E lingbi ti wara nzoni na lege ti nzobe ti Jéhovah
“Azo so ayeke na ndara, fade . . . ala bi bê ti ala na nzobe ti L’Eternel.”—PSAUME 107:43.
A SALA fadeso angu 4 000 awe, Lot, molenge ti ita ti Abraham, atene na Jéhovah: “Mo sala si nzobe ti mo aga kota mingi”. (Genèse 19:19). A yeke na ndo so si tënë ti Hebreu so a sû pekoni na “nzobe” asigigi ti fani oko na yâ Bible. Mbeti ti Nzapa so a sû na yanga ti Hébreu afa so Jacob, Naomi, David, nga na ambeni wakua ti Nzapa nde asala tënë ti lengo ti Jéhovah so (Genèse 32:10; Ruth 1:8; 2 Samuel 2:6). Biani, tënë ti yanga ti Hébreu so asigigi fani 250 na yâ ngbele Mbeti ti Nzapa ti yanga ti Hébreu. Me nzobe ti Jéhovah, tongana ti so Bible ti Sango asû na peko ti tënë ti Hébreu so, aye ti tene nyen? A fa ni giriri na mbage ti azo wa? Nga, tongana nyen e yeke wara ye ti nzoni na lege ni laso?
2 Na yâ Mbeti ti Nzapa, tënë “nzobe” so a fa ni ge, alondo na mbeni tënë na yanga ti Hébreu so a yeke tâ ngangu biani na yâ mingi ti ayanga ti kodoro ti sû nda ni kue gi na tënë oko. Tongaso, atënë tongana “nzobe”, na “be-nzoni”, so asigigi na yâ aversê ti Bible ti Sango so a sala na kusala na yâ article so, nga na ti so aga na pekoni, afa kue pëpe nda ti tënë ti yanga ti Hébreu so. Ye oko, Traduction du monde nouveau asû pekoni na mbeni tënë so aye ti tene: “ndoye so ayeke be-biani”, na tënë so ayeke kamême ndulu mingi ahon na nda ti tënë ni na Hébreu.—Exode 15:13; Psaume 5:8.
A yeke nde na ndoye nga na be-biani
3 Tënë ti Hébreu so a sû pekoni na “ndoye so ayeke be-biani” ague oko na alengo tongana ndoye na be-biani. Ye oko, na yâ alege mingi, kota kangbi ayeke na popo ti lo nga na ala. Tara ti bâ tongana nyen ndoye so ayeke be-biani ayeke nde na lengo ti ndoye. Na yâ ambeni yanga ti kodoro, ndoye ayeke mbeni lengo so a lingbi ti ndu aye ti bibe wala ambeni ye. Bible asala tënë ti ‘ndoyengo vin na mafuta’, nga ‘ndoyengo ndara’. (aProverbe 21:17; 29:3). Me ndoye so ayeke be-biani andu gi azo, pëpe aye ti bibe wala aye so ayeke na fini pëpe. Na tapande, a yeke na azo si Jéhovah atene na Exode 20:6 so fade lo yeke “sala nzobe [“ndoye so ayeke be-biani”, NW] na awagame saki mingi ti ala”.
4 Tënë ti Hébreu so a sû pekoni na “ndoye so ayeke be-biani” andu nga aye mingi ahon gi tënë “be-biani”. Na yâ ambeni yanga ti kodoro, a yeke sala kusala fani mingi na lengo ti “be-biani” ti sala tënë ti salango ye ti mbeni zo na mbage ti zo so ayeke kota ahon lo. Me tongana ti so mbeni wagingo nda ti ye atene, na bango ndo ti Mbeti ti Nzapa, tënë ti Hébreu so a sû pekoni na “ndoye so ayeke be-biani” “afa ti lo mbeni ye so ayeke tâ nde: a yeke ngbanga ti lo so ayeke na ngangu wala na komandema ni ti duti be-biani na lo so ayeke na ngangu pëpe wala zo so aye amanke lo wala so ayeke na gbe ti lo.” Tongaso, Gbia David alingbi ti sambela Jéhovah na lege so: “Sala si lê ti Mo asu na ndo boi ti Mo; sö mbi na lege ti nzobe ti Mo!” (Psaume 31:17). Jéhovah ayeke lo so ayeke na ngangu, na David ayeke zo so awara kpale; tongaso, David ahunda na Jéhovah ti fa na mbage ti lo “nzobe” wala ndoye so ayeke be-biani. Teti ala so ayeke na yâ kpale ayeke pëpe na ngangu na ndo lo so akomande ala, ndoye so ayeke be-biani, so lo so akomande afa na yâ mara ti ngoi tongaso alondo biani na bê; a gbu lo na ngangu pëpe ti sala ni.
5 Wasungo psaume atene: “Azo so ayeke na ndara, fade . . . ala bi bê ti ala na nzobe ti L’Eternel.” (Psaume 107:43). Nzobe wala ndoye ti Jéhovah so ayeke be-biani alingbi ti zi zo na yâ kpale nga ti bata zo na fini (Psaume 6:5; 119:88, 159). A yeke mbeni lengo so abata zo yongoro na sioye, na a ga na hungo tele na zo na yâ akpale (Psaume 31:17, 22; 40:12; 143:12). Lengo so amû lege na zo ti sigigi na gbe ti siokpari (Psaume 25:7). Tongana e bi lê na ambeni tondo ti Mbeti ti Nzapa, na e bâ ambeni versê ti Bible nde, e yeke manda aye use: Oko ni ayeke so, Jéhovah ayeke fa ndoye so ayeke be-biani na lege ti ambilimbili kusala; na use ni ayeke so Jéhovah ayeke fa ni gi na mbage ti awakua be-ta-zo ti lo.
Jéhovah afa ndoye ti lo so ayeke be-biani na zingo azo na yâ kpale
6 Peut-être nzoni ye so e lingbi ti hinga na alege kue so Jéhovah ayeke fa na ndoye ti lo so ayeke be-biani, ayeke ti bâ atondo ti Mbeti ti Nzapa na ndo lengo so. Na Genèse 14:1-16, e diko so aturugu ti awato amû Lot, molenge ti ita ti Abraham, na ahon na lo. Me Abraham azi Lot na maboko ti ala. Lot akiri awara kpale tongana Jéhovah amû desizion ti futi sioni gbata ti Sodome, so Lot na sewa ti lo alango dä.—Genèse 18:20-22; 19:12, 13.
7 Gi ngoi kete kozoni si a futi Sodome, a-ange ti Jéhovah amû Lot na sewa ti lo, na ala sigigi na ala na gigi ti gbata ni. Na ngoi ni so, Lot atene: “Boi ti mo aga nzoni na lê ti mo, na mo sala si nzobe ti mo aga kota mingi, nzobe so mo sala na mbi teti mo bata fini ti mbi.” (Genèse 19:16, 19). Na salango tënë so, Lot ayeda so Jéhovah afa “nzobe” wala ndoye so ayeke be-biani na mbage ti lo na zingo lo na yâ kpale. Na ngoi ni so, Jéhovah afa ndoye ti lo so ayeke be-biani na zingo lo na yâ kpale nga na batango lo na fini.—2 Pierre 2:7.
Ndoye ti Jéhovah so ayeke be-biani nga fango lege so Lo yeke mû
8 Na Genèse chapitre 24, e wara mbeni tapande nde so na yâ ni Jéhovah afa na gigi ndoye ti lo so ayeke be-biani. Tondo ni afa so Abraham atokua wakua ti lo ti gue na kodoro ti afami ti lo, na ti mû mbeni wali teti molenge ti lo Isaac (aversê 2-4). A yeke lani mbeni ngangu tokua, me Abraham adë bê ti wakua ni so fade Jéhovah ayeke to ange ti lo ti fa lege na lo (versê 7). Na nda ni, watokua ni asi na tele ti mbeni dungu so ayeke na gigi ti “kodoro ti Nacor” (so ti tene Haran wala mbeni ndo ndulu) na ngoi so awali aga ti to ngu (aversê 10, 11). Tongana lo bâ awali ni aga ndulu, lo hinga so tâ ngoi ni asi awe ti sala ye alingbi na tokua so a mû na lo. Me tongana nyen lo lingbi ti soro tâ wali so alingbi?
9 Wakua ti Abraham abâ so a lingbi lo wara mungo maboko ti Nzapa, na tongaso lo sambela: “O L’Eternel, Nzapa ti mveni ti mbi Abraham, mbi hunda Mo, Mo sala si lege ti mbi aga nzoni laso, mo sala nzobe [“ndoye so ayeke be-biani”, NW] na mveni ti mbi Abraham.” (Versê 12). Tongana nyen Jéhovah ayeke fa ande ndoye ti Lo so ayeke be-biani? Wakua ni ahunda ti wara mbeni fä so ayeke mû lege na lo ti hinga maseka wali so Nzapa asoro teti Isaac (aversê 13, 14). Mbeni wali asala ye alingbi tâ gi na ye so lo hunda na Jéhovah. A yeke mo bâ mo tene maseka wali so amä sambela ti lo! (Aversê 15-20). Bê ti wakua ni adö, na lo “bâ Rebecca mingi”. Ye oko, ambeni ye nde angbâ ti tene lo hinga. Pendere maseka wali so ayeke biani mbeni fami ti Abraham? Nga, lo yeke na koli pëpe? Wakua ni ahinga pëpe; tongaso lo ‘sala tënë pëpe, me lo gi ti hinga tongana Jéhovah asala si gango ti lo aga nzoni, wala pëpe.’—Aversê 16, 21.
10 Ngoi kete na pekoni, maseka wali ni atene so lo yeke “molenge ti Bethuel, molenge ti Milca, so Milca adü lo na Nacor [ita ti Abraham].” (Genèse 11:26; 24:24). Na ngoi ni so, wakua ni abâ so Jéhovah akiri tënë na sambela ti lo. Na ngia mingi na bê, lo kuku na sese na lo tene: “Sala tënë nzoni na L’Eternel, Nzapa ti mveni ti mbi Abraham, Lo so azia pëpe ti fa nzoni [“ti fa ndoye so ayeke be-biani”, NW] na be-biani ti Lo na mveni ti mbi. Tene ti mbi, L’Eternel afa lege na mbi ti si na da ti aita ti mveni ti mbi.” (Versê 27). Na fango lege tongaso, Nzapa afa nzobe na mbage ti Abraham, maître ti wakua so.
Ndoye ti Nzapa so ayeke be-biani aga na hungo tele na abata zo
11 Na pekoni, zia e bâ tënë ti Genèse chapitre 39. Chapitre so aluti mingi na ndo Joseph, mbeni hale ti Abraham, so aita ti lo akä lo na ngbâa na Égypte. Ye oko, “L’Eternel ayeke na Joseph”. (aversê 1, 2). Même Potiphar, so ayeke zo ti Egypte na maître ti Joseph, atene so Jéhovah ayeke na Joseph. (Versê 3). Ye oko, Joseph awara mbeni ngangu tara. A bi tënë ti wataka na li ti lo, a tene lo ye ti bungbi na wali ti Potiphar, na a bi lo na da ti kanga (aversê 7-20). A yeke lani na ngoi so lo yeke na “dû ti kanga so” si “a kanga gere ti lo na yâ olombo si gere ti lo aso; a kanga lo na zingere ti wen”.—Genèse 40:15; Psaume 105:18.
12 Ye nyen asi na ngoi ti tara ti ngangu so? “L’Eternel ayeke na Joseph, Lo fa nzobe na lo”. (Versê 21a). Gi mbeni kusala ti “nzobe” oko so a sala, azi lege na ambeni ye ti ga na peko ti tele, na aye so ague juska na zingo Joseph na yâ akpale so lo wara. Jéhovah asala si Joseph “[a]ga nzoni na lê ti capitaine ti asinziri ti da ti kanga.” (Versê 21b). Tongaso, capitaine ni amû kota kungba na Joseph (versê 22). Na pekoni, Joseph atingbi na koli so na nda ni ague na lo na gbele Pharaon, mokonzi ti Égypte (Genèse 40:1-4, 9-15; 41:9-14). Na nda ni, gbia ni ayä ndo ti Joseph na nduzu si lo ga use mokonzi ti Égypte; ye so amû lege na Joseph ti sala mbeni kusala so abata azo na fini tongana kota nzala asi (Genèse 41:37-55). Apono ti Joseph ato nda ni tongana lo de na ngu 17, na a ninga teti angu so ahon 12! (Genèse 37:2, 4; 41:46). Me na yâ angu ti vundu na ti pasi so kue, Jéhovah Nzapa angbâ ti fa ndoye so ayeke be-biani na mbage ti Joseph na batango lo si ye ti ngangu ahon ndo ti lo pëpe, nga na batango lo na fini si lo sala mbeni kusala teti Nzapa.
Nzapa agbanzi tele ti lo lâ oko pëpe ti fa ndoye so ayeke be-biani
13 Fani mingi, Jéhovah afa ndoye so ayeke be-biani na mbage ti mara ti Israël. Psaume 136 atene so na lege ti nzobe ti lo, lo zi ala na gbe ti awato (aversê 10-15), lo fa lege na ala (versê 16), na lo bata ala (aversê 17-20). Nzapa afa nga ndoye so ayeke be-biani na mbage ti ambeni zo. Mbeni zo ayeke fa ndoye so ayeke be-biani na mbage ti mba ti lo na lege ti akusala so lo sala na bê kue ti hon ndo ti mbeni ye ti ngangu. Na ndo tënë ti ndoye so ayeke be-biani, mbeni buku na ndo Bible atene so a yeke mbeni kusala so abata fini ti zo wala asala si a maï; mbeni ye so zo asala ti mû maboko na mbeni zo nde so ayeke na kpale ti mosoro wala so ayeke na vundu. Mbeni wagingo nda ti ye afa lengo so tongana “ndoye so ayeke sala kusala.”
14 Atondo ti buku ti Genèse so e bâ ge afa na e so Jéhovah agbanzi tele ti lo lâ oko pëpe ti fa ndoye so ayeke be-biani na mbage ti ala so andoye lo. Lot, Abraham, na Joseph abâ gigi na yâ angoi nde nde, na zo oko oko atingbi na atara so ayeke nde na ti amba ti lo. Ala yeke lani mbilimbili-kue pëpe, me Jéhovah ayeda na ala tongana awakua ti lo, na ala yeke lani na bezoin ti mungo maboko ti Nzapa. E lingbi ti wara dengo bê tongana e hinga so Babâ ti e ti yayu so ayeke fa ndoye so ayeke be-biani na mbage ti mara ti azo tongaso.
15 Lot amû lani ambeni desizion so ayeke na lege ti ndara pëpe, na ye so aga na lo akpale (Genèse 13:12, 13; 14:11, 12). Me na mbeni mbage, lo fa na gigi alengo so alingbi na gonda. Tongana a-ange ti Nzapa use asi na Sodome, Lot ayamba ala nzoni (Genèse 19:1-3). Na nzoni bê, lo sala tënë na akogara ti lo so aye ti kamata amolenge ti lo ti wali; lo tene na ala so a ga ndulu ti futi gbata ti Sodome (Genèse 19:14). Use mbeti ti Pierre 2:7-9 afa bango ndo so Nzapa ayeke na ni na ndo Lot; e diko: “ [Jéhovah a]zi Lot zo ti mbilimbili, lo so bê ti lo aso mingi teti ye ti pitan ti azo ti sioni (teti zo ti mbilimbili so aduti na popo ti ala, lo sala sana na âme ti lo lâ na lâ tongana lo bâ na lo mä kusala ti kengo-ndia ti ala), tongaso Seigneur ahinga lege ti zi azo na yâ ye so atara ala, ala so akpe mbito ti Nzapa”. Biani, Lot ayeke lani mbeni zo ti mbilimbili, na lege so a sala na atënë ni ge afa so lo yeke lani mbeni zo so akpe mbito ti Nzapa. Legeoko tongana ti so lo sala na Lot, Nzapa ayeke fa ndoye so ayeke be-biani na mbage ti e tongana e sala kue ti ga “azo so ayeke nzoni-kue, na azo so abata tënë ti Nzapa”.—2 Pierre 3:11, 12.
16 Tondo so a sû na Genèse chapitre 24 afa tënë polele na ndo songo ti Abraham na Jéhovah. Kozo versê ni atene so “na yâ ye kue L’Eternel ahiri tënë nzoni na ndo Abraham.” Wakua ti Abraham ahiri Jéhovah “Nzapa ti mveni ti mbi Abraham”. (aversê 12, 27). Nga, disciple Jacques atene so a diko Abraham “mbilimbili” na “A di iri ti lo ndeko ti Nzapa.” (Jacques 2:21-23). A lingbi ti tene tongaso nga na ndo Joseph. Tâ songo so a yeke lani na popo ti Jéhovah na Joseph asigigi fani mingi na yâ Genèse chapitre 39 (aversê 2, 3, 21, 23). Nga, disciple Etienne atene na ndo Joseph: “Nzapa ayeke na lo”.—Kusala 7:10.
17 Ala so e bâ tënë ti ala ge, na so Nzapa afa ndoye so ayeke be-biani na mbage ti ala, ayeke lani azo so ayeke na nzoni songo na Jéhovah Nzapa; nga, na yâ alege nde nde, ala mû mbage ti ala na yâ ye so Nzapa aleke ti sala. Ala wara akpale so ala lingbi fade pëpe ti hon ndo ni na ngangu ti ala mveni. Akpale ni andu lani batango Lot na fini, batango hale ti Abraham, nga na kusala so Joseph ayeke sala. Gi Jéhovah oko si alingbi fade ti sala ye alingbi na aye so amanke azo ti mabe so, na a yeke tâ ye so lo sala biani! Lo sala tongaso na lege ti akusala ti ndoye so ayeke be-biani. Tongana e ye si Jéhovah angbâ lakue ti fa ndoye so ayeke be-biani na mbage ti e, e kue a lingbi e lë kpengba songo na lo, na e ngbâ lakue ti sala ye so lo ye.—Esdras 7:28; Psaume 18:51.
Awakua ti Nzapa awara ye ti nzoni
18 ‘Sese asisingo na nzobe ti Jéhovah’, na e yekia lengo ti Nzapa so mingi! (Psaume 119:64). A yeke na bê kue si e kiri peko ti bia ti wasungo psaume: “O, a lingbi azo asepela L’Eternel teti nzobe ti Lo, na teti kusala ti kpene ti Lo so Lo sala teti amolenge ti azo”. (Psaume 107:8, 15, 21, 31). E yeke na ngia ti bâ so Jéhovah afa “nzobe” wala ndoye ti lo so ayeke be-biani na mbage ti awakua ti lo oko oko, wala na mbage ti mbeni bungbi ti ala. Na yâ sambela, prophète Daniel asala tënë ti Jéhovah tongana “kota Nzapa na Nzapa so amû mbito mingi, Mo so Mo bata tënë ti mbele na Mo sala na lege ti nzobe [“ndoye so ayeke be-biani”, NW] na ala so andoye Mo na abata komandema ti Mo”. (Daniel 9:4). Gbia David asambela: “Zia nzobe ti mo [“ndoye ti mo so ayeke be-biani”, NW] angbâ na ndo ala so ahinga Mo”. (Psaume 36:11). So tâ bê ti kiri singila si e yeke na ni teti so Jéhovah afa ndoye so ayeke be-biani na mbage ti awakua ti lo!—1 aGbia 8:23; 1 Chronique 17:13.
19 Biani, teti so e yeke azo ti Jéhovah, e wara aye ti nzoni mingi! Nde na aye ti nzoni so e wara na lege ti ndoye so Nzapa afa na mbage ti azo kue, e wara adeba nzoni nde nde so aga na lege ti ndoye so ayeke be-biani, so Babâ ti e ti yayu afa (Jean 3:16). A yeke mbilimbili na ngoi ti kpale si e yeke wara nzoni na lege ti kota lengo ti Jéhovah so (Psaume 36:8). Me tongana nyen e lingbi ti mû tapande ti Jéhovah Nzapa ti fa ndoye so ayeke be-biani? E oko oko kue e yeke fa na gigi kpengba lengo so? Fade e yeke sala lisoro na ndo ahundango tënë so, nga na ambeni nde so ague legeoko na ni na yâ article ti peko.
Mo dabe mo na ni?
• Ye nyen e manda na ndo tënë ti Hébreu so a sû pekoni na “ndoye so ayeke be-biani”?
• Na lege wa tënë ti yanga ti Hébreu so a sû pekoni na “ndoye so ayeke be-biani” ayeke nde na ndoye nga na be-biani?
• Na yâ aye wa Jéhovah afa ndoye so ayeke be-biani na mbage ti Lot, Abraham, na Joseph?
• Beku wa e lingbi ti duti na ni tongana e bi bê na alege nde nde so giriri Jéhovah afa na ndoye so ayeke be-biani?
[Ahundango Tene ti Manda na Ye]
1. Tënë ti yanga ti Hébreu so a sû pekoni na “nzobe” asigigi ti fani oko ni na yâ versê wa ti Bible? Ahundango tënë wa e yeke bâ ande na ndo lengo so?
2. Ngbanga ti nyen a yeke tâ ngangu mingi ti sû peko ti tënë ti yanga ti Hébreu so a fa pekoni ge na tënë “nzobe”? Nga, tâ lege ti sû nda ni ayeke peut-être so wa?
3. Na lege wa tënë ti Hébreu so a sû pekoni na “ndoye so ayeke be-biani” ayeke nde na ndoye?
4. Kangbi wa ayeke na popo ti tënë ti yanga ti Hébreu so a sû pekoni na “ndoye so ayeke be-biani”, na lengo ti “be-biani”?
5. (a) Aye wa Mbeti ti Nzapa afa na ndo ndoye ti Nzapa so ayeke be-biani? (b) Aye wa e yeke manda ande na ndo alege so Jéhovah afa na ndoye ti lo so ayeke be-biani?
6, 7. (a) Tongana nyen Jéhovah afa na mbage ti Lot ndoye so ayeke be-biani? (b) Na ngoi wa Lot asala tënë na ndo ndoye ti Jéhovah so ayeke be-biani?
8, 9. (a) Abraham atokua lani wakua ti lo ti sala nyen? (b) Ngbanga ti nyen wakua ni asambela na Jéhovah ti fa ndoye ti lo so ayeke be-biani? Ye nyen asi tongana lo ngbâ ti sambela?
10. Ngbanga ti nyen wakua ti Abraham atene so Jéhovah afa ndoye so ayeke be-biani na mbage ti maître ti lo?
11, 12. (a) Na yâ atara wa Joseph abâ ndoye ti Jéhovah so ayeke be-biani? (b) Tongana nyen Nzapa afa ndoye so ayeke be-biani na mbage ti Joseph?
13. (a) Tongana ti so Psaume 136 afa ni, na yâ alege wa Jéhovah afa ndoye so ayeke be-biani? (b) Ndoye so ayeke be-biani so a sala tënë ni ge aye ti tene nyen biani?
14, 15. Ngbanga ti nyen e lingbi ti tene biani so Lot ayeke lani mbeni wakua so Nzapa ayeda na lo?
16. Fa tongana nyen Bible asala nzoni tënë ti Abraham na ti Joseph.
17. Ye nyen e lingbi ti manda na ndo atapande ti Lot, Abraham, na Joseph?
18. Ye wa aversê ti Bible nde nde afa na ndo ndoye ti Jéhovah so ayeke be-biani?
19. Fade e yeke bâ atënë wa na yâ article ti peko?
[Foto na lembeti 13]
Mo hinga tongana nyen Nzapa afa ndoye so ayeke be-biani na mbage ti Lot?
[Afoto na lembeti 15]
Na yâ ndoye ti lo so ayeke be-biani, Jéhovah afa lege na wakua ti Abraham
[Afoto na lembeti 16]
Jéhovah afa ndoye so ayeke be-biani na lege so lo bata Joseph