TSHAPITA 11
“Mboka yande tshɛ yekɔ losembwe”
1, 2. a) Naa akambo waki komonga kaanga la yema ya losembwe wakawasalɛ Yɔsɛfu? b) Ngande wakasale Jehowa dia losembwe ndjala?
ƆSƆ aki mɛtɛ dikambo diaki komonga la losembwe kaanga yema tshitshɛ. Ɔlɔngɔlɔngɔ ɔmɔtshi w’olangala akadjama lo lokanu l’ɔtɛ w’akambo wa kashi wakawohindɛ ɔnɛ nde akayange mbeyana la womoto ɔmɔtshi la wolo koko nde konsala ndooko dikambo dia kɔlɔ. Ɔsɔ komonga mbala ka ntondo kakawosalɛ akambo waha la losembwe. Ɛnɔnyi efula la ntondo ka laasɔ, lam’akinde eke l’ɛnɔnyi 17, ɔlɔngɔlɔngɔ ɔsɔ le Yɔsɛfu akahetshama oma le anango hita. Vɔ wakoosondja lo mfumbe lo wodja okina l’ɔkɔngɔ wa nyanga dia mbodiaka. Lɛkɔ, nde akatone dia mbeyana la wadi aki nkumɛnde lakɔsɛngɔlaka mbala la mbala dia nsala dikambo sɔ. Womoto ɔsɔ akoohetsha woho wakinde kombetawɔ dia vɔ mbeyana ndo akoohindɛ akambo wa kashi, diakɔ diakandadjama lo lokanu. Lonyangu ko, akɛnama di’oko ndooko onto lakahombe tɛkɛtɛ Yɔsɛfu.
2 Koko, Nzambi ‘kalanga sambo k’ɔlɔlɔ ndo losembwe’ akɛnaka akambo asɔ. (Osambo 33:5) Jehowa akasale dia akambo salema la losembwe, nde akalɔngɔsɔla akambo woho wa Yɔsɛfu tshungɔ oma lo lokanu. Koko Jehowa kokomɛ lasɔ, nde akasale woho wa Yɔsɛfu laki lo lokanu nkoma onto la woke ndo laki la lokumu efula. (Etatelo 40:15; 41:41-43; Osambo 105:17, 18) L’ekomelo, akayɛnama dia Yɔsɛfu komonga l’onongo w’akambo wakawohindɛ, ndo nde akayokamba la dihole dia woke diakawawodje dia nyomokotsha asangwelo waki Nzambi.—Etatelo 45:5-8.
Yɔsɛfu akasoyama lo “lokanu” aha la monga l’onongo
3. Lande na kele woho walangaso dia vɔ tosalɛ akambo la losembwe bu dikambo dia diambo?
3 Asolo aso tɛtɛka lam’okaso ɔkɔndɔ ɔsɔ, shi mɛtɛ? Akɔna l’atei aso lahatɛnaka wasalɛ onto ɔmɔtshi akambo waha la losembwe kana wosalɛ akambo akɔ ndaamɛ? Eelo, sho tshɛ nangaka vɔ tosalɛ akambo la losembwe ndo aha la shɔnɔdi. Ɔsɔ bu dikambo dia diambo, nɛ dia Jehowa akadje waonga amɔtshi wakɛnɛmɔla lonto lande l’etema aso, ndo losembwe ekɔ dionga dimɔtshi l’atei wa waonga ande wa weke. (Etatelo 1:27) Dia mbeya Jehowa dimɛna, sho pombaka nshihodia woho wɔsande losembwe. Kɛsɔ ayotokonya dia nyomoleka mandola mboka yande ya diambo ndo ayototshutshuya dia ndeka ndjasukanya la nde.
Losembwe kɛdikɛdi na?
4. Lo kanyi y’anto, ngande wɔsawɔ mbala efula losembwe?
4 Anto mbɔsaka mbala efula dia losembwe ekɔ tsho okambelo wa dimɛna wa l’ɛlɛmbɛ. Lo ndjela dibuku Droit et raison — une éthique théorique et pratique (Angɛlɛ), “losembwe kakatana la ɛlɛmbɛ, ɛkɛndɛ, lotshungɔ ndo la kɛnɛ kahomba onto nkotsha ndo lɔ kimanyiyaka dia mpembola akambo aha la shɔnɔdi ndo lo yoho yahombama.” Koko, losembwe la Jehowa hakomɛ tsho lo ndjela ɛlɛmbɛ l’oyango wa nkotsha ɔkɛndɛ kana nsala kɛnɛ kahomba onto nsala.
5, 6. a) Tɔtɛkɛta ta lo Hɛbɛru la ta lo Grɛkɛ takakadimɔma ɔnɛ ‘losembwe’ alembetshiyatɔ? b) Etelo k’ɔnɛ Nzambi ekɔ kanga losembwe alangatɔ nembetshiya?
5 Woke ndo ɔhɔngɔ wa losembwe la Jehowa koka manema fundo lo sɛdingola tɔtɛkɛta ta lo Hɛbɛru la ta lo Grɛkɛ takawakambe latɔ lo Bible. Lo Afundelo wa lo Hɛbɛru, wakakambe la tɔtɛkɛta tosato. Tshɛkɛta yaleka kadimɔma ɔnɛ “losembwe” mbeyaka nto kadimɔma ɔnɛ “kɛnɛ kele ɔlɔlɔ.” Tɔtɛkɛta tokina tohende kadimɔmaka mbala tshɛ ɔnɛ ‘sambo k’ɔlɔlɔ.’ L’Afundelo w’Akristo wa lo Grɛkɛ, tshɛkɛta yokadimɔmi ɔnɛ ‘sambo k’ɔlɔlɔ’ mɛnyaka ‘kɛnɛ kele ɔlɔlɔ kana kosembwe.’ Laasɔ, ndooko otshikitanu wele lam’asa losembwe la sambo k’ɔlɔlɔ.—Amɔsɛ 5:24.
6 Ɔnkɔnɛ, lam’ata Bible dia Nzambi ekɔ kanga losembwe, tɔ tɛnyaka dia nde salaka kɛnɛ kele olowanyi, la sambo k’ɔlɔlɔ ndo nde salaka dikambo sɔ tena tshɛ aha la shɔnɔdi. (Rɔmɔ 2:11) Lo mɛtɛ, nsala akambo yoho kina ekɔ dikambo diahatshamaki pondjo le nde. Elihu, pami ka kɔlamelo, akate ate: “Nzambi ka mɛtɛ bu la kanyi ya nsala akambo lo yoho ya kɔlɔ, Kanga-Wolo-Tshɛ bu la kanyi ya nsala kɔlɔ!” (Jɔbɔ 34:10) Eelo, Jehowa hakoke pondjo nsala kɛnɛ kele bu losembwe. Lande na? L’ɔtɛ w’ɛkɔkɔ ehende w’ohomba.
7, 8. a) Lande na kahakoke Jehowa nsala akambo wele bu losembwe? b) Kakɔna katshutshuya Jehowa dia nsala akambo la losembwe ndo la sambo k’ɔlɔlɔ?
7 Ntondotondo, nde ekɔ ekila. Oko wakatadiɛnyi lo tshapita 3, Jehowa bu kaanga la vadi ya mindo ndo nde ekɔ olowanyi lo yɛdikɔ yoleki tshɛ. Ɔnkɔnɛ, nde hakoke pondjo nsala akambo wele bu olowanyi kana wosembwe. Tende kɛnɛ kalembetshiya dikambo sɔ. Eongelo k’ekila ka Shɛso lele l’olongo toshikikɛka dia nde hahɛnyahɛnyaki ana ande pondjo. Yeso aki l’eshikikelo kɛsɔ. Otsho w’ekomelo wa lɔsɛnɔ lande la lanɛ la nkɛtɛ, nde akalɔmbɛ ate: “Papa k’ekila, owakoke l’ɔtɛ wa lokombo layɛ.” (Joani 17:11) L’Afundelo, paka Jehowa ndaamɛ oto mbakoka mbelamɛ “Papa k’ekila.” Ngasɔ mbediɔ, nɛ dia ndooko papa ka lanɛ la nkɛtɛ kakoka mbɛdima la nde lo eongelo k’ekila. Yeso aki la mbetawɔ tshɛ ɔnɛ ambeki ande wayokokamɛ oma le She, lele pudipudi lo yoho yoleki tshɛ ndo mangana la pɛkato tshɛ lo tshɛ.—Mateo 23:9.
8 Ɔkɔkɔ wa hende ko, Nzambi ekɔ ngandji. Ngandji mbotshutshuyaka dia nde monga la losembwe lo woho wasalɛnde anto akina akambo. Koko weho tshɛ w’akambo wele keema losembwe oko diatɔnelo dia la wanɛ wele la koho kina y’alemba, lohetsho, ndo shɔnɔdi ndjaka mbala efula oma lo lokaki ndo lohehe, waonga wotshikitanyi la ngandji. Bible toshikikɛka lo kɛnɛ kendana la Nzambi ka ngandji ɔnɛ: “Jehowa ekɔ la losembwe; nde nangaka etsha wa losembwe.” (Osambo 11:7) Jehowa mbutaka dikambo diande ndaamɛ ate: “Dimi Jehowa nangaka losembwe.” (Isaya 61:8) Keema ekɔ ekeketshelo dia mbeya ɔnɛ Nzambi kaso ka ngandji ngɛnangɛnaka nsala kɛnɛ kele losembwe ndo sambo k’ɔlɔlɔ?—Jɛrɛmiya 9:24.
Kɛtshi ndo losembwe la kokele la Jehowa
9-11. a) Diɔtɔnganelo diakɔna diele lam’asa losembwe la Jehowa la kɛtshi kande? b) Ngande wɛnama losembwe la kɛtshi ka Jehowa lo dionga diele lande otsha le atshi wa pɛkato?
9 Oko waonga akina wa lonto lande lahakoke mbɛdikama, losembwe la Jehowa lekɔ kokele; ndooko kahombama. Lam’akandatombolaka Jehowa, Mɔsɛ akafunde ate: “Dive, akambo ande wekɔ kokele, nɛ dia mboka yande tshɛ yekɔ losembwe. Nzambi ka kɔlamelo kele keema la wɛngɛngɛ; Nde ekɔ ɔlɔlɔ ndo osembɔki.” (Eohwelo k’Ɛlɛmbɛ 32:3, 4) Toho tshɛ tɛnyande losembwe lande tekɔ amɛna efula: nde hatɛwɔla amboleka kana mpina wolo efula.
10 Diɔtɔnganelo di’efula diekɔ lam’asa losembwe la Jehowa la kɛtshi kande. Osambo 116:5 mbutaka ɔnɛ: “Jehowa mbokanaka kandji ndo ekɔ ɔlɔlɔ [“losembwe,” The New American Bible], Nzambi kaso mbokanaka kɛtshi.” Eelo, Jehowa ekɔ la losembwe ndo la kɛtshi. Waonga asɔ ahende kambaka kaamɛ. Kɛtshi kande hatutadia losembwe lande, watekana oko losembwe lande lekɔ wolo efula. Koko, Jehowa kambaka mbala efula la waonga akɔ ahende mbala ɔtɔi, lo dikambo diaamɛ. Tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ kɛmɔtshi.
11 Anto tshɛ wakahowɔ pɛkato ndo sunganaka nkondja dilanya di’oma lo pɛkato kɛsɔ, mbuta ate nyɔi. (Rɔmɔ 5:12) Koko Jehowa hangɛnangɛna nyɔi k’atshi wa pɛkato. Nde “ekɔ Nzambi kele suke dia dimanyiya, kokana kandji ndo kokana kɛtshi.” (Nɛhɛmiya 9:17) Koko lam’ele nde ekɔ ekila, nde hadihe washo la ntondo k’akambo wele bu losembwe. Laasɔ, ngande wakokande mboka anto wakahowɔ pɛkato kɛtshi? Okadimwelo tanemaka lo wetshelo wele l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi wendana la dikambo dimɔtshi dioleki ohomba, dikambo diakɔ ko oshinga wetshungwelo wakakimɔ Jehowa dia mbisha anto mpanda. Tayɔtɛkɛta akambo efula wendana la yɛdikɔ shɔ ya la ngandji lo tshapita 14. Yɛdikɔ shɔ yekɔ yɛdikɔ ya losembwe la wolo ndo ya kɛtshi k’efula. Oma lo yɛdikɔ shɔ mbakɛnya Jehowa kɛtshi k’efula otsha le atshi wa pɛkato wayatshumoya, koko aha la tshikitanya losembwe lande la kokele.—Rɔmɔ 3:21-26.
Losembwe la Jehowa keketshaka
12, 13. a) Lande na katosukanya losembwe la Jehowa otsha le nde? b) Kakɔna kakayota Davidɛ lo kɛnɛ kendana la losembwe la Jehowa, ndo ngande wakoka dikambo sɔ tokeketsha?
12 Losembwe la Jehowa bu dionga dimɔtshi dia kɔlɔ diatotshanya suke la Jehowa, koko lɔ lekɔ dionga dia dimɛna diatosukanya otsha le nde. Bible mɛnyaka hwe woho wele losembwe kana sambo k’ɔlɔlɔ ka Jehowa la kɛtshi. Tɔsɛdingole toho tɔmɔtshi takeketsha tɛnya woho wakamba Jehowa la losembwe lande.
13 Losembwe la kokele laki Jehowa mbootshutshuyaka dia monga la kɔlamelo otsha le ekambi ande. Oma l’akambo wakokomɛ, omembi w’esambo Davidɛ ndaamɛ akashihodia yoho shɔ ya losembwe laki Jehowa. Akambo wakokomɛ ndo woho wakandeke yoho yasala Nzambi akambo akayokonya Davidɛ dia mbuta awui akɔna na? Nde akate ate: “Jehowa nangaka losembwe. Ndo nde hatokalɛ ekambi ande wa kɔlamelo. Vɔ wayolamemaka tena tshɛ.” (Osambo 37:28) Ɔsɔ mɛtɛ ekɔ eshikikelo kakeketsha! Nzambi kaso hakalɛki pondjo anto wele la kɔlamelo otsha le nde. Laasɔ, sho koka mbɛkɛ etema le nde dia nde monga suke laso ndo tokokɛka la ngandji. Losembwe lande shikikɛka dikambo sɔ!—Tokedi 2:7, 8.
14. Ngande wɛnya Ɛlɛmbɛ wakandasha ase Isariyɛlɛ woho wayakiyanya Jehowa dikambo dia amɛnyi mfɔnu?
14 Losembwe laki Nzambi mbotshutshuyaka nto dia mbidja yimba lo ehomba waki anto wɛna paa. Dikambo sɔ mɛnamaka lo Ɛlɛmbɛ wakandasha ase Isariyɛlɛ waki la tɛdikɔ ta laande dia ɔlɔlɔ wa ana wa tshike la wadi waki edo. (Eohwelo k’Ɛlɛmbɛ 24:17-21) Oko wakandeyaka woho wakakokaka lɔsɛnɔ monga wolo le nkumbo shɔ, Jehowa ndaamɛ aki ombutshi awɔ wa pami, Shushi ndo Okokedi awɔ, nde aki “She ana wa tshike ndo okokedi wa wadi waki edo.”a (Eohwelo k’Ɛlɛmbɛ 10:18; Osambo 68:5) Jehowa akewola ase Isariyɛlɛ dia naka vɔ pɛnyahɛnya wadi waki edo la ana wa tshike waki komonga la ekokelo asɔ, kete nde ayoka ekoko awɔ w’alelo. Nde akate ate: “Nkɛlɛ kami kayodɔdɔ.” (Etombelo 22:22-24) Nkɛlɛ bu dionga dimɔtshi dia woke diaki Jehowa, koko akambo wele bu losembwe wasalema l’okonda mboshaka nkɛlɛ, djekoleko naka anto wa totshitshɛ ndo waha l’ekokelo mbasalɛwɔ akambo akɔ.—Osambo 103:6.
15, 16. Naa djembetelo yɛnya mɛtɛ dia Jehowa keema la shɔnɔdi?
15 Jehowa toshikikɛka nto dia nde bu la ‘shɔnɔdi ndo halongola etshimba.’ (Eohwelo k’Ɛlɛmbɛ 10:17) Otshikitanyi la anto efula wele la lowandji ndo la shɛngiya, Jehowa hadje yimba lo ɔngɔnyi wele l’onto kana lo ɛnamelo kande ka l’andja. Nde hakanɛ anto kɔlɔ kana semula anto amɔtshi ko senya akina. Tende yoho ya diambo yɛnama woho wele Jehowa bu la shɔnɔdi. Nde hasha djui mɔtshi y’anto tsho yakasɔnama diaaso dia nkoma atɛmɔdi ande wa mɛtɛ ndo monga la elongamelo kele la ntondo ka lɔsɛnɔ la pondjo. Koko, “onto lawoka wɔma ndo lasala akambo w’ɛlɔlɔ mbetawɔmaka le nde.” (Etsha 10:34, 35) Jehowa mbishaka anto tshɛ elongamelo ka diambo kɛsɔ, oyadi dihole diele lawɔ l’atei wa tshunda di’anto, lokoho lawɔ la demba kana wodja wasɛnawɔ. Keema ɔsɔ ekɔ losembwe loleki tshɛ?
16 Dionga diele la Jehowa otsha le anto wɔnyɔla ɛlɛmbɛ ande wa losembwe ekɔ yoho kina ya losembwe lande yahombaso sɛdingola ndo ndjɔsha la nɛmɔ.
Nde hanya dilanya
17. Lembetshiya lande na kele akambo wa kɔlɔ wasalema l’andja ɔnɛ hawɛnya dia losembwe la Jehowa lekɔ kɔlɔ.
17 Anto amɔtshi mbeyaka mimbola ɔnɛ: ‘Naka Jehowa hetawɔ akambo wele bu losembwe, lande na kasowa anto waha l’onongo ndo kasalema akambo wa kɔlɔ l’andja ɛlɔ kɛnɛ?’ Akambo wa kɔlɔ asɔ hawɛnya dia losembwe la Jehowa lekɔ kɔlɔ. Vɔ wekɔ etombelo w’oma lo pɛkato kakahowɔ anto oma le Adama. L’andja wa kɔlɔ wasɔna anto wele bu kokele dia ndjela mboka yawɔ ya kɔlɔ, awui wele bu la losembwe wekɔ lo fulanɛ, koko vɔ hawotoviya nto.—Eohwelo k’Ɛlɛmbɛ 32:5.
18, 19. Kakɔna kɛnya dia Jehowa hatotshika pondjo di’anto wasala kɔlɔ l’okonda ntetemala la sekola ɛlɛmbɛ ande wa losembwe?
18 Kaanga mbɛnya Jehowa kɛtshi k’efula otsha le anto wayasukanya la nde l’otema ɔtɔi, nde hetawɔki pondjo dia dikambo diasha lokombo la nde l’ekila sɔnyi tshikala pondjo. (Osambo 74:10, 22, 23) Nzambi ka losembwe hasɔkama; nde hatohandoya anto wasala pɛkato l’okonda oma lo dilanya diɛdimi la lɔkɛwɔ la wɔ. “Jehowa, Nzambi ka kɛtshi ndo kokana kandji, kahoke nkɛlɛ esadi ndo koludi tɔɔ la ngandji ka kɔlamelo ndo la mɛtɛ, . . . nde hatshike onto lele la onongo aha la mbosha dilanya.” (Etombelo 34:6, 7) Lo ndjela ɛtɛkɛta ɛsɔ, nde mɛnaka ohomba wa mbisha anto wɔnyɔla ɛlɛmbɛ ande wa losembwe l’okonda dilanya.
19 Tɔshi ɛnyɛlɔ ka woho wakandasalɛka ase Isariyɛlɛ w’edjedja akambo. Kaanga l’ɔkɔngɔ wa vɔ mbɔtɔ lo Nkɛtɛ ya daka, ase Isariyɛlɛ komongaka la kɔlamelo mbala la mbala. Koko, Jehowa kombakasha mbala kakɔ ɔtɔi kaanga mbele akambo wa kɔlɔ wakawasalaka ‘akoonyangiya.’ (Osambo 78:38-41) La kɛtshi tshɛ, nde akawashaka waaso wa vɔ tshikitanya lɔkɛwɔ lawɔ. Nde akawatɛ ate: “Dimi haangɛnangɛna nyɔi ka kanga kɔlɔ, koko dimi ngɛnangɛnaka dia kanga kɔlɔ ntshikitanya dionga diande dia nde ntshikala la lɔsɛnɔ. Luudu la Isariyɛlɛ le, nyokalole, nyokalole oma lo mboka yanyu ya kɔlɔ, nɛ dia lande na kahombanyu mvɔ?” (Ɛzɛkiyɛlɛ 33:11) Oko wele lɔsɛnɔ la nɛmɔ efula lo washo ande, nde akatomaka amvutshi ande mbala la mbala otsha le ase Isariyɛlɛ dia mbakimanyiya dia nkalola oma lo mboka yawɔ. Koko efula k’ase Isariyɛlɛ waki l’etema wa lonyu wakatone dia mpokamɛ ndo dia ndjatshumoya. Diakɔ diele, l’ɔtɛ wa lokombo la nde l’ekila ndo di’akambo tshɛ wendana la lɔ, Jehowa akayokomɛka la mbaakimɔ l’anya w’atunyi awɔ.—Nɛhɛmiya 9:26-30.
20. a) Wetshelo akɔna wakondjaso oma lo woho wakasalɛka Jehowa ase Isariyɛlɛ akambo? b) Lande na kɛnyama ntambwɛ oko didjidji dia woongelo wa Jehowa ndo nkiti kande ka lowandji?
20 Woho wakasalɛka Jehowa ase Isariyɛlɛ akambo tetshaka awui efula lo dikambo dia nde. Sho mɛnaka dia washo ande wɛna akambo tshɛ mɛnaka oseka dikambo tshɛ diele bu losembwe ndo kɛnɛ kɛnande mboonyangiyaka efula. (Tokedi 15:3) Ekɔ nto ekeketshelo dia mbeya dia nde nyangaka dia mɛnya kɛtshi kande naka ɔkɔkɔ ɔmɔtshi wa nsala dikambo sɔ wekɔ. Ndo nto, losembwe lande hoosadisha akambo l’ekombakomba. Lam’ele Jehowa ekɔ la solo dia lotutsha, anto efula wekɔ lo ndjakesa lo mfɔnya ɔnɛ nde hashaki atshi wa kɔlɔ dilanya pondjo. Ɔsɔ ekɔ dikambo dia kashi nɛ dia dionga diaki la Jehowa otsha le ase Isariyɛlɛ tetshaka dia solo dia lotutsha diande diekɔ la elelo. Jehowa sukɛka losembwe la wolo tshɛ. Otshikitanyi l’anto wakoka mboka wɔma dia nsala akambo la losembwe, nde ekɔ la dihonga dia nsala kɛnɛ kosembwe. Diakɔ diele ntambwɛ lele djembetelo ya losembwe lasalema la dihonga mbɛdikama la eongelo ka Nzambi ndo ka kiti kande.b (Ɛzɛkiyɛlɛ 1:10; Ɛnyɛlɔ 4:7) Ɔnkɔnɛ, sho koka monga l’eshikikelo dia Jehowa ayokotsha daka diande dia minya akambo wele bu losembwe tshɛ la nkɛtɛ. Yoho yalomboyande koka mbutama ɔnkɔnɛ: Otema wolo l’etena kahombama ndo kɛtshi naka kokaka.—2 Petero 3:9.
Yasukanya la Nzambi ka losembwe
21. Etena kakanaso yimba lo woho wakamba Jehowa la losembwe, ngande wahombaso mbowɔsa ndo lande na?
21 Etena kakanaso yimba lo woho wakamba Jehowa la losembwe la nde, hatohombe mbɔɔsa oko shushi y’awui wolo, yayanga paka dia mbisha atshi wa kɔlɔ dilanya. Sho pombaka mbɔɔsa oko Ombutshi wele la ngandji, koko wahadihe washo l’akambo wa kɔlɔ ndo watotshelaka ana ande paka akambo lo yoho y’ɔlɔlɔ yoleki tshɛ. Oko wende Ombutshi wa losembwe ndo w’ɔlɔlɔ, Jehowa keketshaka otema wonya wasungana ndo nde mɛnyaka kɛtshi k’efula otsha le ana ande wa la nkɛtɛ wele l’ohomba w’ekimanyielo ndo w’edimanyielo kande.—Osambo 103:10, 13.
22. Elongamelo kakɔna ka diambo kakatosha Jehowa oma lo losembwe la nde, ndo lande na katosalɛnde akambo lo yoho shɔ?
22 Ekɔ mɛtɛ ɔngɛnɔngɛnɔ efula dia mbeya ɔnɛ losembwe la Jehowa hakomɛ paka lo mbisha atshi wa kɔlɔ dilanya! Oma lo losembwe lande, Jehowa akatosha elongamelo ka diambo ka lɔsɛnɔ la pondjo la kokele l’andja ‘wayonga losembwe.’ (2 Petero 3:13) Nzambi kaso tosalɛka akambo asɔ nɛ dia losembwe la nde nyangaka dia shimbɛ anto, koko aha dia mbaasha dilanya. Lo mɛtɛ, ewo k’oshika ka losembwe laki Jehowa tosukanyaka la nde! Lo totshapita tayela, tayoleka mbeka woho wakɛnɛmɔla Jehowa dionga diande dia diambo sɔ.
a Tshɛkɛta “she ana wa tshike” mɛnyaka dia Jehowa kokɛka aha tsho ana wa tshike w’apami koko ndo wa wamato. Diakɔ diaketawɔ Jehowa dia yɛdikɔ ya la ngandji yakawɔsɛ ana a wamato waki Zelɔfɛhadɛ lo kɛnɛ kendana etenyi kawɔ k’okitɔ fundama lo buku di’Ɛlɛmbɛ. Ɔlɛmbɛ ɔsɔ wakadjama dia nkokɛ lotshungɔ lele l’ana wa tshike wa wamato.—Walelo 27:1-8.
b Tolembete dia lam’akandalanya wodja w’Isariyɛlɛ waki komonga la kɔlamelo, Jehowa akayaɛdika la ntambwɛ.—Jɛrɛmiya 25:38; Ɔsɛya 5:14.