ʻOatu ʻa e Lāngilangí kia Kinautolu ʻOku Tuha mo Iá
“Ke ʻa e Tokotaha ʻoku ʻafio ʻi he taloní pea ke ʻa e Lamí ʻa e fakahīkihikí mo e ngeiá mo e lāngilangí mo e māfimafí ʻo taʻengata.”—FKH. 5:13.
1. Ko e hā ʻoku tuha nai ai ʻa e kakai ʻe niʻihi mo e fakalāngilangí, pea ko e hā te tau ako ʻi he kupu ko ení?
ʻOKU anga-fēfē ʻetau fakahāhā ʻa e fakalāngilangi ki he kakaí? ʻOku tau fai eni ʻaki hono fai ha tokanga makehe kia kinautolu pea ʻaki hono fakahāhā ʻa e fakaʻapaʻapá kia kinautolu. ʻOku tau faʻa fakalāngilangiʻi ʻa e faʻahinga kuo nau fai ha ngāue ke tuha ai mo e fakalāngilangí pe ko e faʻahinga kuo nau maʻu ha ngāue pe tuʻunga mahuʻinga. ʻI he kupu ko ení, te tau ako ai fekauʻaki mo e faʻahinga ʻoku totonu ke fakalāngilangiʻí pea mo hono ʻuhingá.
2, 3. (a) Ko e hā ʻoku tuha moʻoni ai ʻa Sihova mo e fakalāngilangí? (Sio ki he ʻuluaki fakatātā ʻi he kupú ni.) (e) Ko hai ʻa e Lami ʻoku lave ki ai ʻi he Fakahā 5:13, pea ko e hā ʻoku totonu ai ke tau fakalāngilangiʻi iá?
2 ʻOku pehē ʻi he Fakahā 5:13 ʻoku tuha ke fakalāngilangiʻi “ʻa e Tokotaha ʻoku ʻafio ʻi he taloní” mo e “Lamí.” Ko e “Tokotaha ʻoku ʻafio ʻi he taloní” ʻoku ʻuhinga ia kia Sihova. ʻI he Fakahā vahe 4, ʻoku ʻomai ai ʻe he ngaahi meʻamoʻui ʻi hēvaní ʻa e ʻuhinga ʻe taha ʻoku tuha ai ke fakalāngilangi ʻa Sihová, “ʻa e Tokotaha ko ia ʻoku moʻui ʻo taʻengata pea taʻengatá.” ʻOku nau pehē ai: “ʻOku taau mo e ʻAfioná, ʻe Sihova ko homau ʻOtua, ke ke maʻu ʻa e ngeiá mo e lāngilangí pea mo e mālohí, koeʻuhí naʻá ke fakatupu ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē, pea koeʻuhí ko ho finangaló naʻa nau hoko mai ai ʻo ʻi ai pea naʻe fakatupu ai kinautolu.”—Fkh. 4:9-11.
3 Ko e “Lamí” ʻa ia ʻoku lave ki ai ʻi he Fakahā 5:13 ko Sīsū Kalaisi ia. ʻOku anga-fēfē ʻetau ʻiloʻi iá? ʻI he taimi naʻe ʻi māmani ai ʻa Sīsuú, naʻe ui ia “ko e Lami ē ʻa e ʻOtuá ʻa ia ʻokú ne ʻave ʻa e angahala ʻa māmaní.” (Sione 1:29) Kuo ʻi ai nai ha tuʻi kuo loto-lelei ke mate ko ha huhuʻi maʻa hono kakaí? Ko e moʻoni ʻoku ʻi ai ʻa e ʻuhinga lelei ke fakalāngilangiʻi ai ia. ʻOku tuha ʻa Sīsū mo e fakalāngilangí koeʻuhí “ko e Tuʻi ia ʻo e faʻahinga ko ia ʻoku pule ko e ngaahi tuʻí pea ko e ʻEiki ʻo e faʻahinga ko ia ʻoku pule ko e ngaahi ʻeikí.” (1 Tīm. 6:14-16) Mahalo pē ʻokú ke maʻu ʻa e ongoʻi tatau mo ia naʻe maʻu ʻe he ngaahi meʻamoʻui ʻi hēvaní ʻa ia naʻa nau hiva: “Ko e Lami naʻe tāmateʻí ʻokú ne taau ke ne maʻu ʻa e mālohi mo e ngaahi koloa mo e poto mo e ivi mo e ngeia mo e lāngilangi mo e fakahīkihiki.”—Fkh. 5:12.
4. Ko e hā ʻoku fakapotopoto ai ke tau fakalāngilangiʻi ʻa Sihova mo Kalaisí?
4 ʻOku pehē ʻi he Sione 5:22, 23 naʻe ʻai ʻe Sihova ʻa Kalaisi ko e fakamaau ki he faʻahinga kotoa ʻo e tangatá. Ko e ʻuhinga tefito ia ʻoku totonu ai ke tau fakalāngilangiʻi ʻa Sīsuú. Pea ʻi he taimi ʻoku tau fai ai ení, ʻoku tau toe fakalāngilangiʻi ai ʻa Sihova. ʻI he taimi ʻoku tau fili ai ke fakalāngilangiʻi ʻa Sīsū mo ʻene Tamaí, ʻe lava ke tau maʻu ai ʻa e moʻui taʻengatá.—Lau ʻa e Saame 2:11, 12.
5. Ko e hā ʻoku tuha ai ʻa e kakai kotoa mo ha fakalāngilangí pea mo ha fakaʻapaʻapá?
5 Naʻe fakatupu ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ʻi he “imisi ʻo e ʻOtua.” (Sēn. 1:27) ʻOku ʻuhinga ení ʻoku maʻu ʻe he tokolahi taha ʻo e kakaí ʻa e malava ke fakahāhā ʻa e ngaahi ʻulungaanga meimei tatau mo e ʻOtuá. Ko e fakatātaá, ʻe lava ʻe he faʻahinga ʻo e tangatá ke fakahāhā ʻa e ʻofa, anga-lelei mo e manavaʻofa. Naʻe toe fakatupu ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá fakataha mo ha konisēnisi, ʻa ia ko ha ongoʻi ki he meʻa ʻoku tonú pe halá, faitotonú pe taʻefaitotonú, feʻungamālié pe ʻikai feʻungamālié. (Loma 2:14, 15) ʻOku saiʻia ʻa e tokolahi taha ʻo e kakaí ʻi he ngaahi meʻa ʻoku maʻá mo fakaʻofoʻofá pea loto ke nofo melino mo e niʻihi kehé. ʻOku ʻikai ke fakaʻohovale eni, koeʻuhí ko Sihová ko ha ʻOtua ʻo e maau mo e melino. ʻOku hā mahino, naʻe fakatupu ʻa e faʻahinga kotoa ʻo e tangatá fakataha mo e malava ke faʻifaʻitaki kia Sihova ʻi ha tafaʻaki pē. ʻI he ʻuhinga ko ení, ʻoku tuha mo kinautolu ke tau fakalāngilangiʻi mo fakaʻapaʻapaʻi.—Saame 8:5.
FAKAHĀHĀ ʻA E FAKALĀNGILANGÍ ʻI HE FOUNGA TOTONU
6, 7. ʻOku anga-fēfē ʻa e kehe ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová mei he kakai tokolahi ʻi hono fakahāhā ʻa e fakalāngilangi ki he niʻihi kehé?
6 ʻOku tau ʻilo ʻoku totonu ke fakalāngilangiʻi ʻa e faʻahinga kehe ʻo e tangatá, ka ʻoku faingataʻa nai ke ʻiloʻi ʻa e faʻahinga fakalāngilangi mo e lahi ʻo e fakalāngilangi ke fai kia kinautolú. Koeʻuhí he ko e tokolahi taha ʻo e faʻahinga taʻehaohaoa ʻo e tangatá ʻoku tākiekina mālohi ʻe he ngaahi tōʻonga ʻa e māmani ʻo Sētané. ʻOku ʻai ʻe he kakai tokolahi ʻa e kakai tangatá mo e kakai fefiné ko honau ngaahi ʻaitoli. ʻI he ʻikai ke nau ʻoange kia kinautolu ʻa e fakalāngilangi mo e fakaʻapaʻapa naʻe fakataumuʻa ki ai ʻe Sihová, ʻoku ʻoange ʻe he kakaí ki he faʻahinga ʻo e tangatá ʻa e fakalāngilangi tōtuʻa, ʻo ʻai ai kinautolu ʻo hangē ha ngaahi ʻotuá. ʻOku nau faʻifaʻitaki nai ki he ʻai vala, tōʻonga mo e ʻulungaanga ʻo e kau taki fakapolitikalé mo e kau taki lotú, kau ʻatelitá, kau sitā faivá mo e kau tuʻu-ki-muʻa kehé.
7 ʻOku ʻiloʻi ʻe he kau Kalisitiane moʻoní ʻe hala ke fakalāngilangiʻi ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ʻo fuʻu tōtuʻa. ʻI he kotoa ʻo e kakai kuo moʻui maí, ko Sīsū pē taha naʻá ne fokotuʻu ha faʻifaʻitakiʻanga haohaoa ke tau faʻifaʻitaki ki aí. (1 Pita 2:21) ʻOku fiemaʻu ke tau manatuʻi kuo tau “faiangahala kotoa pē mo tōnounou ʻo ʻikai maʻu ʻa e lāngilangi ʻo e ʻOtuá.” (Loma 3:23) ʻOku ʻikai tuha ha tangata ke lotu ki ai. ʻI he taimi ʻoku tau fakalāngilangiʻi ai ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ʻo lahi ange ia ʻi he meʻa totonú, ʻoku ʻai ai heni ʻa Sihova ke loto-mamahi.
8, 9. (a) ʻOku anga-fēfē vakai ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ki he kau ʻōfisa fakapuleʻangá? (e) Ko fē ʻa e taimi heʻikai ai ke tau talangofua ki he kau ʻōfisá?
8 ʻOku ʻi ai ʻa e kakai ʻe niʻihi ʻoku nau tuha mo ʻetau fakalāngilangí pe fakaʻapaʻapá koeʻuhí ko e tuʻunga ʻoku nau ʻi aí. Ko e fakatātaá, fakakaukau ki he kau ʻōfisa fakapuleʻangá mo e meʻa ʻoku nau fai maʻaú. ʻOku nau tokoni ki hono tauhi ʻa e malu ʻa e kakaí pea tokangaʻi ʻa e ngaahi fiemaʻu honau kau tangataʻifonuá. ʻOku lahi ʻa e ngaahi ʻaonga ʻo ʻenau ngāué. Naʻe pehē ʻe he ʻapositolo ko Paulá ʻoku totonu ke tau vakai ki he kau maʻu mafai fakapuleʻanga ko ení ko e ‘ngaahi mafai māʻolunga.’ Naʻá ne toe pehē ʻoku totonu ke tau muimui ki heʻenau ngaahi laó: “ʻOatu ki he tokotaha kotoa ʻa e meʻa ʻoku totonu ke ʻanautolú, ʻa e tukuhaú, kiate ia ʻoku totonu ke ʻoange ki ai ʻa e tukuhaú,” pea mo e “fakaʻapaʻapá, kiate ia ʻoku totonu ke fai ki ai ʻa e fakaʻapaʻapá.”—Loma 13:1, 7.
9 ʻI he tuʻunga ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, ʻoku tau fai ʻa e meʻa kotoa te tau malavá ke fakahaaʻi ki he kau ʻōfisa fakapuleʻangá ʻoku tau fakaʻapaʻapaʻi kinautolu. Ko e moʻoni, ko e fonua kotoa pē ʻoku kehekehe ʻenau anga fakafonuá, ko ia ko e meʻa ʻoku ʻamanekina nai ʻe he kau ʻōfisá meiate kitautolú ʻi he feituʻu ʻe taha ʻe kehe nai ia mei he meʻa ʻoku nau ʻamanekina ʻi ha feituʻu kehe. Neongo ia, ʻoku tau fengāueʻaki fakataha mo e kau ʻōfisa fakapuleʻangá ʻi hono fakahoko ʻenau ngāué. Kae kehe, kapau te nau kole mai ke tau fai ha meʻa ʻe fakatupunga ai ʻetau talangataʻa kia Sihova, heʻikai lava ke tau fai ia. ʻI he ngaahi tuʻunga ko iá, ʻoku tau talangofua mo fakalāngilangiʻi ʻa Sihova kae ʻikai ko e tangatá.—Lau ʻa e 1 Pita 2:13-17.
10. Naʻe anga-fēfē hono fokotuʻu ʻe he kau sevāniti ʻa Sihova ʻi he kuohilí ha faʻifaʻitakiʻanga lelei maʻatautolu he ʻaho ní?
10 ʻE lava ke tau ako mei he kau sevāniti ʻa Sihova ʻi he kuohilí, ʻa ia naʻa nau fakahāhā ʻa e fakalāngilangi ki he ngaahi founga-pulé mo honau kau ʻōfisá. Ko Siosifa mo Mele ʻa e ongo faʻifaʻitakiʻanga lelei ʻi he meʻá ni. ʻI he taimi naʻe fiemaʻu ai ʻe he kau Lomá ke nau ʻiloʻi ʻa e tokolahi ʻo e kakai ʻi he fonuá, naʻe fononga ʻa Siosifa mo Mele ki Pētelihema ke lēsisita ai neongo naʻe ofi ʻaupito ʻa e taimi ke fāʻele ai ʻa Melé. (Luke 2:1-5) Ko e ʻapositolo ko Paulá ko e faʻifaʻitakiʻanga ia ʻe taha ʻo e tokotaha naʻá ne fakaʻapaʻapaʻi ʻa e kau pule fakaetangatá. ʻI he taimi naʻe tukuakiʻi ai ia fekauʻaki mo hono fai ha fehālaaki, naʻá ne taukapoʻi anga-fakaʻapaʻapa ia ʻi he ʻao ʻo Tuʻi Hēlota ʻAkilipá pea ʻi he ʻao ʻo Fesitó, ʻa e kōvana Loma ʻo e vahefonua ʻo Siuteá.—Ngā. 25:1-12; 26:1-3.
11, 12. (a) Ko e hā ʻoku ʻikai ai ke tau ʻoange ki he kau taki lotú ha fakalāngilangi makehé? (e) Ko e hā naʻe hoko ʻi he taimi naʻe fakahāhā ai ʻe ha Fakamoʻoni ʻAositulia ʻa e fakaʻapaʻapá ki ha tokotaha politiki?
11 Fēfē ʻa e kau taki lotú? ʻOku totonu ke tau ʻoange kia kinautolu ha fakalāngilangi makehe? ʻOku tau ʻoange kia kinautolu ʻa e fakalāngilangi tatau mo ia ʻoku tau ʻoange ki ha taha pē. Ka ʻoku hala ke tau ʻoange ha fakalāngilangi makehe kia kinautolu, neongo ʻoku nau ʻamanekina ia. Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhí ko e lotu loí ʻoku ʻikai ke nau akoʻi ʻa e moʻoni fekauʻaki mo e ʻOtuá mo ʻene Folofolá, ʻa e Tohi Tapú. Naʻe fakahalaiaʻi ʻe Sīsū ʻa e kau faiako fakalotu loí pea ui kinautolu ko e kau mālualoi mo e kau taki kovi. (Māt. 23:23, 24) ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ʻoku ʻikai hala ke fakahāhā ʻa e fakaʻapaʻapa mo e fakalāngilangi makehe ki he kau ʻōfisa fakapuleʻangá. Ko e ola ʻetau fai peheé, te nau tokoniʻi ai kitautolu ʻi ha taimi.
12 Ko e ʻōfisa pehē ʻe taha ko Dr. Heinrich Gleissner, ko ha tokotaha politiki ʻAositulia. Lolotonga ʻa e Tau II ʻa Māmaní, naʻe puke pōpula ia ʻe he kau Nasí. ʻI he taimi naʻe ʻave ai ia ʻi ha lēlue ki ha kemi fakamamahi, naʻá ne fetaulaki ai mo Leopold Engleitner, ko ha Fakamoʻoni faivelenga mei ʻAositulia. Naʻe fakamatalaʻi anga-fakaʻapaʻapa ʻe Tokoua Engleitner ʻene ngaahi tuí kia Dr. Gleissner, ʻa ia naʻá ne fanongo tokanga. ʻI he taimi naʻe ngata ai ʻa e taú, naʻe toutou ngāueʻaki ʻe Gleissner hono lakangá ke tokoniʻi ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻi ʻAosituliá. ʻOkú ke ʻiloʻi nai ha faʻifaʻitakiʻanga kehe ʻo e ngaahi meʻa lelei naʻe hoko koeʻuhí ko hono fakahāhā ʻe he kau Kalisitiané ʻa e fakaʻapaʻapa ki he kau ʻōfisa fakapuleʻangá.
FAKAHĀHĀ ʻA E FAKALĀNGILANGI KI HE NIʻIHI KEHÉ
13. Ko hai ʻoku tautefito ki ai ʻa e tuha mo ʻetau fakalāngilangí mo e fakaʻapaʻapá, pea ko e hā hono ʻuhingá?
13 Ko hotau fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné ʻoku nau tuha mo ʻetau fakalāngilangí mo e fakaʻapaʻapá. ʻOku moʻoni eni tautefito ki he fanga tokoua ʻoku nau takimuʻá ʻo hangē ko e kau mātuʻá, kau ʻovasia sēketí, kau mēmipa ʻo e Kōmiti Vaʻá mo e kau mēmipa ʻo e Kulupu Pulé. (Lau ʻa e 1 Tīmote 5:17.) Ko kinautolu kotoa ʻoku nau tokangaʻi ʻa e ngaahi fiemaʻu ʻa e kakai ʻa e ʻOtuá, pea ʻoku lave ʻa e Tohi Tapú ki he kau sevāniti ko iá ko e “ngaahi meʻaʻofa ʻi he tuʻunga ko e kau tangata.” (ʻEf. 4:8) Ko ia ʻoku ʻuhinga lelei ke tau fakalāngilangiʻi mo fakaʻapaʻapaʻi kinautolu ʻo tatau ai pē pe ko fē ʻa e fonua ʻoku nau haʻu mei aí, tuʻunga fakaakó, tuʻunga fakasōsialé, pe tuʻunga fakapaʻanga ʻoku nau maʻú. Naʻe fokotuʻu ʻe he muʻaki kau Kalisitiané ha faʻifaʻitakiʻanga lelei maʻatautolu. Naʻa nau fakalāngilangiʻi ʻa e kau tangata naʻa nau takimuʻá, pea ʻoku tau fai ʻa e meʻa tatau he ʻahó ni. ʻI he taimi ʻoku tau ngāue fakataha ai mo e kau tangata ko ení, ʻoku ʻikai ke tau fakafeangai kia kinautolu ʻo hangē ko ha kau ʻāngelo kinautolu, ʻo mahulu atu ia ʻi he tangatá. Ka ʻoku tau fakaʻapaʻapaʻi mo fakalāngilangiʻi kinautolu koeʻuhí ko ʻenau ngāue mālohí mo ʻenau anga-fakatōkilaló.—Lau ʻa e 2 Kolinitō 1:24; Fakahā 19:10.
14, 15. ʻOku anga-fēfē ʻa e kehe ʻa e kau mātuʻa Kalisitiané mei he kau taki lotu tokolahi?
14 Ko e kau mātuʻa ko iá ʻoku nau hangē ha kau tauhi-sipi anga-fakatōkilaló. ʻOku ʻikai ke nau loto ke fakafeangai kiate kinautolu ʻo hangē ha kau tangata tuʻu-ki-muʻá. Ko ia ʻoku nau kehe ʻaupito ai mei he kau taki lotu tokolahi ʻo e ʻaho ní pea pehē ki he kau taki lotu ʻi he taimi ʻo Sīsuú. Naʻe lea ʻa Sīsū ʻo fekauʻaki mo kinautolu: “ʻOku nau manako ki he feituʻu mahuʻinga taha ʻi he ngaahi kātoanga kaí pea mo e ngaahi nofoʻanga muʻomuʻa ʻi he ngaahi sinakoké, pea mo e ngaahi fakafeʻiloaki ʻoku fai ange ʻi he ngaahi feituʻu faiʻanga fakataú.”—Māt. 23:6, 7.
15 ʻOku talangofua ʻa e kau mātuʻa Kalisitiané ki he ngaahi lea ʻa Sīsuú: “ʻOua naʻa ui kimoutolu ko e Lāpai, he ʻoku taha pē hoʻomou Faiakó, ka ko kimoutolu kotoa pē ko e fanga tokoua. Pehē foki, ʻoua naʻa ui ha taha ʻi māmani ko hoʻomou tamai, he ʻoku taha pē hoʻomou Tamaí, ko e Tokotaha fakahēvaní. Pea ʻoua foki naʻa ui ko ha kau taki, he ʻoku taha pē homou Takí, ko Kalaisi. Ka ko e lahi taha ʻi homou lotolotongá kuo pau ke ne hoko ko hoʻomou sevāniti. ʻIlonga ʻa ia ʻokú ne hakeakiʻi iá ʻe fakatōkilaloʻi, pea ʻilonga ʻa ia ʻokú ne fakatōkilaloʻi iá ʻe hakeakiʻi.” (Māt. 23:8-12) ʻI he taimi ʻoku anga-fakatōkilalo ai ʻa e kau mātuʻa ʻi he fakatahaʻanga kotoa ʻi he māmaní pea talangofua ki he ngaahi lea ʻa Sīsuú, ʻe ʻofaʻi, fakaʻapaʻapaʻi mo fakalāngilangiʻi kinautolu ʻe honau fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné.
ʻI he taimi ʻoku ngāue anga-fakatōkilalo ai ʻa e kau mātuʻá, te nau maʻu ai ʻa e ʻofa, fakaʻapaʻapa mo e fakalāngilangi ʻa honau fanga tokouá (Sio ki he palakalafi 13-15)
16. Ko e hā ʻoku totonu ai ke hokohoko atu ʻetau ngāue mālohi ke fakahāhā ʻa e fakalāngilangí?
16 ʻOku fiemaʻu nai ʻa e taimi ke tau ako ai ki he founga ke fakalāngilangiʻi ai ʻa e niʻihi kehé. Naʻe toe hoko moʻoni eni ki he muʻaki kau Kalisitiané. (Ngā. 10:22-26; 3 Sio. 9, 10) Ka ʻoku tuha ia mo e feinga. ʻI he taimi ʻoku tau fakalāngilangiʻi ai ʻa e niʻihi kehé ʻi he founga ʻoku fiemaʻu mai ʻe Sihova ke tau faí, te tau maʻu ai ʻa e ngaahi ʻaonga lahi.
KO E ʻAONGA HONO FAKAHĀHĀ ʻA E FAKALĀNGILANGÍ
17. Ko e hā ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi ʻaonga ʻo hono fakahāhā ʻa e fakalāngilangí ki he kakai ʻoku nau maʻu mafaí?
17 ʻI he taimi ʻoku tau fakalāngilangiʻi ai mo fakaʻapaʻapaʻi ʻa e kakai ʻoku maʻu mafai ʻi hotau feituʻú, ʻe ngalingali ange te nau taukapoʻi ʻetau totonu ke malangá. ʻE aʻu ʻo nau maʻu nai ha vakai totonu ki heʻetau ngāue fakamalangá. Ko e meʻa eni naʻe hoko ʻi he ngaahi taʻu he kuohilí ʻi Siamane ʻi he taimi naʻe ʻalu ai ha tāimuʻa ko Birgit ki he tānaki tuʻunga ʻa hono ʻofefine ʻi he ʻapiakó. Naʻe tala ange ʻe he kau faiakó kia Birgit ko e meʻa fakafiefia ia ʻa e ʻi ai ha fānau Fakamoʻoni ʻi he kalasí ʻi he faai mai ʻa e ngaahi taʻú. Naʻa nau ongoʻi naʻe ʻai ʻe he fānau Fakamoʻoní ʻa e ʻapiakó ko ha feituʻu lelei ange. Naʻe tala ange ʻe Birgit kiate kinautolu, “ʻOku akoʻi ʻemau fānaú ke nau muimui ki he ngaahi tuʻunga ʻa e ʻOtuá fekauʻaki mo e ʻulungāngá pea ʻoku kau heni ʻa hono fakahāhā ʻa e fakaʻapaʻapa ki he kau faiakó mo fakalāngilangiʻi kinautolu.” Naʻe pehē ʻe ha faiako ʻe taha kapau naʻe hangē ʻa e fānaú kotoa ko e Kau Fakamoʻoní, ʻe faingofua hono akoʻi kinautolú. Naʻa nau maʻu ha vakai totonu ki he fānau Fakamoʻoní he ʻi he ngaahi uike siʻi ki mui aí, naʻe maʻu ai ʻe ha taha ʻo e kau faiakó ʻa e fakataha-lahí.
18, 19. Ko e hā ʻoku totonu ke tau manatuʻí ʻi he taimi ʻoku tau fakalāngilangiʻi ai ʻa e kau mātuʻá?
18 Ko e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku maʻu ʻi he Folofolá ʻe lava ke ne tokoniʻi kitautolu ke tau mahinoʻi ʻa e founga ke fakalāngilangiʻi ai ʻa e kau mātuʻa ʻi he fakatahaʻangá. (Lau ʻa e Hepelū 13:7, 17.) ʻOku malava pea ʻoku totonu ke tau fakaongoongoleleiʻi kinautolu ʻi heʻenau ngāue mālohí. ʻI heʻetau ngāue fakataha mo e fakahinohino ʻoku ʻomai ʻe he kau mātuʻá, ʻe tokoni ia kiate kinautolu ke nau fiefia ʻi hono fakahoko ʻenau ngāué. ʻOku pehē ʻe he Tohi Tapú ʻoku totonu ke tau toe faʻifaʻitaki ki heʻenau tuí. Ka ʻoku ʻikai ʻuhinga ení ʻoku totonu ke tau feinga ke faʻifaʻitaki ki he founga tofu pē ʻo e ʻai vala, lea, mo e faiako ʻa ha mātuʻa “mahuʻinga” pe tuʻu-ki-muʻa. Kapau te tau fai pehē, ʻe hā ngali ʻoku tau muimui kitautolu ʻi he kau tangata kae ʻikai ko Kalaisi. ʻOku totonu ke ʻoua ʻe ngalo ʻiate kitautolu ko e kau mātuʻá ʻoku nau taʻehaohaoa ʻo hangē pē ko kitautolú.
19 ʻI he taimi ʻoku tau fakalāngilangiʻi mo fakaʻapaʻapaʻi ai ʻa e kau mātuʻá mo ʻikai ke tau fakafeangai kiate kinautolu ʻo hangē ha kau tangata tuʻu-ki-muʻá, ʻe tokoni eni kiate kinautolu. Anga-fēfē? ʻE faingofua ange kiate kinautolu ke nau nofoʻaki anga-fakatōkilalo pea fakaʻehiʻehi ai mei heʻenau fakakaukau ʻoku nau lelei ange ʻi he niʻihi kehé pe ko e meʻa ʻoku nau faí ʻoku tonu maʻu pē.
20. Ko e hā ʻa e ʻaonga ʻoku tau maʻu ʻi he taimi ʻoku tau fakalāngilangiʻi ai ʻa e niʻihi kehé?
20 Ko hono fakalāngilangiʻi ʻa e niʻihi kehé ʻoku tokoni ia ke tau fakaʻehiʻehi ai mei he hoko ʻo siokitá pea tokoniʻi ai kitautolu ke tau hanganaki anga-fakatōkilalo ʻi he taimi ʻoku tau maʻu ai ha tokanga makehé. ʻOku toe hoko ia ko ha maluʻi kia kitautolu koeʻuhí ʻoku tokoni ia ke ʻoua te tau hoko ʻo tūkia kapau ko e tokotaha ʻoku tau fakaʻapaʻapaʻí ʻokú ne fai ha meʻa ke tau loto-mamahi ai. Ko e ʻaonga ʻe taha, ʻokú ne ʻai ai kitautolu ke tau fāʻūtaha mo e kautaha ʻa Sihová. ʻOku ʻikai ke fakalāngilangiʻi tōtuʻa ʻe he kautahá ha tangata, ʻo tatau ai pē pe ko ha tokotaha ʻoku tui pe taʻetui.
21. Ko e hā ʻa e ʻaonga mahuʻinga taha ʻo hono fakalāngilangiʻi ʻa e niʻihi kehé?
21 Ko e ʻaonga mahuʻinga taha ʻoku tau maʻu mei hono fakalāngilangiʻi ʻa e niʻihi kehé ʻoku tau fakahōifuaʻi ai ʻa e ʻOtuá. ʻOku tau fai ai ʻa e meʻa ʻokú ne fiemaʻu mai ke tau faí pea te tau hanganaki faitōnunga ai kiate ia. ʻE lava leva ai ke fai ʻe Sihova ha tali kia Sētane, ʻa ia naʻá ne pehē heʻikai lava ha taha ke ne faitōnunga. (Pal. 27:11) Ko e kakai tokolahi taha ʻi he māmaní ʻoku ʻikai ke nau mahinoʻi ʻa e founga ke fakalāngilangiʻi ai ʻa e niʻihi kehé ʻi he founga totonú. ʻOku tau houngaʻia moʻoni ʻi heʻetau ʻiloʻi ʻa e founga ke ʻoatu ai ʻa e fakalāngilangí ʻi he founga ʻa Sihová!