Jéhovah abungbi azo ti lo so ayeke na ngia

“I bungbi azo kue, akoli, awali, amolenge, na awande so ayeke na kodoro ti i.”​—DEUT. 31:12.

KIRINGO TËNË NI AYEKE SO WA?

Atapande wa afa so akota bungbi ayeke lakue kota ye na yâ ti mbaï ti azo ti Jéhovah?

Asacrifice wa azo ti Israël mingi ayeke sara lani ti gue na amatanga na Jérusalem?

Ngbanga ti nyen a yeke nzoni mo manke mbeni kota bungbi pëpe?

1, 2. Nyen la e yeke bâ ande na ndo ti akota bungbi na yâ ti article so?

TETI angu mingi, aTémoin ti Jéhovah ayeke bungbi oko na ngoi ti a-assemblée internationale nga na akota bungbi ti district. Mingi ti e ague na akota bungbi so awe, peut-être ambeni ague na akota bungbi so teti angu mingi.

² A sara angu saki mingi awe, azo ti Nzapa nga kue ayeke sara lani akota bungbi. E yeke bâ ambeni ye na ndo ti akota bungbi so azo ti Nzapa asara ândö so a sara tënë ni na yâ ti Bible nga e yeke bâ tongana nyen la a kpa tere na akota bungbi ti ngoi ti e. E yeke bâ nga ndani so a yeke nzoni ti tene e gue na akota bungbi.​—Ps. 44:2; aRom. 15:4.

AKOTA BUNGBI TI ÂNDÖ NGA NA TI NGOI TI E SO APIKA BÊ

3. (a) Nyen la asi na ngoi ti kozo kota bungbi ti azo ti Jéhovah so a sara tënë ni na yâ ti Bible? (b) Na lege wa a yeke iri azo ti Israël ti bungbi ndo oko?

³ Kota bungbi so a sara lani na gbe ti Hoto ti Sinaï la ayeke kozo kota bungbi so Bible asara tënë ni so abungbi azo ti Nzapa mingi ti tene ala wara fango ye so alondo na Jéhovah. A yeke lani mbeni ngoi so ayeke nde na yâ ti mbaï ti tâ vorongo. Jéhovah afa ngangu ti lo na azo ti Israël na ngoi so lo mû na ala Ndia ti lo. A yeke lani mbeni lango so ala girisa ni pëpe. (Ex. 19:2-9, 16-19; diko Exode 20:18; Deutéronome 4:9, 10.) Na lango ni so songo ti azo ti Israël na Nzapa achangé. Kete na peko ti kota bungbi so a sara na Hoto ti Sinaï so, Jéhovah afa na Moïse tongana nyen ti bungbi azo ni. Lo mû yanga na Moïse ti leke atrompette ti argent use so a yeke huru ni ti iri “azo ni kue” ti bungbi “na yanga ti Tente ti Bungbi.” (Nom. 10:1-4). Tara ti bâ nzerengo tere ti azo na angoi ni so!

4, 5. Ngbanga ti nyen akota bungbi so Moïse na Josué asara lani ayeke kota ye mingi?

⁴ Na ngoi so angu 40 so azo ti Israël asara na yando ague ti hunzi, Moïse abungbi amba ti lo azo ti Israël. A yeke lani mbeni kota ngoi na yâ ti mbaï ti fini mara ni. Na yâ ti kete ngoi ala yeke lï na Sese ti Zendo. A yeke lani nzoni ngoi ti tene Moïse adabe ti aita ti lo na ndo ti aye kue so Jéhovah asara awe ndali ti ala nga na aye kue so lo ngbâ ti sara teti ala.​—Deut. 29:1-15; 30:15-20; 31:30.

⁵ A yeke peut-être lani na ngoi ti bungbi so la Moïse atene na azo ni so mbeni kota bungbi so ayeke nde ayeke duti ande dä lakue. Lakue na hunzingo ti ngu mbasambala, na ngoi ti Matanga ti Akpangba, a lingbi akoli, awali, amolenge nga na awande so asara kodoro na Israël abungbi na ndo so Jéhovah asoro ‘si ala mä tënë, ala manda, ala kpe mbeto ti Jéhovah, na ala bata na ala sara na lege ti tënë kue ti Ndia.’ (Diko Deutéronome 31:1, 10-12.) A yeke polele so Jéhovah aye lani ti tene azo ti lo abungbi lakue ti manda ye na ndo ti acommandement ti lo nga na ye so lo leke ti sara. Na ngoi so azo ti Israël amû Sese ti Zendo kue, amara so ayeke apaïen la angoro ala kue na Josué abungbi azo ti Israël kue ti kpengba ala si ala ngbâ be-ta-zo na Jéhovah. Na lango ni so, azo ni amû mbeni zendo ti sara na Nzapa.​—Jos. 23:1, 2; 24:1, 15, 21-24.

6, 7. Akota bungbi wa so apika bê a sara na yâ ti angoi so ahon?

⁶ Na ngoi ti e, a yeke wara nga akota bungbi so apika bê mingi. Na ngoi ti akota bungbi ni, a yeke fa achangement so andu lege so a yeke sara na aye na yâ ti bungbi nga na lege so e gbu na nda ti ambeni versê (aProv. 4:18). Na peko ti Kozo Bira so Amû Sese Kue, na ngu 1919, aWamandango Bible asara kozo kota bungbi ti ala so azo aga dä mingi. A sara ni lani na Cedar Point, Ohio, États-Unis, na azo 7000 la aga. Na ngoi ti kota bungbi so, a tene na azo ti Nzapa ti sara ngangu ti fa tënë na yâ ti dunia kue. Na ngu 1922 na Cedar Point, na ngoi ti kota bungbi so asara lango gumbaya, Joseph F. Rutherford amû mbeni kpengba diskur na lo wa azo so ayeke mä lo ti ngbâ ti fa tënë na ndo kue juska a futi Babylone, Ngangu gbata. Lo tene: ‘A lingbi dunia ahinga so Jéhovah ayeke Nzapa na Jésus Christ ayeke Gbia ti agbia na Seigneur ti aseigneur. Laso ayeke lango ti alango kue. Ala bâ nzoni, Gbia ni akomande! Ala yeke awatokua ti lo. Tongaso ala fa, ala fa, ala fa tënë ti Gbia ni na Royaume ti lo.’ Ye ti pekoni ayeke so, azo so aga na kota bungbi ni nga na azo ti Nzapa kue so ayeke na yâ ti dunia ato nda ti fa tënë na nzara ni.

⁷ Na ngu 1931, na kota bungbi so a sara na Columbus, Ohio, aWamandango Bible ayeke na ngia ti tene iri ti ala aga aTémoin ti Jéhovah. Na pekoni na ngu 1935, na gbata ti Washington, Ita Rutherford afa azo wa la ayeke “azo mingi mingi,” so mbeti ti Apocalypse atene ala “yeke luti na dawa ti trône ni nga na dawa ti Molenge ti ngasangbaga”. (Apoc. 7:9-17). Na ngu 1942, na ngoi ti Use Bira so Amû Sese Kue, Nathan H. Knorr amû mbeni pendere diskur so mama-tene ni ayeke: “Siriri: A lingbi ti ninga?” Lo fa ye so “bengba nyama ti ngonda” so a sara tënë ti lo na Apocalypse chapitre 17 aduti fä ni nga lo fa so aye mingi angbâ ti tene a sara na fango tënë na peko ti bira.

8, 9. Ngbanga ti nyen ambeni kota bungbi ayeke biani angoi ti dengo bê teti azo ti Nzapa?

⁸ Na ngu 1946 na ngoi ti kota bungbi “Amara so ayeke na ngia”, Ita Knorr amû mbeni pendere diskur so mama-tene ni ayeke “Tënë ti lekengo ada nga na konongo yâ ni.” Mbeni ita so aduti lani na ndo ti estrade na ngoi ti diskur ni asara tënë ti sarango ye ti azo na ngoi ti diskur ni. Lo tene so na ngoi so Ita Knorr asara tënë na ndo ti aplan ti konongo yâ ti ada ti Béthel ti Brooklyn nga na ndokua ti petengo ambeti, azo ni apika maboko aninga. Même mbeni zo so aduti ayo alingbi ti hinga so tere ti azo kue anzere. Na assemblée internationale so a sara na New York City na ngu 1950, azo so aga lani ayeke na ngia ti wara Mbeti ti Nzapa ti fini dunia: Matthieu—Apocalypse na Anglais, kozo mbage ti Bible ti ngoi ti e so a kiri na iri ti Nzapa na ando so a yeke dä kozo na yâ ti Mbeti ti Nzapa.​—Jér. 16:21, FD.

⁹ A sara akota bungbi na yâ ti ambeni kodoro so a sara ye ti ngangu na aTémoin ti Jéhovah wala so a mû lege na ala pëpe ti fa tënë teti mbeni ngoi. Akota bungbi so ayeke biani angoi ti dengo bê teti azo so ague. Na tapande, Adolf Hitler atene so lo yeke hunzi aTémoin ti Jéhovah na Allemagne. Me na ngu 1955 na Nuremberg, aTémoin 107 000 asara kota bungbi na ndo so Hitler na azo so amû peko ti lo ayeke bungbi lani dä. Ngu ti lê ti mingi ti azo so aga asigigi ndali ti so ala yeke na ngia. Na ngu 1989, na akota bungbi ota so a sara na Pologne so mama-tene ni ayeke “Batango tënë ti Nzapa”, wungo ti aita so alondo na akodoro nde nde aga na akota bungbi so ayeke 166 518. Mingi ti ala alondo na angbene kodoro ti Union Soviétique nga na Tchécoslovaquie nga na ambeni kodoro ti Poto ti Tö. Ti ambeni, a yeke lani kozo ti tene ala gue na mbeni bungbi so wungo ti azo ti Nzapa ahon 15 wala 20 la. Tara nga ti bâ ngia ti azo na ngu 1993 na Assemblée Internationale “Fango ye ti Nzapa” so a sara na Kiev, Ukraine, so na ngoi ni azo 7 402 awara batême. A yeke kozoni na yâ ti mbaï ti aTémoin ti Jéhovah ti tene wungo ti azo tongaso awara batême na lango oko la.​—És. 60:22; Ag. 2:7.

10. Akota bungbi wa mo dabe ti mo na ni mingi? Ngbanga ti nyen?

¹⁰ Peut-être mo ngbâ ti dabe ti mo na ambeni kota bungbi ti district wala a-assemblée internationale. Mo dabe ti mo na kozo kota bungbi ti district so mo gue dä wala peut-être na mbeni so mo wara batême dä? Akota bungbi so ayeke kota ye mingi ndali ti mo na lege ti yingo. Ngbâ ti dabe ti mo na apendere ye so.​—Ps. 42:5.

AKOTA BUNGBI SO A YEKE SARA NI LAKUE

11. Amatanga wa Jéhovah ahunda na azo ti Israël ti gue dä ngu oko oko?

¹¹ Jéhovah ahunda na azo ti Israël ti bungbi na Jérusalem ndali ti amatanga ota so a yeke sara ni ngu oko oko. A yeke Matanga ti Amapa so a sara na mama ni pëpe, Matanga ti Ayenga (so na pekoni a iri ni Pentecôte) nga na Matanga ti Akpangba. Jéhovah amû yanga na azo ti Israël, lo tene: “A lingbi akoli ti mo kue asi na gbele Seigneur L’Éternel lege ota na yâ ngu oko.” (Ex. 23:14-17). Akoli mingi ahinga nene ti amatanga so na lege ti yingo, ni la ala yeke gue na azo ti sewa ti ala kue.​—1 Sam. 1:1-7; Luc 2:41, 42.

12, 13. Nyen la a lingbi azo ti Israël mingi asara ti gue na amatanga so a yeke sara ngu oko oko? Ngbanga ti nyen ye so ayeke nzoni tapande teti e?

¹² Gbu li na ndo ti ye so a lingbi mbeni sewa na Israël asara ti sara voyage so. Na tapande, Joseph na Marie ayeke londo na Nazareth ala yeke tambela akilomètre 100 si ala si na Jérusalem. Mo pensé so mo yeke sara ngoi oke na lege ti sara mara ti voyage so tongana mo na akete molenge la ague na gere? Tongana e diko ye na ndo ti guengo ti Jésus na Jérusalem na ngoi so lo de maseka, e yeke bâ so na ambeni ngoi afami na akamarade la ayeke bungbi oko ti sara voyage. Tara ti bâ aye so a lingbi ala sara na ngoi ti voyage ni, ala yeke tö kobe oko nga ala yeke mû maboko na zo kue ti wara mbeni ndo ti lango na yâ ti ando so ala hinga nga ni nzoni ape. So babâ na mama ti Jésus amû liberté kete na lo, so lo yeke gi na ngu 12 lani, afa so kpale ayeke na lege ape. Bâ tongana nyen zo alingbi ti girisa amatanga so pëpe, mingi ni amolenge.​—Luc 2:44-46.

¹³ Na pekoni so azo ti Israël akangbi na yâ ti akodoro nde nde, azo so ayeke gue lani na amatanga ni so alondo na yâ ti gbâ ti akodoro. Na Pentecôte ti ngu 33, aJuif na ambeni zo so ayeke voro Jéhovah afa so ala bâ na nene ni amatanga so na lege so ala londo na ando tongana Italie, Libye, Crète, Asie Mineure nga na Mésopotamie ti gue na Jérusalem.​—Kus. 2:5-11; 20:16.

14. Na ngoi so azo ti Israël ague na amatanga so a yeke sara ni ngu oko oko, bê ti ala ayeke tongana nyen?

¹⁴ Ti azo ti Israël so ayeke be-ta-zo, ye so ayeke lani kota mingi nga so anzere na yâ ti avoyage so ayeke ti voro Jéhovah legeoko na ambeni zo saki na saki so andoye nga lo. Ye so ayeke sara nyen na ndo ti azo so ague? Kiringo tënë ni ayeke na yâ ti tënë so Jéhovah atene na azo ti lo na ndo ti Matanga ti Akpangba, lo tene: “Mo duti na ngia na matanga ti mo, mo na molenge ti mo ti koli, na molenge ti mo ti wali, na ngbâa ti mo ti koli, na ngbâa ti mo ti wali, na zo ti mara ti Lévi, na wande, na amolenge so babâ ti ala ayeke pëpe, na awomua so ayeke na kodoro ti mo. Na yâ lâ mbasambala so, a lingbi mo bata fête so teti L’Éternel Nzapa ti mo na ndo so L’Éternel akamata ti zia iri ti Lo dä, teti fade L’Éternel Nzapa ti mo airi tënë nzoni na ndo mo na le-kobe ti yaka ti mo kue na kusala ti maboko ti mo kue, si mo duti na tâ ngia mingi.”​—Deut. 16:14, 15; diko Matthieu 5:3.

NGBANGA TI NYEN E BÂ NA NENE NI AKOTA BUNGBI TI E TI LASO?

15, 16. Asacrifice wa la a lingbi mo sara ti gue na akota bungbi? Ngbanga ti nyen mo yeke na ngia ti sara asacrifice so?

¹⁵ Amatanga so a yeke sara lani na Jérusalem ayeke anzoni tapande teti azo ti Nzapa laso. Na yâ ti aye mingi, akota bungbi ti e akpa tere na ati ândö. Tongana ti awakua ti Nzapa ti giriri, mingi ti e ayeke sara asacrifice ti gue na akota bungbi. Me e yeke na ngia ti sara asacrifice so ndali ti so e hinga so e yeke wara aye ti nzoni na lege ti akota bungbi so. Akota bungbi angbâ lakue kota ye na yâ ti aye so e yeke sara ti voro na Nzapa. Na ngoi ti akota bungbi, a yeke mû na e asango nga a yeke zi nda ti aye so e yeke na bezoin ni ti ngbâ ti bata nzoni songo na Nzapa. Akota bungbi ayeke pusu e ti sara ye alingbi na aye so e manda nga a yeke mû maboko na e ti kpe akpale. Akota bungbi ayeke wa nga e ti kpe aye so ayeke sara si e gi bê ti e na a yeke pusu e ti zia na kozo ndo na yâ ti fini ti e aye so ayeke sara si e duti na ngia.​—Ps. 122:1-4.

¹⁶ Azo so ague na akota bungbi ayeke lakue na ngia. Mbeni tondo so asara na ndo ti mbeni kota bungbi so a sara na ngu 1946 atene so a nzere lani mingi ti bâ aTémoin saki mingi so ayeke na ngia aduti ndo oko. Mbeni bungbi ayeke pika mozoko nga ambeni zo ayeke he apendere bia ti gonda na Jéhovah. Tongana mo mä abia ni so atoto legeoko na mozoko, a yeke tâ mbeni ye so akiri anzere mingi. Tondo ni akiri atene so azo mingi amû tere ti ala wani ti sara kua na andokua nde nde. Ala yeke na ngia ti sara kua ndali ti aita ti ala. Mo nga kue tere ti mo anzere tongaso na ngoi ti akota bungbi ti district wala a-assemblée internationale?​—Ps. 110:3; És. 42:10-12.

17. Nyen la achangé na yâ ti fason so a leke na akota bungbi ândö?

¹⁷ Ambeni ye achangé na yâ ti fason so a leke na akota bungbi ândö. Na tapande, ambeni wakua ti Nzapa adabe ti ala na ngoi so akota bungbi ayeke ninga lani lango miombe. A yeke sara bungbi ni na ndapre, na peko ti midi nga na lakui. Fango tënë ayeke lakue na yâ ti kapa ni. Na ambeni ngoi kota bungbi ni ayeke to nda ni na ngbonga gumbaya ti ndapre na ayeke hunzi na ngbonga gumbaya ti bï. Avolontaire ayeke sara kua ngangu teti angbonga mingi ti tö café, ti tö kobe nga na mbeni ye ti tengo ni na lakui teti azo kue. Ti laso, akota bungbi ayeke ninga tongana ti ândö ape. Nga, teti so zo oko oko la ayeke tö kobe ti lo wani si aga na ni na kota bungbi ni, a sara si mingi ti aita ayeke dengi mê nzoni na kapa ni.

18, 19. Ambage wa ti akota bungbi mo yeke ku ka ni kungo? Ngbanga ti nyen?

¹⁸ Ambeni ye ayeke na yâ ti kapa ti akota bungbi ti e so lakue e yeke ku ka ni kungo. Na tapande, e yeke wara ‘kobe na ngoi ni so alingbi’ na lege ti adiskur na afini mbeti so ayeke mû maboko na e ti kiri ti gbu nda ti aprophétie na afango ye ti Bible nzoni mingi (Mat. 24:45). E lingbi ti sara kua na mingi ti ambeti so ti mû maboko na azo ti hinga atâ tënë ti Bible. Adrame so aluti na ndo ti Bible ayeke mû maboko na e kue, amaseka na akangba, ti bâ si nzoni bibe la apusu e ti sara na Jéhovah nga ti kpe asioni bibe ti dunia. Diskur ti batême nga kue ayeke mû maboko na e kue ti pensé na ndo ti aye so ayeke kota mingi na yâ ti fini ti e. E yeke nga na ngia ti bâ azo so ayeke mû batême ti fa so ala mû tere ti ala na Jéhovah awe.

¹⁹ A sara angu saki mingi awe la akota bungbi ayeke mbeni mbage ti tâ vorongo. Akota bungbi ayeke mû maboko na e ti duti na ngia nga ti ngbâ be-ta-zo na Jéhovah na yâ ti angoi ti ngangu nga awa e ti sara aye mingi na yâ ti kua ti Nzapa. A mû nga lege na e ti wara afini kamarade nga ti bâ biani so e yeke na yâ ti sewa ti aita so ayeke na ndo ti sese kue. Akota bungbi ayeke mbeni kpengba ye so na lege ni Jéhovah ayeke iri tënë nzoni na ndo ti azo ti lo nga lo yeke bâ lege ti ala. E kue e ye ti leke tere ti e tongaso si e gue na e bâ nzoni na lege ti akapa kue ti akota bungbi oko oko kue.​—aProv. 10:22.

[Foto na lembeti 30]

Assemblée internationale na ngu 1950, New York City

[Foto na lembeti 32]

Mozambique

[Foto na lembeti 32]

Corée ti mbongo