Oraanga Kerititiano e te Angaanga Orometua—Au Manako ke Mai
NOEMA 2-8
AU MEA UMERE I ROTO I TE PIPIRIA | EXODO 39-40
“Aru Meitaki a Mose i te au Akauenga”
(Exodo 39:32) Oti rava akera taua angaanga puakapa ra, i te Are uipaanga ra: kua rave oki te tamariki a Iseraela i te au mea ravarai ta Iehova i akaue mai kia Mose; kua akapera rai ratou.
Kua Kite Ainei a Iehova ia Koe?
13 Te tuke, “e maru maata to taua tangata ra to Mose, i to te tangata ravarai o te ao katoa nei.” (Nume. 12:3) Kua akaari aia i te tu maru e te tu akaaka na te tauta anga i te aru i ta Iehova aratakianga. (Exo. 7:6; 40:16) Kare e akakiteanga e kua ekoko ana a Mose i ta Iehova mataara no te rave anga i te au mea me kore kua mareka kore aia i te aru i te au kaveinga ta Iehova i akanoo. Ei akaraanga, kua oronga a Iehova i te au akauenga no te akatu anga i te tapenakara e te aru anga i te au akakiteanga rikiriki, mei te kara o te taura e te numero o te tatai no te maani anga i te au tapoki o te puakapa. (Exo. 26:1-6) Penei kare koe e mareka ana i tetai taime me oronga mai tetai akaaere i roto i te akaaerenga o te Atua i tetai au ikuikuanga rikiriki puapinga kia koe. E akaaere apa kore a Iehova te tua tua meitaki ra i te angaanga e te irinaki ra i tona au tavini. E au tumu meitaki tetai i oronga mai ei aia i te au akakiteanga rikiriki. Kia akamaara e kare a Mose i riri ana ia Iehova te oronga anga mai i te au ikuikuanga rikiriki puapinga, mei te mea rai e kare a Iehova e akangateitei ana iaia me kore kare e oronga ana kiaia tetai tikaanga kia iki. Mari ra, kua akapapu a Mose e “kua akapera rai” te aronga angaanga te aru anga i ta te Atua au aratakianga. (Exo. 39:32) E tu akaaka tikai te reira! Kua kite a Mose e na Iehova te reira angaanga e te taangaangaia ra aia kia rave i te reira.
(Exodo 39:43) E kia akara akerā Mose i taua au angaanga katoa ra, i na, kua oti roa i te raveia e ratou, ta Iehova i tuatua maira, i akaperaia ïa e ratou i te rave: e kua akaorā maira Mose ia ratou.
(Exodo 40:1, 2) Kua tuatua mairā Iehova kia Mose, na ko maira, 2 Ei te rā mua i te marama mua ra e akatu ei koe i te puakapa, te Are uipaanga nei.
(Exodo 40:16) Akapera atura oki a Mose: te au mea ravarai ta Iehova i akaue mai kiaia ra, ko tana ïa i rave.
Te Akarongo Mou ra Ainei Koe i te au Mea Katoa?
3 “E akarongo mou tikai to Mose ei tavini,” e akakite ra a Ebera 3:5, NW. Na teaa i akakeu i te peroveta ko Mose kia akarongo mou? I te patuanga e te akanooangaia te tapenakara, kua “akapera atura oki a Mose: te au mea ravarai ta Iehova i akaue mai kiaia ra, ko tana ïa i rave.” (Exodo 40:16) Ei aronga akamori ia Iehova, ka akaari tatou i te tu akarongo mou na te akono anga i te tavini iaia. Te kapiti maira tikai teia i te vai tiratiratu anga tatou kia Iehova me aro atu i te au timataanga ngata me kore i te au manamanata pakari. Inara, kare te manuia i te akono anga i te au timataanga maata i te tumu okotai ua i te akapapu mai i to tatou tu akarongo mou. “Ko tei akarongo mou i te mea ngiti ra, kua akarongo mou katoa ia i te mea maata,” i akakite ei a Iesu, “e ko tei tuatua tika kore i te mea ngiti ra, kua tuatua tika kore katoa ia i te mea maata.” (Luka 16:10, NW) Kia vai akarongo mou atu rai tatou i roto katoa i te au mea akara anga meangiti ua.
Kimi i te Mārama o te Tuatua Mou
(Exodo 39:34) E te tapoki kiri mamoe i rapakau muramuraia ra, e te tapoki kiri tutu ra, e te paruru ei arai.
it-2 884 ¶3
Sealskin
How Obtainable by Israelites. If the taʹchash of the Bible does designate a kind of seal, then a question may arise as to how it was possible for the Israelites to obtain sealskins. While seals are generally associated with Arctic and Antarctic regions, some seals favor warmer climates. Today a few monk seals still inhabit part of the Mediterranean Sea, as well as other warmer waters. Over the centuries man has greatly reduced the number of seals, and in Bible times these animals may have been abundant in the Mediterranean and in the Red Sea. As late as 1832 an English edition of Calmet’s Dictionary of the Holy Bible (p. 139) observed: “On many of the small islands of the Red sea, around the peninsula of Sinai, are found seals.”—See also The Tabernacle’s Typical Teaching, by A. J. Pollock, London, p. 47.
(Exodo 40:34) E tapokiia iora te Are uipaanga e tetai tumurangi, e ki akera te puakapa i te kakā no Iehova.
Does It Matter Who Notices Your Work?
When the tabernacle was completed, a cloud “began to cover the tent of meeting, and Jehovah’s glory filled the tabernacle.” (Ex. 40:34) What a clear indication of Jehovah’s approval! How do you think Bezalel and Oholiab felt at that moment? Although their names were not engraved on their handiwork, they must have felt satisfaction in knowing that God’s blessing was on all their efforts. (Prov. 10:22) In the years that followed, it surely warmed their hearts to see that their handiwork continued to be used in Jehovah’s service. When they come back to life in the new world, Bezalel and Oholiab will no doubt be thrilled to learn that the tabernacle was used in true worship for some 500 years!
(Exodo 39:1-21) Anga iora ratou i te kakau taoonga, i te kakau kerekere ra, e te purapura, e te muramura, ei rave anga i te taoonga i te ngai-tapu ra, e kua anga ratou i te kakau tapu no Aarona: ta Iehova i akaue mai kia Mose ra. 2 E kua anga oki aia i te tiputa i te auro, te kerekere, e te purapura, e te muramura, e te orongā i taviriia ra. 3 E tupaki iora ratou i te auro e pararauare atura e te angiangi, e kotikoti iora ei kikau, no te angaanga a te taunga karape, ei kairo aere ki te kerekere, e te purapura, e te muramura, e te orongā. 4 Kua tui iora ratou i te tapoki-pakuivi no taua tiputa ra, kia tupaupau katoaia atu: tei nga tapa te tupaupau anga. 5 E te tatua manea i rungao i mou ei te tiputa okotai rai ïa apinga i te anga angaia, e auro rai, e te mea kerekere, e te purapura, e te muramura, e te orongā i taviriia ra; ta Iehova i akaue mai kia Mose ra. 6 Akamou iora oki ratou i nga toka sema ki roto i te āriki auro ra, nga toka i kokotiia te ingoa o te tamariki na Iseraela ki rungao ra, mei te kokoti sigilo ra. 7 Tuku iora aia i te reira i rungao i nga tapoki-pakuivi o te tiputa, ei toka manakoanga no te tamariki a Iseraela; ta Iehova i akaue mai kia Mose ra. 8 Anga iora aia i te tapoki-umauma e angaanga na te taunga karape ra, mei te rave i te tiputa ra; i te auro, te kerekere, e te purapura, e te muramura, e te orongā i taviriia ra. 9 E mea tua rua, e kua aite nga aro e a o te tapoki-umauma ta ratou i anga: okotai angaonu te roa, okotai oki angaonu te pararauare, e mea tua rua ïa. 10 Akamou iora oki ratou i nga toka ki roto e a tupāti: tei mua tupāti, e saradio ïa, e te topazi, e te bereketa. 11 E te rua o te tupāti ra, e emeradino ïa, e te saphiro, e te ieloma. 12 E te toru o te tupāti ra, e uakini ïa, e te sebu, e te ametusi. 13 E te a o te tupāti ra, e berulo ïa, e te sema, e te iasepe: tamouia ïa ki roto i te āriki auro i to ratou akamouanga. 14 Okotai ngauru ma rua rai nga toka ra, kua tau ki te au ingoa o te tamariki a Iseraela; e i kokotiia to ratou au ingoa mei te kokoti sigilo ra, ko te toka ko te ingoa, e tau akera i te au kopu tino ngauru ma rua ra. 15 Anga iora ratou i nga pirianganaoa auro meitaki koviriviri i nga poo o taua tapoki-umauma ra. 16 Anga iora oki ratou i e rua āriki auro, e e rua oki tātai auro, e tuku iora ratou i nga tātai ki nga poo e rua i taua tapoki-umauma ra. 17 E kua momono akera ratou i nga pirianganaoa auro koviriviri e rua na roto i nga tātai e rua, ki nga poo i taua tapoki-umauma ra. 18 E nga openga i taua nga pirianganaoa koviriviri ra, akamouia iora e ratou ki nga āriki e rua ra, e topiri atura ki nga tapoki-pakuivi o te tiputa i te pae ki mua ra. 19 Anga iora oki ratou i e rua tātai auro, tuku iora ki nga tapa i taua tapoki-umauma ra, i te tapa i roto, i tei piri ki te tiputa ra. 20 Anga iora oki ratou i e rua rai tātai auro, e akamou iora ki nga tapoki-pakuivi o te tiputa i raro ra, i te pae ki mua ra, i vaitata i te ngai i topiriia, ki runga i te tatua manea o te tiputa ra. 21 E tākai iora ratou i nga tātai o te tapoki-umauma ra, ki nga tātai o te tiputa ki tetai tākai kerekere, kia piri te tapoki-umauma ki te tatua manea o te tiputa, kia kore te tapoki-umauma e taka ke i te tiputa, ta Iehova i akaue mai kia Mose ra.
NOEMA 9-15
AU MEA UMERE I ROTO I TE PIPIRIA | LEVITIKU 1-3
“Te Akakoroanga o te au Atinga Oronga”
(Levitiku 1:3) E atinga karakaratio tana atinga no roto i te puakatoro ra, ei toa kino kore tana e apai mai: ei te ngutupa o te Are uipaanga e apai ei, kia marekaia mai aia ki mua i te aroaro o Iehova.
(Levitiku 2:1) Kia anoano te tangata i te apai i te atinga kai kia Iehova ra, ei faraoa pueu tana atinga; e riringi oki aia i te inu ki rungao, e ka tuku aia i te tapou kakara ki rungao.
(Levitiku 2:12) Kareka te atinga popo ra, e tika ia kotou kia apai i te reira na Iehova; kare ra te reira e taʼuia ki runga i te atarau ei mea aunga kakara.
it-2 525
Offerings
Burnt offerings. Burnt offerings were presented in their entirety to God; no part of the animal being retained by the worshiper. (Compare Jg 11:30, 31, 39, 40.) They constituted an appeal to Jehovah to accept, or to signify acceptance of, the sin offering that sometimes accompanied them. As a “burnt offering” Jesus Christ gave himself wholly, fully.
it-2 528 ¶4
Offerings
Grain offerings. Grain offerings were made along with communion offerings, burnt offerings, and sin offerings, and also as firstfruits; at other times they were made independently. (Ex 29:40-42; Le 23:10-13, 15-18; Nu 15:8, 9, 22-24; 28:9, 10, 20, 26-28; chap 29) These were in recognition of God’s bounty in supplying blessings and prosperity. They were often accompanied by oil and frankincense. Grain offerings could be in the form of fine flour, roasted grain, or ring-shaped cakes or wafers that were baked, griddle cooked, or from the deep-fat kettle. Some of the grain offering was put on the altar of burnt offering, some was eaten by the priests, and in communion offerings the worshiper partook. (Le 6:14-23; 7:11-13; Nu 18:8-11) None of the grain offerings presented on the altar could contain leaven or “honey” (apparently referring to the syrup of figs or juice of fruits) that might ferment.—Le 2:1-16.
(Levitiku 3:1) E atinga au tana atinga, e no roto i te puakatoro tana e apai; ei toa kino kore, e kare ra, ei ua kino kore, tana e apai ki mua i te aroaro o Iehova ra.
it-2 526 ¶1
Offerings
Communion offerings (or peace offerings). Communion offerings acceptable to Jehovah denoted peace with him. The worshiper and his household partook (in the courtyard of the tabernacle; according to tradition, booths were set up around the inside of the curtain surrounding the courtyard; in the temple, dining rooms were provided). The officiating priest received a portion, and the priests on duty, another portion. Jehovah, in effect, received the pleasing smoke of the burning fat. The blood, representing the life, was given to God as his. Therefore the priests, the worshipers, and Jehovah were as if together at the meal, signifying peaceful relationships. The person partaking while in a state of uncleanness (any of the uncleannesses mentioned in the Law) or who ate the flesh after it had been kept beyond the prescribed time (in the warm climate it would begin to putrefy) was to be cut off from his people. He defiled or desecrated the meal, because of either being unclean himself or eating that which was foul before Jehovah God, showing disrespect for sacred things.—Le 7:16-21; 19:5-8.
Kimi i te Mārama o te Tuatua Mou
(Levitiku 2:13) E akataitai katoa i te au atinga kai ravarai naau; auraka roa koe e akangere i taau au atinga kai i te tai o te koreromotu a to Atua ra: ei tai rai taau e apai i taau au atinga ravarai.
(Ezekiela 43:24) E naau e apai i te reira ki mua i te aroaro o Iehova, e na te kau taunga e titiri i te tai ki rungao i te reira, e na ratou e apai i te reira ei atinga karakaratio na Iehova.
Au Manako Maata Mei te Puka o Levitiku
2:13—No teaa ra i orongaia ai te tai ma te “au atinga ravarai”? Kare teia i raveia kia akameitaki mai i te reka o te au atinga. Takapini i te ao, kua raveia te tai ei apinga akono. Penei kua orongaia ei au atinga no te mea te akatutu maira te reira i te rangatira anga mei te kino e te pe.
(Levitiku 3:17) E akonoanga tamou ïa, e ope ua ake to kotou au uki ra, i to kotou au nooanga katoa, ko te matu, ma te toto, auraka rava kotou e kai.
it-1 813
Fat
Reason for the law. Under the Law covenant, both the blood and fat were looked upon as exclusively Jehovah’s. The blood contains the life, which only Jehovah can give; therefore it belongs to him. (Le 17:11, 14) The fat was viewed as the richest part of the flesh of the animal. The offering of the fat of the animal would evidently be in recognition of the fact that the best parts belong to Jehovah, who provides abundantly, and it would demonstrate the desire of the worshiper to offer the best to God. Because it was symbolic of the Israelites’ devotion of their best to Jehovah, it was said to smoke upon the altar as “food” and for “a restful odor” to him. (Le 3:11, 16) To eat fat, therefore, was an illegal appropriation of what was sanctified to God, an invasion of the rights of Jehovah. Eating fat would incur the death penalty. Unlike blood, however, fat could be used for other purposes, at least in the case of an animal that died of itself or was killed by another beast.—Le 7:23-25.
Au Manako Maata Mei te Puka o Levitiku
3:17. I te mea e te manakoia ra te matu e ko te tuanga meitaki roa me kore ko te ngai puapinga roa atu, ko te ture akakore i te kai i te reira te akamou ra ki runga i to Iseraela e ko te tuanga meitaki ra na Iehova ia. (Genese 45:18) Te akamaara maira teia ia tatou e e mea tika kia oronga tatou i ta tatou mea meitaki roa kia Iehova.—Maseli 3:9, 10; Kolosa 3:23, 24.
(Levitiku 1:1-17) Kua kapiki mairā Iehova kia Mose, e kua tuatua maira kiaia i roto i te Are uipaanga, na ko maira, 2 E tuatua ana koe ki te tamariki a Iseraela, e karanga atu koe kia ratou, Kia apai mai tetai tangata i o kotou i te atinga kia Iehova, no roto i te au puaka ra, ei atinga no roto i te puakatoro, e te mamoe, ta kotou e apai mai. 3 E atinga karakaratio tana atinga no roto i te puakatoro ra, ei toa kino kore tana e apai mai: ei te ngutupa o te Are uipaanga e apai ei, kia marekaia mai aia ki mua i te aroaro o Iehova. 4 E tuku oki aia i tona rima ki runga i te mimiti o taua atinga karakaratio ra; e ka marekaia mai tana, ei tapokiangaara nana. 5 E nana e ta i taua puakatoro ra ki mua i te aroaro o Iehova: e na te ‘au taunga, na te tamariki a Aarona, e apai mai i te toto, ka pîpî ei i te toto na runga i te atarau, i vaitatao i te ngutupa o te Are uipaanga, e pini rava ake. 6 E nana e oore i taua atinga karakaratio ra, ka kotikoti ei i tona au kotinga tikai. 7 E na te au tamariki a te taunga ra, a Aarona, e tuku i te ai ki runga i te atarau, ka koroata marie ei i te vaie ki runga i te ai: 8 E na te au tamariki a Aarona, na te au taunga ra, e akanoo marie i taua au kotinga ra, i te mimiti, e te tongaua ra, ki rungao i te vaie, i runga i te ai, i rungao i te atarau ra: 9 Kareka to roto ra, e nga vaevae, e orei ïa aia ki te vai; e na te taunga e taʼu e kia pou takiri ki runga i te atarau; e atinga karakaratio, e atinga ai ïa, ei mea aunga kakara na Iehova. 10 No te anana, no te mamoe, e te puakanio, tana atinga e apai, ei atinga karakaratio; ei toa kino kore tana e apai. 11 E nana e ta, i te pae o te atarau ra, i te pae i apatokerau ra, ki mua i te aroaro a Iehova: e na te au taunga, na te au tamariki a Aarona, e pîpî i te toto ki runga i te atarau e pini ua ake. 12 E ka kotikotiia i tona kotinga tikai, te mimiti oki, e te tongaua: e na te taunga e akanoo marie i te reira ki rungao i te vaie, i runga i te ai, i rungao i te atarau ra: 13 Kareka to roto ra, e nga vaevae, e orei ïa aia ki te vai; ka rave ei te taunga i te au vaʼi katoa ra, ka taʼu ei ki runga i te atarau ra: e atinga karakaratio, e atinga ai ïa, ei mea aunga kakara na Iehova. 14 E manu tana atinga karakaratio e apai na Iehova, ei kukupa tana atinga kia apai, e kare ra, ei punua rupe. 15 E na te taunga e apai ki te atarau ra, ka kikini ei i te mimiti, ka taʼu ei ki runga i te atarau; e akataʼe oki aia i te toto i te pae atarau ra: 16 Ka kiriti oki i te kopu ma te mea i roto ra, ka akaruke ei i te pae atarau ra, i te vairanga reu ra, i te pae i te itinga o te rā ra. 17 E ka vaʼi aia i taua manu ra ma te peau katoa, auraka ra kia taka ke: e na te taunga e taʼu ki rungao i te vaie, i runga i te ai, i runga i te atarau ra: e atinga karakaratio, e atinga ai ïa, ei mea aunga kakara na Iehova.
NOEMA 16-22
AU MEA UMERE I ROTO I TE PIPIRIA | LEVITIKU 4-5
“E Oronga Kia Iehova Taau Atinga Meitaki Tikai”
(Levitiku 5:5, 6) E kua riro aia ei tangata ara i tetai i taua au mea ra: e aaki aia i reira i taua ara i raveia e ia ra: 6 E apai oki aia i tana tutakingaara i tana ara i raveia e ia kia Iehova ra, ei ua no roto i te anana, ei punua mamoe, e kare ra, ei puakanio, ei tarangaara; e na te taunga e apai i te tapokiangaara i taua ara nana ra.
it-2 527 ¶9
Offerings
Guilt offerings. Guilt offerings were also offerings because of sin, for guilt of any sort involves sin. They were for special sins by which a person had contracted guilt, and they differed slightly from other sin offerings in that they appear to have been to satisfy or restore a right. Either a right of Jehovah or a right of his holy nation had been violated. The guilt offering was to satisfy Jehovah on the right that had been violated, or to restore or recover certain covenant rights for the repentant wrongdoer and to get relief from the penalty for his sin.—Compare Isa 53:10.
(Levitiku 5:7) E kia kore e tika iaia kia apai mai i te punua mamoe e te puakanio, ei kukupa tana e apai mai kia Iehova kia rua ake, e kare ra, kia rua ake punua rupe, no taua ara i raveia e ia ra; ei tarangaara tetai, e ei atinga karakaratio tetai.
Manako Maira Aia i to Tatou Tu Kotinga
I te akamanako anga i to Iehova manako aroa, te tuatua ra te Ture e: “E kia kore e tika iaia kia apai mai i te punua mamoe e te puakanio, ei kukupa tana e apai mai kia Iehova kia rua ake, e kare ra, kia rua ake punua rupe.” (Irava 7) Me e tangata putaua tetai tangata Iseraela no te oko i tetai mamoe, ka ariki mareka ua te Atua i tetai ua atu apinga ka rauka i tera tangata i te oronga—e rua kukupa me kore e rua rupe.
(Levitiku 5:11) Kia kore ra e tika i taua tangata i rave i te ara ra kia apai mai i nga kukupa e rua, e nga punua rupe e rua ra, ei faraoa pueu tana e apai mai i tana apainga, okotai omera, ei tarangaara; auraka ra aia e riringi i te inu ki rungao, auraka katoa te tapou kakara; no te mea e tarangaara ïa.
Manako Maira Aia i to Tatou Tu Kotinga
Akapeea me kare e peke i tetai tangata i te oko mai e rua nga manu? “Ei faraoa pueu tana e apai mai i tana apainga, okotai omera [e varu me kore e iva kapu], ei tarangaara,” i akakite mai ei te Ture. (Irava 11) No te aronga putaua, kua ariki ua a Iehova i te reira e te akatika anga i tetai atinga tarangaara ma te kore e toto. I Iseraela, kare e araiia ana te akameitakianga ki te tangata putaua no te tapokiangaara me kore te tikaanga manea no te akaau anga ki te Atua.
Kimi i te Mārama o te Tuatua Mou
(Levitiku 5:1) Kua kite te tangata i te tuatua taputou ra, e kua riro aia ei kite, e kare aia e akakite i tana i akara e tana oki i kite ra, kua ara ïa aia, kua apai i te ara ki runga iaia uaorai.
E Apii Mei te au Tavini Tiratiratu o Iehova
14 Ka rauka katoa ia koe kia vai tiratiratu kia Iehova na mua e te vai tiratiratu ki tetai ke ma te tu takinga meitaki. Ei akaraanga, penei e akapapuanga taau e kua rave tetai taeake i te ara kino. Penei ka inangaro koe kia vai tiratiratu kiaia, i te mea tikai e oa piri vaitata aia me kore e mema no te ngutuare tangata. Inara kua kite katoa koe e puapinga atu kia vai tiratiratu kia Iehova. No reira mei ia Natana rai, e akarongo kia Iehova, inara kia takinga meitaki i toou taeake. E akakite kiaia e ka tau aia kia pati i te aronga pakari no te tauturu e kia tuatua viviki atu kia ratou. Me kare aia e rave i te reira, naau e tuatua atu ki te aronga pakari. Me pera koe, ka vai tiratiratu koe kia Iehova. I taua taime ra, te takinga meitaki ra koe i toou taeake no te mea ka tauturu te aronga pakari iaia kia rauka akaou mai tetai pirianga meitaki kia Iehova. Ka akatikatika ratou iaia na te tu maru.—E tatau ia Levitiku 5:1; Galatia 6:1.
(Levitiku 5:15, 16) Kia rave tetai tangata i te ara, no te kite kore i ara ai, i te au mea tapu a Iehova ra; ei mamoe toa kino kore no roto i te anana tei tau ia koe i te meitaki, e kare ra, ei puke sekela ario i te sekela no te ngai-tapu ei tutakingaara, tana e apai kia Iehova ei tutakingaara: 16 E taua kino i raveia e ia i te au mea tapu ra, ei tutaki tana e apai mai, e e kapiti rai oki i tetai tuanga rima, ka apai ei ki te taunga ra; e na te taunga e apai i te tapokiangaara nana, i taua mamoe toa tutakingaara ra, e ka akakoreia tana ara.
it-1 1130 ¶2
Holiness
Animals and Produce. The firstborn males of cattle, sheep, and goats were counted as holy to Jehovah and were not to be redeemed. They were to be sacrificed, and a portion went to the sanctified priests. (Nu 18:17-19) The firstfruits and the tithe were holy, as were all sacrifices and all gifts sanctified to the service of the sanctuary. (Ex 28:38) All things holy to Jehovah were sacred and could not be considered lightly or used in a common, or profane, way. An example is the law regarding the tithe. If a man set aside the portion to be tithed, say, of his wheat crop, and then he or one of his household unintentionally took some of it for home use, such as cooking, the man was guilty of violating God’s law respecting holy things. The Law required that he make compensation to the sanctuary of an equal amount plus 20 percent, besides offering up a sound ram of the flock as a sacrifice. Thus, great respect was engendered for the holy things belonging to Jehovah.—Le 5:14-16.
(Levitiku 4:27–5:4) E kua araia tetai o te au tangata rikiriki ra i te kite kore, e kua rave i tetai mea i akakoreia i te au akauenga katoa a Iehova, e kua ara; 28 Kia kite ra aia i taua ara i raveia e ia ra; ei reira aia e apai mai ei te atinga nana, ei puakanio, ei i ua kino kore, no taua ara i raveia e ia ra. 29 E tuku oki aia i tona rima ki runga i te mimiti o taua tarangaara ra, e ka taia taua tarangaara ra i te ngai i taiaʼi te atinga karakaratio ra. 30 E rave oki te taunga i tetai manga i taua toto ra ki runga i tona maikao-rima, ka tuku ei ki rungao i nga tara o te atarau atinga karakaratio ra, ka riringi ei i te toto katoatoa i te tumu o te atarau. 31 E kiriti takiri oki aia i te tongaua katoa, mei te tongaua o te atinga au i kiritiia ra; e na te taunga e taʼu ki runga i te atarau, ei mea aunga kakara na Iehova; e na te taunga e apai i te tapokiangaara nana, e ka akakoreia tana ara. 32 E kia apai mai aia i tetai punua mamoe ei tarangaara, ei ua kino kore tana e apai mai. 33 E tuku oki aia i tona rima ki runga i te mimiti o taua tarangaara ra, e ka taia ei tarangaara, i te ngai i taiaʼi te atinga karakaratio ra. 34 E rave oki te taunga i tetai manga i te toto o taua tarangaara ra ki runga i tona maikao-rima, ka tuku ei ki rungao i nga tara o te atarau atinga karakaratio ra, ka riringi ei i te toto katoatoa i te tumu o te atarau. 35 E kiriti takiri oki aia i te tongaua katoa, mei te tongaua o te punua mamoe no te atinga au i kiritiia ra; e na te taunga e taʼu ki runga i te atarau, e te au atinga ai katoa a Iehova ra: e na te taunga e apai i te tapokiangaara i tana ara i raveia e ia ra, e ka akakoreia tana ara.
5 Kua kite te tangata i te tuatua taputou ra, e kua riro aia ei kite, e kare aia e akakite i tana i akara e tana oki i kite ra, kua ara ïa aia, kua apai i te ara ki runga iaia uaorai; 2 E kua tukia tetai tangata i te mea viivii ra, mei te manu taae viivii i mate ra, e te puaka viivii i mate, e te mea viivii e totoro aere ua i mate ra, e te ngaro ra iaia, kua viivii ïa aia, kua ara; 3 E kua tukia tetai tangata i te mea viivii no runga i te tangata nei, i te au mea viivii katoa e viivii ei te tangata nei, e te ngaro ra iaia; kia kite ra aia, kua ē ïa aia; 4 E kua taputou ua ra tetai tangata, i te tuatua anga o tona vaa e, e rave i te kino, e e rave i te meitaki, i te au mea katoa e tuatua uaia e te tangata nei ma te taputou, e te ngaropoina ra taua mea ra iaia; kia kite ra aia e, kua ara aia i tetai i taua au mea ra.
NOEMA 23-29
AU MEA UMERE I ROTO I TE PIPIRIA | LEVITIKU 6-7
“E Akaari i te tu Akameitaki Anga”
(Levitiku 7:11, 12) Teia oki te ture no te atinga au, ta te tangata e apai kia Iehova ra. 12 Ei akameitaki i apai ei aia i te reira ra, e apai aia i te areto rikiriki akaopue koreia e taua atinga akameitaki katoa ra, i irokia ki te inu ra, e te uefa akaopue koreia i tainuia ki te inu ra, e te areto faraoa pueu tamarōia, i irokia ki te inu.
Au Apiianga Mei te Puka o Levitiku
9 Apiianga rua: Tavini tatou ia Iehova no te tu āriki iaia. Ka uriuri ana tatou no runga i te au atinga au, e tuanga puapinga no te akamorianga mou i Iseraela taito. I roto i te puka o Levitiku, ka apii mai tatou e ka rauka i te tangata Iseraela i te oronga i te atinga au “ei akameitaki” anga. (Levi. 7:11-13, 16-18) Ka oronga aia i teia atinga, no te mea kua inangaro tikai aia i te rave i te reira. No reira e atinga oronga ua teia ta tetai tangata ka oronga no tona aroa i te Atua ko Iehova. Te tangata e oronga ra i teia, tona ngutuare, e te kau taunga ka kai ratou i te kiko o te manu akaatingaia. Tetai tuanga ra o te manu ka tapaoia na Iehova anake ua. Ko teea tuanga?
(Levitiku 7:13-15) Ko taua au areto ra, e te areto akaopue katoa tana e apai ei atinga nana, e te atinga au akameitaki katoa nana ra. 14 E tataki tai aia i te apai na Iehova i taua au mea katoa i taua atinga ra, ei atinga apaiia ki runga: na te taunga oki te reira, na tei pîpî i te toto o te atinga au ra. 15 E te kiko o te atinga au akameitaki ra, ei taua rā i apaiiaʼi ra ka kai ei; auraka roa ei manga mea ngiti e vaooia ki te popongi.
Au Atinga Akapaapaa Tei Akamareka ia Iehova
15 Tetai atu atinga oronga uaia ko te atinga au, tei akatakaia maira ia Levitiku pene 3. Ka rauka katoa taua ingoa ra kia uriia ko “tetai atinga orongaanga au.” I te reo Epera, e maata atu te aiteanga o te tuatua “au” i to te kore ua e tamaki me kare pekapeka. “I roto i te Pipiria te akataka maira i te reira, e pera katoa oki te tu me kare pirianga au ma te Atua, te puapinga, te rekareka, e te mataora,” ta te puka Studies in the Mosaic Institutions i tuatua. No reira, kua orongaia te au atinga au, kare e kia rauka te au ma te Atua ra, mei te mea rai kia akamareka iaia, mari ra kia akakite akameitaki anga me kare kia akono i te turanga akameitakiia no te au ma te Atua tei rekarekaia ra e te aronga te marekaia ra e ia. Ko te au taunga e tei oronga maira te ka kai i taua atinga ra i muri ake i te oronga angaia te toto e te matu ra kia Iehova. (Levitiku 3:17; 7:16-21; 19:5-8) Na roto i tetai tu manea e te akatutu anga, ko tei oronga maira, te au taunga, e te Atua ra ko Iehova oki kua rave kapipiti i tetai kaikai anga, te akakite maira i te pirianga ponuiaau te vaira i roto ia ratou ra.
(Levitiku 7:20) Kareka te tangata i kai i te kiko o te atinga au na Iehova ra, ma te viivii katoa ki runga iaia ra, e tipu keia ïa tangata i tona uaorai iti-tangata.
Au Atinga Akapaapaa Tei Akamareka ia Iehova
8 Ka peea oki te tangata rave i te orongaanga ra? Kua akakite te Ture e ko tetai ua atu e aere mai ki mua ia Iehova ka tau kia ma aia e kia viivii kore oki. Ko tetai tei riro ra kia viivii no tetai ua atu tumu ka na mua i te orongaanga tarangaara me kare tutakiangaara kia akaora i tana atinga karakaratio me kare atinga au Kiaia. (Levitiku 5:1-6, 15, 17) No reira, te ariki ra ainei tatou, i te puapinga maata no te tamou marieanga i tetai turanga ma ki mua ia Iehova? Me te anoano ra tatou kia arikiia mai ta tatou akamori anga e te Atua, ka tika tatou kia viviki i te akatikatikaanga i tetai ua atu au tarevake i te au ture a te Atua ra. Ka tau tatou kia viviki i te kimi anga tatou uaorai i te au tauturu orongaia mai e te Atua—“te aronga pakari o te ekalesia ra” e te “tarangaara i ta tatou nei ara,” koia oki a Iesu Karaiti.—Iakobo 5:14; 1 Ioane 2:1, 2.
Kimi i te Mārama o te Tuatua Mou
(Levitiku 6:13) Ka tamouia taua ai ki runga i te atarau ra kia ka ua ana; kare rava e tamateia.
it-1 833 ¶1
Fire
As relates to the tabernacle and the temple. Fire figured in the worship carried on at the tabernacle and then later at the temple. Each morning and between the two evenings, the high priest was to burn incense on the altar of incense. (Ex 30:7, 8) God’s law required that the fire on the altar of burnt offering be kept burning continually. (Le 6:12, 13) The traditional Jewish view that the altar fire was originally kindled miraculously by God, though widely accepted, is not actually supported by the Scriptures. According to Jehovah’s initial instructions to Moses, the sons of Aaron were to “put fire on the altar and set wood in order on the fire” before placing the sacrifice on the altar. (Le 1:7, 8) It was after the installation of the Aaronic priesthood, and therefore after the installation sacrifices had been offered, that fire from Jehovah, probably proceeding from the cloud over the tabernacle, consumed the offering then upon the altar. In view of this, the miraculous fire manifested itself, not in kindling the wood on the altar, but in “consuming the burnt offering and the fatty pieces upon the altar.” The fire that then continued to burn on the altar, of course, was likely a result of the mixture of the fire from God and the fire already on the altar. (Le 8:14–9:24) Likewise, miraculous fire from Jehovah consumed the sacrifices right after Solomon’s prayer at the dedication of the temple.—2Ch 7:1; see also Jg 6:21; 1Ki 18:21-39; 1Ch 21:26 for other examples of Jehovah’s use of miraculous fire when accepting the offerings of his servants.
(Levitiku 6:25) E karanga atu kia Aarona e tana ra au tamariki, e na ko atu, Teia te ture no te tarangaara: Ei te ngai i taiaʼi te atinga karakaratio ra, ei reira te tarangaara e taiaʼi ki mua i te aroaro o Iehova: e mea tapu roa ïa.
si 27 ¶15
Bible Book Number 3—Leviticus
15 (3) A sin offering is required for unintentional sins, or sins committed by mistake. The type of animal offered depends upon whose sin is being atoned for—that of the priest, the people as a whole, a chieftain, or an ordinary person. Unlike the voluntary burnt and communion offerings for individuals, the sin offering is mandatory.—4:1-35; 6:24-30.
(Levitiku 6:1-18) Kua tuatua mairā Iehova kia Mose, na ko maira, 2 Kua rave tetai tangata i te ara, e kua ara aia ia Iehova, koia i pikikaa i tona ra tangata tupu, i te apinga i tukuia atu kiaia, e kare ra, i vaooia i tona rima, e kare ra, i te apinga aōia, e kare ra, i te takinga-kino i tona tangata tupu; 3 E te apinga ngaro i kitea e ia, e kua pikikaa oki aia i te reira, e te taputou pikikaa ua, i te au mea katoa i raveia e te tangata nei, e araia iora i te reira; 4 Kua rave i te ara, e kua araia: e akaoki aia i tana i aō ra, e tei rauka iaia i te takinga-kino ra, e te tukuia mai kiaia ei tiaki, e te apinga ngaro i kitea e ia ra, 5 E taua mea katoa tana i taputou pikikaa ua ra: e akaoki aia i taua apinga tikai ra, e kapiti atu rai aia i tetai tuanga rima, ka apai atu ei ki te tangata nana tikai taua apinga ra, i te rā e apaiaʼi te tutakingaara nana ra. 6 Ei mamoe toa kino kore, e tei tau ia koe i te meitaki, no roto i te anana, ko tana ïa tutakingaara e apai ki te taunga ra, ei tutakingaara na Iehova; 7 E na te taunga e apai i te tapokiangaara nana ki mua i te aroaro o Iehova; e ka akakoreia tana ara i te au mea katoa tana i rave, i ara ai aia ra. 8 E kua tuatua mairā Iehova kia Mose, na ko maira, 9 E karanga atu koe kia Aarona e nga tamariki nana, e na ko atu koe, Teia te ture no te atinga karakaratio: E vaoo ua te atinga karakaratio, kia ka ua ana ki rungao i te atarau e ao ua ake te po, e ka tutungiia taua ai ra i te atarau kia ka ki rungao. 10 E ka kakau te taunga i tona kakau orongā, e ka aao i te piripou orongā ki rungao i tona kopapa, ka rave ei i te reu no te atinga karakaratio i pou i te ai ki runga i te atarau ra, e ka tuku ei ki te pae o taua atarau ra. 11 Ei reira aia e kiriti ei i taua kakau nona ra, ka aao ei i te kakau ke, ka apai ei i taua reu ra ki te ngai viivii kore ki vao mai i te puakapa ra. 12 E tutungiia taua ai ki runga i te atarau ra, kia ka ki rungao; kare rava e tamateia: e na te taunga e taʼu i te vaie ki rungao, i te au popongi ravarai ra, e akanoo marie ei i te atinga karakaratio ki rungao; e nana oki e taʼu i te tongaua no te au atinga au ki rungao. 13 Ka tamouia taua ai ki runga i te atarau ra kia ka ua ana; kare rava e tamateia. 14 Teia oki te ture no te atinga kai: Na te tamariki a Aarona e apai kia Iehova ra, ki mua atu i te atarau ra. 15 E rave oki aia i taua faraoa atinga kai ra, e kia ki tona rima, e tetai manga o te inu, e te tapou kakara katoa i rungao i taua atinga kai ra, ka taʼu ei ki runga i te atarau, ei manakoanga, ei mea aunga kakara na Iehova. 16 E te toenga ra, na Aarona e na tana au tamariki e kai; e kai ua ma te akaopue kore i roto i tetai ngai tapu; ei roto i te paepae o te Are uipaanga ratou kai ei. 17 Auraka kia keuia ma te akaopue; e mea orongaia e au ei tuanga na ratou i taku nei au atinga ai ra; e mea tapu roa ïa, mei te tarangaara, e mei te tutakingaara. 18 Ka kai te au tamaroa ravarai no te au tamariki a Aarona i te reira. Ei akonoanga mou te reira no te au atinga ai na Iehova, e ope ua ake to kotou na au uki: ei aronga tapu anake oki te tukia ua atu i te reira.
NOEMA 30–TITEMA 6
AU MEA UMERE I ROTO I TE PIPIRIA | LEVITIKU 8-9
“Akapapuanga i ta Iehova Akameitakianga”
(Levitiku 8:6-9) Kua arataki mairā Mose ia Aarona e tana au tamariki, e kua orei ia ratou ki te vai. 7 E kua tuku atura aia i te piriaro ki runga iaia, e kua tatua atura iaia ki te tatua, e kua akakakau atura iaia ki te pona roroa, e kua tuku akera i te tiputa ki rungao, topiri atura i te reira ki te tatua manea o te tiputa, tākai iora ki reira. 8 E kua tuku atura i te tapoki-umauma ki runga iaia: e kua tuku atura i te Urima, e te Tumima i te tapoki-umauma. 9 Kua tuku atura aia i te pare ki runga i tona mimiti; e kua tuku atura i te tarae auro ra, i te pae ki mua i te korona tapu ki runga i taua pare ra; i ta Iehova i akaue mai kia Mose ra.
(Levitiku 8:12) Kua riringi atura aia i taua manongi akatainu ra ki rungao i te mimiti o Aarona, akatainu atura iaia, kia tapu aia.
it-1 1207
Installation
Moses washed Aaron and Aaron’s sons Nadab, Abihu, Eleazar, and Ithamar (or, he commanded them to wash themselves) at the copper basin in the courtyard and put upon Aaron the glorious garments of the high priest. (Nu 3:2, 3) Now clothed in beautiful apparel, Aaron was invested with the garments representing the qualities and responsibilities of his office. Moses then anointed the tabernacle, all its furnishings and utensils, and the altar of burnt offering, as well as the basin and the utensils used in connection with them. This sanctified them, set them aside for the exclusive use and service of God for which they would now be employed. Finally Moses anointed Aaron by pouring the oil upon his head.—Le 8:6-12; Ex 30:22-33; Ps 133:2.
(Levitiku 9:1-5) E tae akera ki te po varu ra, kua kapiki aturā Mose kia Aarona, e tana au tamariki, e te aronga pakari o Iseraela ra; 2 Kua karanga atura aia kia Aarona, Ka rave koe i tetai punua puakatoro ou ei tarangaara, e tetai mamoe toa ei atinga karakaratio, auraka ei kino, ka apai ei ki mua i te aroaro o Iehova. 3 E karanga atu oki koe kite tamariki a Iseraela, e na ko atu, E rave kotou i tetai puakanio ei tarangaara; e tetai punua puakatoro ma tetai punua mamoe mataiti okotai, e te kino kore, ei atinga karakaratio; 4 E tetai puakatoro, e tetai mamoe toa, ei atinga au ki mua i te aroaro o Iehova; e tetai atinga kai irokia ki te inu; akonei oki a Iehova e mama mai ei kia kotou na. 5 Kua apai maira oki ratou i ta Mose i akaue maira ki mua i te Are uipaanga: kua aere maira taua uipaanga katoa ra i vaitata, e tu iora ki mua i te aroaro o Iehova.
it-1 1208 ¶8
Installation
On the eighth day, fully equipped and installed in office, the priesthood officiated (without Moses’ assistance) for the first time, performing an atonement service for the nation of Israel, especially in need of cleansing not only because of their natural sinfulness but also because of their recent disobedience in connection with the golden calf, which had brought Jehovah’s displeasure. (Le 9:1-7; Ex 32:1-10) At the conclusion of this first service by the newly installed priesthood, Jehovah manifested his approval and confirmation of them in office by sending miraculous fire, doubtless from the pillar of cloud above the tabernacle, devouring the remainder of the sacrifice on the altar.—Le 9:23, 24.
(Levitiku 9:23, 24) E aere aturā Mose raua ko Aarona ki roto i te Are uipaanga, e kua aere maira ki vao, e kua akaora i te au tangata ra; e kua kitea maira te kakā o Iehova e te au tangata ravarai. 24 Kua puroro maira te ai no ko mai ia Iehova ra, e pou takiri rava akera te atinga karakaratio, e te tongaua, ki rungao i te atarau ra; e kite akera te au tangata ravarai, kua maeva iora, e kua tipapa ki raro to ratou mata.
Au Apiianga Mei te Puka o Levitiku
13 Apiianga a: Akameitaki a Iehova i tana akaaerenga i te enua nei. Akamanako ana i tei tupu i te 1512 M.T.N. i te patu angaia te puakapa i raro i te Maunga Sinai. (Exo. 40:17) Akono a Mose i te oroa no te akataoonga ia Aarona e tana tamariki ei kau taunga. Akaputuputu mai te iti tangata Iseraela no te akara i te au kau taunga e oronga ra i ta ratou au atinga manu mua. (Levi. 9:1-5) Akapeea a Iehova te akaari mai anga e kua mareka aia i te kau taunga ou tei akataoongaia? Ia Aarona e Mose e akameitaki ra i te iti tangata, kua tuku mai a Iehova i te aʼi e kua akapou takiri rava i te atinga i rungao i te atarau.—E tatau ia Levitiku 9:23, 24.
Kimi i te Mārama o te Tuatua Mou
(Levitiku 8:6) Kua arataki mairā Mose ia Aarona e tana au tamariki, e kua orei ia ratou ki te vai.
Te Tumu Ka Anoanoia Tatou Kia Tapu
6 No te mea kua mā te kau taunga o Iseraela i te pae kopapa, eaa te puapinga o te reira no tatou i teia tuatau? E maata te aronga tei apii i te Pipiria kia tatou tei kite i te tu mā o to tatou au ngai akamorianga pera katoa to tatou tu mako e te mā. Inara, te kite ra ratou e me ka inangaro ratou i te akamori ia Iehova, ka anoanoia te “ngakau viivii kore.” (E tatau ia Salamo 24:3, 4; Isa. 2:2, 3.) No reira ka anoanoia tatou kia tavini ia Iehova ma te ngakau, te manako e te kopapa mā. Ka anoanoia te akara matatio ia tatou uaorai. Tetai taime penei ka kite tatou e ka anoanoia kia rave i te au tauianga kia riro ei aronga tapu. (2 Kori. 13:5) Ei akaraanga, tetai tangata tei papetitoia e kua matau i te akara i te peu viivii o te ainga, ka tau aia kia ui kiaia uaorai e, ‘Te akaari ra ainei au i te tu tapu?’ I reira, ka tau aia kia pati i te tauturu kia akamutu aia i teia peu viivii.—Iako. 5:14.
(Levitiku 8:14-17) Kua taki maira aia i reira i te puakatoro ei tarangaara: e kua tuku iorā Aarona, e tana au tamariki, i to ratou rima ki runga i te mimiti o taua puakatoro tarangaara ra. 15 E ta atura aia i te reira; kua rave iorā Mose i te toto, e kua tuku akera ki rungao i te au tara o taua atarau ra i tona maikao-rima e pini ua ake, mā atura taua atarau ra, e kua riringi iora aia i te toto i te tumu o taua atarau ra, tapu atura te reira, ei apai anga i te tapokiangaara ki rungao. 16 Kua rave iora aia i te tongaua katoa no runga i te au mea i roto ra, e te ekaeka i te ate ra, e nga pukuatu ra, e to reira oki tongaua, e kua taʼu aturā Mose i te reira ki rungao i te atarau ra. 17 Kareka te puakatoro ra, e te kiri, e te kiko, e te repo ra, i taʼuia ïa ki te ai ki vao mai i te puakapa ra, i ta Iehova i akaue mai kia Mose ra.
it-2 437 ¶3
Moses
God constituted Moses mediator of the Law covenant with Israel, an intimate position such as no man has ever held before God except Jesus Christ, the Mediator of the new covenant. With the blood of animal sacrifices Moses sprinkled the book of the covenant, representing Jehovah as one “party,” and the people (no doubt the representative older men) as the other “party.” He read the book of the covenant to the people, who replied, “All that Jehovah has spoken we are willing to do and be obedient.” (Ex 24:3-8; Heb 9:19) In his office of mediator, Moses was privileged to oversee the building of the tabernacle and the making of its utensils, the pattern of which God gave to him, and to install the priesthood in office, anointing the tabernacle and Aaron the high priest with the oil of special composition. Then he took oversight of the first official services of the newly consecrated priesthood.—Ex chaps 25-29; Le chaps 8, 9.
(Levitiku 8:31–9:7) Kua karanga aturā Mose kia Aarona e te au tamariki nana ra, Ka tunu i te kiko i te ngutupa o te Are uipaanga ra; e ei reira kai ei e te areto ra i roto i te kete kai akataoonga ra, i taku i akaue ra, ka na ko ei ra e, Na Aarona e tana au tamariki e kai. 32 E te toenga o taua kiko ra e te areto, e taʼu kotou i te reira ki te ai. 33 E auraka roa kotou e akaruke i te ngutupa o te Are uipaanga e kia itu ua atu te rā, kia ope oki te au rā akataoonga anga ia kotou: kia po itu oki kotou i te akataoonga anga. 34 Mei tei raveia i teianei rā, ko ta Iehova ïa i akaue mai e rave rai, ei tapokiangaara na kotou. 35 E tikaʼi ia kotou kia noo i te ngutupa o te Are uipaanga i te po e te ao, e kia po itu, ei akono marie anga i te ikuiku a Iehova, kia kore oki kotou e mate, ko tei akaueia mai oki ïa kiaku nei. 36 Kua rave iora oki a Aarona e tana au tamariki i te au mea katoa ta Iehova i akaue mai ia Mose.
9 E tae akera ki te po varu ra, kua kapiki aturā Mose kia Aarona, e tana au tamariki, e te aronga pakari o Iseraela ra; 2 Kua karanga atura aia kia Aarona, Ka rave koe i tetai punua puakatoro ou ei tarangaara, e tetai mamoe toa ei atinga karakaratio, auraka ei kino, ka apai ei ki mua i te aroaro o Iehova. 3 E karanga atu oki koe ki te tamariki a Iseraela, e na ko atu, E rave kotou i tetai puakanio ei tarangaara; e tetai punua puakatoro ma tetai punua mamoe mataiti okotai, e te kino kore, ei atinga karakaratio; 4 E tetai puakatoro, e tetai mamoe toa, ei atinga au ki mua i te aroaro o Iehova; e tetai atinga kai irokia ki te inu; akonei oki a Iehova e mama mai ei kia kotou na. 5 Kua apai maira oki ratou i ta Mose i akaue maira ki mua i te Are uipaanga: kua aere maira taua uipaanga katoa ra i vaitata, e tu iora ki mua i te aroaro o Iehova. 6 E kua karanga aturā Mose, Teia ta Iehova i akaue mai, e rave kotou, kia mama mai te kakā o Iehova ra kia kotou. 7 E kua karanga aturā Mose kia Aarona, E aere koe ki te atarau ra, ka apai ei i te tarangaara naau, e te atinga karakaratio naau, ka tapoki ei i taua ara, e ta te tangata katoa oki: e apai oki i te atinga na te au tangata, ka tapoki ei i ta ratou ara; i ta Iehova i akaue maira.