Na Tei Tuatuaia Ainei e Akatere i Toou Oraanga?

I RUNGA i te papaanga, te peretana ua i tei kare i irinaki i te peu o tei tuatuaia ko Iesu Mesia. Eaa tana akaraanga?

Te au papaanga mua o te tai anere mataiti mua no runga ia Iesu (te au puka Puka Tapu o Mataio, Mareko, Luka e Ioane) te tou ra i tana i irinaki e e mana to te au tangata ki runga ia ratou no te tuatau ki mua, te aiteanga ua nei e eaa te ka tupu kia ratou.

Ei akaraanga, kua tuatua a Iesu no te Atua, “e ka oronga i te au mea meitaki ki te aronga te pati ra kiaia” e ko te peretana tei “akakoromaki ra ki te openga koia te ka ora.” E aiteite rai, i te kopae anga te au tangata o Ierusalema i te au akamatakite anga te ka akaora i to ratou oraanga, kare a Iesu i akaapa i to ratou tu ki tei tuatuaia. Mari ra, kua tuatua aia: “Kare kotou nei i inangaro i te reira.​—Mataio 7:7-11, NW; Mataio 23:37, 38, NW; Mataio 24:13, NW.

Ka rauka katoa ia tatou te kite i ta Iesu akaraanga na tana akakite anga no runga i tetai tumatetenga o te mate tei tupu i Ierusalema, te tuatua anga: “E nga tangata tino ngauru ma varu, i topaia i te are maata i Siloama ra, e mate iora, e te manako na kotou e, e aronga ara maata ratou i to Ierusalema katoatoa ra? E akakite atu au kia kotou, Kare.” (Luka 13:4, 5) E akara e kare a Iesu i tuku i te matenga o teia au tangata e 18 ki tei tuatuaia, kare katoa aia i tuatua e kua mate ratou no te mea e kino rava atu ratou i tetai pae. Kare aia i aite ki te au Pharisea o tona tuatau tei tauta i te akaau i te peu o tei tuatuaia kia irinaki te tangata i tona anoano, mari ra kua apii a Iesu e ka rauka i te tangata i te akatuke i tona uaorai tuatau ki mua.

Kua pera katoa te au apotetoro a Iesu te apii anga e te vai ua ra te ora ki te katoatoa. Kua tata te apotetoro ko Paulo: “Kua kite koe i te au tataanga tapu, i akatupuiaʼi koe kia pakari no te ora.” Kua akakite te apotetoro ko Petero e: “Ei au pepe anau ou, e kaki i te u iro koreia i tau ki te tuatua, na roto i te reira e tupu atu ei koe ki te ora.” (2 Timoteo 3:15, NW; 1 Petero 2:2, NW; akara katoa ia Angaanga 10:34, 35; 17:26, 27.) Te tou ra ta Hastings Encyclopœdia of Religion and Ethics (Papaanga Aiteanga Tumu Tuatua o te Akonoanga e te au Kaveinga Tau) e te au tangata tata o te rua e te toru anere mataiti, mei ia Justin, Origen, e Irenaeus ‘kare ratou i kite i tetai tamanako anga tikai i mua ake ana; kua apii ratou i te anoano o te tu rangatira.’

Inara me te irinaki ra te manganui, pera katoa te au ngati Iuda e manganui takapini ia ratou, i te au tu o te peu i tei tuatuaia, eaa i reira a Iesu e te au Kerititiano i mua ana i kore ei i irinaki e kua rave takereia i tei tuatuaia no te tangata? No te mea tetai tumu kua ki rava te reira manako i te au manamanata. Ko te rua akakite anga: kare te peu i tei tuatuaia e au ana ki te tu o te Atua ko Iehova; te patoi pakariia ra e te au tika tei akatangoia. Te akamaata atu, ka takino te reira i toou oraanga no teianei e te tuatau ki mua. Ka akaari mai tetai akaraanga piri vaitata e akapeea teia e tupu ei.

Te au Tupuanga o Tei Tuatuaia e te au Tu o te Atua

I te toru anere mataiti M.T.N. kua apii te tangata kite pakari a Zeno o Citium i tana au pupu apii i Atene kia “ariki i te ture o Tei Tuatuaia i tetai tu uunaia ei mataara tau tikai.” Inara i tetai ra, te kite anga a Zeno e kua ara tona tavini no te keikeia, kua aro mai a Zeno ki te au tupu anga o tana uaorai ravenga kite. Akapeea ra? I te papa anga aia i te keikeia, kua kapiki mai te tavini ma te riri: “Inara kua tuatuaia e ka keia au.”

Te tika ra te tuatua a te tavini o Zeno. Me irinaki koe e kua tamanako takereia te oraanga akatutu anga o tetai peretana i mua atu ana, no reira aiteite rai te akaapaanga i tetai tangata no tei riro mai aia ei tangata keia ki te akaapaanga i tetai ua anani no tei riro mai ei tumu rakau anani. Mei te mea e te akatupu ua ra te tangata e te ua i tei tau ki te porokarama. Eaa i reira, te tupuanga i te openga o teia au akatumuanga.

I na, me te aru ua ra te au tangata keikeia i tei tuatuaia, ko te tangata i reira tei akatupu i te reira angaanga koia te ka akaapaia. Koai aia i reira? I tau ki te au tangata irinaki i tei tuatuaia, ko te Atua uaorai. Te apai anga i teia tumu ma tetai takainga maatamaata, ko te Atua i reira te Akatupu Mua o te au kino katoatoa, te ta ua, e te taitaia tei raveia e te tangata. Te ariki ainei koe i te reira?

Te akakite ra tetai atikara i roto i te Nederlands Theologisch Tijdschrift (Tianara Orani o te Apiipii Akonoanga) e ko te reira manako o tei tuatuaia “te tamanakoia ra i mua atu ana te akatutu anga o te Atua, e e aka angaanga no te au Kerititiano i te paruru.” No teaa ra? No te mea te patoi i te akatutu anga o te Atua tei orongaia e te aronga tata akauruia o te Puka Tapu. E akara ana, ei akaraanga, teia au tataanga mei te puka akauruia o Salamo: “Kare koe i te Atua te mareka ra i te kino.” “Tetai ua atu e inangaro ra i te ta ua te rikarika ra Tona meta.” “Mei te takinga kino anga e mei te ta ua koia [to te Atua Ariki Mesia tei akataoongaia] e oko mai i to ratou au meta.” (Salamo 5:4, NW; Salamo 11:5, NW; Salamo 72:14, NW) Te papu ra, e te tutuki upokotu ra te au tupuanga o te peu o tei tuatuaia ki te au tu o te Atua.

Peu o Tei Tuatuaia e te au Tika

Inara akapeea te au tumatetenga ua nei? Kare ainei e kua tuatua takereia e ka tupu te reira e e aka angaanga i te akaanga ke atu i te reira?

Eaa ta te au tika e tuku maira? E akara ana i te au kiteanga a tetai apii no runga i te au akatupu anga o te au tumatetenga ua nei, mei tei ripotiia e te nutipepa Orani NRC Handelsblad: “I teianei, te ngaruerue enua, te au vaipuke, te one topa ua, e te uriia . . . kua tamanakoia e e au mea kino o te tu natura. Tera ra, te akaari maira tetai tamanako anga piri vaitata e ta te tangata tamanamanata anga kino ki te tu natura kua akatuke pakari te reira i te akaaerenga o te mareva no te paruru iaia uaorai i te kopae i te au tumatetenga. Tei tupu, e maata ua atu te au ora anga e mate ra i te au tumatetenga ua nei.”​—Na matou te tuatua arara.

Te vaipuke i Pangaratete tei akakiteia atu i roto i te atikara i mua ake, e akaraanga te reira kia tamanakoia. Te tuatua ra te au Tangata Kite pakari i teianei e “te akapou anga o te au ngai vao rakau o Nepara, te tua Tokerau o Initia, e Pangaratete e tika puapinga teia i roto i te au vaipuke tei takino ia Pangaratete i te au mataiti i topa ake nei.” (Makatini Voice) Kua tuatua tetai ripoti i te akakore angaia o te vao rakau e kua akamaataia te reira te vaipuke i Pangaratete mei te tai vaipuke i te au 50 mataiti ki te tai i te au 4 mataiti. Kua arataki tetai au angaanga mei teia o ta te tangata tamanamanata anga i tetai au ngai o teianei ao ki te au tumatetenga tikai mei teia​—te maro, te au ai i roto i te vao rakau, e te au one topa. Ae, na te au angaanga a te tangata​—kare i te mea ngaro tei tuatuaia—​e akatupu ra me kore te akamata ra te maata anga o te au tumatetenga ua nei.

Mei te mea e koia ia, ka tau rai kia rave katoa te tangata i te au angaanga i tetai tua: te akameangiti anga i te au tumatetenga. Ka pera ainei? E tikai. E tamanako ana i teia au tika: Kua ripoti te UNICEF (United Nations Children’s Fund [Tauturu a te Taokotaianga Enua no te Tamariki]) e no tetai au mataiti e anere ua atu tamariki i matapoia i roto tikai ia Pangaratete. Kua akatupuia ainei teia e te au mea taui ua tei tuatuaia? Kare rava. I te akakite anga te aronga angaanga o UNICEF ki te au metua vaine i reira kia angai i to ratou ngutuare tangata kare ki te au raiti ua mari katoa ra ki te au ua rakau e te rau rakau, kua akamata i reira teia maki mata i te ngaro. I teianei, kua taui teia tu kaikai anga e anere ua atu tamariki i Pangaratete kia kore e matapoia.

Aiteite katoa rai, te au tangata kare i kai avaava ana kua ora, i te katoa anga, mei te toru ki te a mataiti e roa atu i te aronga kai avaava. Te au patete i runga i te apinga akaoro te aao ra i te kiri nooanga ka meangiti mai to ratou mamae i tetai au tumatetenga kino i te aronga tei kare i rave i te reira. E tikai, e mana ta taau au angaanga​—kare i tei tuatuaia—​e akakeu i toou oraanga.

Au Tumatetenga ka Tupu Mei te Peu o Tei Tuatuaia

Mei tei taikuia atu, ka rauka katoa i te peu o tei tuatuaia i te tapoto mai i toou oraanga. Akapeea? Na roto i te uriurianga “i te au akaraanga o te peu o tei tuatuaia o tetai au tu viivii,” kua akakite The Encyclopedia of Religion (Te Papaanga Aiteanga Tumu Tuatua o te Akonoanga): “Mei te Tamaki Rua o Teianei Ao kua kite tatou i te au topito tei ta uaorai i te tangata o Tiapani i te tamaki anga e te au mate i tupu i te au ngai o te SS (Schutzstaffel) i te tuatau o to Hitler akatereanga ei pauanga ki te manako anga o tei tuatuaia (Schichsal) tei tamanakoia i mua atu i te puapinga o te au oraanga tangata tatakitai.” E i nanai ua ake nei, i akara ei i te reira tumu anga, “te au tamaki anga akonoanga tei akauruia ki runga i te au takete tei riro ei takino kia Itirama . . . kua riro ei apinga tupu putuputu ki roto i te au ripoti nutipepa i te Pae i te Tua Itinga Ra.” Kua tuatua te reira au ripoti, e tauatini ua atu au vaeau mapu tei aaere ki roto i te tamaki ma te papu e “me kare i tataia e ka mate tetai, kare aia e rokoia e tetai mamae anga.”

Inara, kua patoi rai te au puapii Mutiremi tei akangateiteiia ki teia au tu kino mei teia. Ei akaraanga kua tuatua tetai caliph (tutara o te au tangata Itirama) e: “Koia tei roto i te ai kia tuku iaia uaorai ki te anoano o te Atua; inara koia tei kare i roto ake i te ai kare aia e anoanoia kia titiri iaia uaorai ki roto i te ai.” Ma te tangi, kare te maata o te au vaeau i rave i tau ki te ako a te caliph. I te tuatau kua vaitata e varu mataiti i te tamaki anga, e mamae maata to Irana te tamanakoia anga e 400,000 au mate​—e maata atu teia au mate no te tamaki i ta te au Tuanga Enua Taokotaiia i rave i te tuatau o te Tamaki Rua o Teianei Ao! Te kite ateaia ra, e ka rauka i te peu o tei tuatuaia i te tapoto i toou oraanga. Penei ka takino te reira i toou oraanga i te tuatau ki mua. Akapeea?

Mei te mea e te irinaki ra te tangata irinaki i tei tuatuaia e te marikonga kore ra te tuatau ki mua e te tupu ra te reira i te tuatau i topa, penei ka ngoie ua iaia i te anau mai i tetai tu ei takino i tona tu tangata. Eaa te reira tu? Te pau ra te Encyclopedia of Theology: “Te reira tangata tataki tai . . . te manako ra kare e maroiroi i tetai au tika puapinga kore, kare e rauka mai te puapinga i te piri ki roto i te au angaanga taokotai te akaraanga kare e ora. Kua tupu i reira tetai akamaru anga tei mou piri ra ki runga i te akamarama anga o te mataku tau kore e te tupu ra te au mea ravarai ki runga i tetai mea marama koreia o tei tuatuaia e tetai tutara ngateitei.”

Eaa te maani ra i teia akamaru anga ei mea kino? E maata te taime te arataki ra te reira ki tetai tu puapinga kore. Penei ka tapupu teia i te tangata irinaki i tei tuatuaia kia kore e ariki i ta te Atua pati anga: “E te aronga katoa i kaki ra e! ka aere mai ki te vai nei; . . . E akaariu mai i to kotou taringa, ka aere mai ei kiaku nei: e akarongo mai, e ora ïa to kotou [meta, NW].” (Isaia 55:1-3) Me te tuku ra tei irinaki ki tei tuatuaia i tetai poka anga no te “aere mai” ki mua no te “akarongo” ka ngere i reira te tuatau no te “ora” e tuatau ua atu ki roto i te Parataito te ka akaokiia mai ki runga i te enua. Mei teaa teia tukuanga puapinga i te tutaki!

No reira te tu ra koe kiea? Me kua maata mai koe ki roto i tetai pupu tangata o te oire i te ngai e maata te au tangata te irinaki ra i tei tuatuaia, penei kua ariki koe i te reira kua irinaki ma te kore e uiui atu i te reira. Tera ra, te au patoi anga tei uriuriia i roto i teia atikara penei ka tauturu te reira ia koe kia kite e i te maata anga te akatikatika ra taau uaorai au angaanga i toou oraanga i teianei e te tuatau ki mua.

Mei taau i kite, te akaari maira te au tumu, te au tika, e tei maata rava atu, te au Tuatua Tapu e auraka koe e aru atu i te tu o tei irinaki ki tei tuatuaia e te puapinga kore. Mari ra, mei ta Iesu i raurau maira: “Tauta pakari . . . no te tomo na roto i te ngutupa tika.” (Luka 13:24, The Emphatic Diaglott, tatauanga i rotopu i te au raini) Eaa tana e tuatua maira? Te akamarama ra tetai tei tuatua no te Puka Tapu: “Te tuatua [tauta pakari] no ko mai ia i te au tamataora Ereni. I roto i ta ratou au taemoemo anga oro . . . kua tauta ratou, me kore tauta pakari, me kore te tuku i to ratou au ririnui pouroa no te re.” I te mea e kia tupou atu koe kia ngere i te oraanga, te raurau ra a Iesu e kia tauta koe no tetai apinga kare i meangiti mai i te re!

No reira, e ruru ke atu i tetai ua atu akamaru anga akauruia o tei tuatuaia. E tomo ki roto i te taemoemo anga oro no te ora mei ta te Atua Tuatua e raurau ra, e auraka e tuku i te peu o tei tuatuaia kia tamarie ia koe. (Akara 1 Korinetia 9:24-27.) E taviviki i te takainga na te ariki viviki anga i te pati anga akauruia: “E iki i te ora kia ora ua atu koe, ko koe e taau uanga.” Akapeea e raukaʼi ia koe i te rave i teia ikianga? “Na te aroa anga i te Atua ko Iehova, na te akarongo anga ki tona reo e te piri vaitata anga kiaia.” Te rave anga i te reira ka arataki atu ki te re, ka riro a Iehova ei “ora noou e te roa anga o te au ra.”​—Deuteronomi 30:19, 20, NW.

[Tutu i te kapi 7]

Kare a Mose i tutu aere i tei tuatuaia mari ra kua raurau e: “E iki i te ora kia ora ua atu koe.”