Ta Iehova Akanoonooanga Aroa i te Ngutuare Tangata
“No reira oki au i akamingi atu ei i taku turi ki raro i te aroaro o te Metua . . . , Nona oki te ingoa i tapaia i te kopu-tangata ravarai, to runga i te rangi, e to te ao katoa nei.”—EPHESIA 3:14, 15.
1, 2. (a) Eaa te akakoroanga i anga mai ei a Iehova i te ngutuare tangata? (e) Eaa te tuanga tau na te ngutuare tangata i teia tuatau i roto i ta Iehova ra akanoonoo anga?
NA IEHOVA i anga mai i te taokotai anga kopu tangata. Na te reira kua tere atu i te merengoia to te tangata nei anoano no te tokorua, te tauturu, me kare te piri anga oa vaitata. (Genese 2:18) Na te ngutuare tangata e akatupu i ta te Atua ra akakoroanga kaka kia akaki i te enua nei. Kua akaue atura aia i nga tangata akaipoipo mua e rua ra: “Kia anau korua, e kia maata roa, e e akaki i te enua nei, e e akavi.” (Genese 1:28) Ko te maanaana e te akono anga tau o te ngutuare tangata ra ka riro ei puapinga no te tamariki tini te ka anauia mai na Adamu raua ko Eva e ta raua au uanga katoa.
2 Inara kua iki taua nga tokorua mua ra, i te mataara no te akarongo kore—ma te tupuanga tumatetenga no raua uaorai ma to raua anauanga katoa oki. (Roma 5:12) E no reira ko te oraanga ngutuare tangata i teia tuatau nei e turanga tau kore ia ki ta te Atua ra i anoano no te reira. Inara, te vaira te ngutuare tangata i tetai ngai puapinga maata i roto i ta Iehova ra akanoonoo anga, i te raveanga i tetai taokotai anga tumu tikai no te totaiete Kerititiano. Kare teia i tuatuaia ma te ariki kore anga i te angaanga meitaki te raveia ra e te aronga Kerititiano takaua e manganui i roto ia tatou nei. Kareka ra, te kite ra tatou i te tauturu anga maata ta te au ngutuare tangata katoa e rave nei i te pae o te ora vaerua o te akaaerenga Kerititiano katoa oki. Te akatupu ra te au ngutuare tangata maroiroi i te au putuputuanga maroiroi. Inara, akapeea e raukai kia maroiroi toou ngutuare tangata i te aroanga i te au taomianga o teia tuatau nei? Ei pauanga, e akara matatio tatou i ta te Puka Tapu tuatua no te akanoonoo anga ngutuare tangata.
Te Ngutuare Tangata i te Tuatau Puka Tapu Ra
3. Eaa te tuanga a te tane e te vaine i roto i te ngutuare pateriareka ra?
3 Kua kopae keia e Adamu raua ko Eva ta te Atua ra akanoonooanga no te upokoanga. Inara ko te au tangata akarongo mei ia Noa, ia Aberahama, ia Isaaka, ia Iakoba, e Iobu ra, kua akono tika i to ratou ngai, ei upoko no te ngutuare tangata. (Ebera 7:4) Kua aiteite te ngutuare tangata o te pateriareka ra ki tetai kavamani meangiti ra, kua akono te metua tane mei te arataki akonoanga atua rai, ei puapii, e te akava oki. (Genese 8:20; 18:19) E tuanga puapinga maata katoa oki ta te au vaine ra, na te akono anga kare ei au tavini mari ra ei au manetia tauturu no te ngutuare.
4. I akapeea te taui angaia te oraanga ngutuare tangata i raro ake i te Ture a Mose ra, inara eaa te tuanga tei rave tamouia e nga metua ra?
4 I te riro anga a Iseraela ei iti tangata i te 1513 M.T.N., kua riro maira te ture ngutuare tangata ki raro ake i te Ture iti tangata tei orongaia maira na roto ia Mose. (Exodo 24:3-8) Ko te mana no te tukuanga tika, kapiti katoa te au tumu no te ora e te mate, kua orongaia i reira na te au akava tei akataoongaia ra. (Exodo 18:13-26) Kua riro na te kautaunga ngati Levi e rave te akonoanga atinga no te akamori. (Levitiku 1:2-5) Inara, kua rave tamou te metua tane i tetai tuanga puapinga maata. Kua akamaroiroi atura Mose i te au metua e: “E teianei au tuatua taku e akaue atu kia koe i teianei rā, ei roto i toou ngakau vai ei; E ka apii tamou tikai koe i te reira ki taau au tamariki, ko taau ia e tuatua kia noo ua koe i roto i to are, e kia aere ua koe na te arataa ra, e kia akāvai koe ra, e kia tu koe ki runga ra.” (Deuteronomi 6:6, 7) E maata katoa oki te mana o te metua vaine ra. Kua akaue katoa a Maseli 1:8 i te aronga mapu ra: “E akarongo mai, e taku tamaiti, ki te apii a to metua tane, e auraka e akaruke i te ture a to metua vaine ra.” I roto i te akanoonooanga o te mana o tana tane ra, ka tau katoa te vaine Epera ra kia maani—e kia akaue—i tetai ture no te ngutuare. E mea tau kia akangateitei tana tamariki iaia noatu rai i muri ake i tona ruaine anga.—Maseli 23:22.
5. I akapeea ta te Ture a Mose akataka anga i te ngai no te tamariki i te akanoonoo anga ngutuare tangata ra?
5 Kua akataka meitakiia maira to te tamariki ngai i roto i te Ture a te Atua ra. Te na ko maira a Deuteronomi 5:16 e: “E akangateitei atu i to metua tane, e to metua vaine, (ta to Atua ra ta Iehova i akaue mai kia koe ra,) kia akaroaia toou puke rā, e kia meitaki koe, i te enua ta toou Atua ta Iehova e oronga noou na.” E rave anga kino roa i raro ake i te Ture a Mose ra me ka akangateitei kore tetai i tona nga metua. (Exodo 21:15, 17) “Ko te akakino i tona metua tane, e tona metua vaine,” ta te Ture i akakite mai, “ka mate roa ïa aia.” (Levitiku 20:9) Ko te rave meameaau tetai ki tona nga metua te aite ra ki te meameaau atu ki te Atua uaorai.
Te Tuanga a te Au Tane Kerititiano
6, 7. Eaa ra i akara anga tuke roaʼi te au tuatua a Paulo ia Ephesia 5:23-29 ki tona aronga tatau i te anere mataiti mua ra?
6 Na te akonoanga Kerititiano i tuku mai i tetai marama anga ki runga i te akanoonooanga no te ngutuare tangata nei, e maata atu oki no runga i te tuanga a te tane. I vao ake i te putuputuanga Kerititiano, e mea matauia no te au tane i te anere mataiti mua ra kia kino te akono i ta ratou au vaine, na te tu takinga kino. Kua akakoreia te au tika tumu anga e te ngateitei no te au vaine. Te karanga ra The Expositor’s Bible e: “Kua rave te Ereni apiiia ra i tetai vaine no te anau tamariki ua. Ko tana au tika kare e riro ei arai anga ki runga i tona inangaro i te ainga. Kare te aroa i roto i te koreromotu akaipoipo anga. . . . Kare e au tika o te vaine-tavini ra. Tei tona pu te tika no tona kopapa katoa.”
7 I roto i te reira turanga, kua tata maira a Paulo i te au tuatua ia Ephesia 5:23-29 (NW): “Ko te tane te upoko o tana vaine mei te Karaiti katoa ei upoko i te putuputuanga, koia oki ei akaora no teia kopapa. . . . E te au tane, e tamou ua atu i te aroa i ta kotou au vaine, mei te Karaiti katoa i aroa i te putuputuanga e te oronga iaia uaorai no te reira . . . E tau te au tane kia aroa i ta ratou au vaine mei to ratou uaorai au kopapa. Ko tei aroa i tana vaine ra kua aroa ia iaia uaorai, kare rava e tangata e makitakita i tona uaorai kopapa; inara ka angai aia e te akaperepere i te reira.” Ki te aronga tatau i teia au tuatua i te anere mataiti mua ra e mea tuke roa teianei. Te karanga ra The Expositor’s Bible: “Kare e apinga i te akonoanga Kerititiano tei riro ei akara anga ou takiri e te ketaketa, kia akaaiteia atu ki te au tu akono tau kore o taua tuatau ra, i ta te Kerititiano manako anga no te akaipoipo. . . . Kua akatuera mai [te reira] i tetai tuatau ou no te au tangata nei.”
8, 9. Eaa te au tu manako tau kore i te au vaine te matauia ra i rotopu i te au tane ra, e eaa ra i puapinga maataʼi kia kopae ke te au tane Kerititiano i taua au tu manako ra?
8 E mea tuke roa ta te Puka Tapu ako no te au tane i teia tuatau nei. Noatu rai te au tuatua ravarai no te akarangatira anga i te au vaine, te vaira te manako anga a te au tane e manganui e ko te au vaine e apinga ua no te akamerengo i te inangaro no te ainga. No te irinakianga i te tua ua ra e te rekareka ra te au vaine kia tutaraia ratou, kia akatereia, me kare kia opara aereia, e manganui te au tane te akono tau kore ra i ta ratou vaine i te pae kopapa e te manako oki. Mei teaa ra te tu rikarika no tetai tangata Kerititiano kia akakeuia e te manakoanga o teianei ao kia akono tau kore i tana vaine! “E tavini orometua taku tane e kua oronga mai i te ako anga i te putuputuanga,” ko ta tetai vaine Kerititiano ia i akakite mai. Inara, kua akakite mai aia, “ko au tetai vaine tei mamae i te papaanga.” Te taka meitaki ra, kare te reira ravenga i tau ki ta te Atua ra akanoonooanga. Ko taua tangata ra e takitai ua ake mei iaia rai; e mea tau nona kia kimi i tetai tauturu ei akono i tona tu riri me te manakonako ra aia kia rauka iaia ta te Atua akaperepere.—Galatia 5:19-21.
9 Te akaue ra te Atua i te au tane kia aroa atu i ta ratou au vaine mei to ratou uaorai kopapa ra. Te akakore anga i te rave i te reira e meameaau ia i te akanoonooanga a te Atua ra e akakino i te piri anga o tetai ma te Atua ra. Te taka meitaki ra te au tuatua a te apotetoro ko Petero e: “Ko kotou e te au tane, e tamou ua rai i te pera [i ta kotou au vaine] ma te kite, te orongaanga ia ratou te akangateitei anga ei ariki paruparu ra, . . . kia kore ta kotou au pure e tapupuia.” (1 Petero 3:7, NW) Ka riro te akono anga tangi kore i te vaine ei akatupu i te kino ki runga i tona turanga i te pae vaerua e pera katoa oki te pae vaerua o tana anau.
10. Eaa etai mataara e raukai i te au tane i te akono i to ratou taoonga ei upoko kia tau ki to Karaiti ra te tu?
10 Te au tane, ka tupu ruperupe toou ngutuare tangata i raro ake i taau akono anga ei upoko me ka rave koe i te reira na roto i te tu tei tau ia Karaiti ra. Kare rava a Karaiti i tangi kore ana me kare i akaapa tau kore ana. E tuke rai ia, kua rauka iaia i te tuatua: “E apii mai mei iaku nei, no te mea e ngakau maru toku e te akaaka o te ngakau, e ka kiteaia e kotou na te akaangaroi anga i to kotou au meta.” (Mataio 11:29, NW) Ka rauka ainei kia tuatua akapera toou ngutuare tangata noou? Kua akono a Karaiti i tana au pipi ei oa nona e kua irinaki ia ratou ra. (Ioane 15:15) Te oronga ra ainei koe i taua tu ngateitei rai ki taau vaine? Te tuatua ra te Puka Tapu no te “vaine akono meitaki”: “Te irinaki ra te ngakau o tana tane ra iaia.” (Maseli 31:10, 11) Tera te aite anga te tuku ra i tetai tuanga tu rangatira no te ikianga kiaia, kare e arairai iaia i te au ture tau kore ua ra. Pera katoa, kua akamaroiroi atura Iesu i tana au pipi kia akakite ua i to ratou au manako ngakau e ta ratou oki i kite. (Mataio 9:28; 16:13-15) Te pera nei ainei koe i taau vaine? Te manako nei ainei koe i te patoi anga tiratiratu ei akaaoanga i toou mana taoonga? Na te tamanako anga i te manako ngakau o taau vaine e kare i kopae ua atu i te reira, te akatupu ra koe i tona akangateitei no toou taoonga ei upoko.
11. (a) Akapeea te au metua tane i te akono anga i te au mea anoanoia no ta ratou tamariki? (e) Eaa i tikaʼi kia akanoo te aronga pakari e te au tavini orometua i te akaraanga meitaki no te akonoanga i to ratou ngutuare tangata?
11 Me e metua tane koe, te umuumu katoaia ra koe kia rave i te arataki i te akono anga i taau tamariki i te pae vaerua, te manako, e te pae kopapa oki. Te kapiti ra te reira i tetai ravenga meitaki no toou ngutuare i te pae vaerua: te angaanga kapiti ma ratou i te tutu aere, te rave i te apii Puka Tapu i te ngutuare, te uriuri manakoanga i te irava no tera ra e tera ra. E mea tau kia manakoia e, te akaari maira te Puka Tapu e ko te tangata pakari me kare tavini orometua “ei arataki meitaki i tona uaorai ngutuare ra.” Te au tangata rave i teia au angaanga ka tau ei aronga upoko meitaki no te ngutuare. Ia ratou e rave ra i te apainga teimaa i te au apainga o te putuputuanga, ka tau rai ratou kia akono i to ratou uaorai ngutuare tangata na mua. Kua akakite maira a Paulo i te tumu: “Me kare oki tetai tangata i kite e akapeea te arataki i tona uaorai ngutuare, akapeea e tikai iaia kia tiaki i te putuputuanga a te Atua?”—1 Timoteo 3:4, 5, 12, NW.
Te Au Vaine Kerititiano Turuturu
12. Eaa ta te vaine tuanga i roto i te akanoonoo anga Kerititiano?
12 Ko koe ainei tetai vaine Kerititiano? E tuanga puapinga katoa taau i roto i te akanoonoo anga ngutuare tangata. Te akamaroiroiia ra te au vaine Kerititiano “kia aroa i ta ratou au tane, kia aroa oki i ta ratou au tamariki, Kia maru ua, kia meitaki, kia noo i te ngutuare, kia takinga-meitaki, kia kauraro marie i ta ratou uaorai au tane.” (Tito 2:4, 5) Ka tau koe kia tauta kia riro ei vaine meitaki no te ngutuare, ma te akonoanga kia ma e kia marekaia te ngutuare no taau anau. I etai tuatau e mea akaroiroi te angaanga i te ngutuare, inara kare te reira i te mea taakaaka kare katoa i te puapinga kore. Ei vaine ko koe te “akono meitaki i te ngutuare” e ka rekareka koe i te tu rangatira no te rave anga i te reira. (1 Timoteo 5:14) Ei akatauanga, kua rave te “vaine akono meitaki” i te oko anga apinga no te ngutuare, te au tutaki anga enua e te are katoa oki, e kua rauka katoa mai te moni na tana akonoanga i tetai pitiniti rikiriki ra. No reira rai tana tane i akapaapaaʼi iaia! (Maseli, pene 31) E mea tau ra, ko te reira au ravenga katoa kua raveia na roto i te au kaveinga tei orongaia atu e tana tane ei upoko nona ra.
13. (a) Eaa i rave anga ngataʼi te kauraro anga no tetai papaki vaine? (e) Eaa ra i puapingaʼi no te au vaine Kerititiano kia kauraro atu ratou uaorai ki ta ratou tane?
13 Inara, penei kare i te mea ngoie ua noou kia kauraro i taau tane. Kare i akara anga tau te au tane katoatoa kia akangateiteiia. E penei te meitaki ua ra koe kia akono i te akatere i te moni, i te paranianga, me kare te akaaereanga. Penei e angaanga moni taau e te tauturu ra koe i te ngutuare i te pae o te moni. Me kare penei i mamae ana koe na tetai tu no te tutara anga a te tane i te tuatau kua topa e te kite nei koe i te tu ngata kia kauraro atu i tetai tangata. Inara, na te akaarianga i te “akangateitei oonu,” me kare “mataku” no taau tane te akaari ra koe i toou akangateitei i to te Atua ra upoko anga. (Ephesia 5:33, Kingdom Interlinear; 1 Korinetia 11:3) E mea maata tikai te kauraro anga, no te puapinga o toou ngutuare tangata; ka tauturu te reira ia koe kia kopae ke i te tukuanga i toou akaipoipo anga ki roto i te au taomianga tau kore e te au tu taitaia katoa oki.
14. Penei eaa ta te vaine ka tau kia rave me kare aia e akatika ana i te tuku anga tika a tana tane?
14 Inara, te riro ra ainei te aite anga o te reira, e ka tau koe kia muteki ua me te manako ra koe e te tuku ra taau tane i te iki anga te ka akakino i te meitaki no toou ngutuare tangata? Kare i te mea tau ua. Kare ta Aberahama vaine ko Sara i muteki ua i tona manako anga e e akaoko anga tetai ki te meitaki no tana tamaiti, no Isaaka. (Genese 21:8-10) Mei te reira katoa oki, penei ka kite koe i te tika kia tuatua i toou manako i etai taime. Me raveia teia na roto i te tu ngateitei i “te tuatau tikai ra,” ka akarongo rai te maataanga o te au tane Kerititiano ra. (Maseli 25:11) Inara me kare taau tuku anga manako e aruia e kare e kaveinga maata no te Puka Tapu i aatiia, kare ainei e riro te patoi anga i te manako o taau tane ei mea puapinga kore ua? Kia maara e, “te patu ra te vaine pakari ra i tona ra are: kareka te neneva ra, te rave ra tona rima e vavaʼi ki raro.” (Maseli 14:1) Ko tetai mataara no te patu i toou ngutuare na te akono i te tauturu anga i te upoko anga o taau tane, te akapaapaaanga i tana au angaanga i rave ma te tu maru anga me kua tarevake tana angaanga.
15. Na roto i teea au mataara e raukai i te vaine kia o atu aia ki roto i te ako anga e te akono anga i tana tamariki?
15 Ko tetai atu mataara no te patu i toou ngutuare na te rave i te ako e te akonoanga i taau tamariki. Ei akaraanga, ka rauka ia koe te rave i taau tuanga i te apii Puka Tapu a te ngutuare kia rave putuputuia e kia riro ei akamaroiroi anga. “Auraka e tāpu ua i to rima” i te tuaanga i te tuatua mou a te Atua ki taau tamariki i te au tuatau ravarai—me te aaere ra me kare te tiki apinga ra i te toa ma ratou katoa. (Koheleta 11:6) E tauturu atu ia ratou kia teateamamao i ta ratou au pauanga no nga uipaanga e pera katoa te au tuanga no te Apii Orometua Teokaratiki. Kia akara matariki i to ratou au pirianga oa. (1 Korinetia 15:33) No runga i te au tumu no te turanga akono i te Atua e tana ako, e akakite ki taau tamariki e te taokotai ra korua ko taau tane i te rave anga i te reira. Auraka e tuku ia ratou kia akatupu i te taemoemo anga i rotopu ia korua ko to tane.
16. (a) Eaa te akaraanga no te Puka Tapu te akamaroiroi maira i te au metua takaua e pera katoa te aronga tei akaipoipoia ki te aronga akarongo kore ra? (e) Akapeea etai ke i roto i te putuputuanga ra i te tauturu anga i taua aronga ra?
16 Me ko koe tetai metua tamariki e takaua me kare e akarongo kore toou tokorua, penei ka tau koe kia rave i te arataki anga i te pae vaerua. Penei ka riro teia ei mea ngata e ei maromaroa i etai tuatau. Inara auraka e akamutu i te tauta anga. Kua autu te metua vaine o Timoteo koia a Eunike i te apiianga iaia i te au Tuatua Tapu “mei [tona] tamariki anga mairai,” noatu rai e kua akaipoipoia a Eunike ki tetai tangata akarongo kore ra. (2 Timoteo 1:5; 3:15) E manganui katoa oki i roto ia tatou nei te rekareka ra i te reira autu anga. Me te inangaro ra koe i tetai tauturu no te reira tu, penei ka tau koe kia akakite atu i toou anoano ki te aronga pakari. Penei ka rauka ia ratou i te akapapa i tetai kia tauturu ia koe kia tae ki te au uipaanga e kia aere katoa oki ki vao e tutu aere. Penei ka akamaroiroi atu ia etai ke kia kapiti atu i toou ngutuare tangata ki roto i etai aerenga tamataora me kare akaputuanga. Me kare penei ka rauka ia ratou i te akanoonoo na tetai o te aronga kite i te tutu aere e tauturu ia koe kia akamata i tetai apii i te ngutuare.
Au Tamariki Tei Ariki Ra
17. (a) Akapeea te au mapu i te tauturu anga i te meitaki no te ngutuare tangata ra? (e) Eaa te akaraanga ta Iesu i akanoo mai no teianei tu?
17 Ka rauka i te aronga mapu Kerititiano i te tauturu i te meitaki no te ngutuare na te aruanga i te ako ia Ephesia 6:1-3: “E te au tamariki ra, e akarongo atu i to kotou au metua i tei tau i te Atu ra; e tuatua-tika oki te reira. ‘E akangateitei i to metua tane e to metua vaine;’ (ko te akauenga muatangana ïa i paʼuia i te meitaki i akakiteaia mai;) ‘Kia meitaki koe, e kia akaroaia toou puke rā i te enua nei.’” Na te taokotaianga ma toou nga metua, te akakite ra koe i taau akangateitei ia Iehova. E apa kore ua a Iesu Karaiti e ka ngoie ua kia manako aia e tei raro ake i tona turanga teitei nona kia kauraro ki tona nga metua apa ua ra. Inara, kua “akarongo atura ia raua. . . . Tupu aturā Iesu i te maata anga e te pakari, e te akaperepereia mai e te Atua e te tangata katoa.”—Luka 2:51, 52.
18, 19. (a) Eaa te aite anga no tetai kia akangateitei atu i tona nga metua? (e) Akapeea te ngutuare e riro ei ei ngai no te akaangaroi anga?
18 Kare ainei koe e tau kia akangateitei katoa oki i toou nga metua? Ko te aite anga o te “akangateitei” i konei kia kite i te mana tei orongaia atu. (Akaaiteia atu kia 1 Petero 2:17.) I te maata anga o te au turanga te tau ra te reira akangateitei noatu me e akarongo kore nga metua o tetai e me kare e akanoo anga i tetai akaraanga meitaki. E tau koe kia maata atu te akangateitei i toou nga metua me e nga Kerititiano akaraanga meitaki raua ra. Kia maara katoa oki e, ko te ako e te arataki anga te orongaia atura e toou nga metua kare i akakoroia ei tapupu ua ia koe. Kareka ra, ei paruru anake ia ia koe kia “ora” ua atu koe na.—Maseli 7:1, 2.
19 Mei teaa ra te meitaki te reira akanoonoo anga, koia oki te ngutuare tangata! Me aru katoa te au tane, te au vaine, e ta ratou tamariki i ta te Atua ra au ture no te oraanga ngutuare tangata, ka riro mai te ngutuare ei akapuanga, ei ngai akaangaroi anga. Inara, penei ka tupu mai te au manamanata no runga i te pirianga manako e te akonoanga i te tamariki. Ka uriuriia i roto i te atikara te ka aru mai e akapeea te akakore anga i etai o teianei au manamanata katoa.
Te Maara ra Ainei Koe?
◻ Eaa te akaraanga tei akanooia e te au tane, au vaine e te au tamariki mataku i te Atua i te tuatau o te Puka Tapu ra?
◻ Eaa te akamarama anga tei akakiteia e te akonoanga Kerititiano ki runga i ta te tane ra tuanga?
◻ Eaa ta te vaine tuanga e tau kia rave i roto i te ngutuare Kerititiano ra?
◻ Akapeea te au mapu Kerititiano i te tauturu anga i te meitaki no te ngutuare tangata?
[Tutu i te kapi 9]
“Kare e apinga i te akonoanga Kerititiano tei riro ei akaraanga ou takiri e te ketaketa, kia akaaiteia atu ki te au tu akono tau kore o taua tuatau ra, i ta te Kerititiano manako anga no te akaipoipo. . . . Kua akatuera mai [te reira] i tetai tuatau ou no te au tangata nei”
[Tutu i te kapi 10]
Ka akamaroiroi te au tane Kerititiano i ta ratou vaine kia akakite mai i to ratou au manako, te akamanako anga i taua au manako ngakau ra