieszczamy tu reprodukcję ryciny przedstawiającej takie narzędzie męki, a pochodzącej z książki Justusa Lipsiusa (1547-1606) pt. De cruce libri tres (Antwerpia, 1629, s. 19).

Hermann Fulda napisał w książce pt. Das Kreuz und die Kreuzigung (Krzyż i ukrzyżowanie): „Nie na wszystkich publicznych miejscach straceń były drzewa. Toteż wkopywano w ziemię zwyczajną belkę. Do niej przywiązywano lub przybijano zbrodniarzy, którzy wisieli rękami, a czasem nogami do góry”. Po przedstawieniu wielu dowodów H. Fulda sformułował następujący wniosek: „Jezus umarł na zwykłym palu egzekucyjnym; przemawia za tym: a) zwyczaj używania tego narzędzia kaźni w krajach Wschodu, b) pośrednio sam opis cierpień Jezusa oraz c) liczne wypowiedzi dawnych ojców kościoła” (Wrocław, 1878, ss. 109, 219, 220).

Paul Wilhelm Schmidt, który był profesorem Uniwersytetu Bazylejskiego, w swoim dziele pt. Die Geschichte Jesu (Dzieje Jezusa, tom 2, Tybinga i Lipsk 1904, ss. 386-394) szczegółowo omówił znaczenie greckiego słowa stauròs. Na stronie 386 wyjaśnił: „σταυρός [stauròs] oznacza jakikolwiek pionowo stojący słup albo pień drzewa”. A na stronach 387 do 389 tak napisał o straceniu Jezusa: „Jeżeli chodzi o karę wymierzoną Jezusowi, to z doniesień ewangelicznych wynika, że oprócz ubiczowania zastosowano wyłącznie najprostszą formę rzymskiego ukrzyżowania — zawieszenie nie odzianego ciała na palu, który, nawiasem mówiąc, kazano Jezusowi nieść lub ciągnąć na miejsce egzekucji, by tę upokarzającą karę uczynić jeszcze uciążliwszą. (...) Każdą inną formę niż zwykłe zawieszenie wyklucza fakt, iż takich egzekucji nierzadko dokonywano masowo: 2000 osób na raz zgładził Warus (Flaw., Dawne dzieje Izraela, księga siedemnasta, 10.10), podobnie Kwadratus (Wojna żydowska, II 12. 6), prokurator Feliks (Wojna żydowska, II, 15. 2 [13. 2]), a także Tytus (Wojna żydowska, VII, 1 [V, 11. 1])”.

Nie istnieją zatem żadne dowody na to, jakoby Jezus Chrystus został ukrzyżowany na dwóch drewnianych belkach złączonych pod kątem prostym. Nie chcemy niczego dodawać do spisanego Słowa Bożego przez wprowadzanie do natchnionych Pism pogańskiej koncepcji krzyża, a słowa stauròs i ksýlon tłumaczymy zgodnie z ich podstawowym znaczeniem. Jezus użył wyrazu stauròs jako symbolu cierpień i hańby oraz męki jego naśladowców (Mateusza 16:24), toteż przetłumaczyliśmy stauròs na „pal męki”, dla odróżnienia od słowa ksýlon, któremu przypisaliśmy odpowiednik „pal”.

[Ilustracja na stronie 418]

Rycina przedstawiająca crux simplex

7 „Dusza” — żywe stworzenie: człowiek lub zwierzę; życie osoby; inne znaczenia

(gr. ψυχή [psyché]; łac. anima; hebr. נפש [néfesz])

W Chrześcijańskich Pismach Greckich słowo psyché występuje 102 razy, po raz pierwszy w Mateusza 2:20. Można je znaleźć również w Efezjan 6:6 i Kolosan 3:23, gdzie wchodzi w skład wyrażenia „z całej duszy”. Pojawia się też w wielu złożonych wyrazach greckich, użytych na przykład w Filipian 2:2, 19 i 1 Tesaloniczan 5:14. W Przekładzie Nowego Świata konsekwentnie stosowanym odpowiednikiem słowa psyché jest „dusza”. Użycie zawsze tego samego wyrazu polskiego pomaga lepiej zrozumieć, jak natchnieni pisarze posługiwali się słowem psyché i jakie cechy z nim kojarzyli.

W Pismach Hebrajskich 754 razy występuje słowo néfesz, po raz pierwszy w Rodzaju 1:20. W Przekładzie Nowego Świata (ang.) konsekwentnie oddano je słowem „dusza”, przy czym w każdym wypadku kontekst umożliwia zrozumienie jego sensu. Ponieważ to jedno hebrajskie słowo pojawia się w różnych kontekstach, łatwiej jest ustalić podstawowe znaczenie, w jakim używali go pisarze biblijni; może ono określać osobę, poszczególną jednostkę, stworzenie niższego rzędu bądź też życie, którym się cieszy osoba lub zwierzę. W niczym nie przypomina to religijnej i filozoficznej koncepcji duszy uznawanej przez starożytnych Egipcjan, Babilończyków, Greków i Rzymian.

Chcąc ułatwić zrozumienie sensu słowa „dusza” w wersetach, w których ono występuje, podzieliliśmy je poniżej na grupy opatrzone odpowiednimi nagłówkami.

Zwierzęta są duszami

Objawienie 8:9

Żywa osoba jest duszą

Dzieje 2:41, 43; 7:14; 27:37

Rzymian 13:1

1 Koryntian 15:45

1 Piotra 3:20

2 Piotra 2:14

Dusza stworzenia jest śmiertelna, zniszczalna

Mateusza 2:20; 10:28, 28; 26:38

Marka 3:4; 14:34

Łukasza 6:9; 17:33

Jana 12:25

Dzieje 3:23

Rzymian 11:3

Hebrajczyków 10:39

Jakuba 5:20

Objawienie 8:9; 12:11; 16:3

Życie osoby

Mateusza 6:25; 10:39; 16:25

Marka 8:35; 10:45; 12:30

Łukasza 2:35; 10:27; 12:20; 14:26; 21:19

Jana 10:15; 12:25; 13:38; 15:13

Dzieje 15:26; 20:10, 24; 27:10, 22

Rzymian 16:4

Filipian 2:30

1 Tesaloniczan 2:8

Jakuba 1:21

1 Piotra 1:22; 2:11, 25

1 Jana 3:16

Dusza uwolniona z Hadesu („piekła”)

Dzieje 2:27

Dusza czymś innym niż duch

Filipian 1:27

1 Tesaloniczan 5:23

Hebrajczyków 4:12

Bóg ma duszę

Mateusza 12:18

Hebrajczyków 10:38

8 „Hades”, „Szeol” — powszechny grób ludzkości

(gr. ᾅδης [háides]; łac. inferʹnus; hebr. שאול [szeʼòl]; syr. sziul)

Błędne tłumaczenie: „piekło”

Słowo „Hades” — w 10 miejscach

Słowo „Hades” prawdopodobnie oznacza „miejsce, którego nie widać” i występuje w Przekładzie Nowego Świata Chrześcijańskich Pism Greckich 10 razy: w Mateusza 11:23; 16:18; Łukasza 10:15; 16:23; w Dziejach 2:27, 31; Objawieniu 1:18; 6:8; 20:13, 14.

Jak wynika z Dziejów 2:27, gdzie Piotr cytuje Psalm 16:10, Hades oznacza to samo, co Szeol, mianowicie powszechny grób ludzkości (w odróżnieniu od greckiego táfos, czyli pojedynczego grobu). Łacińskim odpowiednikiem Hadesu jest inférnus (czasami ínferus). Wyraz ten oznacza „położony poniżej; niższy region” i trafnie określa powszechny grób ludzkości. Stanowi zatem stosowny odpowiednik terminów używanych w językach greckim i hebrajskim.

W natchnionym Piśmie Świętym słowa „Hades” i „Szeol” są kojarzone ze śmiercią i umarłymi, a nie z życiem i żywymi (Objawienie 20:13). Same w sobie nie zawierają one żadnej myśli o doznawaniu przyjemności albo bólu ani tego nie sugerują.

Słowo „Szeol” — w 66 miejscach

W Pismach Hebrajskich w Przekładzie Nowego Świata (ang.) słowo „Szeol” występuje 66 razy, mianowicie w Rodzaju 37:35; 42:38; 44:29, 31; Liczb 16:30, 33; Powtórzonego Prawa 32:22; 1 Samuela 2:6; 2 Samuela 22:6; 1 Królów 2:6, 9; Hioba 7:9; 11:8; 14:13; 17:13, 16; 21:13; 24:19; 26:6; w Psalmie 6:5; 9:17; 16:10; 18:5; 30:3; 31:17; 49:14, 14, 15; 55:15; 86:13; 88:3; 89:48; 116:3; 139:8; 141:7; Przysłów 1:12; 5:5; 7:27; 9:18; 15:11, 24; 23:14; 27:20; 30:16; Kaznodziei 9:10; w Pieśni Salomona 8:6; w Izajasza 5:14; [7:11]; 14:9, 11, 15; 28:15, 18; 38:10, 18; 57:9; Ezechiela 31:15, 16, 17; 32:21, 27; Ozeasza 13:14, 14; Amosa 9:2; Jonasza 2:2; Habakuka 2:5.

Wyraz „Szeol” w Pismach Hebrajskich według Przekładu Nowego Świata można znaleźć we wszystkich 65 miejscach, w których zawiera je Biblia Hebraica Stuttgartensia (wydanie z roku 1977), a w jeszcze jednym miejscu — w Izajasza 7:11 — użyto go po dokonaniu drobnej zmiany znaków samogłoskowych. W przekładzie tym konsekwentnie stosowanym odpowiednikiem hebrajskiego słowa szeʼòl jest określenie „Szeol”. W greckiej Septuagincie z reguły tłumaczono je na háides.

Próbowano już różnie wyjaśnić etymologię hebrajskiego słowa szeʼòl, ale najprawdopodobniej pochodzi ono od czasownika שּׁאל (szaʼál), oznaczającego „prosić” lub „domagać się”. Wynikałoby z tego, że Szeol to miejsce (nie stan), które prosi lub dopomina się o wszystkich bez wyjątku i przyjmuje zmarłych ludzi. (Zobacz przypisy do Rodzaju 37:35 i Izajasza 7:11 w NW Ref. Bi.). Znajduje się w ziemi, zawsze jest kojarzone z umarłymi i najwyraźniej oznacza powszechny grób ludzkości, ziemskie (nie morskie) miejsce przebywania zmarłych. Natomiast hebrajskie słowo kéwer oznacza pojedynczy grób lub miejsce pogrzebania (Rodzaju 23:4, 6, 9, 20).

9 „Gehenna” — symbol całkowitej zagłady

(gr. γέεννα [géenna]; łac. gehénna; hebr. גי הנם [geh hinnòm, „dolina Hinnoma”])

Słowo „Gehenna” znaczy „dolina Hinnoma”, jest bowiem grecką formą hebrajskiego wyrażenia geh hinnòm. W Jozuego 18:16, gdzie użyto określenia „dolina Hinnoma”, w LXX występuje wyraz „Gehenna”. Pojawia się on 12 razy w Chrześcijańskich Pismach Greckich, po raz pierwszy w Mateusza 5:22. Przekład Nowego Świata w każdym z tych miejsc zawiera słowo „Gehenna”: w Mateusza 5:22, 29, 30; 10:28; 18:9; 23:15, 33; Marka 9:43, 45, 47; Łukasza 12:5; Jakuba 3:6.

Dolina Hinnoma ciągnęła się na zachód i południe od starożytnego Jeruzalem (Jozuego 15:8; 18:16; Jeremiasza 19:2, 6). Za czasów późniejszych królów judzkich uprawiano tam bałwochwalczy kult pogańskiego bożka Molocha, któremu składano ofiary z ludzi, paląc ich w ogniu (2 Kronik 28:3; 33:6; Jeremiasza 7:31, 32; 32:35). Chcąc zapobiec ponownemu użyciu jej do takich celów religijnych, wierny król Jozjasz kazał ją splugawić, zwłaszcza część zwaną Tofet (2 Królów 23:10).

Komentator żydowski Dawid Kimchi (1160?-1235?), omawiając Psalm 27:13, podał następujące informacje historyczne dotyczące „Gehinnom”: „Jest to miejsce na terenie przyległym do Jeruzalem, miejsce doprawdy obrzydliwe; wrzucano tam nieczystości i trupy. Zawsze płonął tam ogień, w którym spalały się te śmieci oraz trupie kości. Dlatego wyrok czekający niegodziwców jest w przenośni nazywany Gehinnom”.

Dolina Hinnoma stała się wysypiskiem śmieci, spalarnią nieczystości z Jeruzalem. Wrzucano tam trupy zwierząt, by spłonęły w ogniu podsycanym siarką. Wrzucano też ciała straconych przestępców, których uważano za niegodnych przyzwoitego pochowania w grobowcu pamięci. Jeżeli takie zwłoki wpadły w płomienie, to się spalały, ale jeśli się zatrzymały gdzieś na zboczu głębokiego parowu, to w rozkładającym się ciele wkrótce roiło się od robactwa i czerwi, które nie ginęły, dopóki nie strawiły miękkich części, zostawiając sam szkielet. Dlatego wrzucenie czyichś zwłok do Gehenny oznaczało wymierzenie najokropniejszej kary. Z roli i znaczenia literalnej Gehenny wywodzi się symbolika ‛jeziora płonącego ogniem i siarką’ (Objawienie 19:20; 20:10, 14, 15; 21:8).

Do Gehenny nie wrzucano żywych zwierząt ani ludzi, by płonęli żywcem i cierpieli męczarnie. Nie może więc ona wyobrażać jakiegoś niewidzialnego miejsca, w którym dusze ludzkie miałyby doznawać wiecznych mąk w literalnym ogniu lub być toczone przez nigdy nie ginące robactwo. Ponieważ wrzucanym tam martwym przestępcom odmawiano godnego pochowania w grobowcu pamięci, symbolu nadziei zmartwychwstania, Jezus i jego uczniowie posługiwali się słowem Gehenna jako symbolem wiecznej zagłady, całkowitego usunięcia z wszechświata Bożego, czyli symbolem wieczystej kary, „drugiej śmierci”.

Wszystko to pozostaje w całkowitej harmonii ze sprawiedliwością i miłością Jehowy. (Porównaj z Księgą Wyjścia 34:6, 7 oraz 1 Jana 4:8).

10 Określenia „Stary Testament” i „Nowy Testament”

(2 Koryntian 3:14 — gr. ἐπὶ τῇ ἀναγνώσει τῆς παλαιᾶς διαθήκης [epí tei anagnòsei tes palaiás diatékes]; łac. in lectione veteris testamenti)

1599 „w czytaniu starego Testamentu” przekład Jakuba Wujka.

1632 „w czytaniu starego testamentu” Biblia gdańska.

1965 „gdy czytają Stare Przymierze” Biblia Tysiąclecia.

1975 „przy czytaniu starego przymierza” Biblia warszawska.

„Stary Testament” to powszechnie znana dziś nazwa tej części Pisma Świętego, którą spisano w językach hebrajskim i aramejskim. Nazwę tę zaczerpnięto z 2 Koryntian 3:14 według łacińskiej Wulgaty; wyrażenie to występuje też w dawniejszych tłumaczeniach polskich, na przykład Jakuba Wujka oraz w Biblii gdańskiej. Chrześcijańskie Pisma Greckie zwykle nazywa się „Nowym Testamentem”. Należy jednak podkreślić, że zarówno w 2 Koryntian 3:14, jak i w 32 innych miejscach tekstu greckiego słowo diatékes znaczy „przymierze”.

Na temat znaczenia łacińskiego słowa testamentum (w dopełniaczu: testamenti) Edwin Hatch pisze w swym dziele pt. Essays in Biblical Greek (Oksford 1889, s. 48), że „wskutek nieznajomości filologii późniejszej i ludowej łaciny uważano dawniej, iż ‚testamentum’, które we wczesnych przekładach łacińskich oraz w Wulgacie jest odpowiednikiem słowa [diatéke], oznaczało ‚testament’, ‚ostatnią wolę’, choć w rzeczywistości oznaczało również, jeśli nie wyłącznie, ‚przymierze’”. Podobnie wypowiedział się W. F. Moulton: „W starołacińskim tłumaczeniu Pisma Świętego słowo testamentum było powszechnie stosowanym odpowiednikiem wyrazu [diatéke]. Jednakże bardzo często pojawia się ono w kontekstach, w których nie sposób przyjąć, iż chodzi o ostatnią wolę (na przykład jest nie do pomyślenia, by Psalmista chciał powiedzieć w Ps. lxxxiii 5, że wrogowie Boga ‛sporządzili przeciw Niemu testament’), toteż widać wyraźnie, że łacińskie testamentum miało szersze znaczenie, odpowiadające rozległemu zakresowi stosowania wspomnianego słowa greckiego” (A Bible Commentary for English Readers by Various Writers, wyd. Charles Ellicott, Nowy Jork, tom VIII, s. 309).

Z powyższych informacji wynika, że określenie „stary testament”, użyte przez niektórych tłumaczy w 2 Koryntian 3:14, jest niewłaściwe. W wielu współczesnych przekładach występuje poprawne wyrażenie „stare przymierze”. Apostoł Paweł nie mówi tu o całych Pismach Hebrajskich i Aramejskich. Nie sugeruje też, jakoby natchnione pisma chrześcijańskie były „nowym testamentem (przymierzem)”. Nawiązuje do starego przymierza Prawa, które Mojżesz utrwalił w Pięcioksięgu i które stanowi tylko fragment Pism przedchrześcijańskich. Dlatego w następnym wersecie Paweł pisze: „ilekroć się czyta Mojżesza”.

Nie ma zatem dostatecznego powodu, by Pisma Hebrajskie i Aramejskie nazywać „Starym Testamentem”, a Chrześcijańskie Pisma Greckie — „Nowym Testamentem”. Sam Jezus Chrystus nazywał zbiór świętych pism po prostu „Pismami” (Mateusza 21:42; Marka 14:49; Jana 5:39). Apostoł Paweł użył określeń „Pisma”, „święte Pisma” i „święte pisma” (Rzymian 1:2; 15:4; 2 Tymoteusza 3:15). Zgodnie z natchnioną wypowiedzią zanotowaną w Rzymian 1:2 Przekład Nowego Świata zawiera w swym tytule wyrażenie „Pismo Święte”.

11 Najważniejsze wydarzenia z ziemskiego życia Jezusa

Cztery Ewangelie ułożone w porządku chronologicznym

Czas Miejsce Wydarzenie

Poprzedzające służbę Jezusa

Początek służby Jezusa

Szeroko zakrojona służba Jezusa w Galilei

Późniejsza służba Jezusa w Judei

Późniejsza służba Jezusa na wschód od Jordanu

Ostatni etap służby Jezusa — w Jeruzalem

12 Królestwo Saula, Dawida i Salomona

[Patrz publikacja]

MORZE WIELKIE

GÓRY LIBANU

Sydon

Damaszek

G. HERMON

Tyr

Abel

Dan

Chacor

Kabul

morze Kinneret

G. KARMEL

En-Dor

Szunem

Megiddo

Jizreel

Afek

Rogelim

Bet-Szean

G. GILBOA

Ramot-Gilead

Bezek

Jabesz-Gilead

Tebec

Abel-Mechola

Jordan

Machanaim

Sukkot

d.p. Jabbok

AMMON

Rabba

Cereda

Szilo

Rama

Baal-Chacor

Efrain

Bet-Choron Dolne

Bet-Choron Górne

Betel

Bet-Awen

Mikmasz

Gilgal

Gezer

Rama

Geba

Jerycho

Ajjalon

Gibeon

Gibea

Nob

Kiriat-Jearim

Jeruzalem

Medeba

Azeka

Soko

Gat

równina Ela

Jaskinia Adullam

Sira

Betlejem

Aszkelon

Keila

Gaza

Hebron

En-Gedi

Morze Słone

Jeszimon

Choresz

Zif

Aroer

d.p. Arnon

MOAB

Karmel

Ciklag

Jattir

Maon

Esztemoa

Bor-Aszan

Kabceel

Beer-Szeba

Pustkowie

Dolina Soli (?)

Aroer

EDOM

d.p. Besor

dolina Potoku Egipskiego

Miasta

Inne miejsca

KILOMETRY

13 Palestyna w czasach służby Jezusa

[Patrz publikacja]

MORZE WIELKIE

ABILENA

Sydon

Damaszek

FENICJA

G. HERMON

Cezarea Filipowa

ITUREA

TRACHONITIS

Tyr

Ptolemaida

GALILEA

Chorazyn

Kafarnaum

Betsaida

Morze Galilejskie

Kana

G. KARMEL

Tyberiada

Nazaret

G. TABOR

Nain

Gadara

DEKAPOL

Betania za Jordanem (?)

Pella

Jordan

Cezarea

Salim (?)

Ainon (?)

Samaria

Sychar (?)

G. GERIZIM

SAMARIA

Geraza

PEREA

Joppa

Arymatea

Efraim

Emaus (?)

Jerycho

Aszdod

Jeruzalem

Betania

Betlejem

JUDEA

Gaza

Hebron

IDUMEA

Beer-Szeba

PUSTKOWIE JUDEJSKIE

Morze Słone

ARABIA

dolina Potoku Egipskiego

Miasta

Inne miejsca

KILOMETRY