Fugo Yekova Niungaha
Memeapai Rogo gu Buku Nga Bambata Abakindo
“HO RURU aboro nidu ni ni aasia pa apai, aboro nangi angi; ono ho gbegberẽ boro nazoga aboro ni, aboro nauko auko.” (Asanza 29:2) Gu buku nga ga Ziazia kekeapai nga Bambata Abakindo, si nayugo rengo pa gi sanza re ziazia. Si nafura tipa gu pangbangaa nadu tipa gu raka nangia ga Soromo, naapa gu ngbabase gbiati kumuko gu ringara aYisaraere nadumbata ti ragoko adu nani ho ko aazogaha ni. Bambata Abakindo nakoda gu pangbangaa a du tipa kparaka gu rikaaboro re kurogo aringara ue fuo kpio Soromo na kini fura a tipa abakindo 14 nga aguyo nangbefuo ko, bete aguyo adu Yisaraere yo na aguyo kidu Yuda yo. Abakindo gbua kina ue dagba agiyo re nanye kindi niruru yo fu Yekova. Kurii gure, gi buku re natangara kura apai tipa gu mangaapai nangia ga anebi sita, kodi Eriya ku dagbayo.
Gu nebi nangia Yeremaya nakehe Yerusarema yo na Yuda yo na gu pangbangaa re nafura tipa agu apai namangi tipa agarã 129, natona rogo 1040 M.B.K. da kurogo 911 M.B.K. A wa gopai ayugoho, baraho Yeremaya aake gu buku ni re, ko agbata kura apai rogo kuru akitabu wa “gu kitabu napeka pa agu apai Soromo anamanga.” Agu abuku re ho areme ti ni te.—1 Abakindo 11:41; 14:19; 15:7.
TATAMANATATAMANA BAKINDO AZUGOSI PAZEREDA GBIATI KUMUKO
(1 Abakindo 1:1–11:43)
Bambata Abakindo natona na pangbangaa gu asadatise nagbeberã kuti gupai gu wiri Bakindo Davide nangia Adoniya amangihe tipa ka dia zogarago kusayo be bako ngbaome. Gu mangaapai zanga keesa nangia ga gu nebi nangia Natana agbarasipa ga Adoniya burõ, fuo gure, i ki moi kina gu wiri Davide nangia Soromo ni bakindo. Rago angba ti Yekova na gu sanahe gi vovo bakindo re asana ko nani nga gu sanahe nadu tipa tatamana na ko ki fu “tatamana ku [kpotoko] yo na rugatinapai” kodihe na “kumuko na irisa a.” (1 Abakindo 3:12, 13) Gi bakindo re asusi kura aboro dunduko rogo gako tatamana, na ka pa ringbisipa gako kumuko adunga ti ni ya. AYisaraere agbia ngbarago be gu zereda i adu nani gbiati pazugo gayo ahe wenengai.
Dagba gu sunge dudua abambu Soromo amangihe, si akodi ga Yekova yekaru gbiati kura abambu nibakiakia nangia ga zogarago. Yekova akido Soromo ki yaa: “Mi anyakasa gu mbatabakindo nga ga ga ngbi ku ri aYisaraere nye anye kindi,” ka si du nga ko anye kindi niboro giasangbaa. (1 Abakindo 9:4, 5) Ndikidi Mbori aza ko a tipa sangbana basasangbaa. Ono tie, wa si avura du wo, Soromo arogodi dungu adee nangia aboro kura aringara. Agi adee re amoipai kuriiko ko nagbinza ko ki sa tiko sa iriso kungbo ambori. Yekova afura tipa pai kumbatayo ya i akparaka gako Kindo kurogoho ue. Soromo akpi rogo 997 M.B.K., na gu gako zogarago nadi agarã 40 kini digi. Wiriko nangia Rabama kini dakpa kurii mbatabakindo kubako.
Akaragapai sa agu Asanahe Nga ga Ziazia Kekeapai:
1:5—Tipagine Adoniya aidi ti ni ka zio zogarago be Davide nangia bako baraho ko aduni kindi ti unga? Ziazia Kekeapai agumbanga nduhe te. Ono tie, ruhe aru ani dakuti gu digisopai nga, wa si adu nga agu aunvura Adoniya nangia aAmanona na Abisaroma aima kpiko, gbiati Kiraba a wa si awiraha, Adoniya aberẽhe ya ko aduna rengo beko ka dakpa mbatabakindo mbiko ko nangia unvuru fu agu awiri Davide dunduko nadu ti unga. (2 Samuere 3:2-4; 13:28, 29; 18:14-17) Fuo Adoniya zomia gu nyanyaki barutiriivura nangia Yoaba gbiati gu gbiamotumo nangia Abiatara aboro anaairisa fugo ko i ngbe naako, Adoniya avura du naa kido ya gako asadatise aduadu na diabese. Ziazia Kekeapai agumbanga ha fu rani singia ko aima rugatiko naapa ga Davide diaberã ka maa Soromo ni bakindo watadu nidiikumbo te. Ono wa si avura du wo, Adoniya ayambanga Soromo gbiati kura aboro tipa “amotumo” te, nga agu aboro nadu niruru yo fu Davide. (1 Abakindo 1:9, 10) Gipai re nafu gu berã fu rani nga ko aabi Soromo nigu boro naamanga abaangira naako tipa gi ba re.
1:49-53; 2:13-25—Tipagine Soromo aimi Adoniya ti ni wa ko aima mbupai fuko? Wa Bataseba avuranga kparia gupai nzunzu nasa Adoniya ko sanahe tipa i fu Abisaga fuko nidiako ya, Soromo tigako aima rugatiko nani. Wa si avura du nga Davide akodanga ba na gu bawene dee nangia Abisaga re te, aboro anaabi ri niga Davide de-badia. Kuti gu sino mangaapai aboro anaamangaha ti agu aregbo re, si adu nga ri nikangia dia kina gu boro nika dia kumbo Davide ringbisihe kuti ndiko. Si nawira Adoniya avura berã ya, pa dia ko Abisaga nidiako, arengbe ka sa ko ko rẽ tipa ka manga kura asadatise berewe ka sungo rii mbatabakindo. Fuo Soromo girogo gi ga Adoniya mangaapai re wa bakere nyemu gbia gu pagbia nga ga bakindo ka zogarago, ko aʹaria gako mbupai ki fu zinahe tipa i imi Adoniya.
6:37–8:2—Gini regbo i azaki yekaru tipa si tona gaha sunge? I anyasi sunge dua yekaru rogo gu muambe diwi nga ga gu garã nangia 1027 M.B.K., nangia gu 11 garã ga Soromo zogarago. Si nawira gupai nga, paye yo na aũ gu bambu re kutiihe yo gbiati gu kura ambakadapai adi adiwi 11. Si nawira i azakihe na pumbo rogo gu saba diwi rogo gu garã nangia 1026 M.B.K. Gu pangbangaa re naringbisapa kura asunge meka arago fuo nyasa yo na dua yekaru na mbata fu si fura tipa zakaha na pumbo, wa gopai ayugoho, i amangihe wo tipa ka ringbisapa wai nzunzu gu sunge dua yekaru re anyasi.—2 Pekapai 5:1-3.
9:10-13—Ya mo gu ga Soromo agamahe nangia abaakporo 20 fu Bakindo Irama adu nirengo na ngbanyaa kuti ga Mose aNdiko? Aboro arengbe ka bi gu Ndiko re wa si adu tipa kina agu arago aYisaraere aaraka rogoho a wa duhe rogo Pa Amotumo 25:23, 24. Si nawiraha gbe nga, agu abaakporo Soromo afuhe fu Irama re angia agu abaakporo agu aboro naangianga aYisaraere ya aaraka rogoho, wa si avura du kina rogo Ringara Mokido vurũ. (Gate 23:31) Si nawira gupai a nga, gi ga Soromo mangapai re avura yugopa kpa ko ka mangapai na ngbanyaa kuti ga Mbori Ndiko rogo wiri apai dunduko, a wa ko ‘angeesi bange afarasi tipa tiko’ na ki rogodi dungu adee a. (Pa Fu Rugute ni Ue he 17:16, 17) Ka si vurangia kina ginipai nangia rengo, gupai ini ani nangia rengo namangi nga, rago angbanga ti Irama na gu gamahe re te. Isoke si rengbe kadu nga agu apagano nanaaraka rogo agu abaagbata re anaabandanga ha te, watadu baraha angbanga tipa sunge bagaahe te.
11:4—Ya mo berã Soromo asatihe wa ga gude ko nagbinza si du ko adunga ti ni niruru ko ya? Si awiranga nga si nangia nduhe te. Soromo adu kindi nga kina paranga ho ko atona zogarago ni, na wa ko avura zogarago tipa agarã 40, ko agbinzanga ki da ti gu regbo berã boro asatihe wa ga gude be gbinza te. Kurii gure, ko ambunga pefuo Yekova rogo apai dunduko te. Si nawiraha ziazia nga, gupai ko aamangaha nga ka koda idapase na akuraha.
Agu Apai Rengbe Ani ka Wirikaha:
2:26, 27, 35. Gupai Yekova naafura tipaha kumbatayo, si naamanga amanga ti aregbo dunduko zanga kpa. Pa dia yo Abiatara kusayo ti sunge niboromotumo, nangia ngbatunga Eri, adigisi “ga Yekova pai nga gu ko agumba ha tipa ngbatunga Eri.” Pa maa yo Sadoka nangia ngbatunga Finasa kuba Abiatara angia digisidigisi Pa Geda Aboro 25:10-13.—Gate 6:25; 1 Samuere 2:31; 3:12; 1 Pekapai 24:3.
2:37, 41-46. Nagberehe fu gu boro ka berẽhe ya ni rengbe arengba ka kuo ga Mbori aNdiko ki zanga gbia mbusa tipaha! Agu aboro nata inoaino kini nyaga tiyo kusayo ti ndu ngba gu ‘pangipangi ngbadimo nandu na boro sa unga,’ i arungo arungo be íma gu gayo diaberã zanga tatamana re.—Matayo 7:14.
3:9, 12-14. Yekova nakaragapai akaraga kuti gu ndikidi akpee gako amoyambu akparaha tipa tatamana, giarogopaiyo, na arugute tipa i naamanga gako sunge.—Yakoba 1:5.
8:22-53. Nangbaa agu atambuahe naye ngbadu Soromo yo ko agumbaha fu Yekova re, nga Mbori weneringise nga ga nyemuse, Badigisi akidohe, na nigu Mbori nagia akparakpee! Pa berã ani kurii gu ga Soromo akpee nadu tipa zaka yekaru na pumbo nika kiiso gaani tambuahe tipa agi asino Mbori re gbiati agu akuraha.
11:9-14, 23, 26. Ho Soromo asa tiko ni kusa niboro basasangbaa, Yekova asa kura aboro i zingi kutiko. Fugo gu mokedi nangia Petero nayaa: “Mbori naka fu aboro rekangose, ono ko nafu undahe fu agu yo naumbasi tiyo.”—1 Petero 5:5.
11:30-40. Bakindo Soromo agbatagene ka imo Yerobama tipa gupai Aiya agumbaha nisangbanebi tipa Yerobama. Nairiwo wai ga bakindo mangaapai adu kia ti gure mbata fu agarã wa 40 kusayo ho ko aidanga ni ka irabape kuti Adoniya gbiati gu kura aboro nasamungu kutiko ya! (1 Abakindo 1:50-53) Gi aria bipai re angia sangbana guari ko kusayo ti Yekova.
I AKPARAKA ROGO GU KINDO NADU NIKPAMIAKPAMIAHA
(1 Abakindo 12:1–22:53)
Yerobama gbiati kura aboro andu fuo Bakindo Rabama ki sana ko ko akpurasi gu bazagino asunge Soromo amoihe kuriyo. Kuba gupai nga Rabama idi ka manga gupai i asanahe tipaha, ko agundesi yo ya ko nika kiiso gayo asunge susi gu nadumbata. Fuo duhe wo, angbatunga bawe asamungu na ki moi Yerobama ni bakindo kuriyo. Gi kindo nadu sa re, kini mo ka kparaka kurogoho ue. Rabama aazogarago kurii gu kindo nadu ku sudiyo nadu na ngbatunga Yuda gbiati ngbatunga Benyamina rogoho, na Yerobama kini zogorago tigako kurii gu kindo nadu ku nodiyo nangia ga aYisaraere nadu na angbatunga bawe.
Tipa Yerobama rengbe ka zeresa kpoto aboro yo ti nduge kaa irisombori Yerusarema yo, ko amoi meeme kpia wiri abagara ue, gu sa Dana yo na gu kuraha Betere yo. Agu abakindo nazogorago Yisaraere yo tingbafuo Yerobama angia Nadaba, Basa, Era, Zimiri, Tibini, Omeri, Aba, na Azaya. Abiyama, Asa, Yosefate, na Yorama angia agu aboro nadiba Rabama Yuda yo. Agu anebi nanaamangasunge ti regbo agi abakindo re angia Aiya, Semaya, na gu ga Mbori kumba i ayambanga rimoko ya, kodihe na Yehu, Eriya, na Mikaya.
Akaragapai sa agu Asanahe Nga ga Ziazia Kekeapai:
18:21—Tipagine aboro aongo aonga ti ni ho Eriya asana yo ni singia i naida ka pefuo Yekova watadu fuo Bara? Si rengbe kadu nga i akparia wai i akpa ti ra nigoyo fu Yekova nga gupai ko aidaha beyo na i ki bi gupai nga i aima manga ingapai. Watadu si adu wo mbiko gayo sangbakpotoyo aima kputa si ki da ti gupai nga, i abinga irairapai ti iriso Bara na kini ya tipa tiyo ti kina gu bangisa regbo re wee i nga airisi Yekova te. Kina fuo Yekova yugu gako ome i arengbe ti ni ka yaa: “Yekova, . . . nga [ndikidi] Mbori; Yekova, kina ko nga [ndikidi] Mbori.”—1 Abakindo 18:39.
20:34—Fuo Yekova undo Aba ko ki dibe aSurio, tipagine Aba ambu imo gayo bakindo ti ni nangia Benadada? Kuba gupai nga Aba imi Benadada, wa gopai ayugoho, ko amangi mokido naako tipa kadu na agene kporo beko rogo gu bakerepa bagbata nangia ga aSurio nangia Damaseke, tipa kaa bagaahe ti ni. Teketeke wa kina gure a, mbata kusayo, ba Benadada aima kpara agene kporo tipa ko Somorona yo tipa kaa bagaahe ti ni. Si du nangia ndu gupai Aba afu gene ti ni fu Benadada ko ga tipa wa ka Aba rengbe ka sigira sunge bagaahe Damaseke yo.
Agu Apai Rengbe Ani ka Wirikaha:
12:13, 14. Ho ani amanga nyanyakipa diaberã ni rogo raka, si naida ani sanahe tipa agu arugute nga ga tatamana be agu aboro ima nyaka rogo toroyo duna inohe beyo rogo Ziazia Kekeapai na nga agu aboro nabi gu bangua arugute nga ga Mbori naapaha kuari.
13:11-24. Agu arugute watadu berã fu boro ho fu rani, nga agu arugute kura aboro akapa akapa kuti ni, ka si vura du nga ye he be gu kuarani idipase duna nyemu undo rani, si naida ani ringbisihe kuti gu wene arugute du rogo Fugo Mbori.—1 Yoane 4:1.
14:13. Yekova nawisigo kpotoraniyo ka bi gu wenepai du rogo rani yo. Zanga bipa wai umbapa gu wenepai re, ko rengbe arengba ka saha si sono wa ani kaa manga asadatise ka mangasunge fuko.
15:10-13. Niwingbaduse, si naida ani ká ti rimiso tirani kurogo samungu kuti ndikidi pambori ono kuba gure, si naida ani songodi ndikidi irisombori.
17:10-16. Gu dekurugbo nangia boro Sarefata akparia Eriya ninebi na ki di ko kugume ninebi, na Yekova ki fu maku furi tipa gari idapase. Areme, Yekova nabi gu gaani mangaapai abi nga ga idapase, na kini fu mosoro fu agu aboro nasongoda gu sunge nga ga Kindo rogo agene nibakiakia.—Matayo 6:33; 10:41, 42; AEbere 6:10.
19:1-8. Ho du ani ni rogo kere arungosi, ani rengbe kadu naa kido ya Yekova asongoda rani asongoda.—2 AKorindo 4:7-9.
19:10, 14, 18. Anga ndikidi airisimbori nisayo te. Yekova gu du naayo gbiati agu awirinayo du rogo zegino dunduko.
19:11-13. Anga Yekova nga gu ome nga ga zegino aboro afura tipaha wa si niboro te.
20:11. Ho Benadada asambuo tiko ni ya ko nika gbarasa Somorona, ga aYisaraere bakindo akaragapai fuko ki yaa: “I nibi saru mbata ngba mangu, i nikasambuati,” nga gu fugo du rogoyo ngawee boro namangapai mbata, ni kini mo ka sambuo tini tie tipaha. Ho ani agbiatirani ni na vovo sunge, ka ani kidonga kuti tirani kisusi si ki sa rani nirukö ya.—Asanza 27:1; Yakoba 4:13-16.
Si na Kikiipaha fu Rani
Baraho Mose aafura ni tiimburu Bagangara Sinai yo tipa fu Ndiko, ko aya fu awiri aYisaraere wee: “Oni ngere, mi ringbisi maku na motiwa fu roni ni gi uru re; maku fu roni ka oni dege turoni sa ga Yekova arugute nga gaoni Mbori, nga gu rugu mi roni kuti ni ni gi uru re; motiwa fu roni ka oni adega nga turoni sa agu arugute nga ga Yekova gaoni Mbori ya, oni ki sa tironi ku bani ti gu pai rugu mi roni kuti ni ni gi uru re.”—Pa Fu Rugute ni Ue he 11:26-28.
Nairiwo wai zukazuka i ayugo gi rengo re fu rani rogo gu buku nga Bambata Abakindo! A wa bi ani he, gi buku re nayugo kura nyanyakipa apai ayugo a. Gaha pangbangaa niungaha nirengo kidu na ome ti ni.—AEbere 4:12.
[Gu kpiahe du ti kpewaraga 29]
Gu yekaru gbiati gu kura abambu Soromo aduaha
[Gu kpiahe du ti kpewaraga 30]
Fuo Yekova yugu gako ome, aboro apoi kuari ki yaa: ‘Yekova nga ndikidi Mbori’!