Te Tumu ka Irinaki ei Koe i te Totou Pipiria

KUA o atu te Ariki ko Pyrrhus o Epirus i te tua tokerau opunga o Ereni ki roto i tetai taumaro anga roa ma te Patireia o Roma. Kua anoano tikai i tetai akakite anga no runga i te ka tupu, kua atoro atu aia i te ngai tapu o Delphi. Inara ko te pau anga tei rauka mai iaia ka maramaia te reira i nga tuanga e rua ka aru mai: (1) “Te tuatua atu nei au noatu ei tamaiti na Æacus ka rauka i te autu i to Roma. Ka aere ia, ka oki mai ia, kare ia e mate i roto i te tamaki.” (2) “Te tuatua atu nei au e ka autu ia e to Roma, te tamaiti a Æacus. Ka aere ia, kare roa ia e oki mai, ka mate ia i roto i te tamaki.” Kua iki aia e kia marama i te pau anga mua e no reira kua tamaki atu i to Roma. Kua autu kore tikai a Pyrrhus.

Kua akatupu te reira au akaraanga i te au pau anga taito e kia rongoia ei mea marama koreia e te papu kore. Inara akapeea te totou Pipiria? Kua manako etai aronga akaapa e ko te au totou tei kiteaia i roto i te Pipiria kare i meitaki atu i te au pau anga. Kua manako ua teia aronga akaapa e e karape ua te au tamanako anga Pipiria no te totou anga i te au tupu anga no te tuatau ki mua e tetai aronga kite karape e te akara ua ra, koia tikai i te pupu kau taunga ra. Tei tamanakoia, penei na roto i te kite anga me kare na roto i to ratou piri anga, kua kite teia aronga i te au tupu anga natura no tetai au turanga papu. Na te akaaite anga i te au tu tukeke o te au totou Pipiria ki te au pau anga taito, ka meitaki tatou i te akatupu i te au taopenga anga tau.

Au Tumu kia Akatukeia

Te akairo o te au pau anga koia oki ko to ratou tu papu kore. Ei akaraanga, i Delphi, kua tuatuaia te au pau anga tei orongaia mai na roto i te au tangi anga kitea koreia. Kua anoano teia i te au kau taunga kia uri i te reira e kia manako ua i te au irava tei tuke te au uri anga. Ko tetai akaraanga o teia koia oki ko te pau anga tei orongaia kia Croesus, te ariki o Ludia. I te atoro anga aia i te ngai tapu, kua akakiteia kiaia: “Me tikoti a Croesus i te Halys, ka takore aia i tetai patireia maata.” Ko tei tika ra, ko te “patireia maata” tei takoreia ra ko tona! I te tikoti anga a Croesus i te kauvai Halys no te takore ia Kapadokia, kua autuia atu aia i te rima o Kuro o Peresia.

Ei akatuke anga ki te au pau anga peikani, kua kiteia te au totou Pipiria no to te reira tu tika tikai e te taka meitaki ua. Ei akaraanga koia oki ko te totou no runga i te inga anga o Babulonia, tei tataia i roto i te puka Pipiria o Isaia. I etai 200 mataiti i mua ake ka tupu ei teia tupu anga, kua totou te peroveta ko Isaia na roto i tetai tu taka tikai e te tika i te autu angaia a Babulonia e Madai-Peresia. Kua akakite mai te totou e ko tei autu ra ka apai i te ingoa ko Kuro, e kua akakite maira i te ravenga no te akamaro anga i te ara kauvai paruru e te tomoanga ki roto i te oire paruruia na roto i te au aua akatueraia. Pouroa teia kua akatupu tika tikai ia. (Isaia 44:27​–​45:2) Kua totou tika katoa ia e kare roa a Babulonia e noo akaouia.​—Isaia 13:17-22.

Ka akamanako, katoa ana, i te akamatakite anga taka meitaki ua tei akakiteia e te peroveta ko Iona: “E rua takau rā toe e uritumuiaʼi Nineve.” (Iona 3:4) Kare e manako papu kore i konei! Kua taka meitaki tikai e kua tika ua te tuatua akakite kua “akatika atura te au tangata o Nineve i ta te Atua; e kua tutu atura i te akakore anga i te kai, kua kakau atura i te kakau paoa.” Tei tupu mai no to ratou tu tataraara, kare a Iehova i apai mai ana i te tumatetenga ki runga i to Nineve i taua taime ra.​—Iona 3:5-10.

Kua taangaangaia te au pau anga ei au ravenga no te akakeu anga i te pae poritiki. E putuputu te taime kua taiku te au tutara e te au arataki vaeau i te uri anga ta ratou i reka e raukai te akamaata i to ratou uaorai anoano e te au ravenga, te oronga anga i reira i tetai “apinga arai tu-Atua.” Inara, kua orongaia te au tuatua totou a te Atua ma te kore te manako anga i to tetai uaorai puapinga.

Ei akatutuanga: Kare ta Iehova peroveta ko Natana i tapu i te ako anga i te ariki tei tarevake ra ko Davida. (2 Samuela 12:1-12) I te tuatau i tutara ei a Ieroboama II i runga ake i te patireia e tai ngauru kopu o Iseraela, kua tuatua atu te nga peroveta ko Hosea e Amosa i te akaapa anga pakari ki te ariki meameaau e tona aronga tauturu no to ratou tu apoteiti e te tu akamareka kore i te Atua. (Hosea 5:1-7; Amosa 2:6-8) Ko te mea pakari tikai koia oki ko ta Iehova akamatakite anga ki te ariki na roto i te vaa o te peroveta ko Amosa: “E tu oki au e rave i te ngutuare o Ieroboama ki te koke.” (Amosa 7:9) Kua takoreia to Ieroboama are.​—1 Ariki 15:25-30; 2 Paraleipomeno 13:20.

I te maata anga o te taime, kua anoano ia e kia tutaki ia te au pau anga. Ko tei tutaki maata atu ka rauka te au pau anga te reka ra aia. Kua tutaki maata tikai te aronga tei aravei i te ngai tapu i Delphi i te au akakite anga puapinga kore, i te akaki anga i reira i te iero o Apollo e tetai atu au are kapitiia mai i te au poe maata. Ei akatuke anga, kua orongaia te au totou e te au akamatakite anga Pipiria ma te kore te tutaki anga e ma te kore te tu papakitai. Ko te reira te tu noatu eaa te turanga me kare te apinganui o tetai tangata tei orongaia kia ratou, no te mea kare tetai peroveta mou e tau kia tutakiia. Kua rauka i te peroveta e te akava ko Samuela i te ui ma te ngakau tae: “E i rave au i te tutaki i te rima oai ei akapo i toku mata?”​—1 Samuela 12:3.

Mei te mea e ka rauka te au pau anga i tetai ngai ua, e kua anoanoia tetai tangata kia tauta pakari i te aere atu ki reira e raukai te reira. No tetai ua tangata, i te maata anga o te taime e mea ngata i te aere atu ki te reira ngai no te mea te vaira te reira i roto i te au ngai mei ia Dodona i runga i te Maunga Tomarus i Epirus e Delphi i te au ngai maunga i rotopu o Ereni. Tei matauia, kua rauka ua i te aronga puapinga e te apinganui i te atoro i te au atua i taua ngai tapu ra. Pera katoa, kua akaari uaia mai “te anoano o te au atua” i tetai au ra i te mataiti. Ei akatuke anga, kua tono atu te Atua ko Iehova i tana au karere akakite totou ki te tangata tikai e raukai te akakite i te au totou tei anoanoia ratou kia akarongo. Ei akatau anga, i te tuatau tuikaa o te ngati Iuda i Babulonia, e toru o te Atua peroveta te tavini ra i rotopu i tona iti tangata​—ko Ieremia i Ierusalema, ko Ezekiela ma tei tuikaaia ra, e Daniela i te oire maata o te Patireia Babulonia.​—Ieremia 1:1, 2; Ezekiela 1:1; Daniela 2:48.

Tei matauia kua oronga uaia te pau anga i te ngai muna e raukai i te tangata tei orongaia te reira kia taangaanga i te uri anga ei meitaki rai nona. Ei akatuke anga, e putuputu te taime kua orongaia te au totou Pipiria i te ngai tangata e raukai i te katoatoa i te akarongo mai i te tuatua akakite e kia marama i to te reira au aiteanga. Kua tuatua te peroveta ko Ieremia e manganui te taime i te ngai tangata i Ierusalema, noatu rai kua kite aia e kare tana tuatua akakite e rekaia mai ana e te au arataki e te au tangata o te oire ra.​—Ieremia 7:1, 2.

I teia tuatau, kua manakoia te au pau anga ei tuanga no te tuatua enua taito. Kare o te reira puapinga no te tangata e noo nei i roto i to tatou tuatau ngata. Kare te reira au pau anga e tuatua ana no to tatou tuatau me kare i to tatou tuatau ki mua. Ei akatuke anga, e tuanga te au totou Pipiria no ‘te tuatua a te Atua, [e] mea ora oki e te ririnui.’ (Ebera 4:12) Te oronga maira te au totou tei akatupu takereia o te Pipiria i tetai tutu no ta Iehova akono anga i te tangata e te akaari maira i te au tutu puapinga o tana au akakoroanga e te tu. Pera katoa, te tatari ra te au totou Pipiria puapinga i to te reira akatupu angaia a te tuatau ki mua. I te akataka anga no te ka tupu a te tuatau ki mua, kua tata te apotetoro ko Petero e: “Te tatari nei ra tatou i te rangi ou [te Patireia o te Mesia i te rangi ra] e te enua ou [tetai taiate tangata tuatua tika] [ta te Atua] i tuatua maira, i te vai tika anga o te tuatua-tika ra.”​—2 Petero 3:13.

Penei ka taki atu teia akaaite anga poto ua i te totou Pipiria e te au pau anga a te au akonoanga pikikaa ia koe kia taopenga mei tei aiteite ki tei akakiteia i roto i te puka te ingoa The Great Ideas: “No runga i te kite o te tangata ua nei, i te akara anga e meitaki atu te au peroveta Epera. Kare mei te aronga tu-Atua peikani me kare te aronga akakite totou, . . . kare ratou e anoanoia kia rave i tetai angaanga me kare i te rave i tetai apinga e rauka mai ei te au mea muna tu-Atua. . . . I te akara anga, i te tuanga maata o ta ratou au tuatua totou, kare mei te au tuatua taputou a te au vaine purepure, e taka meitaki ua. I te mea te akaariia ra te akakoroanga, kare i uunaia, ta te Atua parani no runga i taua mea mei Tana Uaorai i anoano i te tangata kia kite i te ka tupu ra.”

Ka Irinaki Ainei Koe i te Totou Pipiria?

Ka rauka ia koe i te irinaki i te totou Pipiria. Ko te tika, ka rauka ia koe i te patu i toou oraanga takapini ia Iehova e te au tupu anga o tana tuatua totou. Kare te totou Pipiria i te tataanga mate o te au tamanako anga tei tupu takere. E manganui te au totou tei kiteaia i roto i te au Tuatua Tapu tei roto i te aerenga e kia akatupuia me kare te tatari ra e kia kiteia a te tuatau ki mua. I te akara anga mei te tuatau taito, ka papu ia tatou e ka tupu katoa te reira. I te mea te akara ra taua au totou i to tatou tuatau e te o maira to tatou tuatau ki mua, ka tau tatou kia akamanako pakari ia ratou.

Ka rauka tikai ia koe i te irinaki i te totou Pipiria tei kiteaia ia Isaia 2:2, 3: “E riro kia tae ki te au rā openga ra, e akatinamouiaʼi te maunga ra o te are o Iehova ki runga i te take o te au maunga ra; e akateiteiia ïa ki rungao i te au tuaivi ra; e putuputu ua mairai te au etene katoa ra ki reira. E manganui te tangata e aere ma te tuatua e, Aere mai, ka aere tatou ki runga i te maunga o Iehova, . . . e nana e apii mai ia tatou i tona au aerenga; e ka aere tatou na tona ra au arataa.” I teia tuatau, e mirioni ua atu te tangata te takave nei i te akamori anga teitei a Iehova e te apii ra i te aaere i tona au arataa. Ka opu ainei koe i te tuatau no te apii maata atu no runga i ta te Atua au aerenga e kia apii i te kite tika tikai no runga iaia e tana au akakoroanga e raukai i te aaere i tona au arataa?​—Ioane 17:3.

Te umuumu ra te akatupu anga o tetai atu totou Pipiria i ta tatou angaanga rave rapurapu. No te tuatau ki mua, kua imene ma te totou ra te tata taramo: “Ka riro oki te aronga i rave i te kino ra i te tipu keia . . . E roa poto ake, e kare ua te tangata kino ra.” (Salamo 37:9, 10) Eaa i toou manako te anoanoia ra e raukai te kopae i te akapou anga o te aronga kino, kapiti mai i te aronga tei aviri i te au totou Pipiria? Kua pau mai taua taramo rai e: “Ko te aronga ra i tapapa ia Iehova ra ko ratou te ka noo i te enua.” (Salamo 37:9) Kia tapapa i roto ia Iehova te aite anga kia tuku tikai i te irinaki i roto i tana au taputou e kia taui i to tatou oraanga ki tana au turanga.​—Maseli 2:21, 22.

Mei teaa ra te tu o te ora anga me noo te aronga tei tapapa ra i roto ia Iehova ki te enua nei? Te akakite maira te totou Pipiria e, te vaira tetai tuatau kaka ki mua no te au tangata akarongo ra. Kua tata te peroveta ko Isaia: “Ei reira e akapueraiaʼi te mata o te matapo ra e e akapu tataiaʼi te taringa o te turi ra. Ei reira te pirikoki e rererere aere ei mei te aili, e imene mai oki te vaa o te murare: e pupu oki te vai na te medebara, e te au mata vai i te ngai tuamarō ra.” (Isaia 35:5, 6) Kua tata te apotetoro ko Ioane i teia au tuatua akapapuanga: “E nana [na Iehova] e orei i te roi-mata katoatoa; e e kore rava te mate, e te aue, e te mii; e te mamae oki, e kore katoa ïa; no te mea kua kore te au mea taito. Kua tuatua maira tei noo ki runga i te terono ra, . . . Ka tata ana: e tuatua-mou oki teianei au tuatua e te pikikaa kore.”​—Apokalupo 21:4, 5.

Kua kite te Au Kite o Iehova e ko te Pipiria e puka ka tau kia irinakiia te totou ra. E te akatika ra ratou ki te raurau anga a te apotetoro ko Petero e: “Tei ia tatou katoa te tuatua tika maata rava atura o te au peroveta; ko te mea meitaki ïa ia kotou kia akono i te reira, mei te lamepa e kakā ua i te ngai poiri ra, e kia makirata, e kake ei te etu popongi i roto i to kotou ngakau.” (2 Petero 1:19) Ko to matou manakonakoanga ngakau tae koia oki e ka akapumaanaia koe e te au manakonakoanga meitaki te mou ra te totou Pipiria no te tuatau ki mua!

[Pia/​Au Tutu i te kapi 6]

TE NGAI TAPU O DELPHI tei akono maata ia i Ereni taito ra.

Kua noo te vaine purepure, ki runga i te apinga e toru vaevae, e kua tuatua i tana au pau anga

[Au Tutu]

Kua akatupu te au akakona i te vaine purepure kia mataora

Te au reo tangi anga tana e tuatua ra kua irinakiia e e au akakite anga mei te atua ko Apollo

[Au Akameitakianga]

Tripod: From the book Dictionary of Greek and Roman Antiquities; Apollo: The Complete Encyclopedia of Illustration/J. G. Heck

[Tutu i te kapi 7]

Kare e tau kia irinaki tikai ia te au tamanako anga tei orongaia e te vaine purepure i Delphi

[Akameitakianga]

Delphi, Greece

[Au Tutu i te kapi 8]

Ka rauka ia koe te irinaki papu i te totou Pipiria o te ao ou