A Ierusalema Tau Tikai ki Tona Ingoa
“E rere ua i te rekareka e tuatau ua atu, i taku e anga nei: i na oki, te anga nei au ia Ierusalema ei akapaapaaanga.”—ISAIA 65:18.
1. Akapeea to Ezera manako ngakau no te oire ikiia e te Atua ra?
EI TETAI tei inangaro tikai kia apiiia i te Tuatua a te Atua ra, kua akaperepere te taunga ngati Iuda ko Ezera i te kapiti anga o Ierusalema ra i tetai tuatau ma te akamori anga ma ia Iehova ra. (Deuteronomi 12:5; Ezera 7:27) Kua kitea tona inangaro no te oire o te Atua ra i te tuanga o te Pipiria i akauruia aia kia tata—te Tai e te Rua o Paraleipomeno e Ezera oki. I roto i teia nga tataanga tuatua enua, kua kitea te ingoa o Ierusalema ra e vaitata i te koata e e tere atu i te 800 taime te kiteaia ra ia i te Pipiria katoa.
2. Eaa te aite anga totou ta tatou ka kite i te puapinga o te ingoa Ierusalema?
2 I te Epera Pipiria, ka marama uaia a “Ierusalema” ki roto i te tu taki rua i te reo Epera. Ko te tu taki rua e putuputu te tataia no te au apinga te aere taki rua maira, mei nga mata ra, nga taringa, nga rima, e nga vaevae. I roto i teianei tu taki rua nei, ka rauka te ingoa Ierusalema kia manakoia ei totou no tetai tu au te ka tupu ki te au tangata o te Atua ra na roto i tetai tu taki rua—te pae vaerua e te kopapa. Kare te au Tuatua Tapu i akakite mai me kua kite tikai a Ezera i teia tu. Inara, ei tetai taunga, kua rave aia i te meitaki e rauka iaia kia tauturu i te au ngati Iuda kia rekareka i te au ma te Atua ra. Kua rave pakari ra aia kia akono a Ierusalema kia tau ki te aiteanga o tona ingoa ra, koia oki, ei “Mou Anga [me kare, e Tango] no te Au Taki Rua.”—Ezera 7:6.
3. E ia mataiti i topa i mua ake ka akakite akaouia tatou ki te au angaanga a Ezera ra, e i roto i teea au turanga to tatou kite anga iaia ra?
3 Kare te Pipiria i akakite mai i ea a Ezera i te tuatau o te 12 mataiti tei topa ra i rotopu i tona tere ki Ierusalema e to Nehemia oki taenga mai ki taua oire ra. Te akakite maira te turanga apikepike o taua iti tangata ra i te reira taime e kare a Ezera i reira. Inara, kua kite akaou tatou ia Ezera i te tavinianga ei tetai taunga tiratiratu i Ierusalema i muri ua ake i te oti anga te patu akaou i te patu o te oire ra.
Tetai Ra Akaputu Anga Meitaki
4. Eaa te apinga puapinga maata no runga i te ra mua o te marama itu o Iseraela ra?
4 Kua oti pu ua ake te patu o Ierusalema i te taime no te oroa marama puapinga maata o Tishri, koia te itu o te marama i te karena akonoanga Iseraela ra. Te ra mua o Tishri ko tetai oroa marama ou takake ra tei tapaia ko te Oroa no te Akatangi Anga Pu. I taua ra ra, kua akatangi te kau taunga i ta ratou pu i te oronga anga i te au atinga kia Iehova. (Numero 10:10; 29:1) Na teia ra i akapapa i to Iseraela ra no te Ra Tapoki Anga Ara mataiti i te 10 o Tishri e ko te Oroa rekareka anga i te Oroa Uipa Anga kai, mei te 15 ki te 21 o taua marama rai.
5. (a) Akapeea ta Ezera raua ko Nehemia taangaanga meitaki anga i “te rā mua o te marama itu ra”? (e) Eaa ra to Iseraela i aue ei?
5 I “te rā mua i te marama itu ra,” kua akaputu mai “te au tangata katoatoa ra,” penei na Nehemia raua ko Ezera ratou i akamaroiroi atu kia rave i te reira. “Te au tane e te vaine, e te aronga katoa, e kite i te tuatua kia tatauia ra” kua kapiti katoaia. No reira, kua akaputu atu te au tamariki ou e kua akarongo ia Ezera e tu ra ki runga i tetai paata e te tatau ra i te Ture “mei te popongi mairai e avatea ua atura.” (Nehemia 8:1-4) I etai atianga putuputu ra, kua tauturu mai to Levi i te au tangata ra kia kite eaa tei tatauia. Kua akakeu teia kia taʼe te roi mata o to Iseraela i to ratou kite anga eaa te mamao to ratou ngere anga e te topa anga oki to ratou ai tupuna mei te akarongo anga i te Ture a te Atua ra.—Nehemia 8:5-9.
6, 7. Eaa ta te au Kerititiano ka kite mei ta Nehemia i rave ra kia tapu i te ngati Iuda ra i te aueanga?
6 Inara kare teia i te tuatau no te aueanga. E tuatau oroa ia, e koi oti ua akera te angaanga patu akaouanga i te patu o Ierusalema ra. No reira kua tauturu a Nehemia ia ratou kia riro kia tika te manako na te tuatuaanga: “E aere, e kai i te kai matu, e inu i te vai mangaro, ka akau atu ei i tetai tuanga na te aronga e ngere ra; e rā tapu oki teia no to tatou Atu: auraka e iriea; ko te rekareka ra no ko ia Iehova ra to kotou ïa maroiroi.” Ma te tu akarongo “kua aere atura te tangata ravarai e kai, e inu oki, e akau oki i tetai vaʼi ki tei ngere ra, e rekareka maata oki ratou, no te mea kua kite ratou i te au tuatua i tuatuaia mai kia ratou ra.”—Nehemia 8:10-12.
7 E maata ta te au tangata o te Atua ra ka kite mei teia tataanga mai. Te aronga tei akameitakiia ra e au tuanga ta ratou i te au uipaanga e te au akaputuputuanga ka tau kia tamou i te reira. I te pae mai i te oronga anga i te akoanga akatikatika anga tei tau i etai taime, ka akakite mai taua au atianga ra te au puapinga e te au akameitakianga no roto mai i te akonoanga i ta te Atua umuumu anga. Te orongaia ra te akameitaki anga no te au angaanga tei raveia e te akamaroiroi anga kia akakoromaki katoa. Ka tau to te Atua iti tangata kia oki atu mei taua au akaputuputu anga ra ma te ngakau rekareka no te au apiianga akamatutu ta ratou i rauka mei te Tuatua mai a te Atua ra.—Ebera 10:24, 25.
Tetai Atu Akaputuputu Anga Rekareka
8, 9. Eaa te uipaanga takake tei raveia i te ra rua o te marama itu ra, eaa te tupuanga no te au tangata o te Atua ra?
8 I te ra rua o taua marama takake ra, “kua kuku maira te aronga mataiapo tutara ra no te au tangata katoa ra, te kau taunga, e te au ngati Levi ra, kia Ezera tata tuatua ra, kia kite ratou i te au tuatua i roto i te ture ra.” (Nehemia 8:13) Kua tau tikai a Ezera kia akono i teia uipaanga, i te mea “kua akonokono ua ana oki a Ezera i tona ngakau e kimi, e e rave, i te ture a Iehova, e apii oki ia Iseraela i te au akonoanga e te au tuatua-tau.” (Ezera 7:10) Kare e ekoko anga, kua akakite maata mai teia uipaanga i te au ngai ka tau te au tangata o te Atua ra kia akono kia vaitata atu ki te Ture koreromotu ra. Te manako no reira tikai ko te umuumu anga kia akono i te au teateamamao anga tika kia akono i taua Oroa no te Patia Anga Puakapa kua tae ra tona tuatau.
9 Kua akonoia teia oroa epetoma i roto i te tu tika, ma te au tangata katoatoa te noo ra ki roto i te au ngai marumaru tei maaniia i te au atavatava e te au raurau rakau ke ke ra. Kua akatuia e te au tangata teia au puakapa ki runga i to ratou tapoki are paraaraa ra, i to ratou au paepae, i te au paepae o te iero, e i roto i te au arataa o Ierusalema ra. (Nehemia 8:15, 16) Mei teaa ra tetai tuatau meitaki ko teia kia akauipa mai i te au tangata e kia tatau atu kia ratou i te Ture a te Atua ra! (Akaaite ia Deuteronomi 31:10-13.) Kua raveia teia i te au ra taki tai katoa, “mei te rā mua mai e tae ua atura ki te rā openga ra” o taua oroa ra, “maata rava akera te rekareka” no te tuanga o te au tangata o te Atua ra.—Nehemia 8:17, 18.
Kare Tatou e Tau kia Akaruke i te Are o te Atua
10. Eaa ra tetai akaputuanga takake i akanoonooiai i te ra 24 o te marama itu ra?
10 E taime tika tetai e te ngai oki no te akatikatika i te au tarevake kikino i roto i te au tangata o te Atua ra. I te akara anga i te kiteanga e ko teia taua taime ra, kua akanoonoo a Ezera raua ko Nehemia no tetai ra akakoreanga kai i te 24 o te marama o Tishri. Kua tatau akaouia te Ture a te Atua ra, e kua aaki te au tangata i ta ratou au ara. I reira kua akamanako akaou te au ngati Levi i te au akonoanga aroa ua a te Atua ra ma tona au tangata rave tau kore ra, kua tuatua akapaapaa manea kia Iehova, e kua maaniia “tetai koreromotu maroiroi” e kua akatikaia na te akairo o to ratou aronga mamaata, te au ngati Levi, e te kau taunga, i topiri.—Nehemia 9:1-38.
11. Eaa te “koreromotu maroiroi” ta te au ngati Iuda i tapeka atura ia ratou uaorai?
11 Kua tia te au tangata ra kia akono i taua “koreromotu maroiroi” ra. Ka “aere ratou na te ture a te Atua ra.” E kua akatika ratou kia kore e kapiti atu i te akaipoipo anga ma “te tangata o te enua.” (Nehemia 10:28-30) Pera katoa oki, kua tapeka te au ngati Iuda ia ratou uaorai kia akono i te Tapati, kia rave i tetai tauturu anga moni i te mataiti ei turu i te akamori mou ra, kia oronga vaie no te atarau o te atinga ra, kia oronga i te momua o ta ratou au anana e te au puakatoro no te au atinga, e kia apai mai i te popo mua o to ratou enua ki te au pia kaikai anga o te iero ra. Te taka meitaki ra e ‘kare oki ratou e akaruke i te are o to ratou Atua.’—Nehemia 10:32-39.
12. Eaa te o atura ki te koreanga e akaruke i te are o te Atua i teianei tuatau?
12 I teia tuatau nei, ka tika te au tangata o Iehova kia matakite kia kore e akaruke ua i ta ratou ‘raveanga tavini tapu’ i te paepae o to Iehova ra iero vaerua maata. (Apokalupo 7:15) Te kapiti ra teia i te pure anga putuputu no te ngakau mai kia tere te akamori anga ia Iehova ki mua. Te akonoanga kia rotai ma taua au pure ra te umuumuia ra te teateamamao anga no te au uipaanga Kerititiano e te rave anga tuanga i roto i reira, te pirianga ki te au akanoonoo anga kia tutu aere i te tuatua meitaki, e te tauturuanga i te aronga inangaro mai na te oki akaouanga e, me ka rauka, kia akono i te apii Pipiria ma ratou ra. E manganui kare ra e anoano kia manako akaruke ua i te are o te Atua te oronga ra i te moni tauturu i te angaanga tutuanga e te akatikatika anga i te au ngai no te akamori mou ra. Penei ka rauka katoa ia tatou kia turu i te patu anga i te au ngai uipaanga te rapurapu ra te umuumuanga pera katoa kia tama e kia akapapa oki. Ko tetai mataara puapinga maata no te akaari i te inangaro no te are vaerua o te Atua ra koia oki kia akatupu i te au o te au taeake akarongo ra e kia tauturu i tetai ua atu te umuumuia ra te apinga me kare te tauturu pae vaerua.—Mataio 24:14; 28:19, 20; Ebera 13:15, 16.
Tetai Akatapu Anga Rekareka
13. Eaa te tumu rapurapu tei umuumuia ra te manako anga i mua ake ka raukai kia akatapuia te patu o Ierusalema ra, e eaa te akatauanga meitaki ta te aronga e manganui i akanoo mai?
13 Te “koreromotu maroiroi” tei akairoia i te tuatau ia Nehemia ra kua teateamamao i te au tangata taito o te Atua ra no te ra o te akatapu anga i te patu o Ierusalema. Inara te vaira tetai atu tumu te tau ra kia rapurapu te manakoia. I teianei kua topiriia na tetai patu ma te 12 au pa, kua umuumuia kia maata atu te tangata. Noatu rai te noo ra etai ngati Iseraela ki reira, “te maata ra oki taua oire e te pararauare, e iti ra te tangata i roto.” (Nehemia 7:4) Kia akakore i teianei manamanata, “kua tuku iora [te au tangata] i te kelero, kia tae mai te ngauru o te tangata kia noo i roto i te oire tapu i Ierusalema.” Kua akariro te rave anga mareka i teianei akanoonoo anga kia akakeu i te tangata kia akameitaki “i te au tangata katoa i tei akatika ua mai ratou uaorai e noo i Ierusalema.” (Nehemia 11:1, 2) Mei teaa ra tetai akatauanga meitaki no te aronga akamori mou i teia tuatau te tika ra to ratou au turanga kia aere ki te ngai te maata atura te umuumu anga no te tauturu Kerititiano pakari ra!
14. Eaa tei tupu i te ra o te akatapu anga i te patu o Ierusalema ra?
14 Kare i roaia kua akamata te au teateamamao anga no te ra maata o te akatapu anga i te patu o Ierusalema. Kua akaputuia mai te aronga akatangi imene e te aronga imene oki mei te au oire takapini mai o Iuda. Kua akapapaia ratou ki roto i nga pupu maata e rua no te imene akameitakianga, kua aru mai i muri ia ratou ra te au tangata. (Nehemia 12:27-31, 36, 38) Kua akamata mai nga pupu imene ra e te au tangata i aru mai ra mei tetai ngai i runga i te patu mamao atura i te iero, penei mei te Pa o te O maira, e kua aere tetai pupu na tetai pae e ko tetai pupu na tetai pae mai tae roa kia aravei atu i te are o te Atua ra. “E atinga maata oki tei apaiia e ratou i taua rā ra, e kua rekareka; na te Atua oki ratou i akarekareka ma te rekareka maata: kua mareka katoa te au vaine e te au tamariki: e tei te mamao ke ra te rekareka o Ierusalema i te akarongo angaia mai.”—Nehemia 12:43.
15. Eaa ra te akatapu anga i te patu o Ierusalema i kore ei e riro ei tetai tumu no te rekareka tinamou?
15 Kare te Pipiria i oronga mai i te ra o teianei akono anga rekareka. Kare e ekoko anga, ko tetai apinga maata ia, me kare ko te take ia, o te akaoraanga ia Ierusalema. Inara, e maata te angaanga patuanga tei anoanoia ra kia raveia ki roto i te oire ra. I muri iora, kua ngaro ke te turanga vaerua meitaki o te au tangata o Ierusalema ra. Ei akatauanga, i to Nehemia aere atu anga ki te oire ra no te rua o te taime, kua kite aia e kua akaruke akaou uaia te are o te Atua ra e kua akaipoipo akaou to Iseraela i te au vaine peikani ra. (Nehemia 13:6-11, 15, 23) Kua akakite papuia mai teianei au turanga kikino rai i roto i te au tataanga a te peroveta ko Malaki. (Malaki 1:6-8; 2:11; 3:8) No reira ko te akatapu anga i te patu o Ierusalema ra kare ia i tetai tumu no te rekareka tinamou.
Tetai Tumu no te Rekareka Mutu Kore
16. Eaa te take te au tupu anga te tapapa atura te au tangata o te Atua?
16 I teia tuatau nei, te tapapa atura te au tangata o Iehova no te taime e autu ei te Atua ki rungao i tona au enemi katoatoa. Ka akamata teia ma te akapouanga ia “Babulonia Maata”—koia tetai oire akatutuia te takave ra i te au tu akonoanga pikikaa katoatoa. (Apokalupo 18:2, 8) Na te akapouanga i te akonoanga pikikaa e akairo mai i te tuanga mua o te mate maata te aere maira. (Mataio 24:21, 22) Tei mua katoa oki ia tatou ko tetai tupu anga umere tikai—koia te akaipoipo anga i te rangi no te Atu ko Iesu Karaiti ki tana vaine akaipoipo ou o te 144,000 koia te aronga no te “Ierusalema ou” ra. (Apokalupo 19:7; 21:2) Kare e rauka ia tatou kia tuatua e aea tikai taua taokotai anga teitei ra e akaotiiai, inara ka riro te reira ei tetai tupu anga rekareka.—Akara i Te Punanga Tiaki, Aukute 15, 1990, kapi 30-1.
17. Eaa ta tatou i kite no te oti anga o Ierusalema Ou?
17 Kua kite tatou e te vaitata rava ra te akaoti anga o te Ierusalema ou ra. (Mataio 24:3, 7-14; Apokalupo 12:12) Kare mei te oire i te enua o Ierusalema ra, kare rava te reira e riro ei rekareka kore anga. Ko teia no te mea ko tona aronga kua akatainuia i te vaerua, kua timataia, e kua tamaia ei au pipi na Iesu Karaiti. No to ratou tiratiratu tae roa ki te matenga, kua akapapu ratou tataki tai e e tiratiratu mutu kore to ratou ki Tei Ngateitei i te Ao Katoa e Pini Ua Ake, koia te Atua ko Iehova. E aiteanga puapinga maata to te reira no te toenga atu o te au tangata nei—tei ora ra e tei mate oki!
18. Eaa tatou i tau ei kia ‘rekareka e kia rere ua i te rekareka e tuatau ua atu’?
18 E akamanako ana eaa te ka tupu me akaariu mai a Ierusalema Ou i tona manako anga ki te au tangata tei akono ra i te akarongo ki te atinga oko o Iesu. “I na!” ta te apotetoro ko Ioane i tata. “Tei ko te tangata ra te puakapa o te Atua, e riro ratou ei tangata nona, e e noo te Atua ki rotopu ia ratou, ei Atua no ratou. E nana e orei i te roi-mata katoatoa; e e kore rava te mate, e te aue, e te mii; e te mamae oki, e kore katoa ïa; no te mea kua kore te au mea taito.” (Apokalupo 21:2-4) Pera katoa oki, ka taangaanga te Atua i teia akanoonoo anga aite ki te oire kia taaki i te au tangata kia riro ei tangata apa kore ua. (Apokalupo 22:1, 2) Mei teaa ra te au tumu meitaki teianei au mea nei kia ‘rekareka e kia rere ua i te rekareka e tuatau ua atu, i ta te Atua e anga nei i teianei’!—Isaia 65:18.
19. Eaa te parataito vaerua tei akaputuia atura te au Kerititiano ki roto?
19 Inara, kare te au tangata tataraara e umuumuia kia tatari tae roa ki reira kia rauka te tauturu mei ko mai i te Atua ra. I te mataiti 1919, kua akamata a Iehova i te akaputu i te toenga o te au mema o te 144,000 ra ki roto i tetai parataito vaerua, te ngai tei reira nga ua o te vaerua o te Atua ra—mei te inangaro, te rekareka, e te au—te vai maata ra. (Galatia 5:22, 23) Ko tetai tu meitaki o teia parataito vaerua ko te akarongo o tona au tangata akatainuia, tei uua meitaki maira i te aratakianga i te tutu aereanga i te tuatua meitaki o te Patireia o te Atua ra e kako rava ake te ao katoa nei. (Mataio 21:43; 24:14) Ei tetai tupu anga, e vaitata i te ono mirioni “mamoe ke atu,” e manakonako anga to ratou no te enua nei, kua akatika katoaia kia tomo atu ki taua parataito vaerua ra e te rekareka ra i te angaanga uua maata mai. (Ioane 10:16) Kua tau ratou no teia na te akatapu anga ia ratou uaorai ki te Atua ko Iehova na runga i te tumu anga i to ratou akarongo i te atinga oko o tana Tamaiti, ko Iesu Karaiti. Na to ratou taokotai anga ma te au mema manakoia no te Ierusalema Ou ra kua riro tikai ia ei akameitakianga. No reira, na tana au akonoanga ma te au Kerititiano akatainuia ra, kua akanoo a Iehova i tetai tango ngaueue kore no “tetai enua ou”—ei tetai taiate tangata mataku i te Atua ra te ka akatuangaia i te tuanga i te enua nei no te Patireia i te rangi ra.—Isaia 65:17; 2 Petero 3:13.
20. Akapeea i riro ei te Ierusalema Ou ra kia tau ki te aiteanga o tona ingoa?
20 Ka kiteaia te tu ponuiaau te rekarekaia nei i teianei e te au tangata o Iehova i roto i to ratou parataito vaerua ki roto i tetai parataito kopapa ki runga i te enua nei. Ka tupu te reira me eke mai te Ierusalema Ou ra mei te rangi kia akameitaki i te au tangata. Na roto i tetai tu taki rua, ka rekareka te au tangata o te Atua ra i te au tu ponuiaau tei taputouia maira ia Isaia 65:21-25. Ei aronga akamori taokotaiia no Iehova i roto i te parataito vaerua ra, te aronga akatainuia kare ra i tae ake ki to ratou ngai i te Ierusalema Ou ra i te rangi e te aronga no te “mamoe ke atu” ra te kite nei i teianei i te au ta te Atua i oronga mai. E ka totoa mai taua au ra ki roto i te Parataito kopapa, me ‘tupu mai to te Atua ra anoano ki te enua katoa, mei tei tupu ra ki te rangi.’ (Mataio 6:10) Ae, ka tau te oire kaka o te Atua i te rangi ra ki te ingoa Ierusalema ei te ‘Tango no te Au Takirua’ ketaketa ra. No te tuatau mutu kore ua atu, ka mou ia ei tetai tutaki akapaapaa tau ki Tei Anga Mekameka Maira iaia, koia te Atua ra ko Iehova, e ki tana Tane Akaipoipo Ou Ariki ra, kia Iesu Karaiti.
Maara Ainei ia Koe?
◻ Eaa tei raveia kia oti i ta Nehemia akauipa anga i te au tangata i Ierusalema ra?
◻ Eaa ta te au ngati Iuda taito ra i rave kia kore ei e akaruke ua i te are o te Atua ra, e eaa ta tatou i akaueia mai kia rave?
◻ Akapeea a “Ierusalema” i o atu ei ki roto i te apaianga mai i te rekareka mutu kore e te au oki?
[Mapu i te kapi 23]
(No runga i teia, akara i te puka)
TE AU PA I IERUSALEMA
Te akatutu ra te au numero i te teitei anga o teia tuatau i te mita
NGUTUPA IKA
NGUTUPA TAITO
NGUTUPA EPHERAIMA
NGUTUPA I TE POO PATU
Patu Pararauare
Arataa
NGUTUPA O TE O
I TETAI PAE I IERUSALEMA
Patu Tokerau Mua
OIRE O DAVIDA
NGUTUPA REPO
O o Hinomona
Are Ariki
NGUTUPA MAMOE
NGUTUPA I TE ARE TAPEKA
Ngai o te Iero
NGUTUPA KO MIPHEKADA
NGUTUPA OROENUA
OPHELA
Arataa
NGUTUPA VAI
Vai i Runga i Gihona
NGUTUPA O TE PUNAVAI
Aua Ariki
Eni-rogela
O (rotopu) o Tyropoean
Kauvai i Kiderona
740
730
730
750
770
770
750
730
710
690
670
620
640
660
680
700
720
740
730
710
690
670
Penei ko te tu teia o te patu o Ierusalema i te tuatau o te akapouanga o te oire ra e i akamatai oki a Nehemia i te arataki i te patu akaouanga i te patu ra