‘Mboka ya Jehowa yekɔ osembɔki’
‘Mboka ya Jehowa yekɔ osembɔki ndo anto w’ɔlɔlɔ wayɔkɛndakɛnda lɔkɔ.’—HOSEA 14:9.
1, 2. Jehowa akasha ase Isariyɛlɛ etatelo ka ngande, ko kakɔna kakayakomɛka?
JEHOWA akasha Isariyɛlɛ etatelo ka dimɛna lo nshi y’ɔprɔfɛta Mɔsɛ. Koko, l’etatelo ka ntambe k’enanɛi N.T.D., vɔ wakayoyashaka efula l’akambo wa kɔlɔ polo ndo lo vɔ ndjokoma wɔnɔnyi lo washo waki Nzambi. Kɛsɔ mɛnamaka hwe lo Hosea tshapita 10 polo 14.
2 Etema w’ase Isariyɛlɛ wakayongaka la lokeso. Anto wa lo diolelo dia waoho dikumi ‘wakônɛ kɛnɛ kaki kɔlɔ’ ndo wakane etombelo wa kɔlɔ. (Hosea 10:1, 13) Jehowa akate ate: “Lam’aki Isariyele olongo a pami, dimi lakawukaka ngandji. Dimi laketi on’ami a pami uma lu Edjibitu.” (Hosea 11:1) Kânga mbakatshungola Nzambi ase Isariyɛlɛ oma lo lɔhɔmbɔ l’Edjibito, difuto diakawawosha ele nkashi la lokeso. (Hosea 11:12) Ɔnkɔnɛ, Jehowa akawasha dako nɛ ate: “Keli we ukaluli le [Nzambi k]aye; ukimeli ngandji [ka kɔlamelo] la sambu k’ololo wulu.”—Hosea 12:6.
3. Kakɔna kakahombe komɛ Samariya, wodja wakatɔmbɔkɔ, ko ngande wakakoke ase Isariyɛlɛ mbokama kɛtshi?
3 Ekomelo ka Samariya, wodja wakatɔmbɔkɔ ndo wa nkumekanga katɔ akahombe monga kɔlɔ efula. (Hosea 13:11, 16) Koko tshapita y’ekomelo ya prɔfɛsiya ka Hɔsea tatɛka la dɔmbɛlɔ nɛ: ‘Ase Isariyɛlɛ lee, nyokalole le Jehowa, Nzambi kanyu.’ Otondonga ase Isariyɛlɛ wakayange edimanyelo la ndjatshumoya tshɛ, tshike Nzambi otowaoka kɛtshi. Lo mɛtɛ, vɔ wakahombe mbetawɔ ɔnɛ ‘mboka ya Jehowa yekɔ osembɔki’ ndo wotɔkɛndakɛnda lɔkɔ.—Hosea 14:1-6, 9.
4. Atɔndɔ akɔna wayangaso sɛdingola oma lo prɔfɛsiya ka Hɔsea?
4 Etenyi kɛnɛ ka prɔfɛsiya kaki Hɔsea kekɔ l’atɔndɔ efula wakoka tokimanyiya dia kɛndakɛnda la Nzambi. Tayɔsɛdingola atɔndɔ anɛ: 1) Jehowa nɔmbaka ɔtɛmwɛlɔ waha la dungi pende, 2) Nzambi mbokaka ekambi ande ngandji ka kɔlamelo, 3) sho pombaka nongamɛka nshi tshɛ le Jehowa, 4) mboka ya Jehowa yekɔ nshi tshɛ osembɔki, ndo 5) atshi wa pɛkato kokaka kalola le Jehowa.
Jehowa nɔmbaka ɔtɛmwɛlɔ waha la dungi pende
5. Woho akɔna w’olimu walongamɛ Nzambi oma le so?
5 Jehowa nongamɛka dia sho mbôkambɛ olimu w’ekila lo yoho ya pudipudi ndo yaha la dungi pende. Koko, Isariyɛlɛ akakome ‘ɔkɔdi wa vinyɔ wa kɔlɔ’ wahayɔtɔ elowa. Anto wa lo Isariyɛlɛ ‘wakafudia diakelo’ dia kambaka ladiɔ lo ɔtɛmwɛlɔ wa kashi. Waa apɔsta asɔ wakakome polo lo mbika dimɛta, ondo dimɛta diele oko mɔnima diakawasalaka dia kamba ladiɔ lo ɔtɛmwɛlɔ wa mindo. Jehowa akɔshi yɛdikɔ ya nanya diakelo sɔ ndo nyukola dimɛta sɔ.—Hosea 10:1, 2.
6. Dia kɛndakɛnda la Nzambi, dionga diakɔna diahatahombe monga ladiɔ?
6 Ekambi wa Jehowa hawohombe monga la lɔkɛwɔ la dungi pende. Ko kakɔna kakakomɛ ase Isariyɛlɛ na? Lande na kakawakome lo monga la ‘etema wa lokeso’? Kânga mbakawadje sheke vɔ la Jehowa, oko wodja wakayakimɔ le nde, Jehowa akɛnyi dia vɔ waki la lɔkɛwɔ la dungi pende. Wetshelo akɔna wakokaso kondja lo dui sɔ? Naka takayakimɔ shoamɛ le Nzambi, kete hatohombe monga la lɔkɛwɔ la dungi pende. Tukedi 3:32 tewolaka ɔnɛ: “[Jehowa] atukaka antu wa kolo wononyi, keli ndi eli ongenyi w’antu w’usimbwi.” Dia kɛndakɛnda la Nzambi, sho pombaka monga la ngandji “kambuya uma l’utema a pudipudi la uma lu khum’utema k’ololo, la uma lu mbetawo kaha la lukesu.”— 1 Timote 1:5.
Nzambi mbokaka ekambi ande ngandji ka kɔlamelo
7, 8. a) L’atei w’akambo akɔna wakokaso mbokama ngandji ka kɔlamelo kaki Nzambi? b) Ahombaso sala naka tambotsha pɛkato ka woke?
7 Naka sho tɛmɔla Jehowa lo yoho yaha la dungi pende ndo yosembwe, kete tayokama ngandji ka lɔsɛngɔ kana ngandji ka kɔlamelo oma le nde. Wakatɛ ase Isariyɛlɛ wakatɔmbɔkɔ ɔnɛ: “Nyuyauneli ololo, ku nyu nyayuna elua wa ngandji ka shikaa, nyukambi dikambo di’eyuyu. Etena ka nyanga [Jehowa] kambukuka, edja ndu lam’ayunduya dia ndjunyoloshiya akambu w’ololo.”—Hosea 10:12.
8 Akambo wotoleka monga dimɛna otondonga ase Isariyɛlɛ wakayange Jehowa la ndjatshumoya tshɛ! Otowosala ɔsɔku, tshike nde ‘otowaetsha losembwe’ la ɔngɛnɔngɛnɔ tshɛ. Naka tambosala pɛkato ka woke, kete sho pombaka nyanga Jehowa, mbɔlɔmba dia nde todimanyiya ndo nyanga ekimanyielo ka lo nyuma oma le dikumanyi di’Akristo. (Jakoba 5:13-16) Sho pombaka nto nyanga ɛlɔmbwɛlɔ ka nyuma k’ekila kaki Nzambi, nɛ dia: “One latuneka lu dimba diandi, ayuna ehondelo uma lu dimba. Keli one latuneka lu nyuma, ayuna lumu la pundju uma le nyuma.” (Ngalatiya 6:8) Naka sho ‘monɛ lo nyuma,’ kete tayotetemala mbokama ngandji ka kɔlamelo kaki Nzambi.
9, 10. Ngande wakendanaka Hosea 11:1-4 la ase Isariyɛlɛ?
9 Sho kokaka monga l’eshikikelo ɔnɛ tena tshɛ Jehowa salɛka ekambi ande akambo la ngandji. Mɛtɛ ka dikambo sɔ kɛnɛmɔma lo Hosea 11:1-4, lɛnɛ adiaso ɔnɛ: “Lam’aki Isariyele olongo a pami, dimi lakawukaka ngandji. Dimi laketi on’ami a pami uma lu Edjibitu. . . . Vo wakatetemala nambula WaBala elambu, la ntshumbela dikishi malashi. Dimi laketshaka Efarayima [ase Isariyɛlɛ] lokendo, latûkimela lu anya. Vo kumbeya vati: Dimi kakâkonoya. Dimi lakâkutula la eshinga wa ketshi, la ekodi wa ngandji. Dimi lakayala le wo uku one latunyaka koho lu kingu yawo. Dimi lakawashaka diango dia nde.”
10 Lanɛ, Isariyɛlɛ ambɛdikama la ɔna dikɛnda. La ngandji tshɛ Jehowa aketshaka ase Isariyɛlɛ lɔkɛndɔ, lo mbakimɛ lo anya ande. Ndo nde akatetemala mbâkotola la ‘ɛkɔdi wa ngandji.’ Ɔsɔ ekɔ mɛtɛ ɛnyɛlɔ kananda otema! Ohɔsa dia wɛ ekɔ ombutshi, wakimanyiya ɔnayɛ dia nde takola wanya ande wa ntondo. Wɛ ambɔlɛkɛ anya. Kana, wɛ koka kamba la ɛkɔdi dia kimanyiya ɔnayɛ dia nde kimɛ diaha nde nkɔ. Woho akɔ wâmɛ mbele, ngandji kaki Jehowa oya le yɛ kekɔ ngandji kele la kɛtshi. Nde ngɛnangɛnaka kɔlɔmbɔla la ‘ɛkɔdi wa ngandji.’
11. Lo yoho yakɔna ‘yakayala Nzambi oko onto lanya lɔkɔhɔ’?
11 Lo woho wakandongaka l’ase Isariyɛlɛ, Jehowa “akayala le wo uku one latunyaka [lɔkɔhɔ] lu kingu yawo. [Nde] akawashaka diango dia nde.” Nzambi akasale akambo oko onto lanya kana lakaloya lɔkɔhɔ oya l’ɔkɔngɔ dia kimanyiya nyama woho wa tɔ ndɛ dimɛna. Paka etena kakahembolaka ase Isariyɛlɛ lɔkɔhɔ lawɔ l’okitanyiya le Jehowa, mbakawayadjaka lo lɔkɔhɔ la sui laki atunyi awɔ. (Euhwelu k’Elembe 28:45, 48; Jeremiya 28:14) Tatetawɔke pondjo dia nɔmbwama oma le otunyi aso woleki tshɛ, mbuta ate Satana, ndo dia sho sɔkishama lo lɔkɔhɔ lande. Koko totetemale kɛndakɛnda la kɔlamelo tshɛ la Nzambi kaso ka ngandji.
Tolongamɛke nshi tshɛ le Jehowa
12. Lo ndjela Hosea 12:6, kakɔna kalɔmbama dia sho kɛndakɛnda la Nzambi?
12 Dia sho kɛndakɛnda la Nzambi, sho pombaka nongamɛka nshi tshɛ le nde. Wakatɛ ase Isariyɛlɛ ɔnɛ: “Keli we ukaluli le [Nzambi k]aye; ukimeli ngandji [ka shikaa] la sambu k’ololo wulu, ukungelaki [Nzambi k]aye nshi tshe.” (Hosea 12:6) Ase Isariyɛlɛ wakakoke mɛnya dia wambokalolɛ Jehowa la ndjatshumoya tshɛ lo monga la ngandji ka lɔsɛngɔ, la losembwe, ndo lo ‘nongamɛka le Nzambi nshi tshɛ.’ Oyadi edja ka ngande kambotɔkɛndakɛnda la Nzambi, sho pombaka ndjashikikɛ dia monga la ngandji ka lɔsɛngɔ, la losembwe, ndo nongamɛka le Nzambi nshi tshɛ.—Osambu 27:14.
13, 14. Ngande wele woho wakakambe Paulo la Hosea 13:14, toshaka ɔkɔkɔ wa sho nongamɛ le Jehowa?
13 Prɔfɛsiya ka Hɔsea kendana la ase Isariyɛlɛ toshaka ɔkɔkɔ wa lânde wa sho monga l’elongamelo le Nzambi. Jehowa akate ɔnɛ: “Dimi layâtshungula, uma lu wulu w’udimu a Pengandu. Dimi layâshimbela le nyoi? We nyoi, lend’eli asui aye? Udimu a Pengandu, elanyelu kaye eto?” (Hosea 13:14) Oyango waki Jehowa komonga wa mbitsha ase Isariyɛlɛ oma lo nyɔi ka lo demba l’etena kɛsɔ, koko lo nshi yayaye, nde ayɔmɛna nyɔi lo pondjo ndo kilɛndja.
14 Lam’akandafundɛka asekande ambetawudi w’akitami, Paulo akavusola prɔfɛsiya ka Hɔsea ndo akafunde ate: “Lam’ayolota kene k’ehondelo kene kahahonde, lam’ayolota kene ka nyoi kene kaha la nyoi, ku diui diufundami diayushidiyama ati: Nyoi ambolembiama l’elekelu. Nyoi li, elekelu kaye eto na? Nyoi li, wanga aye ewo na? Wanga a nyoi eko akambu wa kolo; la wulu w’akambu wa kolo eko elembe. Keli tuki [Nzambi] lusaka, one [“latotodjɛka otshumba,” NW] uma le Khumesu Jesu Kristu!” (1 Koreto 15:54-57) Jehowa akolola Yeso oma lo nyɔi, kɛsɔ akasha eshikikelo kakeketsha k’ɔnɛ wanɛ wele lo yimba yaki Nzambi wayolwama. (Joani 5:28, 29) Ande ɔkɔkɔ wa sho monga l’elongamelo le Jehowa lee! Koko lâdiko di’elongamelo ka eolwelo, ekɔ dikambo dikina diatotshutshuya dia kɛndakɛnda la Nzambi.
Mboka ya Jehowa yekɔ nshi tshɛ osembɔki
15, 16. Kakɔna kakatama lo dikambo dia Samariya, ndo ngande wakakotshama prɔfɛsiya kɛsɔ?
15 Eshikikelo kele laso k’ɔnɛ ‘mboka ya Jehowa yekɔ osembɔki’ tokimanyiyaka dia tetemala kɛndakɛnda la Nzambi. Ase Samariya kɔkɛndakɛndaka lo mboka yosembwe yaki Nzambi. Ɔnkɔnɛ, vɔ wakahombe sowa l’ɔtɛ wa kɔlɔ yawɔ ndo lo woho wakawashisha mbetawɔ le Jehowa. Akatama lo dikambo diawɔ ɔnɛ: “Samariya wayemba wutshu wa kolo yawo, ne dia vo wakatombokwela [Nzambi k]awo, wayadiaka la tombo. Wayohotshahotsha an’awo w’ashashi. Wayatshatsha akundju a wadiewo weli la waemi.” (Hosea 13:16) Ɛkɔndɔ mɛnyaka di’ase Asuriya, wanɛ wakayɔlɛndjaka Samariya waki la akoka wa sala akambo wa kɔlɔ efula wa ngasɔ.
16 Samariya aki kapitalɛ ka diolelo dia Isariyɛlɛ dia waoho dikumi. Koko, lanɛ tshɛkɛta Samariya mbeyaka mendana la ɛtshi ka nkɛtɛ k’otondo ka diolelo sɔ. (1 Khumi ya Dikanga 21:1) Shalamanɛsɛrɛ V laki nkumekanga k’Asuriya akadinge osomba wa Samariya lo 742 N.T.D. Lam’akayɔkɔka Samariya lo 740 N.T.D., ɛnɛnɛ efula wa lɔkɔ wakatɔlama lo fumbe otsha la Mezɔpɔtamiya la Mediya. Ndoko leya dia kana Shalamanɛsɛrɛ V kana Sarangɔna II ɔnɛ lakɔhɛnɛ mbakalɛndja Samariya. (2 Khumi ya Dikanga 17:1-6, 22, 23; 18:9-12) Koko, ɛkɔndɔ watɛkɛta dikambo dia Sarangɔna tɛkɛtaka dia ɔtɔlamelo w’ase Isariyɛlɛ 27290 otsha l’ɛtshi ka nkɛtɛ ka la diko dia Eyufarata ndo ka Mediya.
17. Lo dihole dia sho mɔnyɔla ɛlɛmbɛ waki Nzambi, kakɔna kahombaso ntsha?
17 Ase Samariya mɛtɛ wakadiɛnɛ l’ɔtɛ wakawatone ndjela mboka y’osembɔki ya Jehowa. Oko weso Akristo wakayakimɔ, sho lawɔ tayodiɛnɛ la etombelo wa kɔlɔ efula naka sho monga atshi wa pɛkato wɔnyɔla ɛlɛmbɛ wosembwe waki Nzambi. Tatongake pondjo la woho wa dionga dia kɔlɔ dia ngasɔ! Koko onto tshɛ la l’atei aso akitanyiya dako di’ɔpɔstɔlɔ Petero diata ɔnɛ: “Keli omotshi l’atei anyu tasuyamaki uku tomboki, kuyanga uku uvi, kuyanga uku utshi a kolo, kuyanga uku kanga esaku lu akambu wa kana. Keli naka untu omotshi ambusuyama uku usika Kristu, ndi tukaki sonyi, keli ndi atumbuli [Nzambi] lu lukumbu lone.”—1 Petero 4:15, 16.
18. Ngande wakokaso ‘tetemala tombola Nzambi’?
18 Sho ‘tetemalaka tombola Nzambi’ lo kɛndakɛnda lo mboka yande y’osembɔki lo dihole dia sho sala akambo lo yoho yalangaso. Kɛna akadiake onto nɛ dia nde akasale akambo lo yoho yakandalangaka ndo akatone dia kitanyiya dako diakawosha Jehowa di’ɔnɛ ndoko edja pɛkato ayowahemɛ. (Etatelu 4:1-8) Balama aketawɔ nongola difuto oma le nkumekanga ka Mɔaba dia nde mbidja Isariyɛlɛ mananu, koko nde kotondoya dia sala dikambo sɔ. (Walelu 24:10) Nzambi akadiake Kɔra k’ose Lɛwi nde l’anto akina nɛ dia vɔ wakatɔmbɔkwɛ lowandji laki Mɔsɛ la Arɔna. (Walelu 16:1-3, 31-33) Lo mɛtɛ, sho hatetawɔ ndjela ‘mboka kaki Kɛna’ ka diakatanelo ndo mbɔtɔ esadi esadi lo ‘mboka ka kɔlɔ kaki Balama,’ kana ndanyema lo ‘ɛtɛkɛta w’ɔtɔmbɔkwɛlɔ wa kanga lotamanya Kɔra!’ (Jude 11) Koko, naka tambonganɛ, prɔfɛsiya ka Hɔsea toshaka ekeketshelo.
Atshi wa pɛkato kokaka kalola le Jehowa
19, 20. Ase Isariyɛlɛ wakayatshumoya wakakoke nambola weho akɔna w’elambo?
19 Kânga wanɛ wakatakɔ mboka lo sala pɛkato ya weke koka kalola le Jehowa. Lo Hosea 14:1, 2, sho tanaka dɔmbɛlɔ nɛ: “Isariyele, nyukaluli le [Jehowa, Nzambi k]anyu, ne dia nyu nyakako l’uhedia anyu. Nyotole aui, nyukaluli le [Jehowa]. Nyutuwuteli nyati: Utudimanyia kolo yasu tshe, ulunguli kene keli ololo. Shu tayukulambula [ɛsɔngɔ a ngɔmbɛ] w’uma l’enyo asu uku ulambu.”
20 Ase Isariyɛlɛ wakayatshumoya wakakoke nambola Nzambi ‘ɛsɔngɔ wa ngɔmbɛ wa ɛlɔmɔ awɔ.’ Ɔsɔ aki elambo wa lotombo l’oma k’ɛse otema. Paulo akatɛkɛta dia prɔfɛsiya kɛsɔ etena kakandakeketsha Akristo dia ‘mbishaka Nzambi elambo wa lotombo, mbuta ate elowa w’oma l’ɛlɔmɔ wewoya lokombo la Nzambi lo sɛkɛ.’ (Heberu 13:15) Ande diɛsɛ dia kɛndakɛnda la Nzambi ndo mbolambola weho w’elambo wa ngasɔ ɛlɔ kɛnɛ lee!
21, 22. Ɔkɔnwɛlɔ akɔna wakakoke ase Isariyɛlɛ wakayatshumoya kondja?
21 Ase Isariyɛlɛ wakatshike mboka yawɔ ya kɔlɔ ndo wakakalola le Nzambi wakolambola ‘ɛsɔngɔ wa ngɔmbɛ wa ɛlɔmɔ awɔ.’ Omalɔkɔ, vɔ wakakɔnɔ lo nyuma oko wakalake Nzambi. Hosea 14:4-7 mbutaka ɔnɛ: “Dimi, [Jehowa] layâdimanyia ehedia awo. Dimi layuwauka ngandji otekoya, ne dia kele kami kambukadimo uma le wo. Dimi layuyala uku [“lônge,” NW] le Isariyele. Vo wayuluwana uku dembo dia dimena; wayudja ediu uku utamba w’usumba. Tahi yawo yayusimbemala; dimena diawo diayuyala uku utamba wa mbeli. Upumu awo wayuyala uku utamba wa la Lebanona. Vo wayukalula dia ndjudjase lu dedi diami. Vo wayongona uku ekambo, wayoto alembo uku okodi wa vinyo. Upumu awo wayuyala uku wanu wa Lebanona.”
22 Ase Isariyɛlɛ wakayatshumoya wakahombe kɔnɔ lo nyuma ndo mbokama ngandji nto oma le Nzambi. Jehowa akahombe monga oko lônge latutadia le wɔ lo woho ɔnɛ wele nde akahombe mbatshɔkɔla efula. Ekambi ande wakakɔnɔ wakahombe monga ‘la nɛmɔ diele oko otamba w’ɔlivɛ,’ ndo wakahombe kɛndakɛnda lo mboka ya Nzambi. Lam’ele tambɔsa yɛdikɔ ya kɛndakɛnda la Jehowa Nzambi, kakɔna katɔlɔmbawɔ na?
Totetemale kɛndakɛnda lo mboka ya Jehowa y’osembɔki
23, 24. Dibuku dia Hosea kumiyaka la prɔfɛsiya kakɔna ka ekeketshelo, ndo ngande wediɔ la shɛngiya le so?
23 Naka sho nangaka tetemala kɛndakɛnda la Nzambi, kete sho pombaka monga la ‘lomba l’oma l’olongo’ ndo sala akambo nshi tshɛ lo yoho yɔtɔnɛ la mboka yande y’osembɔki. (Jakoba 3:17, 18) Divɛsa di’ekomelo dia prɔfɛsiya ka Hɔsea mbadiemaka ɔnɛ: “One leli la [lo]mba, alimbiteli akambu ane. One leli la ewu, amani akambu ane fundu, ne dia mbuka ya [Jehowa] yeko ololo. Untu ololo atokendakendaka loko, keli akanga w’uhedia wayoko loko.”—Hosea 14:9.
24 Lo dihole dia sho nɔmbɔma la lomba ndo la ɛlɛmbɛ wa l’andja ɔnɛ, nyɛsɔ toyashikikɛ dia kɛndakɛnda lo mboka y’osembɔki ya Nzambi. (Euhwelu k’Elembe 32:4) Hɔsea akakɛndakɛnda la Nzambi ɛnɔnyi 59 kana ndekana. Nde akewoya nsango y’oma le Nzambi la kɔlamelo tshɛ, ndo akeyaka dia wanɛ wele la lomba ndo la kɛsɔ wayoshihodia ɛtɛkɛta ande. Ko kayotota dikambo diaso na? L’edja tshɛ kaketawɔ Nzambi dia sho sambisha, tayotetemala nyanga wanɛ wayetawɔ ngandji kande ka shikaa. Ndo sho ngɛnangɛnaka dia sala dikambo sɔ lo kamba kâmɛ la ‘ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo wa kɛsɔ.’—Mateu 24:45-47.
25. Woho wambotɔsɛdingola prɔfɛsiya ka Hɔsea pombaka tokimanyiya dia sho tsha na?
25 Ɔsɛdingwelo aso wa prɔfɛsiya ka Hɔsea pombaka tokimanyiya dia kɛndakɛnda la Nzambi tele l’elongamelo ka ndjokondja lɔsɛnɔ la pondjo l’andja ande w’oyoyo wakalakema. (2 Petero 3:13; Jude 20, 21) Tekɔ mɛtɛ l’elongamelo ka dimɛna efula! Elongamelo kɛsɔ kayokotshama le so naka sho mɛnya oma l’ɛtɛkɛta ndo l’etsha aso ɔnɛ ‘mboka ya Jehowa yekɔ osembɔki.’
Ngande wayoyokadimola?
• Naka sho tɛmɔla Jehowa l’ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi, ngande wayondonga la so?
• Lande na kahombaso nongamɛka le Jehowa nshi tshɛ?
• Lande na ketawɔyɛ ɔnɛ mboka ya Jehowa yekɔ osembɔki?
• Ngande wakokaso tetemala kɛndakɛnda lo mboka ya Jehowa y’osembɔki?
[Osato wa lo lɛkɛ 18]
Tetawɔ ekimanyielo ka lo nyuma k’oma le dikumanyi di’Akristo
[Esato wa lo lɛkɛ 21]
Totetemale kɛndakɛnda la Nzambi la elongamelo ka lɔsɛnɔ la pondjo lo yimba