Tokondja wahɔ tshɛ lo tshɛ oma lo wadielo wa Bible

1-3. Ɛlɔlɔ akɔna waya lo mbadiaka Bible ndo lo kambaka la kɛnɛ kadiaso lɔkɔ?

“DIMI kaloyaka Jehowa losaka pindju tshɛ l’ɔtɛ wakimanyiyande dia nshihodia Bible.” Kadiyɛso k’Okristo k’opalanga kakate ɛtɛkɛta ɛsɔ ambadia Bible k’otondo mbala ndekana 40, koko ekɔ lo ntetemala kiadia. Kadiyɛso kekina k’Okristo k’osekaseka akafunde dia wadielo wa Bible akookimanyiya dia nde mɛna dia Jehowa ekɔ onto la mɛtɛ. Etombelo waki la dui sɔ ele, nde akaleke ndjasukanya la She lele l’olongo. Nde mbutaka ate: “Talongaka l’ɔngɛnɔngɛnɔ wa ngasɔ lo lɔsɛnɔ lami.”

² Ɔpɔstɔlɔ Petero akatokeketsha sho tshɛ dia sho monga “la nsaki k’efula k’awɛlɛ wa pudipudi w’ɔtɛkɛta wa Nzambi.” (1 Pet. 2:2) Wanɛ wayasha lo wadielo wa Bible ndo wakamba la kɛnɛ kadiawɔ mongaka la nkum’otema ka pudipudi ndo l’eyango w’eshika lo nsɛnɔ yawɔ. Kɛsɔ mbakimanyiyaka dia vɔ monga la diɔtɔnganelo dia dimɛna l’anto akina woka Nzambi ka mɛtɛ ngandji ndo wokambɛ. Ɔsɔ ekɔ ɛkɔkɔ ɛmɔtshi w’eshika watotshutshuya dia “ngɛnangɛna ɛlɛmbɛ wa Nzambi.” (Rɔmɔ 7:22) Koko ekɔ nto wahɔ ekina wakondjaso oma lo wadielo wa Bible. Naa wahɔ ɛmɔtshi l’atei awɔ?

³ Lo yɛdikɔ yayototalekaka mbeka awui wendana la Jehowa nde l’Ɔnande, mbayototalekaka mbalanga ndo nanga asekaso anto. Monga l’ewo k’oshika k’Afundelo ayotokimanyiya dia sho mɛna woho wayanga nshimbɛ Nzambi akanga w’okitanyiya l’elanyelo k’andja w’omusu ɔnɛ kem’edja. Laadiko dia laasɔ, tekɔ la losango la dimɛna efula lahombaso mbutɛ anto akina. Jehowa ayotɔtshɔkɔla naka sho nsambisha anto akina akambo wakateke oma lo wadielo w’Ɔtɛkɛta ande.

TOKANAKE YIMBA LA KƐNƐ KADIASO

4. Mbadia Bible la ‘dui dia l’ɛse’ kɛdikɛdi na?

⁴ Jehowa hakombola di’ekambi ande mbadiaka Bible lowango lowango. Nde akatɛ Jashua ate: “Aui w’uma lu buku ne di’elembe, tawumoki uma l’unyo aye. [Odiadake la dui dia l’ɛse] ndu la yanyi ndu l’utshu.” (Jas. 1:8; Osam. 1:2) Onde kɛsɔ nembetshiyaka dia sho pombaka mbadiaka Bible la dui dia wolo oma l’Etatelu polo ndo l’Ɛnyɛlɔ? Ndooko. Koko kɛsɔ nembetshiyaka dia sho pombaka mbadiaka Bible lo yoho yakokaso takanaka yimba la kɛnɛ kadiaso. Naka sho mbadiaka Bible ‘la dui dia l’ɛse,’ kete dui sɔ diayotokimanyiya dia ndeka mbidja yimba lo avɛsa w’ohomba efula ndo wakoka tokeketsha. Etena katanaso tenyi, avɛsa ndo ɛkɔndɔ wa ngasɔ, sho pombaka mbadia ɔkɔkɛ ɔkɔkɛ, kaanga lo kalolɛ tɔtɛkɛta ta lawɔ mbala efula. Kɛnɛ kadiaso lo Bible kokaka munanda otema aso lo yɛdikɔ y’efula. Lande na kele dui sɔ ohomba? Nɛ dia naka sho nshihodia alako watosha Nzambi lo tshimbo ya wadielo wa Bible, kete tayotshutshuyama dia nkamba la wɔ.

5-7. Sha bɛnyɛlɔ diɛnya dia nkana yimba la kɛnɛ kadiayɛ lo Bible koka kokimanyiya dia a) wɛ ntshikala la lɔkɛwɔ la pudipudi; b) salɛ anto akina akambo la solo dia lotutsha ndo la lɔsɛngɔ; c) mbetɛ Jehowa eshamelo kayɛ kaanga lo tena di’ekakatanu.

⁵ Mbadia Bible la dui dia l’ɛse tokimanyiyaka dia nshihodia abuku amɔtshi wa lo Bible wafɔnyaso di’ekɔ wolo nshihodia. Dia nshihodia dui sɔ dimɛna, tokane yimba la bɛnyɛlɔ sato nɛ. Lo ɛnyɛlɔ ka ntondo, ɔnangɛso ɔmɔtshi l’ɔlɔngɔlɔngɔ lele la ekongelo ka wadielo wa Bible, ekɔ lo tadia Bible ko ambokoma lo dibuku dia Hosea. Etena katandadia tshapita ya 4, nde ambemala yema l’ɔkɔngɔ wa nde mbadia divɛsa 11 polo 13 la dui dia l’ɛse. (Adia Hosea 4:11-13.) Lande na? Nɛ di’avɛsa asɔ wambokotola yambalo yande, lam’ele nde akahembama oma le asekande wa la kalasa dia nsala awui wa mindo. Nde ambotatɛ nkana yimba lo avɛsa asɔ ndo ambotatɛ nkanyiya ate: ‘Tete le Jehowa mbeyaka awui tshɛ wasala anto kaanga lo woshɛshɛ? Dimi haakombola mbonyangiya.’ Diɛsɛ l’okanelo wa yimba ɔsɔ, ɔnangɛso ambɔsa yɛdikɔ ya ntshikala pudipudi la ntondo ka Nzambi.

⁶ Lo ɛnyɛlɔ ka hende, kadiyɛso kɛmɔtshi ekɔ lo taadia prɔfɛsiya ka Joele ko ambokoma lo tshapita ya 2, divɛsa dia 13. (Adia Joele 2:13.) Etena katandadia divɛsa diakɔ la dui dia l’ɛse, nde ambotatɛ nkana yimba lo woho wakokande mbokoya Jehowa lele “kanga ketshi la ngandji ka shikaa. Ndi huki kele esadi, eko too la ololo wa mamba.” Lo nsala ngasɔ, kadiyɛso ambɔsa yɛdikɔ ya nsala etshikitanu ɛmɔtshi nɛ dia nde tondjɛka omɛnde ndo anto akina ɛtɛkɛta wa kɔlɔ lo tena dimɔtshi.

⁷ Lo ɛnyɛlɔ ka sato, ombutshi ɔmɔtshi w’Okristo akashisha olimu ande ndo ekɔ lo ndjakiyanya dia nkotsha ehomba w’ase nkumbo kande. Etena katandadia Bible ndo kamondokoma lo Nahuma 1:7, nde ambadia la dui dia l’ɛse ɔnɛ Jehowa “mbeyaka wane watuyangaka eshamelu le ndi” ndo nde ekɔ “eshamelu lu lushi la pa.” Ɛtɛkɛta ɛsɔ wambookeketsha. Nde amboshihodia dia Jehowa kokɛka ekambi ande la ngandji tshɛ ndo nde hayoleka ndjakiyanya. Oma laasɔ, nde aadia divɛsa 15 la dui dia l’ɛse. (Adia Nahuma 1:15.) Ɔnangɛso ambɛna dia naka nde ntetemala nsambisha lokumu l’ɔlɔlɔ kaanga lo tena di’ekakatanu, kete nde ayɛnya dia Jehowa ekɔ eshamelo kande. Kaanga mbaakandatayange olimu, ɔnangɛso ɔsɔ amboshihodia dia nde pombaka nto sambishaka lomingu tshɛ.

8. Lembetshiya lo tshena pe wahɔ ɔmɔtshi wakayakondja lo wadielo ayɛ wa Bible.

⁸ Bɛnyɛlɔ diɔsɛdingodiso ladiko dingo mbɔsama oma lo abuku amɔtshi wa lo Bible wele anto efula koka monga l’okakatanu dia mbashihodia. Koko, naka wɛ nsɛdingola dibuku dia Hosea, Joele ndo dia Nahuma la nsaki ka mbeka, kete wɛ ayɔngɛnangɛna dia mbadia avɛsa akina tshɛ wa lɔkɔ ndo nkana la wɔ yimba. Ohokanyiya lomba ndo ekeketshelo kayoyokondja lo mbadia abuku wakafunde amvutshi asɔ! Ko kayotota dikambo di’abuku akina wa lo Bible? Ɔtɛkɛta waki Nzambi wekɔ oko difuku dia mbɔkɔ y’akɛsɔ yahashile. Diakɔ diele, kamba dimɛna lo difuku sɔ. Eelo, adiaka Bible k’otondo l’oyango wa nkondja ɛlɔmbwɛlɔ ndo ekeketshelo.

TOSALE LA WOLO DIA NSHIHODIA KƐNƐ KADIASO

9. Akokaso nsala dia ndeka mbeya akambo wa lo Bible dimɛna?

⁹ Kaanga mbele ekɔ ohomba mbadiaka etenyi kɛmɔtshi ka Bible lushi tshɛ, sho pombaka nto nsala la wolo dia nshihodia kɛnɛ kadiaso. Dia nkotsha oyango ɔsɔ, tokambake dimɛna la mikanda watotondjɛ okongamelo waki Jehowa, lo salaka eyangelo w’anto wa lo nshi y’edjedja, wa ahole wakawadjasɛka ndo w’ɛkɔndɔ wadiaso. Kana naka hateye woho wakokaso nkamba la wetshelo ɔmɔtshi wa lo Bible, kete sho koka nyanga ekimanyielo oma le dikumanyi dia l’etshumanelo kana le Akristo akina wambotshunda lo nyuma. Dia mɛnya ohomba wa mfudia eokelo kaso k’awui wa lo Bible, tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ k’Okristo ɔmɔtshi wa lo ntambe ka ntondo wakasale woho akɔ waamɛ. Lokombo lande ko Apolo.

10, 11. a) Kakɔna kakakimanyiya Apolo dia nde ndjalowanya oko osambisha wa lokumu l’ɔlɔlɔ? b) Wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma l’ɔkɔndɔ wa Apolo?

¹⁰ Apolo aki Okristo w’ose Juda “[w]akayashaka tshɛ l’Afundelo” ndo nde “akahɛtahɛtaka la nyuma.” Dibuku di’Etsha mbutaka lo dikambo dia nde ɔnɛ: “Nde akatɛkɛtaka ndo aketshaka akambo wendana la Yeso lo woho wa dimɛna efula, koko nde akeyaka paka batisimu ka Joani.” Nde kombeyaka dia wetshelo wendana la batisimu kɛsɔ wambeta loowe ndo ɔnɛ Yeso aketsha ambeki ande akambo akina w’eyoyo wendana la batisimu. L’ɔkɔngɔ wa vɔ mpokamɛ wetshelo ande l’Ɛfɛsɔ, atshukanyi w’Akristo, Piriskila nde la Akula “wakoolembetshiya mboka ka Nzambi dimɛna dimɛna.” (Etsha 18:24-26) Wahɔ akɔna wakakondja Apolo oma l’ekimanyielo kɛsɔ?

¹¹ L’ɔkɔngɔ wa nde nsambisha l’Ɛfɛsɔ, Apolo akatshu otsha la Akaya. Bible mbutaka ɔnɛ: “Lam’akandakome lɛkɔ, nde akakimanyiya lo yɛdikɔ y’efula wanɛ wakakome ambetawudi lo tshimbo ya ɔlɔlɔ waheyama mbɛdika waki Nzambi, nɛ dia la dihonga tshɛ ndo lo sɛkɛ, nde akɛnyaka dia ase Juda waki lo dindja etena kakandɛnyaka oma l’Afundelo dia Yeso aki Kristo.” (Etsha 18:27, 28) L’etena kɛsɔ, Apolo komonga l’akoka wa nembetshiya kitshimudi ya batisimu k’Okristo dimɛna. Ko lam’ele ewo kande kakayofula, nde “akakimanyiya lo yɛdikɔ y’efula” anto w’eyoyo dia vɔ mpama lo nyuma. Wetshelo akɔna wakondjaso oma l’ɔkɔndɔ ɔsɔ? L’ɛnyɛlɔ k’Apolo, sho salaka la wolo dia nshihodia kɛnɛ kadiaso lo Bible. Koko, naka Okristo ɔmɔtshi wambohokɔ akambo ambotɛnya kɛnɛ kakokaso nsala dia sho nyomoleka monga l’akoka wa mbetsha, tetawɔ ekimanyielo kɛsɔ l’okitshakitsha ndo la lowando tshɛ. Naka sho nsala ngasɔ, kete tayoleka ndowanya akoka aso l’olimu w’ekila. (Enda kiombo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Onde wɛ aakatetemala mbetsha wetshelo wambeta loowe?”)

TOKAMBE LA KƐNƐ KADIASO DIA NKIMANYIYA ANTO AKINA

12, 13. Sha ɛnyɛlɔ kɛnya woho wele nkamba l’Afundelo la diewo tshɛ kokaka nkimanyiya ambeki wa Bible dia vɔ mpama.

¹² L’ɛnyɛlɔ ka Piriskila, Akula ndo Apolo, sho koka monga tshondo y’ɔtshɔkɔ le anto akina. Ngande watoyoyaokaka etena kakimanyiyayɛ onto ɔmɔtshi layasha l’akambo wa mɛtɛ dia nde ntondoya okakatanu ɔmɔtshi wooshimba dia nde mpama lo nyuma? Kana naka wɛ ekɔ ekumanyi, ngande watoyoyaokaka etena kakooka ɔkɔkɔ ɔmɔtshi losaka l’ɔtɛ wa dako dimɔtshi di’oma l’Afundelo diakayawosha ndo diakookimanyiya l’etena kakinde l’okakatanu? Aha la taamu, nkamba l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi dia nkimanyiya anto akina mongaka kiɔkɔ y’ɔngɛnɔngɛnɔ.a Tendake kakianɛ woho wakokaso nsala dui sɔ.

¹³ Ase Isariyɛlɛ efula wa lo nshi y’Elidja wakahakahakaka lo bɛkɛ pende ndo kɔmbɔsa yɛdikɔ ya ntshikala l’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ kana wa kashi. Dako diakasha Elidja anto asɔ kokaka nkimanyiya ombeki wa Bible wahɔshi yɛdikɔ ya nkoma Okristo ndo wambotatɛ nkalola ɛkɔngɔkɔngɔ lo dihole dia mpama lo nyuma. (Adia 1 Khumi ya Dikanga 18:21.) Tɔsɛdingole dikambo dikina: Naka onto layasha l’akambo wa mɛtɛ ekɔ lo mboka wɔma wa kɛnɛ kayota angɛnyi kana nkumbo kande, kete sho kokaka mbokeketsha dia nde mbɔsa yɛdikɔ ya ntɛmɔla Jehowa lo nkana la nde yimba la awui wele lo Isaya 51:12, 13.​—Adia.

14. Kakɔna kayokokimanyiya dia wɛ mbohɔ avɛsa wa lo Bible wonya weyɛ l’ohomba awɔ dia nkimanyiya anto akina?

¹⁴ Mbokɛmaka hwe dia Bible kekɔ la tokanyi efula takoka nkeketsha, ndowanya ndo mbisha ambadi atɔ dihonga. Koko onto ɔmɔtshi koka ndjambola ɔnɛ: ‘Ngande wakokami ntana avɛsa amɔtshi wa lo Bible etena kemi l’ohomba awɔ?’ Yoho mɔtshi ele, mbadiaka Bible lushi la lushi ndo kanaka yimba l’awui akɔ. Naka wɛ nsala ngasɔ, kete wɛ ayoyaekesanyiya l’awui wadiayɛ lo Bible ndo Jehowa ayokamba la nyuma kande dia kooholaka awui akɔ wonya wayoyongaka l’ohomba awɔ.​—Makɔ 13:11; adia Joani 14:26.b

15. Kakɔna kayokokimanyiya dia wɛ ndeka nshihodia Ɔtɛkɛta wa Nzambi?

¹⁵ L’ɛnyɛlɔ ka nkumekanga Sɔlɔmɔna, tɔlɔmbɛ Jehowa lomba dia sho mbeya mɛmba ɛkɛndɛ aso wa teokrasi. (2 Ek. 1:7-10) Oko wakadisalaka amvutshi wa lo nshi y’edjedja, salaka “eyangelo wa wolo ndo wa lotshimola” w’Ɔtɛkɛta wa Nzambi dia wɛ nkondja ewo ka mɛtɛ kendana la Jehowa ndo l’asangwelo ande. (1 Pet. 1:10-12) Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akakeketsha Timɔte dia ndjaleshaka “la ɛtɛkɛta wa mbetawɔ ndo la wetshelo wa dimɛna.” (1 Tim. 4:6) Naka wɛ nsala ngasɔ, kete wɛ ayonga l’akoka wa nkimanyiya anto akina lo nyuma, ndo l’etena kakɔ kaamɛ, wɛ ayoleka nkeketsha mbetawɔ kayɛ.

WADIELO W’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI TOKOKƐKA

16. a) Wahɔ akɔna wakakondja ase Bɛrɔya lam’ele vɔ “wakasɛdingolaka Afundelo lushi la lushi”? b) Lande na kele wadielo wa Bible wa lushi la lushi wekɔ ohomba efula le so ɛlɔ kɛnɛ?

¹⁶ Ase Juda waki la Makɛdɔniya l’osomba wa Bɛrɔya “wakasɛdingolaka Afundelo lushi la lushi.” Etena kakaasambishaka Pɔɔlɔ lokumu l’ɔlɔlɔ, vɔ wakɛdikaka awui akɔ la kɛnɛ kakaweyaka l’Afundelo. Etombelo akɔna waki la dui sɔ? Anto efula waketawɔ dia nde akaasambishaka akambo wa mɛtɛ ndo “wakakome ambetawudi.” (Etsha 17:10-12) Dui sɔ mɛnyaka dia wadielo wa Bible wa lushi la lushi keketshaka mbetawɔ kele la so le Jehowa. Mbetawɔ ka ngasɔ ekɔ “eshikikelo k’ɔnɛ kɛnɛ kalongamɛ onto kayokotshama” kekɔ ohomba naka sho nangaka ndjɔsɛna l’andja w’oyoyo.​—Hɛb. 11:1.

17, 18. a) Ngande wakokɛ mbetawɔ ka wolo ndo ngandji otema wa didjidji w’Okristo? b) Ngande watokokɛ elongamelo oma lo waale?

¹⁷ Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ aki l’ɛkɔkɔ w’eshika etena kakandafunde ate: “Koko sho wanɛ wele ana wa yanyi, totetemale monga la ekanelo ka yimba k’ɔlɔlɔ, tɔlɔtshi okombɔ wa mbetawɔ ndo wa ngandji wakokɛ ntolo ndo elongamelo ka panda oko lofulɛ.” (1 Tɛs. 5:8) Oko watoyalamaka ɔsɔlayi oma le atunyi ande, mbahomba ndo Okristo tshɛ nama otema ande wa didjidji oma lo pɛkato. Kakɔna kayotomba naka okambi waki Jehowa nkeketsha mbetawɔ kele la nde l’alaka waki Nzambi, mpamia ngandji kawokande ndo kokande anto akina? Kɛsɔ ayowokimanyiya dia nde nkokɛ otema ande wa didjidji ndo nsala kɛnɛ tshɛ kakokande nsala dia ntetemala mbetawɔma le Nzambi.

¹⁸ Pɔɔlɔ akatɛkɛta nto dia lofulɛ, mbuta ate “elongamelo ka panda.” Lo nshi yakafundamaka Bible, ɔsɔlayi waki kokokɛka ɔtɛ ande, akakokaka mvɔ esadi lo ta. Koko etena kakalɔtaka ɔsɔlayi lofulɛ l’ɔtɛ ande, nde akakokaka ndjakokɛ oma lo waale efula wa l’ɔtɛ. Woho akɔ waamɛ mbele sho lawɔ keketshaka elongamelo kaso lo dikoka diele la Jehowa dia toshimbɛ, lo mbekaka Ɔtɛkɛta ande. Monga l’elongamelo ka wolo ka ngasɔ tokimanyiyaka dia sho mbewɔ wetshelo wa waa apɔsta ndo “ɛtɛkɛta [awɔ] w’anyanya.” (2 Tim. 2:16-19) Elongamelo kɛsɔ kayotokimanyiya nto diaha sho nsala kɛnɛ katona Jehowa katotshutshuya anto akina dia sho nsala.

WADIELO WA BIBLE TOKIMANYIYAKA DIA NTONDOYA EKAKATANU

19, 20. Lande na kahombaso mbɔsa Ɔtɛkɛta waki Nzambi la nɛmɔ di’efula, ndo ngande wɛnyaso lowando laso lɔkɔ? (Enda kiombo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Jehowa akambisha kɛnɛ kakimi l’ohomba.”)

¹⁹ Lo yɛdikɔ yataleke ekomelo sukana, mbatataleke monga l’ohomba wa ndjaɛkɛ lo Ɔtɛkɛta waki Jehowa. Alako wa lɔkɔ tokimanyiyaka dia sho ntshika mbekelo yaso ya kɔlɔ ndo mbahemɛ mposa yaso ya nsala pɛkato. Alako asɔ wayotokimanyiya nto dia sho mbikikɛ ehemba tshɛ waki Satana nde l’andja ande wa kɔlɔ. Diɛsɛ l’ɛlɔmbwɛlɔ katosha Jehowa oma l’Ɔtɛkɛta ande, tayotetemala ntshikala lo mboka ka lɔsɛnɔ.

²⁰ Tohɔ dia lolango laki Nzambi ele dia “weho w’anto tshɛ shimbamɛ.” L’atei wa “weho w’anto tshɛ” asɔ mbele ndo ekambi waki Jehowa tshɛ, ndo anto akina wakokaso nkimanyiya lo tshimbo y’esambishelo ndo ya wetshelo. Koko anto tshɛ walanga ndjokondja panda pombaka nkondja “ewo k’oshika k’akambo wa mɛtɛ.” (1 Tim. 2:4) Ɔnkɔnɛ, dia sho ntondoya ekakatanu wa lo nshi y’ekomelo nyɛ, nyɛsɔ tadiake Bible lushi la lushi ndo tokambake l’alako wa lɔkɔ. Lo mɛtɛ, naka tayadiaka Bible lushi la lushi, kete tayɛnya dia sho mbɔsaka Ɔtɛkɛta waki Jehowa la nɛmɔ di’efula.​—Jni. 17:17.