Nganɛ Wakokaso Shimbamela Lo ‘Lushi La Jehowa’

“Lushi la [Jehowa] leko wuki ndu woma wa mamba, akona ukuki nshikikala lu lushi lako?”​—⁠JOELE 2:⁠11.

“WOMA WA MAMBA”! Ɔsɔku mbayoyala “lushi la [Jehowa]” oko wadiɛnya omvutshi Jɔɛlɛ. Koko sho wanɛ walanga Jehowa ndo wamboyakimɔ le nde lo tshimbo y’olambo w’etshungwelo wa Yeso, hatohombe saka lokomba l’ɔtɛ w’ɔnɛ lushi la Jehowa loyasukana. Mɛtɛ, ɔsɔ ayoyala lushi la wɔma, koko ndo la panda ka woke, lushi layototshungɔ oma lo dikongɛ nɛ di’akambo dia kɔlɔ diambɛnya anto pâ l’edja ka nunu di’ɛnɔnyi. Lam’alongamɛwɔ eyelo ka lushi lakɔ lɔsɔ, Jɔɛlɛ nɔmbaka ekambi a Nzambi dia vɔ ndjâla “l’ongenongeno, ongenongeno utamanya; ne dia [Jehowa] [ayanga] tsha akambu a waki,” ko nde ndjokotsha ɛtɛkɛta w’ekeketshelo ɛnɛ ate: “Untu tshe [“layɔtɛndɛ lokombo la Jehowa,” NW], ayushimbamela.” Ɔnkɔnɛ “uku akati [Jehowa], antu amotshi wayuhanda. [Jehowa] ayeta amotshi uma l’atei w’atshikadi” lo Diolelo diaki Nzambi.​—⁠Joele 2:​11, 21, 22, 32.

² Lushi la Jehowa la wɔma efula tshikitana la “lushi la Khumadiondjo” latawɔ lo Enyelo 1:10. Lo lushi la Nkumadiɔndjɔ mbakotshama waɛnɛlɔ 16 wɔ̂mbwami lo Ɛnyɛlɔ tshapita 1 polo 22. Lo lushi lakɔ mbayoshidiyama ndo awui tshɛ wakate Yeso lam’akandakadimola dimbola diakawoke ambeki ande ɔnɛ: ‘Etena kakɔna kayoyala akambo asɔ, ndo ayonga djembetelo ya wôngelo ayɛ la y’ekomelo ka dikongɛ nɛ di’akambo na?’ Wôngelo wa Yeso l’olongo akɛnama lanɛ laa nkɛtɛ oma lo ‘ata, ndjala ya kasha, lohetsho, hemɔ, la ɛɔnywɛlɔ k’ɛlɛmbɛ.’ Lam’ele awui wa kɔlɔ asɔ wayotafulanɛka tsho, Yeso keketshaka wanɛ woka Nzambi wɔma lam’atomande ambeki ande wa nshi nyɛ dia vɔ sambisha “lukumu l’ololo lone la diulelu . . . lu kete tshe, uku omenyi le wedja tshe.” L’ɔkɔngɔ diko mbayoyokoma lushi la Nkumadiɔndjɔ lo kondoko, “ekumelu” ka dikongɛ nɛ di’akambo, mbut’ate: lushi la Jehowa la wɔma wa mamba. (Mateu 24:​3-14; Luka 21:11) Etena kɛsɔ mbayokoka lushi layolanya Jehowa andja waki Satana w’ofukutanu ɔnɛ la shashimoya. “Ulungu la kete wa[yo]sukasuka. Keli [“Jehowa ayoyala,” NW] eshamelu ka wudja andi.”​—⁠Joele 3:⁠16.

Kɛnɛ Kakatshe Jehowa lo Nshi ya Nɔa

³ Awui weta nshi nyɛ l’andja ɔnɛ mbɛdima la wa “lu nshi ya Noa” yambeta olekanyi ɛnɔnyi 4000. (Luka 17:​26, 27) Ɔnkɔnɛ mbalaso l’Etatelu 6:5: “[Jehowa] akenyi ati: Kolo k’antu kambuhama efula la kete, ndu tukanyi tshe t’etema awo ndjalaka kolo ketu nshi tshe.” Ngasɔ mbaya andja ɔnɛ ɛlɔ kɛnɛ! Awui wa kɔlɔ, lokaki ndo lohetsho lambokokanɛ l’ahole tshɛ. Mbala mɔ, sho mbeyaka kanyiya ɔnɛ anto hawoyoleka sala awui wa kɔlɔ. Koko, pɔlɔfɛsi k’ɔpɔstɔlɔ Paulo kendana la “nshi y’ekumelu,” kata ɔnɛ: “Antu wa kolo la akanga a lukesu wayuhama lu akambu awo wa kolo; vo wayukesana, ku wayukesama” kekɔ lo tetemala la kotshama.​—⁠2 Timote 3:​1, 13.

⁴ Onde ɛtɛmwɛlɔ wakakoke kimanyiya anto lo nshi ya Nɔa? Atonga na, ekimanyielo kotosha ɛtɛmwɛlɔ wakatɔmbɔkɔ wa lo nshi shɔ otonga paka dia ndeka fukutanya akambo. Ambutshi aso wa ntondo wakayetawɔka wetshelo wa kashi waki ‘oluyi w’edjedja wetawɔ Diabolo ndo Satana.’ Lo lɔlɔnga la hende oma le Adama ‘mbakatatɛ anto tɛndɛ lokombo la Jehowa,’ lo yoho ya diɔnyɔ. (Enyelo 12:9; Etatelu 3:​3-6; 4:26) L’ɔkɔngɔ diko, andjelo wakatɔmbɔkɔ ndo wakatshike tɛmɔla Nzambi ndamɛ oto, wakalɔtɛ alemba w’anto dia vɔ ndjeyana la ana wa amato w’elangala wakotɔ la nkɛtɛ. Amato asɔ wakote akongote w’ana wakawelɛka wa Nefilimɛ, wanɛ wakasoyaka ndo wakɛnyaka anto pâ woho w’anyanya. L’ɛse k’ɛlɔmbwɛlɔ k’ɛdiɛngɛ, ‘omunyi tshɛ akalanya mboka kande lanɛ laa nkɛtɛ.’​—⁠Etatelu 6:​1-12.

⁵ Koko, nkumbo kɛmɔ akalame kɔlamelo le Jehowa. Omalɔkɔ, Nzambi ‘akashimbela Nɔa, osambisha w’akambo w’ɔlɔlɔ, l’anto akina esambele, lam’akandatomɛ anto wa kɔlɔ wa laa nkɛtɛ elola ka woke.’ (2 Petero 2:⁠5) Mvula k’elola kɛsɔ kaki didjidji dia nganɛ wayonga lushi laki Jehowa la wɔma wa mamba, layokumiya dikongɛ nɛ di’akambo ndo lushi lakatatshi Yeso ate: “Keli nduku untu leya lushi lako kana unya ako, kuyanga andjelo wa l’ulungu, kuyanga Ona, paka Papa ndame. Uku aki lu nshi ya Noa, mbayuyala [“wôngelo wa,” NW] On’a untu. Lu nshi yako, la ntundu ka elula atayi, antu wakalekaka, wakanokaka, wakatshukanaka, wakatshukamaka, edja ndu lushi lakoto Noa lu watu a luudu. Vo kumbeya, edja ndu lam’akayi elula, akawakhumela tshe. Osoku mbayuyala [“wôngelo wa,” NW] On’a untu.” (Mateu 24:​36-39) Ɛlɔ kɛnɛ, tekɔ lo mɛna weho w’akambo wa ngasɔ, diakɔ diatɔlɔmba Yeso dia sho ‘ndjalama, ndo sɛnaka la nɔmbaka tena tshɛ dia sho ndjoshimbamela lam’ayokotshama awui asɔ waya suke la ndja.’​—⁠Luka 21:​34-36.

Elombwelo ka Jehowa le Sɔdɔmɔ la Gɔmɔra

⁶ Ɛnɔnyi nkama mɔtshi l’ɔkɔngɔ wa Mvula k’Elola, lam’akayofulanɛka ekana wa Nɔa la nkɛtɛ, Abarahama kanga kɔlamelo nde la Lɔta, wohiɔ (neveu) ande waki ɛmɛnyi wa lushi lokina la Jehowa la wɔma wa mamba. Lɔta la nkumbo kande wakadjasɛka l’osomba wa Sɔdɔmɔ. Kamɛ la Gɔmɔra osomba wakasukana la wɔ, osomba ɔsɔ akayodjoya l’awui wa dieyanelo wa wɔnɔnyi. Ndo nto, anto wa l’esomba akɔ wakalekaka ndjasha lo lomoombo wakayokotolaka ndo yambalo ya wadi a Lɔta. Jehowa akatɛ Abarahama ate: “Lundju la Sodoma la Ngomora lambotekoya efula, ndu kolo kawo kambuleka yediko.” (Etatelu 18:20) Abarahama akasɛngasɛnga Jehowa efula di’aha nde nanya esomba ɛsɔ l’ɔtɛ w’anto w’ɔlɔlɔ waki lɔkɔ, koko Jehowa akawotɛ ɔnɛ lɛkɔ tâkikɔ kânga anto dikumi w’osembwe. Andjelo wa Nzambi wakakimanyiya Lɔta l’anande ahende wa amato dia vɔ ndawɔ otsha l’osomba wa Zɔara waki suke dia vɔ panda.

⁷ Kakɔna kakayotombaka na? Lo mbɛdika “nshi y’ekumelu” yasɛnaso nyɛ la nshi ya Lɔta, Luka 17:​28-30 mbutaka ɔnɛ: “Wuhu ako mbakayala ndu lu nshi ya Lota​—⁠vo wakalekaka, wakanokaka; wakasumbaka, wakasundjaka; wakuneka, wakahikaka mvudu. Keli lushi lakatshu Lota uma la Sodoma, dja ya tsho yakahulo uma l’ulungu, yakâdiaki vo tshe​—⁠wuhu oso mbayuyala lushi layushwama On’a untu.” Oheka wakɛnyi Sɔdɔmɔ la Gɔmɔra lo lushi lɔsɔ la Jehowa la wɔma efula wekɔ lɔhɛmɔ l’oshika le so sho wanɛ wasɛna lo nshi nyɛ ya wôngelo wa Yeso. Ndo lɔlɔnga l’anto wa nshi nyɛ ‘mbasala monanyi ka mamba ndo mbakamba l’alemba awɔ lo yoho yaki kɔnɔngɔsɔla Nzambi.’ (Jude 7) Lâdiko dia lâsɔ, lɔkɛwɔ la kɔlɔ lele l’anto wa nshi nyɛ l’awui wa dieyanelo mbele lo kiɔkɔ y’“elandu” wa mamba wakatatshi Yeso lo dikambo dia nshi yaso nyɛ.​—⁠Luka 21:⁠11.

Ase Isariyɛlɛ Wakane “Punganendji”

⁸ L’etena kakasungana, Jehowa akasɔnɛ Ase Isariyɛlɛ dia vɔ ndjâla “wudja [ande] l’atei a wedja tshe, . . . diulelu di’elombedi ndu wudja w’ekila.” Koko, dia vɔ tshikala wodja ande, vɔ waki la dia ‘kitanyiya dui diande l’akambo tshɛ ndo nama sheke yakandadje la wɔ.’ (Etumbelu 19:​5, 6) Onde vɔ wakalɛmiya diɛsɛ dia woke diakawakondja sɔ oka? Atonga na! Lo mɛtɛ, Ase Isariyɛlɛ amɔ wakôkambɛka la kɔlamelo tshɛ​—⁠ɛnyɛlɔ oko Mɔsɛ, Samuɛlɛ, Davidi, Jɛhɔshafata, Hezekiya, Jɔsiya, kâmɛ ndo amvutshi w’apami la wa amato wakayakimɔ l’etondo awɔ le nde. Koko, naka sho mbuta dia wodja w’otondo, kete takiwɔ la kɔlamelo. L’edjedja ka wonya, diolelo diawɔ diakayatɔnaka l’ahende​—⁠Isariyɛlɛ la Juda. Koko waolelo akɔ ahende wakayokotɔmaka otsha l’ɛtɛmwɛlɔ w’apanganu ndo lo mbekelo y’asukanyi awɔ yaki nyɛtɛtɛ lo washo a Nzambi.​—⁠Ezekiyele 23:⁠49.

⁹ Ngande wakɔsaka Jehowa awui asɔ na? Oko wokondosalaka, nde akâhɛmɔla lo ndjela kɛnɛ kakate Amɔsɛ ɔnɛ: “Khumadiondjo [Jehowa] hatutshaka nduku dikambu, tshikima ndi ambutashudi dikambu diandi dia lu usheshe le ekambi andi amvutshi.” Amɔsɛ ndamɛ akewoya mananu yakahombe komɛ diolelo di’Isariyɛlɛ dia lo nɔrdɛ ate: “[“Lushi la Jehowa layonga la kitshimudi yakɔna le nyu,” NW]? Lo [“layonga,” NW], udjima, aha usasi.” (Amose 3:7; 5:18) L’ɔkɔngɔ diko, Hɔsea, laki omvutshi oko Amɔsɛ akayota ate: “Vo wakune lopepe, wayuna punganendji.” (Hosea 8:⁠7) L’ɔnɔnyi 740 N.T.D., Jehowa akakambe l’alembe w’Ase Asuriya dia vɔ nanya diolelo di’Isariyɛlɛ dia lo nɔrdɛ mbala kakɔ ɔtɔi lo pondjo.

Woho Wakakoya Jehowa la Diolelo dia Juda di’Ohedia

¹⁰ Jehowa akatome amvutshi ande nto otsha le diolelo dia Juda diaki lo sudɛ. Koko nkumekanga y’Ase Juda, ɛnyɛlɔ oko Manase la Amɔna lakayɔ̂hɛnaka, wakatetemala ntsha kɛnɛ kele kɔlɔ lo washo Ande, wakatsholaka akila w’‘anto waha l’onongo ndo wakatɛmɔlaka la kusamɛka dikishi di’anyanya.’ Kânga mbakayosalaka Jɔsiya, ɔnaki Amɔna awui w’ɔlɔlɔ lo washo wa Jehowa, nkumi ya dikanga yakayɔ̂hɛnaka kâmɛ ndo ase ngelo wakayoyâtambiya nto l’akambo wa kɔlɔ, ko “[Jehowa] kumbetawo nyimanyia dikambu so.”​—⁠2 Khumi ya Dikanga 21:​16-21; 24:​3, 4.

¹¹ Lo tshimbo y’omvutshi ande Jeremiya, Jehowa akate ate: “Akambu wa mamba wa wononyi wambutshama lu kete. Amvutshi watutaka kashi lu akambu wahatayi. Elombedi watulelaka antu uku alangawo. Ku wudja ami watongenangenaka akambu aso. L’ekumelu k’akambu ako, kayunyutsha na?” Wodja wa Juda wakayongaka l’onongo wa woke wa dikila, ndo anto awɔ wakafukutana l’awui wa wovi, wa ndjakana, wa monanyi, wa tshibaka lo kashi, wa tɛmɔlaka nzambi nkina, ndo lo ntshaka awui akina wa wɔnɔnyi. Tɛmpɛlɔ ka Nzambi kakayokomaka ‘wôko wa wevi.’​—⁠Jeremiya 2:34; 5:​30, 31; 7:​8-12.

¹² Jehowa akate ate: “Dimi lutsha mbela kolo uma la ngel’a kushi [Kaladiya], elanyelu ka wuki.” (Jeremiya 4:⁠6) Omalɔkɔ, nde akunyiya wodja wa Babilɔna Wakaleke Wolo l’Andja w’Otondo lo nshi shɔ, “uhomo wa kete tshe,” dia nanya Jerusalɛma, osomba wakatɔmbɔkɔ kâmɛ la tɛmpɛlɔ katɔ. (Jeremiya 50:23) L’ɔkɔngɔ w’osomba pɔtshahɔtshama l’ɔnɔnyi wa 607 N.T.D., vɔ wakayɔkɔ̂ka l’anya w’alembe a wolo waki Nɛbukadinɛza. “Khum’ekanga ka Babilona akadiaki ana apami wa Zedekiya la ntundu ka ndi la Ribila. Ndi akadiaki ndu antu a waki tshe wa Juda. Ndi akuli Zedekiya ashu, akukeleka molola, wakotole utsha la Babilona. Asi Kaladiya wakatshumbi luudu la khum’ekanga ndu mvudu y’antu, wakanyukula peli dia lukumbu la Jerusalema. Nebuzaredana, olombodi w’alami, akatole atshikadi wa l’usumba utsha la Babilona: atshikadi wakaseko lu wedi andi, ndu atshikadi waki konseko lu wedi andi.”​—⁠Jeremiya 39:​6-9.

¹³ Ɔsɔ mɛtɛ aki lushi la wɔma wa mamba! Koko, anima yema tshitshɛ tsho, wanɛ wakakitanyiya Jehowa mbaki l’atei w’ehandɔ wa l’elanyelo ka woke kɛsɔ. L’atei awɔ aki ndo Ase Rɛkabe, vɔ takiwɔ Ase Isariyɛlɛ koko otshikitanyi l’Ase Juda, vɔ waki akanga w’okitshakitsha ndo wa dilɛmiɛlɔ. L’atei w’ehandɔ akɔ mbaki ndo Ɛbɛdɛ-Mɛlɛkɛ, ɔlɛnga wa kɔlamelo wakatsha Jeremiya oma lo nyɔi kotondovɔ lo difuku dia lɔtɛkɛ diakawawôkɛ, kâmɛ ndo Baruka, sekeletɛlɛ ka kɔlamelo kaki Jeremiya. (Jeremiya 35:​18, 19; 38:​7-13; 39:​15-18; 45:​1-5) Jehowa akatɛ anto wa ngasɔ ate: “Dimi mbeyaka sangweyu diatumusanguyaka lu dikambu dianyu, sangweyu dia ki, aha di’elanyelu, dia nyusha elungamelu la nshi yayayi.” Daka sɔ diakakotshama kânga lo tokambokambo ta totshitshɛ l’ɔnɔnyi 539 N.T.D. lam’akatshungɔ Ase Juda wakokaka Nzambi wɔma oma la Babilɔna lo tshimbo ya Nkumekanga Kurɔ lakalɛmbia osomba akɔ, ko wakakalola dia tôlola osomba wa Jerusalɛma la tɛmpɛlɔ katɔ. Ɛlɔ kɛnɛ, wanɛ wambotomba oma l’ɛtɛmwɛlɔ wa Babilɔna ko wambɔtɔ l’ɔtɛmwɛlɔ waki Jehowa wa pudipudi kokaka ndo vɔ lawɔ nongamɛ nshi yayaye ya lotombo ndo ya wɔladi wa pondjo lo Paradiso kaki Jehowa kayolwama.​—⁠Jeremiya 29:11; Osambu 37:34; Enyelo 18:​2, 4.

“Fɔnu ka Woke” ka l’Eleko ka Ntondo

¹⁴ Nyɛsɔ tendake kɛnɛ kakete l’eleko ka ntondo. L’etena kɛsɔ, Ase Juda wakôlola wodja awɔ wakayɔkɔ̂ka nto l’apɔstazi. Jehowa akatome Ɔnande ɛtɔi lakandôte la nkɛtɛ dia nde ndjônga Okitami ande, kana Mɛsiya. Oma l’ɔnɔnyi 29 polo 33 T.D., Yeso akasambisha l’Isariyɛlɛ tshɛ, ata ate: “Nyukadimuli etema, ne dia diulelu dia l’ulungu diaya suki.” (Mateu 4:17) Lâdiko dia lâsɔ, nde akatshumanya ndo akalakanya ambeki ande dia vɔ sambisha la nde lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo. Ko kakɔna kakatshe ewandji w’Ase Juda na? Vɔ wakɔnyɔla Yeso ndo wakayotshaka dui dia nyɔmi lo mbodakisha l’otamba w’asui. Ko Jehowa akatone di’Ase Juda ndjâla ekambi ande. Lâsɔ mbakandayâtonaka pondjo.

¹⁵ Lo Pɛntɛkɔsta ka l’ɔnɔnyi 33 T.D., Yeso lakashile mbolwama akatsholɛ ambeki ande nyuma k’ekila, ko vɔ wakakondja wolo wa sambisha Ase Juda l’ambetawudi w’Ase Wedja l’ɛtɛkɛta wotshikitanyi, wanɛ wakatshumana esadi eto l’etena kakɔ. Lam’akandɛlɛ otsha le olui w’anto, ɔpɔstɔlɔ Petero akawatɛ ate: “[Nzambi] akulula Jesu ako. Shu tshe teko emenyi wa dikambu diako. . . . Okone khumbu tshe ka Isariyele weyi mete vati: [Nzambi] aketi Jesu ako, lakanyadiaki lu utamba [“w’asui,”NW] ati: Khumadiondjo la Kristu.” Kakɔna kakatshe Ase Juda waki l’etema w’ɔlɔlɔ na? “Vo wakanyangi wulu l’etema awo,” wakayatshumuya dia pɛkato yawɔ, ko wakabatizama. (Etsha 2:​32-41) Olimu w’esambishelo ka Diolelo wakamɛ pama efula, ko l’atei w’ɛnɔnyi 30, vɔ wakêkɔnɛ ndo “[w]akasambishama l’etungelu tshe la tshina di’ulungu.”​—⁠Kolosai 1:⁠23.

¹⁶ Lâsɔ mbakayokoka etena ka Jehowa kotshɛ wodja ande wakandasɛkɛ, Isariyɛlɛ wa l’emunyi, dombwelo diande. Nunu di’anto di’oma lo wedja wa l’andja w’otondo wakeyamaka l’etena kɛsɔ wakakɔngɔsana oya l’etshumanelo k’Akristo ko wakakitama oko ase “Isariyele wa [Nzambi]” wa lo nyuma. (Ngalatiya 6:16) Kânga mbakidiɔ ɔsɔku, Ase Juda wa l’etena kɛsɔ wakayoleka ndjasha l’awui wa lohetsho ndo wa ngala wa l’asa ase ɛtɛmwɛlɔ wakâtɔna. Otshikitanyi la kɛnɛ kakafunde Paulo lo dikambo dia ‘nɛmbɛ emboledi wa lâdiko,’ vɔ wakatɔmbɔkwɛ lowandji l’Ase Rɔmɔ lakâlɔmbɔlaka. (Romo 13:⁠1) Akɛnama dia Jehowa mbakalɔngɔsɔla awui wakayotombaka. L’ɔnɔnyi 66 T.D., alembe w’Ase Rɔmɔ wakalɔmbwama oma le Jeneralɛ Gallus wakɛmbana ko wakadinge Jerusalɛma. Alembe akɔ w’Ase Rɔmɔ wakɔtɔ l’osomba ko wakamɛ nyukola pele dia tɛmpɛlɔ. Lo ndjela kɛnɛ kakɔndɔla Josèphe, ɔsɔ mɛtɛ aki fɔnu ka mamba kakakomɛ osomba ɔsɔ la anto wa lɔkɔ.a Koko, la shashimoya, alembe w’Ase Rɔmɔ wakamɔ ko wakalawɔ. Lâsɔ mbakakondja ambeki wa Yeso diaaso dia vɔ ‘ndawɔ otsha l’akona,’ oko akandawatɛ lo pɔlɔfɛsi kande ka lo Mateu 24:​15, 16.

¹⁷ Koko, edja ndo lâsɔ ko fɔnu ka woke kakahombe Jehowa kotsha elombwelo kande katakome lo kondoko yatɔ. L’ɔnɔnyi 70 T.D., elui w’alembe w’Ase Rɔmɔ wakayɔlɔmbwamaka mbala kɛsɔ oma le Jeneralɛ Titus wakayoya nto lo ta. Mbala kɛsɔ mbakayoheka ta diakɔ mɛtɛ! Ase Juda wakayotatɛka ndɔshana ndo lam’asawɔ, ko vɔ kokoka mbika ekolo nto la ntondo k’Ase Rɔmɔ. Osomba la tɛmpɛlɔ katɔ akatshikala oduwo oto. Olekanyi miliyɔ k’otondo k’Ase Juda, wanɛ waki tɔ̂ndjɔndju toto, wakasowe efula ndo wakavu, wakakasha edo w’anto suke la 600000 l’andja w’osomba. L’atei w’Ase Juda 97000 wakawatɔlɛ otsha lo lɔhɔmbɔ lam’akakɔ osomba awɔ, efula kawɔ wakatovɔka l’ahole wa tɔkɛnyɔ kana wakatodiakemaka oma le nyama ya pango. Lo mɛtɛ, omunyi wâmɛ wakake l’ɛnɔnyi wakaviya fɔnu kakɔ kɛsɔ ele Akristo w’okitanyiya wanɛ wakalawɔ etale otsha l’edia k’akona w’ɔkɛdi wa Jɔrɔdana.​—⁠Mateu 24:​21, 22; Luka 21:​20-22.

¹⁸ Ɔnkɔnɛ, pɔlɔfɛsi ka woke kaki Yeso kendana la ‘ekomelo ka dikongɛ nɛ di’akambo’ kakakotshama mbala ka ntondo kakakome lushi la Jehowa lo kondoko yalɔ lam’akandela Ase Juda wakatɔmbɔkɔ elanyelo kande k’osembwe l’ɔnɔnyi 66-70 T.D. (Mateu 24:​3-22) Koko, ɔsɔ aki didjidji dia woho wayoya ‘lushi laki Jehowa la woke ndo la wɔma,’ fɔnu k’ekomelo kaya suke la nanya andja w’otondo. (Joele 2:31) Ko ngande ‘wayoyotomba tshondo tsho’ na? Sawo diayela diayototɛ.

[Footnote]

[Study Questions]

1. Lande na kayɔngɛnangɛna anto lam’ayoya ‘lushi la Jehowa la wɔma wa mamba’ na?

2. Lam’ayokotshama asangwelo waki Nzambi, kakɔna kayotomba (a) lo “lushi la Khumadiondjo” (b) lo “lushi la [Jehowa]” na?

3. Woho akɔna wafɔna awui weta nshi nyɛ la wa lo nshi ya Nɔa?

4. Shɛngiya yakɔna yaki l’ɔtɛmwɛlɔ wa kashi lo nshi ya ntondo?

5. Lo menda kɛnɛ kakatombe lo nshi ya Nɔa, lɔhɛmɔ lakɔna latɔhɛmɔla Yeso na?

6, 7. (a) Awui wakatshama lo nshi ya Lɔta waki didjidji diakɔna? (b) Ɔhɛmwɛlɔ akɔna wokɛma hwe wambotokondja oma lo dui sɔ na?

8. Polo ndo lende akalame Ase Isariyɛlɛ sheke yakawɔtɔ la Jehowa?

9. Ngande wakakoya Jehowa nde la diolelo dia nkumbo dikumi diakatɔmbɔkɔ?

10, 11. (a) Bonde kakatone Jehowa dimanyiyɛ Ase Juda? (b) Awui akɔna wa wɔnɔnyi wakafukutanya osomba akɔ?

12. Ngande wakatshe Jehowa dia nanya osomba wa Jerusalɛma w’ohedia?

13. Waa na wakake lo lushi la Jehowa lakakoke lo 607 N.T.D., ndo lande na?

14. Bonde kakayotonaka Jehowa Isariyɛlɛ pondjo?

15. Ɔkɛndɛ akɔna wakakondja Ase Juda wakayatshumoya?

16. Ngande wakalɔngɔsɔla Jehowa akambo wakayôkonyaka lo nde nanya Isariyɛlɛ wa l’emunyi na?

17, 18. (a) L’ekimanyielo ka fɔnu kakɔna kakela Jehowa dikongɛ di’Ase Juda elombwelo kande k’osembwe? (b) Omunyi akɔna ‘wakashimbamela,’ ndo ɔsɔ aki didjidji dia na?

[Caption]

[Footnotes]

[Caption]

[Questions]

[Caption on page 9]

[Caption on page 9]

Oyadi lo nshi ya Nɔa, kana ya Lɔta, lo 607 N.T.D., kana lo 70 T.D., Jehowa akashimbela anto amɔtshi

[Caption on page 11]

[Review on page 11]

Wembola w’Ovuswelo

◻ Ngande wɔtɔnɛ “lushi la Khumadiondjo” la “lushi la [Jehowa]” na?

◻ Naka sho kanyiya kɛnɛ kakete lo nshi ya Nɔa, lɔhɛmɔ lakɔna lahombaso ndjela na?

◻ Ngande watosha Sɔdɔmɔ la Gɔmɔra wetshelo wa mamba na?

◻ Waa na wakake lo “fɔnu ka woke” ka l’eleko ka ntondo na?