Ngande wakoka ambutshi w’apami ntshikala suke suke l’anawɔ w’apami?

“IPA lande na keyayɛ awui efula nganɛ?” Onde ɔnayɛ la pami atakokaka dimbola dia ngasɔ la shashimoya? Tena dimɔ, ondo wɛ tongaka l’ofunu lo woho weyɛ papa. Koko, naka ɔnayɛ la pami ambokokaka dimbola dia ngasɔ, l’ɔtɛ wakandɛnyi ɛlɔlɔ wakandakondja oma lo dako dia lomba diakayawosha, kete wɛ aki mɛtɛ l’ɔngɛnɔngɛnɔ.a—Tukedi 23:15, 24.

L’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi efula, onde ɔnayɛ la pami êke la lowando le yɛ oko wakinde la lɔ ntondo? Kana, onde mɛnamaka dia etena katandole lowando ndo kɛnɛmɔ kakoshande takitakitaka? Ngande wakokayɛ ntshikala suke suke la ndɛ etena katandole dia nkoma opalanga? Ntondotondo, nyɛsɔ tɔsɛdingole ekakatanu ɛmɔ wahomana l’ambutshi w’apami.

Ekakatanu esato waleka mpomana l’ambutshi w’apami

1. KEMA L’ETENA: Lo wedja efula, waa papa kambaka efula dia nkondja kɛnɛ ka nsɛnya nkumbo yawɔ. Mbala efula, elimu awɔ mbalɔmbaka dia mangana la nkumbo wenya efula lo lushi. L’ahole amɔ, vɔ mbetshaka wenya yema tshitshɛ l’anawɔ. Ɛnyɛlɔ, eyangelo ɛmɔ weke kasalema la France wakɛnya dia waa papa mongaka kâmɛ l’anawɔ paka l’ɛse ka minitɛ 12 lo lushi dia mbakokɛ.

OHOKANYIYA YEMA: Wenya engana wetshayɛ kâmɛ l’ɔnayɛ la pami? L’ɔkɔngɔ wa lomingu ɔtɔi kana mingu hiende, lande na kahayafunde lofulo la wenya lasawolayɛ kâmɛ l’anayɛ lushi tshɛ? Wɛ ayamba dia mɛna kɛnɛ kayoyɛna.

2. HASHA ƐNYƐLƆ KA DIMƐNA: Apami amɔ waketshaka paka wenya yema tshitshɛ vɔ la washɛwɔ. Jean-Marie, ladjasɛ la France mbutaka ate: “Dimi kosawolaka la papa.” Dui sɔ diakonge la shɛngiya yakɔna le nde? Nde mbutaka ate: “Dui sɔ diakote ekakatanu wakimi kɔfɔnyaka. Ɛnyɛlɔ, lakayongaka l’okakatanu dia nsawola dimɛna l’anami w’apami.” Lo wedi okina, apami mbeyaka ambutshi awɔ dimɛna, koko diɔtɔnganelo dia l’asa papa l’ɔnande la pami ndanaka. Philippe lele l’ɛnɔnyi 43 mbutaka ate: “Aki wolo le papa dia nde nkɛnɛmɔla ngandji kakandambokaka. Diakɔ diele lakahombe nsala la wolo dia mboka ɔnami la pami ngandji.”

OHOKANYIYA YEMA: Onde wɛ fɔnyaka dia diɔtɔnganelo diaki lam’asayɛ la papa kayɛ diekɔ la shɛngiya lo woho wasalɛyɛ ɔnayɛ la pami akambo? Onde wɛ nembetɛka dia wɛ ekɔ lo ndjela ɛnyɛlɔ k’ɔlɔlɔ kana ka kɔlɔ kaki papa kayɛ? Ngande wakokayɛ mbeya dui sɔ?

3. HANYOSHA ALAKO WELE LA WƐDIMO: L’ahole amɔ, anto mɔnyɔlaka ɔkɛndɛ wele la waa papa lo wodielo w’ana. Luca lakodiama lo wodja ɔmɔ wa l’Erɔpɛ wa l’owɛstɛ mbutaka ate: “Lɛnɛ akamole anto mbɔsaka dia wamato mbahomba nkokɛ ana.” L’ahole akina, ambutshi w’apami keketshamaka dia mbisha anawɔ alanya wa wolo koko l’ahole akina hawâkeketsha. Ɛnyɛlɔ, George lakodiama lo wodja ɔmɔ wa l’Afrikɛ mbutaka ate: “Lɛnɛ akamole, waa papa hawɔkɛnya l’anawɔ w’apami nɛ dia vɔ mbokaka wɔma ɔnɛ dui sɔ diayokitshakitsha lowandji lawɔ. Ɔnkɔnɛ, dimi mbokaka wolo mɛngɔla l’ɔnami la pami.”

OHOKANYIYA YEMA: Lo ngelo kanyu, ɔkɛndɛ akɔna wahomba monga l’ambutshi w’apami? Onde vɔ mbetshamaka dia mbɔsa ɔnɛ wamato mbele l’ɔkɛndɛ wa mbodia ana? Onde ambutshi w’apami keketshamaka dia mboka anawɔ w’apami ngandji kana onde anto efula wa lo ngelo kanyu mbɔsaka dia vɔ hawokoke nsala dui sɔ?

Naka wɛ ekɔ papa kadiɛnɛ l’okakatanu ɔmɔ kana ɛmɔ l’atei wa wɛsɔ, ngande wakokɛ mbakandola? Tende alako wayela anɛ.

Ntatɛ etena kêke ɔnayɛ la pami dikɛnda

Mɛnamaka di’ana w’apami mbotɔka la nsaki ka mbokoya washɛwɔ. Ɔnkɔnɛ, etena keke ɔnayɛ la pami dikɛnda, nkamba dimɛna la nsaki kɛsɔ. Ngande wakokayɛ nsala dui sɔ? Ndo etena kakɔna kakokayɛ mongaka kâmɛ la nde?

Naka kokaka, kambaka kâmɛ l’ɔnayɛ la pami elimu ayɛ wa lushi la lushi. Ɛnyɛlɔ, naka wɛ ekɔ lo nsala elimu wa la ngelo, lɔmbande dia nde kokimanyiya. Shande lɔɔmbɔ kana lopawo. Aha la tâmu nde ayɔngɛnangɛna dia nkamba suke la yɛ wɛ lele ɛnyɛlɔ kande, mbuta ate papa kande! Olimu ndjoshilaka yema l’ɔkɔngɔ; koko wɛ ayokeketsha dimama diele lam’asanyu ndo wɛ ayowetsha woho wa nde kambaka olimu l’etete. Lo nshi y’edjedja, Bible kakakeketsha waa papa dia kambaka kâmɛ l’anawɔ elimu awɔ wa lushi la lushi ndo kambaka la waaso asɔ dia sawolaka la wɔ ndo mbaetshaka. (Euhwelu k’Elembe 6:6-9) Alako asɔ wekɔ ohomba polo ndo ɛlɔ.

Lâdiko dia nkamba olimu kâmɛ l’ɔnayɛ, yatshungwɛ etena ka kɛnyaka kâmɛ la nde. Tɔkɛnyɔ hakosha tsho diaaso dia nyu monga kâmɛ. Eyangelo mɛnyaka di’etena kakɛnya waa papa vɔ l’anawɔ w’apami, vɔ mbakeketshaka dia monga ana w’eshika ndo wele la dihonga.

Woho wakɛnya papa l’ɔnande la pami kimanyiyaka nto l’akambo akina w’ohomba. Michel Fize, onyangiyangi ɔmɔ akate ate: “Kɛnya kâmɛ mbakimanyiya papa dia nsawola dimɛna nde l’ɔnande la pami.” Etena kakɛnyawɔ, papa kokaka mɛnya ngandji kokande ɔnande la pami oma l’ɛtɛkɛta ndo l’etsha ande. Lo nsala ngasɔ, nde mbetshaka ɔnande woho wahombande nde lawɔ mbôka ngandji. André, papa kɛmɔ kadjasɛ lo wodja w’Allemagne mbutaka ate: “Etena kaki ɔnami la pami dikɛnda, takakɛnyaka kâmɛ mbala la mbala. Lakôkumbatɛka ndo nde akeke woho wa nde lawɔ mbokami ngandji.”

Wonya wa ndala ekɔ nto diaaso dikina diakoka papa nkeketsha dimama dia ngandji diele lam’asande l’ɔnande la pami. Adiɛkande ɛkɔndɔ ndo hokamɛ woho wɛnyande ɔngɛnɔngɛnɔ wele la nde ndo akambo wayakiyanyande. Naka wɛ nsala ngasɔ, kete wɛ ayowokimanyiya dia nde ntetemala sawolaka la yɛ polo etena kayondokoma opalanga.

Nyotetemale mbesa eyango wâmɛ

Ana amɔ wele l’ɛnɔnyi dikumi l’ɛmɔ koka monga la wendjudi lo welo wadja washɛwɔ dia nsawola la wɔ. Naka mɛnamaka dia ɔnayɛ la pami halange wɛ mbombola awui, totake esadi eto ɔnɛ nde halange nyu nsawola kânga dui ɔtɔi. Nde koka mbetawɔ kodihwɛ otema naka wɛ mbɔtɔnganyiya sawo l’awui wele la nde.

Jacques, papa kɛmɔ kadjasɛ la France, akɛnyi dia lo tena dimɔ aki wolo dia nde nsawola la Jérôme y’ɔnande. Koko, lo dihole dia ntshutshuya ɔnande la wolo dia vɔ nsawola, nde akɔtɔnganyiyaka sawo l’awui waki l’ɔnande, lo nkɛnya la nde ponde. Jacques mbutaka ate: “L’ɔkɔngɔ wa sho sotshasotsha demba kâmɛ, takadjasɛka l’adiyo ndo takomuyaka yema. Mbala efula ɔnami la pami akandihwɛka otema. Dimi fɔnyaka dia woho wakiso paka dimi la nde ato l’etena kɛsɔ mbakakimanyiya dia dimama dia wolo monga lam’asaso.”

Ko kayotota naka ɔnayɛ halange sotshasotsha demba? André mbohɔka l’ɔlɔ w’efula wenya wakandetshaka kâmɛ l’ɔnande la pami dia menda tɔɔtɔ. Nde mbutaka ate: “Takadjasɛka lo kɔsa ka tefutefu l’andja l’otsho lo hiɛlɛlɛ ya tshitshi. Oma lâsɔ, takayananolaka l’ɔlɔ tshɛ, takasɛdingolaka tɔɔtɔ l’olongo tokime akɔhɔ w’eloko l’anya. Takasawolaka awui wendana la Ɔnɛ lakatonge tɔɔtɔ ndo akambo wendana l’onto ndamɛ. Takasawolaka suke l’akambo tshɛ.”—Isaya 40:25, 26.

Kayotota naka wɛ halange nsala awui amɔ wangɛnangɛna ɔnayɛ? Lo tena dia ngasɔ, wɛ koka mbetawɔ mbetsha wenya ayɛ lo nsala awui wahakɔngɛnyangɛnya. (Filipi 2:4) Ian, ladjasɛ l’Afrique du Sud mbutaka ate: “Lakayashaka efula lo tokɛnyɔ, koko ɔnami Vaughan kondjashaka lɔkɔ. Nde akalangaka aviyɔ kana ɔrdinatɛrɛ. Ɔnkɔnɛ, lakayasha l’akambo asɔ, lakatshɔka la nde dia towɛnya aviyɔ ndo lakakɛnyaka la nde tɔkɛnyɔ tɔmɔtshi ta l’ɔrdinatɛrɛ tendana l’aviyɔ. Dimi mɛnaka dia woho wakatetshaka wenya kâmɛ l’akambo asɔ mbakayokonyaka dia Vaughan mbutɛmi awui hwe hwe.”

Kimanyiyande diaha nde mɔnyɔla akoka wele la nde

“Ipa enda, ipa ohenda!” Onde ɔnayɛ la pami la dikɛnda atakotɛka ngasɔ etena kambondosala dui dimɔ di’oyoyo? Naka kakianɛ nde aya l’ɛnɔnyi dikumi l’ɛmɔ, onde nde nyangaka dia wɛ mɛnya lo sɛkɛ ɔnɛ wɛ ambɔngɛnangɛna kɛnɛ kosadinde? Ondo bu. Koko lo mɛtɛ, etena katandole dia nkoma opalanga wele la wɛdimo, nde ekɔ l’ohomba wa wɛ ngɛnangɛna kɛnɛ kasalande.

Tênde ɛnyɛlɔ kakatotshikɛ Jehowa Nzambi ndamɛ lo woho wakandasalɛka ɔnande akambo. Etena kaki Yeso suke la nkoma l’etenyi k’ohomba efula ka lɔsɛnɔ lande la lanɛ la nkɛtɛ, Nzambi akɛnya ngandji kakandawokaka lo sɛkɛ lo mbuta ate: “On’ami la ngandji one, ndi atongenyangenyaka ololo.” (Mateu 3:17; 5:48) Lo mɛtɛ, wɛ pombaka mpokola ndo mbetsha ɔnayɛ la pami. (Efeso 6: 4) Ko onde wɛ nyangaka waaso wa mɛnya lowando layɛ l’akambo w’ɔlɔlɔ wata ndo wasala ɔnayɛ?

Apami amɔ mɛnaka wolo dia vɔ mɛnya woho wetawɔwɔ ndo walangawɔ anawɔ. Ondo wakodiama lo nkumbo yele ambutshi awɔ wakatɔtɔmiyaka paka munga yawɔ lo dihole dia mbika washo l’awui w’ɔlɔlɔ wakawasalaka. Naka ngasɔ mbediɔ ndo lo dikambo diayɛ, kete dja welo wa l’otema ɔtɔi dia wɛ nkimanyiya ɔnayɛ diaha nde mɔnyɔla akoka wele la nde. Ngande wakokayɛ nsala dui sɔ? Luca lakatatɛkɛtshi dikambo diande l’etatelo ka sawo, akakambaka kâmɛ la Manuel k’ɔnande la pami laki l’ɛnɔnyi 15 elimu wa la ngelo. Luca mbutaka ate: “Tena dimɔ, lakatɛka Manuel dia nde ntatɛ nkamba ndamɛ ndo lakawɛnyaka ɔnɛ layokokimanyiya naka wɛ ambonga l’ohomba. Mbala efula, nde akasalaka olimu l’akoka ande ndamɛ. Woho wakandatondoyaka akambishaka ɔngɛnɔngɛnɔ ndo akakeketshaka diaha dimi mɔnyɔla akoka wele la nde. Etena kakandatondoyaka, lakawandolaka. Etena kakinde kosalaka kɛnɛ kakamalongamɛka, lakatetemalaka mbândola l’ɔtɛ wa welo wakandadjaka.”

Wɛ lawɔ koka ndeka nkeketsha ɔnayɛ dia nde mbeya dia nde ekɔ l’akoka lo mbokimanyiya dia nde nkotsha eyango wayadjɛnde lo lɔsɛnɔ. Ko kayotota naka ɔnayɛ la pami ndjakotshaka eyango ɔkɔkɛ ɔkɔkɛ lo yɛdikɔ yahayalongamɛ? Kana, kayotota naka eyango ande bu kɔlɔ koko vɔ ntshikitana la wɛnɛ walangayɛ dia nde ndjadjɛ? L’etena kɛsɔ, wɛ koka ntshikitanya kɛnɛ kalongamɛyɛ le nde. Jacques, lakatatɛkɛtshi dikambo diande la diko mbutaka ate: “Lakasale la wolo dia nkimanyiya ɔnami la pami dia nde ndjadjɛ eyango wakokande nkotsha. Koko lakayashikikɛka dia ndamɛ mbakotsha koko aha dimi. Oma lâsɔ, lakayatɛka dia nde pombaka nkamba la wolo dia nkotsha eyango akɔ l’akoka ande ndamɛ.” Naka wɛ mpokamɛ tokanyi t’ɔnayɛ, mbândola l’ɔtɛ wa kɛnɛ kasalande ndo mbokeketsha dia nde ntondoya wekamu, kete wɛ ayowokimanyiya dia nde nkotsha eyango akɔ.

Lo mɛtɛ, diɔtɔnganelo dianyu diayohomana l’ekakatanu. Koko l’edjedja ka wonya ɔnayɛ la pami koka nkombola dia ntshikala suke suke la yɛ. Lâdiko dia lâsɔ, akɔna ahalange ntshikala suke suke l’onto ɔmɔ lalanga mbokimanyiya dia nde ntondoya?

[Nɔte ka l’ɛse ka dikatshi]