Atâ Chrétien abâ Bible na nene ni

“Tënë ti mo ayeke tâ tënë.”​—JEAN 17:17.

1. Fa mbeni ye so mo wani mo bâ so afa so aTémoin ti Jéhovah ayeke nde na tanga ti abungbi ti vorongo nzapa.

TONGANA mo pensé na ndo ti kozo pendere lisoro so mo sara lani na mbeni Témoin ti Jéhovah, nyen la ayeke ga na li ti mo? Azo mingi ayeke tene: ‘Témoin ni asara lani kusala na Bible ti kiri tënë na ahundango ndo ti mbi kue na ye so adö bê ti mbi mingi.’ Tere ti e anzere lani mingi ti hinga ye so Nzapa aleke ti sara teti sese, ye so ayeke si na e na ngoi so e kui, nga beku so ayeke dä teti azo ti e so e ye ala mingi so akui.

2. Fa ambeni raison so ndali ni mo bâ Bible na nene ni.

² Me, na ngoi so e ngbâ ti manda Bible, e bâ lani so Bible ayeke sara aye mingi ahon gi ti kiri tënë na atënë so e yeke hunda na ndo ti fini, kuâ nga na gigi ti kekereke. E bâ so Bible ayeke mbeti so ayeke nzoni mingi ahon tanga ti ambeti kue na yâ ti dunia. Awango ti yâ ni ayeke lakue nzoni, nga azo so asara ngangu ti sara ye alingbi na ni gigi ti ala ayeke ga nzoni nga ala yeke duti na ngia. (Diko Psaume 1:1-3.) Atâ Chrétien ayeke bâ lakue Bible “tongana tënë so alondo na azo pëpe, me tongana tënë ti Nzapa, na a yeke tënë ti lo biani”. (1 aThes. 2:13). Ti kiri ti bâ na nduru tënë aye so asi na yâ ti mbaï ayeke fa kangbi so ayeke na popo ti azo so abâ biani Bible na nene ni nga na ala so abâ ni na nene ni pëpe.

A LEKE MBENI KOTA TËNË

3. Nyen la alingbi lani ti buba beoko ti congrégation ti akozo Chrétien? Ngbanga ti nyen a yeke mbeni tënë so ayeke ngangu ti leke ni?

³ Na yâ ti angu 13 so aga na pekoni so a tuku yingo vulu na ndo ti Corneille, kozo Gentil so afâ ganza pëpe, mbeni tënë so alingbi ti buba beoko ti congrégation ti aChrétien alondo. Gbâ ti aGentil ayeda lani na atënë ti mabe ti aChrétien. Tënë ni ayeke so: A lingbi akoli ni afâ ganza ti lingbi na ngobo ti aJuif awe si ala wara batême? A yeke lani ngangu mingi na mbeni Juif ti kiri tënë na tënë so. A-Juif so ayeke sara ye lani alingbi na Ndia alingbi même ti lï na yâ ti da ti mbeni Gentil pëpe nga ala yeke yeda pëpe ti duti ndo oko na mbeni zo so ayeke Gentil. A sara ye ti ngangu fani mingi awe na aChrétien so ayeke aJuif ndali ti so ala dö ngbene lege ti vorongo nzapa ti ala azia. Tongana ala kiri ayamba na popo ti ala aGentil so afâ ganza pëpe, a yeke sara si aJuif so angbâ na yâ ti ngbene bungbi ti vorongo nzapa ti ala ayeke kiri ti ke ngangu aChrétien so ayeke aJuif nga sarango ngangu ni ayeke kiri ti gue na li ni.​—aGal. 2:11-14.

4. A hunda lani na azo wa ti leke tënë so alondo so? Ahundango ndo wa azo so ayeke mä lani abazengele na a-ancien so alingbi ti hunda na tere ti ala?

⁴ Na ngu 49, abazengele nga na a-ancien ti Jérusalem so ayeke aJuif so afâ ganza “abungbi tere ti ala ti bâ tënë so.” (Kus. 15:6). Bungbi so ala sara lani ayeke pëpe mbeni pikango patara na ndo ti asenge senge tënë so ayeke kota ye pëpe, me mbeni nzoni lisoro na ndo ti afango ye ti Bible. Zo kue so ayeke dä na ngoi ti lisoro ni afa bibe ti lo na ndo ti tënë ni. Ala yeke leke tënë ni tongana nyen? Ala yeke zia si ye so mbeni zo aye wala sioni bibe so mbeni zo ayeke na ni na ndo ti ambeni zo asara ngangu na ndo ti desizion ti ala? A-ancien so ayeke ku ngbii ti tene ngonzo so aJuif ayeke na ni na tere ti aChrétien adë awe si ala mû desizion? Wala ala yeke yeda na mbeni ye so ala mä na bê na ni kue pëpe gi ti tene ala mä tere na ndo ti mbeni desizion awe?

5. Na yâ ti aye wa bungbi so a sara lani na Jérusalem na ngu 49 ayeke nde na abungbi so akota zo ti a-eglize asara na yâ ti angu ngbangbo mingi so aga na pekoni?

⁵ Laso, na ngoi ti abungbi ti akota zo ti a-eglize, fani mingi ala yeke yeda na mbeni ye so ala mä na bê na ni kue pëpe gi ti tene ala mä tere na ndo ti mbeni desizion awe nga ambeni ayeke pusu amba ti ala ti yeda na abibe ti ala. Ye oko, na ngoi ti bungbi so a sara lani na Jérusalem, azo agi gi ti mä tere pëpe nga ambeni zo apusu amba ti ala ti mû peko ti abibe ti ala pëpe. Ye so ayeke kota mingi ayeke so ala mû mbeni desizion so ala kue ayeda na ni. Ala sara tongana nyen ti sara mara ti ye tongaso? Atâa so bibe ti ala ayeke nde nde, ala kue abâ Mbeti ti Nzapa na nene ni, nga ni la amû lege na ala ti leke tënë so.​—Diko Psaume 119:97-101.

6, 7. Na lege wa la a sara kusala na Mbeti ti Nzapa ti leke tënë ti fango ganza?

⁶ Tënë so ayeke na Amos 9:11, 12 la amû lani maboko ti leke tënë so. A fa peko ti versê ni na Kusala 15:16, 17. Versê ni atene: “Fade mbi yeke kiri, na mbi yeke kiri ti leke kpangba ti David so atï na sese. Na fade mbi yeke kiri ti leke kpangba ni so abuba awe nga mbi yeke kiri ti yä ni na nduzu, si tanga ti ala so angbâ na popo ti azo so alingbi ti gi Jéhovah ngangu, ala legeoko na azo ti amara kue, azo so a di iri ti mbi na ndo ti ala. So ayeke tënë ti yanga ti Jéhovah la.”

⁷ Me mbeni zo alingbi ti dë kite lo tene ‘versê ni atene pëpe so a yeke kota ye pëpe ti tene aChrétien so ayeke aGentil afâ ganza.’ A yeke tâ tënë, ye oko, aChrétien so ayeke aJuif agbu nda ti versê ni tongaso. Ala bâ pëpe aGentil so afâ ganza tongana “azo ti amara” me tongana aita (Ex. 12:48, 49). Na yâ ti Mbeti ti Nzapa ti Septante so Bagster akiri pekoni, a kiri na peko ti versê ti Esther 8:17 atene: ‘A-Gentil mingi afâ ganza, na ala ga aJuif.’ Tongaso, tongana Bible afa kozoni awe atene tanga ti azo ti da ti Israël so angbâ (aJuif na aprosélyte so afâ ganza) legeoko na “azo ti amara kue” (aGentil so afâ ganza pëpe) ayeke ga mbeni mara oko teti iri ti Nzapa, tënë ni ayeke polele. A hunda pëpe na aGentil so aye ti ga aChrétien ti fâ ganza kozoni si ala wara batême.

8. Ngbanga ti nyen a lingbi aChrétien so ayeke aJuif asara ye lani na mbeto pëpe ti mû desizion so ala mû so?

⁸ Mbeti ti Nzapa nga na yingo ti lo apusu aChrétien so bê ti ala ayeke nzoni ti ‘mä tere si yanga ti ala kue ague oko’. (Kus. 15:25). Même tongana desizion so ayeke sara peut-être si a kiri a sara ngangu mingi na aChrétien so ayeke aJuif, na mbeto pëpe ala so ayeke be-ta-zo ayeke sara ye alingbi na desizion ni so aluti na ndo ti Bible.​—Kus. 16:4, 5.

KANGBI NI ASIGIGI POLELE

9. Mbeni kota raison so ndali ni afango ye ti wataka abuba yâ ti tâ vorongo ayeke so wa? Kota fango ye ti aChrétien so yâ ni abuba ayeke so wa?

⁹ Bazengele Paul afa kozoni awe so na peko ti kuâ ti abazengele, afango ye ti wataka ayeke buba yâ ti mabe ti aChrétien. (Diko 2 aThessalonicien 2:3, 7.) Na popo ti azo so ayeke kanga ande bê gbä na “nzoni fango ye ni,” a yeke wara ambeni zo so ayeke na akota kusala na yâ ti bungbi (2 Tim. 4:3). Paul agboto mê ti a-ancien ti ngoi ti lo, lo tene: “Na popo ti ala wani, ambeni koli ayeke londo na ala yeke sara atënë so ala ba yâ ni kirikiri ti gboto na adisciple na peko ti ala.” (Kus. 20:30). Mbeni bakari (The New Encyclopædia Britannica) afa mbeni kota ye so abuba yâ ti mabe ti ala, atene: “A-Chrétien so amanda senda-ndara ti aGrec ato nda ti bâ so a lingbi ala sara kusala na atënë ti senda-ndara ti fa na tënë ti mabe ti ala, ala sara tongaso ti fa so ala hinga ye mingi nga ti ga na apaïen so ahinga ye mingi ti ga aChrétien.” Mbeni kota tënë ti mabe ti aChrétien so ala buba yâ ni na atënë ti apaïen ayeke fango ye so andu Jésus Christ. Bible airi lo Molenge ti Nzapa; me azo so andoye senda-ndara ti aGrec mingi atene ti ala so lo yeke Nzapa.

10. Tongana nyen la a leke kota tënë so andu Christ?

¹⁰ A pika patara na ndo ti tënë so fani mingi na ngoi ti abungbi ti akota zo ti a-eglize. Tongana azo so ague na abungbi so abâ Mbeti ti Nzapa na nene ni ka ala leke fade tënë so hio awe, me mingi ti ala abâ ni na nene ni pëpe. Biani, mingi ti ala amû adesizion ti ala na yâ ti li ti ala kozoni si ala si même na bungbi ni, na ala luti nganganga na ndo ti abango ndo ti ala. Adesizion so ala mû na ngoi ti abungbi ni ayeke aye so mingi ni mo yeke wara pëpe mbeni versê so amû ngangu na ni.

11. Tongana nyen la a yeke ne azo so a iri ala akota zo ti Eglize? Ngbanga ti nyen?

¹¹ Ngbanga ti nyen akota zo ti a-eglize asara kusala mingi na Bible pëpe na ngoi so ala yeke mû adesizion? Kota wandara Charles Freeman atene so azo so amä na bê so Jésus ayeke Nzapa “abâ so a yeke ngangu ti ke gbâ ti atënë ti Jésus so afa so lo yeke kete na gbe ti Nzapa Babâ.” Ye ti pekoni ayeke so angobo ti eglize nga na abibe ti akota zo ti eglize la amû place ti aÉvangile. Juska laso, mingi ti azo so ayeke mû li ni na yâ ti a-eglize ayeke yä na nduzu mingi atënë ti azo so a iri ala akota zo ti Eglize ahon Mbeti ti Nzapa. Tongana mo sara lisoro na ndo ti tënë ti Nzapa Babâ, Nzapa Molenge, na Nzapa yingo vulu na mbeni zo so alï na séminaire, mo lingbi ti bâ so tënë so ayeke tâ tënë.

12. Ngangu wa so ayeke na lege ni pëpe togbia ayeke na ni lani na ndo ti eglize?

¹² Mbeni kpengba ye so a bâ ni na yâ ti bungbi ti akota zo ti eglize ayeke so atogbia ti Rome ayôro tere ti ala na yâ ni. Na ndo ti tënë so, wafango mbeti Richard E. Rubenstein asara tënë na ndo ti kota bungbi so a sara na gbata ti Nicée lo tene: “Constantin asara ye ti nzoni mingi na [akota bua] na lo sara si ala wara gbâ ti mosoro. Na yâ ti mbeni kete ngoi so asara même ngu oko pëpe, fini togbia ni akiri na ala ada ti a-eglize so a mû ni na tïtî ala nga lo leke na ala ambeni, lo sara si ala kiri na akua ti ala nga lo sara si ala kiri awara nengo so ala yeke na ni kozo . . . Lo mû na akota zo ti eglize pasa so a yeke mû ni kozo na aprêtre ti apaïen.” Ye so asara si Constantin awara lani lege ti sara ngangu mingi na ndo ti adesizion so a mû na ngoi ti kota bungbi ti Nicée so wala peut-être même ti fa na ala ye so a lingbi ala sara. Charles Freeman atene: “Ye so asi lani so asara si fadeso mbeni togbia ayeke yôro gi pëpe tere ti lo na yâ ti atënë ti Eglize ti sara si Eglize ni akpengba me nga ti sara ngangu na ndo ti afango ye ti Eglize ni.”​—Diko Jacques 4:4.

13. Ti mo, ngbanga ti nyen la akota zo ti eglize ayeda pëpe na atâ tënë ti Bible so ayeke polele?

¹³ Atâa so a yeke ngangu na akota zo ti eglize ti hinga Jésus Christ nzoni, a yeke ngangu pëpe na mingi ti asenge zo. Teti so asenge zo ni agi pëpe ti wara amosoro so togbia ni ayeke mû nga na akota ndo so ayeke na yâ ti eglize, ala wara lege ti bâ tënë ni polele nzoni tongana ti so Bible afa ni. Ala mû bê ti ala ti gi ti hinga gi aye so Bible afa. Grégoire ti Nysse, mbeni wandara ti ngoi ni so atene mbeni tënë so ayeke tënë ti hengo ndo na ndo ti asenge zo lo tene: “Azo ti kango abongo, azo ti changengo nginza nga na azo ti kango aye tongana afleur wala sucre, ala kue ayeke awandara ti tënë ti Nzapa. Tongana mo ye ti hinga wungo ti nginza ti mo, mbeni wandara ni ayeke fa na mo so Molenge ni ayeke nde na Babâ ni. Tongana mo hunda ngere ti mapa, a yeke kiri tënë na mo atene Babâ ni ayeke kota ahon Molenge ni. Tongana mo hunda ti hinga wala ngu ti sukulango ni ayeke dä, a yeke tene na mo so a créé Molenge ni crééngo.” Biani, nde na akota zo ti eglize, mingi ti asenge zo ayeke sara kusala lani na Mbeti ti Nzapa ti fa atâ tënë so. A yeke nzoni ti tene Grégoire na amba ti lo adengi mê amä ala.

“ABLÉ” NA “ASIONI PERE” NI AMAÏ LEGEOKO

14. Ngbanga ti nyen e lingbi ti tene so ti londo na ngoi ti akozo Chrétien ti ga na ni, lakue na ndo ti sese a yeke wara ambeni tâ Chrétien so a soro ala ti gue na yayu?

¹⁴ Na yâ ti mbeni parabole, Jésus afa so ti londo na ngoi ti akozo Chrétien ti ga na ni, lakue na ndo ti sese a yeke wara ambeni tâ Chrétien so a soro ala ti gue na yayu. Lo haka ala na “ablé” so ayeke maï na popo ti “asioni pere”. (Mat. 13:30). Tâ tënë, e lingbi ti hinga mbilimbili pëpe azo wala agroupe ti azo so ayeke lani na yâ ti bungbi ti azo so a soro ala ti gue na yayu so a haka ala na ablé, me e hinga biani so lakue ambeni zo ayeke dä so na mbeto pëpe agbu koko ti Mbeti Nzapa nga asigigi na nda ti afango ye ti eglize so ayeke pëpe na yâ ti Bible. Zia e bâ ambeni tapande ni.

15, 16. Fa ambeni zo so abâ Mbeti ti Nzapa na nene ni.

¹⁵ Kota bua Agobard ti Lyon na France (ti londo na ngu 779 ti si na ngu 840) akasa tënë ti vorongo a-image, ziango iri ti aSaint na ndo ti a-eglize, asarango ye ti eglize nga na fason ti vorongo Nzapa ti ala so ayeke nde na ti Bible. Kota bua Claudius, so ayeke nga na fini na ngoi ti Agobard, nga kue ake angobo ti eglize, asambela so a yeke sara na aSaint nga na vorongo a-image. Na popo ti ngu 1000 ti si na 1100, akota zo ti Eglize Catholique abi lani na gigi mokonzi ti abua Berengarius ti Tours na France ndali ti so lo ke fango ye so atene na ngoi ti messe, vin ni ayeke ga tâ mênë ti Jésus na mapa ni ayeke ga tâ mitele ti lo. Lo tene nga so Bible ayeke na ngangu ahon ngobo ti eglize.

¹⁶ Ti londo na ngu 1100 ti si na ngu 1200, a yeke wara nga ambeni koli use so aye atâ tënë ti Bible mingi. A yeke Pierre ti Bruys na Henry ti Lausanne. Pierre azia kua ti prêtre ndali ti so lo bâ so afango ye ti Eglize Catholique na ndo ti aye tongana batême ti aforoto, tënë so atene vin aga tâ mênë ti Jésus na mapa aga tâ mitele ti lo, sambela so a yeke sara ndali ti akuâ nga na vorongo croix ague oko pëpe na tënë so ayeke na yâ ti Bible. Na ngu 1140, a fâ Pierre ndali ti atënë ti mabe ti lo. Henry so ayeke mbeni moine akasa ambeni sarango ye ti eglize ni so ayeke na lege ni pëpe nga na ambeni ye so ala yeke sara na ngoi ti vorongo nzapa so ayeke nde na ye so Bible afa. Na ngu 1148 a kanga lo juska lo kui na da ti kanga.

17. Akota ye wa Valdo na adisciple ti lo asara?

¹⁷ Na ngoi so a gbi lani Pierre ti Bruys ndali ti so lo kasa eglize, a dü mbeni zo so na pekoni ayeke sara ande si tâ tënë ti Bible amû ndo. A hinga lo na iri ti Valdès wala Valdo.a Nde na Pierre ti Bruys nga na Henry ti Lausanne, lo gue ti lo pëpe na ekole ti Séminaire, me teti so lo mû Bible na nene ni mingi asara si lo dö anzoni kungba ti lo lo zia na lo leke ti tene a kiri na peko ti mbeni mbage ti Bible na yanga ti kodoro so azo ayeke tene ni na mbage ti Mbongo-to ti France. Tere ti ambeni zo so amä tënë ti Bible na yanga ti kodoro ti ala wani anzere mingi na asara si ala zia amosoro ti ala na ala mû fini ti ala ti gue ti fa tâ tënë ti Bible na azo. Akota zo ti eglize abâ ye so na nzoni lê pëpe. Na ngu 1184, Pape abi na gigi ti Eglize Catholique akoli na awali so ayeke fa tâ tënë na nzara ni so na pekoni a iri ala aVaudois, nga kota bua atomba ala na yâ ti ada ti ala. Ye so asara si tënë ti Bible asi na ambeni ndo. Ngoi mingi na pekoni, a yeke wara na yâ ti akodoro mingi ti Poto adisciple ti Valdo, ti Pierre ti Bruys, ti Henry ti Lausanne nga na ambeni zo so asigigi na yâ ti Eglize Catholique. Angu ngbangbo mingi na pekoni ambeni zo so agbu koko ti Bible abâ gigi. A yeke azo tongana John Wycliffe (1330-1384), William Tyndale (1494-1536), Henry Grew (1781-1862) nga na George Storrs (1796-1879).

“A KANGA TËNË TI NZAPA PËPE”

18. Fa kode so azo ti mandango Bible so ayeke lani na fini na ngu 1870 asara na kusala. Ngbanga ti nyen kode so ayeke nzoni mingi?

¹⁸ Awato ti Bible asara gbä, ala lingbi pëpe ti kanga lege na tâ tënë ti Bible ti mû ndo. Na 2 Timothée 2:9, a tene: “A kanga tënë ti Nzapa pëpe.” Na ngu 1870, mbeni groupe ti azo so bê ti ala ayeke nzoni so ayeke manda Bible ato nda ti gi tâ tënë. Kode ti mandango ye ti ala ni ayeke so wa? Mbeni zo ayeke sigigi na mbeni hundango tënë. Ala pika patara na ndo ni. Ala yeke gi aversê kue so andu tënë ni. Na pekoni tongana ala bâ so atënë ti yâ ti aversê so kue amä tere, ala yeke sû kiringo tënë ni so na lê ti mbeti. Ye so ayeke nzoni kode ti mandango ye ndali ti so ague oko na ye so abazengele nga na a-ancien ti ngoi ti akozo Chrétien asara. A yeke ye ti dengo bê ti hinga so abe-ta-zo so so ayeke lani na tongo nda ti mbaï ti aTémoin ti Jéhovah asara kue ti bâ si atënë ti mabe ti ala kue aluti na ndo ti Mbeti ti Nzapa.

19. Versê ti ngu 2012 ayeke nyen? Ngbanga ti nyen a lingbi na ni?

¹⁹ Bible angbâ lakue ti duti gunda ti atënë ti mabe ti e. A yeke ndali ni la Bebungbi ti aTémoin ti Jéhovah asoro atënë ti Jésus so ayeke na Jean 17:17 so atene: “Tënë ti mo ayeke tâ tënë” tongana versê ti ngu 2012. Teti so a lingbi zo kue so aye ti nzere na lê ti Nzapa asara ye alingbi na tâ tënë, zia e kue e ngbâ lakue ti sara ngangu ti zia si Mbeti ti Nzapa afa lege na e.

[Kete tënë na gbe ni]

[Encadré na lembeti 8]

Versê ti ngu 2012: “Tënë ti mo ayeke tâ tënë.”​—Jean 17:17

[Foto na lembeti 7]

Valdo

[Foto na lembeti 7]

Wycliffe

[Foto na lembeti 7]

Tyndale

[Foto na lembeti 7]

Grew

[Foto na lembeti 7]

Storrs