Esombe w’anto wekɔ ɔtshɔkɔ le ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka
“[Nzambi] li, tonsekaki lam’ayami usumbi la ote aya kasa la ndjui, edja ndu lambutela wa lolonga lone dia lunya laye la wulu, la wulu aye le untu tshe layutoka.”—OSAMBU 71:18.
1, 2. Kakɔna kahomba esombe wakambɛ Jehowa shihodia ndo kakɔna kayangaso sɛdingola?
EKUMANYI kɛmɔtshi k’Okristo ka lo Afrikɛ wa lo Owɛstɛ akatshu dia tenda ɔnangɛso ɔmɔtshi l’okitami laya osombe. Nde akawombola ate: “Ngande demba?” Ɔnangɛso ɔsɔ akôkadimola ate: “Dimi kokaka ndawɔ, fumbɔ ndo kânga fumbɔfumbɔ lokolo ɔtɔi. Koko, hakoke fumbɔ oko fudu.” Ekumanyi kɛsɔ akoke dimɛna kɛnɛ kakalange osombe w’onto ɔsɔ mbuta. Kɛnɛ kakandalange mbuta tɔ kɛnɛ: ‘Kɛnɛ kemi l’akoka wa sala dimi ngɛnangɛnaka efula dia kisala, koko kɛnɛ kemi bu l’akoka wa sala halakisale.’ Ekumanyi kakatshu dia tenda osombe ɔsɔ, aya ɛlɔ kɛnɛ l’ɛnɔnyi 80 l’ɛmɔtshi ndo ekɔ lo mbohɔ dimɛna shɛkɛsɛkɛ ndo kɔlamelo yaki l’ɔnangɛso l’okitami ɔsɔ.
2 Etena kasala osombe awui lo yoho yɔtɔnɛ la wetshelo w’oma le Nzambi, kɛnɛ kasalande kokaka tshikala edja efula lo timba t’anto. Ekɔ mɛtɛ dia aha naka onto ambokoma osombe, kete lâsɔ weho akɔ tshɛ nde ayonga la lomba ndo ayosala akambo woho wotosala Kristo. (Undaki 4:13) Bible mbutaka ɔnɛ: “Ote wa ndjui eli lufule la nemo. [Naka] vo watutanemaka lu mbuka k’ololo.” (Tukedi 16:31) Naka wɛ ekɔ osombe w’onto, onde wɛ shihodiaka polo lo yɛdikɔ yakɔna yakoka ɛtɛkɛta ndo etsha ayɛ monga la shɛngiya ya dimɛna le anto akina? Tɔsɛdingole bɛnyɛlɔ dimɔtshi dia lo Bible diɛnya polo lo yɛdikɔ yakɔna yakonge esombe ekeketshelo ka mɛtɛ le akɛnda.
Mbetawɔ kele l’etombelo wa mamba
3. Ngande wele kɔlamelo yaki la Nɔa la shɛngiya le anto tshɛ wasɛna nshi nyɛ?
3 Mbetawɔ ndo kɔlamelo yaki la Nɔa akela ɛlɔlɔ wɛnaso polo ɛlɔ kɛnɛ. Nɔa aki l’ɛnɔnyi suke la 600 etena kakandasale wato wa luudu, kakandatshumanya nyama ndo kakandasambishaka asukanyi ande. (Etatelu 7:6; 2 Petero 2:5) L’ɔtɛ wakandokaka Nzambi wɔma, Nɔa la nkumbo kande wakake lo Elola ka woke ndo wakakome lɔtshɛtshɛ la anto tshɛ wele la lɔsɛnɔ ɛlɔ kɛnɛ. Ekɔ mɛtɛ dia Nɔa akasɛnɛ l’etena kele anto wakasɛnaka edja efula ndeka nshi nyɛ. Koko, kânga etena kakandakome osombe wa lokosombe, Nɔa akatshikala la kɔlamelo, ndo kɛsɔ akawela ɛlɔlɔ efula. Lo yoho yakɔna?
4. Ngande wele kɔlamelo yaki la Nɔa la wahɔ le ekambi waki Nzambi ɛlɔ kɛnɛ?
4 Nɔa aki l’ɛnɔnyi suke la 800 etena kakatatɛ Nimirɔdɛ mbika etangelo k’otale ka Babɛlɛ dia mɔnyɔla didjango diaki Jehowa dia ‘ndodia nkɛtɛ.’ (Etatelu 9:1; 11:1-9) Nɔa kombeta lo wedi wa Nimirɔdɛ dia tɔmbɔkwɛ Jehowa. Lâsɔ ondo ɔtɛkɛta ande kofukutanyema etena kakafutanya Jehowa ɔtɛkɛta wa wanɛ wakatɔmbɔkɔ. Mbetawɔ ndo kɔlamelo yaki la Nɔa yakandɛnya aha tsho etena kakinde aya osombe, koko lo lɔsɛnɔ lande l’otondo, ekɔ mɛtɛ waonga wakoka epalanga ndo akɛnda mbokoya.—Heberu 11:7.
Shɛngiya yele la esombe lo nkumbo
5, 6. a) Kakɔna kakatɛ Jehowa Abarahama dia nde sala etena kakinde l’ɛnɔnyi 75? b) Kakɔna kakasale Abarahama la didjango diakawodjangɛ Nzambi?
5 Shɛngiya yakoka monga la esombe w’anto lo mbetawɔ k’ase nkumbo yawɔ kokaka mɛnama oma lo nsɛnɔ y’ewandji wa nkumbo wakayɔsɛnaka l’ɔkɔngɔ wa Nɔa. Abarahama aki l’ɛnɔnyi 75 etena kakawotɛ Nzambi ɔnɛ: “Unela uma lu kete yaye, la wudja aye, la uma lu luudu la sho; utshu lu kete yayumukenya. Ku dimi layutunga wudja a wuki uma le ye, layukotshokola.”—Etatelu 12:1, 2.
6 Ohɔsa dia wambokɔlɔmba dia wɛ tshika luudu layɛ, angɛnyi ayɛ, wodja wakayotɔ ndo shisha lotui tshitshi lele layɛ lo woho wodjashiyɛ l’ewɔtɔ ayɛ dia wɛ ntshɔ lo wodja wahayeye. Kɛsɔ mbakalɔmbɛ Jehowa Abarahama. Nde “akunela uku akawutela [Jehowa],” ndo tatɛ oma l’etena kɛsɔ, nde akasɛnɛ lo totombotombo oko ɔngɛndangɛnda ndo oko onto latônonɔ lo wodja wa Kanana. (Etatelu 12:4; Heberu 11:8, 9) Kânga mbakawotɛ Jehowa dia Abarahama ayonga “wudja a wuki,” nde akavu edja efula la ntondo ka tokanula tande fulanɛ. Sara ka wadɛnde akawotɛ paka ɔna ɔtɔi oto, Isaka, ndo paka l’ɔkɔngɔ wa Abarahama nsɛna l’edja k’ɛnɔnyi 25 lo nkɛtɛ ya daka. (Etatelu 21:2, 5) Koko, Abarahama kompekɔ ndo kokalola la Ura oma lɛnɛ akandaye. Nde mɛtɛ ekɔ ɛnyɛlɔ ka dimɛna ka mbetawɔ ndo ka ekikelo!
7. Shɛngiya yakɔna yaki la ekikelo ka Abarahama le ɔnande Isaka, ndo dui sɔ diekɔ l’etombelo akɔna le anto tshɛ?
7 Ekikelo ka Abarahama kaki la shɛngiya ya wolo le ɔnande Isaka, ɔnɛ lakasɛnɛ lɔsɛnɔ lande l’otondo, ɛnɔnyi 180 oko ɔngɛndangɛnda lo wodja wa Kanana. Mbetawɔ kaki la Isaka lo daka diaki Nzambi mbakokimanyiya dia nde mbikikɛ ndo mbetawɔ kakɔ kakaye oma le ambutshi ande waki waya esombe ndo kakayokeketshama l’ɔkɔngɔ oma l’ɛtɛkɛta wa Jehowa ndamɛ. (Etatelu 26:2-5) Kɔlamelo yaki la Isaka yaki ohomba efula l’okotshamelo wa daka diaki Jehowa di’ɔnɛ “kanula” yayɔtshɔkwama anto tshɛ lo tshimbo yayɔ yayotomba lo nkumbo ka Abarahama. Ɛnɔnyi nkama l’ɔkɔngɔ, Yeso Kristo, lele etenyi ka ntondo ka “kanula” shɔ akayodiholɛka anto tshɛ wele la mbetawɔ le nde mboka dia ndjaokanya nto la Nzambi ndo kondja lɔsɛnɔ la pondjo.—Ngalatiya 3:16; Joani 3:16.
8. Ngande wakɛnya Jakɔbɔ mbetawɔ ka wolo kaki lande, ndo etombelo akɔna waki la dikambo sɔ?
8 Isaka lo wedi ande akakimanyiya ɔnande Jakɔbɔ dia monga la mbetawɔ ka wolo kakôsukɛ lo nshi yande y’osombe. Jakɔbɔ aki l’ɛnɔnyi 97 etena kakandalɔ la ondjelo otsho w’otondo dia ondjelo mbɔtshɔkɔla. (Etatelu 32:24-28) La ntondo ka nde mvɔ, lâsɔ ko nde aya l’ɛnɔnyi 147, Jakɔbɔ akayaketembola dia kondja yema ya wolo wa tɛkɛta dia tshɔkɔla anande 12, ɔna l’ɔna. (Etatelu 47:28) Ɛtɛkɛta wa prɔfɛsiya wakandatɛkɛta, wofundami lo Etatelu 49:1-28, wakakotshama ndo wekɔ lo tatetemala kotshama.
9. Kakɔna kakoka mbitama lo dikambo dia shɛngiya yakoka monga la esombe wambotshunda lo nyuma lo nkumbo yawɔ?
9 Mɛtɛ, ekambi waki Nzambi wele la kɔlamelo mbeyaka monga la shɛngiya ya dimɛna le ase nkumbo yawɔ. Wetshelo w’oma l’Afundelo, kâmɛ ndo alako wa lomba ndo ɛnyɛlɔ ka ekikelo kokaka kimanyiya efula dia ɔna mbola lo mbetawɔ ka wolo. (Tukedi 22:6) Esombe w’anto hawohombe pondjo minya yimba lo shɛngiya ya dimɛna yakokawɔ monga la yɔ lo nkumbo yawɔ.
Shɛngiya yele la esombe w’anto le asekawɔ atɛmɔdi
10. ‘Didjango diakɔna diakadjanga Yɔsɛfu lo dikambo dia weka ande,’ ndo etombelo akɔna wakonge la dikambo sɔ?
10 Esombe w’anto mbeyaka monga nto la shɛngiya ya dimɛna le asekawɔ ambetawudi. Lo nshi yande y’osombe, Yɔsɛfu y’ɔnaki Jakɔbɔ akasale tshelo mɔtshi ya mbetawɔ yakonge la shɛngiya ya wolo le miliyɔ y’atɛmɔdi wa mɛtɛ wakayɔsɛna l’ɔkɔngɔ ande. Nde aki l’ɛnɔnyi 110 etena ‘kakandasha didjango diendana la weka ande,’ di’ɔnɛ etena kayoyotshungɔ ase Isariyɛlɛ oma l’Edjibito, kawotshu la weka ande. (Heberu 11:22; Etatelu 50:25) Didjango sɔ diaki djembetelo kina yɛnya dia elongamelo kakikɔ le ase Isariyɛlɛ wakadiɛnɛka l’ɔsɔkishelo l’edja k’ɛnɔnyi efula lo lɔhɔmbɔ l’ɔkɔngɔ wa nyɔi ka Yɔsɛfu, lo mbashikikɛ dia wayotshungɔ.
11. Shɛngiya yakɔna yaki la Mɔsɛ l’etena kakinde osombe otsha le Jashua?
11 Mɔsɛ aki onto ɔmɔtshi lakakeketshama oma lo mbetawɔ ka Yɔsɛfu. Etena kaki Mɔsɛ l’ɛnɔnyi 80, nde aki la diɛsɛ dia mɛmba weka waki Yɔsɛfu oma l’Edjibito. (Etumbelu 13:19) L’etena kɛsɔ, nde akayekesanɛka la Jashua laki dikɛnda efula. L’ɛnɔnyi 40 wakayele, Jashua akakambe oko okambi waki Mɔsɛ. (Walelu 11:28) Nde akatshindɛ Mɔsɛ lo dikona dia Sinai ndo akôkongaka etena kakandaholɔ la pase di’ave dia Ɔmɛnyi. (Etumbelu 24:12-18; 32:15-17) Mɔsɛ aki mɛtɛ ɛtɛkɔ k’alako w’onto lambotshunda ndo ka lomba le Jashua!
12. Shɛngiya yakɔna ya dimɛna yakonge Jashua layɔ le wodja w’Isariyɛlɛ l’edja tshɛ ka lɔsɛnɔ lande?
12 Jashua lo wedi ande akakeketsha wodja w’Isariyɛlɛ l’edja ka lɔsɛnɔ lande l’otondo. Embadi 2:7 totɛka ɔnɛ: “Asi Isariyele wakatemolaka [Jehowa] nshi ya lumu tshe ya Jashua, ndu nshi ya lumu tshe ya dihangamendi diakatshikala l’okongo wa Jashua ndu diakeye akambu tshe wakatshi [Jehowa] dikambu dia Isariyele.” Koko l’ɔkɔngɔ wa nyɔi ka Jashua ndo ka apami akina waki esombe, mbakayotatɛ etena k’ɛnɔnyi 300 kakahakahakaka anto lam’asa ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ la wa kashi, etena kakakome polo lo nshi y’ɔprɔfɛta Samuɛlɛ.
Samuɛlɛ ‘akatshaka akambo w’ɔlɔlɔ’
13. ‘Akambo akɔna w’ɔlɔlɔ wakasale’ Samuɛlɛ?
13 Bible hate opalanga wa ngande wakakome Samuɛlɛ etena kakandavu, koko akambo wele lo dibuku dia 1 Samuele wakasalema l’edja k’ɛnɔnyi 102, akambo wele Samuɛlɛ akawaɛnyi suke la tshɛ. Sho mbadiaka lo Hɛbɛru 11:32, 33, ɔnɛ embadi waki la losembwe ndo aprɔfɛta ‘wakasalaka akambo w’ɔlɔlɔ.’ Eelo, Samuɛlɛ akakimanyiya anto amɔtshi wakasɛnaka lo nshi yande dia vɔ mbewɔ kana tshika akambo wa kɔlɔ. (1 Samuele 7:2-4) Oma lo na? Nde aki la kɔlamelo le Jehowa lo lɔsɛnɔ la nde l’otondo. (1 Samuele 12:2-5) Nde komonga la wɔma wa mbisha kânga nkumekanga dako dia wolo. (1 Samuele 15:16-29) Ndo nto, Samuɛlɛ etena kakinde ‘aya osombe’ akasha ɛnyɛlɔ ka dimɛna efula ka nɔmbaka lo dikambo di’anto akina. Nde akate dia ‘nde hakoke pondjo salɛ Jehowa pɛkato lo tshika nɔmba’ dikambo di’asekande w’ase Isariyɛlɛ.—1 Samuele 12:2, 23.
14, 15. Ngande wakoka esombe w’anto ɛlɔ kɛnɛ mbokoya Samuɛlɛ lo kɛnɛ kendana la dɔmbɛlɔ?
14 Kɛsɔ tshɛ mɛnyaka dimɛna dimɛna yoho y’ɔlɔlɔ yakoka esombe w’anto monga la shɛngiya ya dimɛna le ekambi wa Jehowa w’asekawɔ. Kânga mbele alemba ndo awui akina wowadjɛ elelo lo kɛnɛ kakokawɔ sala, esombe w’anto koka sala alɔmbɛlɔ dikambo dia anto akina. Esombe w’anto lee, onde nyu mbeyaka ɛlɔlɔ wakondja etshumanelo oma lo alɔmbɛlɔ anyu? L’ɔtɛ wa mbetawɔ kanyu lo dikila diakatshulola Kristo, nyu mbetawɔmaka le Jehowa, ndo oma l’ekikelo kanyu keyama dimɛna, mbetawɔ kanyu kaya la ‘nɛmɔ di’oshika.’ (Jakoba 1:3; 1 Petero 1:7) Tanyohɛke pondjo ɔnɛ: ‘Ɔsɛngɔsɛngɔ w’onto ɔlɔlɔ mongaka la wolo efula etena kakambawɔ olimu.’—Jakoba 5:16.
15 Alɔmbɛlɔ anyu wa sukɛ olimu w’esambishelo ka Diolelo diaki Jehowa wekɔ ohomba efula. Anangɛnyu l’akadiyɛnyu amɔtshi wekɔ lo nkanu l’ɔtɛ wa lomangemange lawɔ. Akina wekɔ lo diɛnɛ la mpokoso yaya oma lo diangɔ diakatongama, ata ndo ata wa lam’asa waoho wa lo wodja ɔtɔi. Ndo akina nto, kânga lo tshumanelo dienyu wekɔ lo pomana l’ehemba ndo l’ɔlɔshamelo. (Mateu 10:35, 36) Wanɛ walɔmbɔla olimu w’esambishelo ndo wenda tshumanelo wekɔ l’ohomba wa nyu mbadjaka mbala la mbala l’alɔmbɛlɔ. (Efeso 6:18, 19; Kolosai 4:2, 3) Lo ɛnyɛlɔ ka Epafara, ekɔ mɛtɛ dikambo dia dimɛna efula dia nyu nɔmbaka dikambo di’asekanyu atɛmɔdi!—Kolosai 4:12.
Nyetsha wa lɔlɔnga lɔnɛ
16, 17. Kakɔna kakatama l’Osambu 71:18, ndo ngande wambokotshama dui sɔ?
16 ‘Ɛkɔkɔ ekina,’ mbuta ate wanɛ wele l’elongamelo ka nsɛna pondjo pondjo lanɛ la nkɛtɛ wambokondja olowanyelo w’ohomba efula lo kamba kâmɛ la “limba la tshitshe l’ekoko,” wele l’elongamelo ka tɔsɛna l’olongo. (Luka 12:32; Joani 10:16) Dui sɔ diakatama lo Osambu 71:18, lɛnɛ adiaso ɔnɛ: “[Nzambi] li, tonsekaki lam’ayami usumbi la ote aya kasa la ndjui, edja ndu lambutela wa lolonga lone dia lunya laye la wulu, la wulu aye le untu tshe layutoka.” Akristo w’akitami wa nyuma wekɔ l’osalosalo efula dia mbetsha asekawɔ ɛkɔkɔ ekina dia vɔ mɛmba ɛkɛndɛ wataleke fula la ntondo ka vɔ mbidɛ l’olongo dia totombɔma kâmɛ la Yeso Kristo.
17 Lo mbuta mɛtɛ, kɛnɛ kotami lo Osambu 71:18 lo dikambo dia mbetsha ‘nɔnga nkina’ kokaka mendana nto la ɛkɔkɔ ekina, wanɛ waketshama oma le akitami waki Nzambi. Jehowa akasha esombe diɛsɛ dia mbewoya wanɛ wɔtɔ kakianɛ l’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ akambo wendana la nde. (Joele 1:2, 3) Ɛkɔkɔ ekina wekɔ lo ngɛnangɛna kɛnɛ kakaweke oma le akitami ndo wekɔ lo tshutshuyama dia kahana la wanɛ wakombola kambɛ Jehowa wetshelo w’oma l’Afundelo wakawalongola.—Enyelo 7:9, 10.
18, 19. a) Awui akɔna w’ohomba efula wakokaso mbeya oma le ekambi wa Jehowa waya esombe? b) Eshikikelo kakɔna kahomba monga l’Akristo waya esombe?
18 Ekambi waki Jehowa waya esombe, w’akitami ndo ɛkɔkɔ ekina wekɔ anto weya dimɛna awui w’ohomba wambetaka. Tɔtɔi ta l’atei awɔ weke la lɔsɛnɔ ɛlɔ kɛnɛ wakɛnyi etena kakɛnyama mbala ka ntondo filmɛ ka “Photo-Drame de la création.” Amɔtshi wakɛnyi anangɛso wakalɔmbɔlaka wakandama lo lokanu lo 1918. Akina wakakambe lo stasiɔ ka aradiyo k’Ɛmɛnyi wa Jehowa kakawelɛka WBBR. Efula koka totɛ etena kakakome awui wendana la lotshungɔ l’Ɛmɛnyi wa Jehowa lo tominadi ta lâdiko tshɛ. Akina nto wakatshikala nge lo mbetawɔ kânga mbakawasɛnaka lo wedja waki la mandji ya tohadi. Eelo, esombe w’anto kokaka tɔkɔndɔlɛ woho wakayashɔmaka eokelo k’akambo wa mɛtɛ yema yema. Bible tokeketshaka dia kondja wahɔ oma le anto wambɛna akambo efula asɔ.—Euhwelu k’Elembe 32:7.
19 Akristo waya esombe keketshamaka dia monga bɛnyɛlɔ di’ɔlɔlɔ le akɛnda. (Tito 2:2-4) Ondo ɛlɔ kɛnɛ hanyɛnyi etombelo wele la ekikelo kanyu, alɔmbɛlɔ anyu ndo alako anyu le anto akina. Mbeyaka monga ko Nɔa, Abarahama, Yɔsɛfu, Mɔsɛ ndo anto akina kokoka mbeya etombelo tshɛ wakonge la kɔlamelo yawɔ le nɔnga nkina. Koko, ɔkɔndɔ wendana la mbetawɔ ndo olowanyi awɔ wakonge la shɛngiya ya wolo le anto ndo shɛngiya ya ngasɔ mbakoka monga la ɛnyɛlɔ kanyu le akɛnda.
20. Ɛtshɔkɔ akɔna wakongɛ wanɛ watetemala monga la elongamelo ka shikaa polo l’ekomelo?
20 Oyadi wɛ ayohanda lo ‘fɔnu ka woke’ kana wɛ ayolwama, ayonga mɛtɛ ɔngɛnɔngɛnɔ dia nsɛna ‘lɔsɛnɔ l’oshika’! (Mateu 24:21; 1 Timote 6:19) Ohokanyiya woho wayonga lɔsɛnɔ l’Ɛlɔmbwɛlɔ ka Kristo k’ɛnɔnyi kinunu, etena kayonya Jehowa etombelo waya lo lotshundu l’osombe! Lo dihole dia demba diaso tatetemalaka nɛmba etena katatatshunde osombe, tayemɔka lushi la lushi tatatetemala ndeka monga la wolo tataleke mɛna dimɛna, mboka dimɛna ndo ndeka monga la demba di’olangala! (Jobo 33:25; Isaya 35:5, 6) Wanɛ wayonga la diɛsɛ dia nsɛna l’andja w’oyoyo wayongaka nshi tshɛ akɛnda lo mbɛdika la woho wayowɔsɛnaka pondjo pondjo. (Isaya 65:22) Nyɛsɔ sho tshɛ tonge la elongamelo ka wolo polo l’ekomelo ndo totetemale kambɛ Jehowa l’anima aso tshɛ. Sho koka ndjashikikɛ dia Jehowa ayokotsha kɛnɛ tshɛ kakandalake ndo di’ɔnɛ kɛnɛ kayondosala ayoleka la fwa kɛnɛ kakokaso nongamɛ.—Osambu 37:4; 145:16.
Ngande wayoyokadimola?
• Ɛtshɔkɔ akɔna wambokondja anto tshɛ oma lo kɔlamelo yaki la Nɔa, osombe w’onto na?
• Etombelo akɔna waki la mbetawɔ k’ewandji wa nkumbo le ana ndo le tokanula tawɔ?
• Ngande wakakeketsha Yɔsɛfu, Mɔsɛ, Jashua ndo Samuɛlɛ asekawɔ ambetawudi etena kakiwɔ waya esombe?
• Sango diakɔna diakoka esombe tshikɛ anto akina?
[Osato wa lo lɛkɛ 29]
Ekikelo ka Abarahama aki la shɛngiya ya wolo le Isaka
[Osato wa lo lɛkɛ 32]
Akɛnda kondjaka wahɔ lo mpokamɛka esombe wele la kɔlamelo