O Tatian​—Dauvalataka na Vakabauta se Vukitani?

NI VAKARAU cava na ikatolu ni nona ilakolako vakaulotu na yapositolo o Paula, a kaciva e dua na nodra bose na qase ni ivavakoso mai Efeso. A kaya vei ira: “Ni’u sa kila oqo, ni’u sa lako tani eke ena qai curu mai vei kemudou eso na wolifa ca sara; era na sega ni lomani ira na qele-ni-sipi. Ena tubu cake talega eso na tamata vei kemudou, era na vosataka na ka e veivakacalai, me mari ira kina era sa lotu me ra muri ira.” ​—Cakacaka 20:​29, 30.

A yaco dina na vosa i Paula, vakabibi ena ikarua ni senitiuri S.K., ni donuya e dua na gauna ni veisau, vaka kina na vukitani sa tukuni tu mai vakailiu. Dua na matalotu ribatani na Gnostic, a cakanona sara ena gauna oya, a yaco me vakadukadukalitaka na nodra vakabauta e so, ni yavutaki ga ena vakasama vakatamata. Era vakabauta na matalotu oqo ni veika ga vakayalo e vinaka, ia na veika kece vakayago e ca. Oya na vuna era cata kina na vakawati kei na vakaluveni, ni nodra nanuma ni ka oqo e vakavurea o Setani. Ia ena yasana kadua, e lai duatani sara kina na nodra nanuma e so. Ke kauaitaki ga na veika vakayalo ni vinaka, e kena ibalebale ni sega ni dua na ka ke vakasausataki na vakayagataki ni yago. Na rai oqo e vakavuna e rua na ivakarau ni bula, e dua e veitaliataki kina na bula vakavuravura, e dua tale e vakuai kina na veika kece vakavuravura. Ra vakabauta tale ga na matalotu oqo ni kilaka ga e dui tu ina tamata yadua e rawa ni na bula kina, e macala nira vakatikitikitaka na ka dina mai na Vosa ni Kalou.

Ia, na cava era a cakava e so era kaya nira lotu Vakarisito me baleta na matalotu rerevaki oqo na Gnostic? E so na vuku ni gauna oya era a vosasaqata na nodra ivakavuvuli lasu na matalotu oqo, ia e so era rawai. O Irenaeus, me kena ivakaraitaki, a tekivutaka e dua na sasaga e qai tinia ga na nona mate, oya na nona saga me vakawabokotaka na nodra ivakavuvuli na vukitani. A vakavulici koya o Polycarp, e dua na turaga a bula ena dela ni nodratou gauna na yapositolo. A uqeta o Polycarp ni dodonu me vakamuri vinaka sara na ivakavuvuli i Jisu Karisito kei iratou na nona yapositolo. Ia na itokani i Irenaeus o Florinus, a vakavulici rau vata ga o Polycarp, e mani ciqoma na ivakavuvuli i Valentinus, na nodra iliuliu kilai levu duadua na Gnostic. Io, a yavavala dina na bula vakalotu ena gauna oya.

Eda kila rawa na draki ni bula vakalotu ni gauna oya mai na veika a vola o Tatian, e dua na dauvolaivola ni ikarua ni senitiuri. A turaga sara mada vakacava o Tatian? A yaco vakacava me dua e kaya ni lotu Vakarisito? Na cava a qai cakava o Tatian ena nodra veivagolei tani na matalotu ribatani oqo na Gnostic? Na veika e tukuna kei na ka a qai cakava e ka ni vuli vei ira kece era qara na ivakavuvuli dina nikua.

Donui Koya “e So na iVola Tani”

E turaga ni Siria o Tatian. Ni levu na nona dau lako vagade qai turaga dau wilivola, e kila vinaka kina na ivakarau ni bula vakirisi ni gauna oya, vaka kina vakaroma. Dau siko vanua tale ga ena nona itutu vakadaunivakamacala, e mani lai tokatu kina e Roma. Ena gauna gona e tiko kina mai Roma, sa tekivu malele ina lotu Vakarisito ena nona veikilai kei Justin Martyr. Kena irairai ni a qai yaco me gonevuli i Justin Martyr.

E matata na ivakamacala i Tatian me baleta na nona tavuki ina lotu Vakarisito ni gauna oya, e kaya kina: “Au saga meu kila na ka dina.” Kuria tale ena nona vakamacalataka na gauna se qai wilika vakadua kina na iVolatabu, e kaya: “E donui au e so na ivola tani. Ni sa rui ivola makawa, e sega kina ni rawa ni vakatauvatani kei na nodra nanuma na kai Kirisi, na kena uasivi e duidui sara kina mai na ivola era vola ni dau levu kina na cala; e uqeti au meu vakabauta na ka au wilika ni rawarawa ga na vosa e vakayagataka, niu bau vakila sara mada ga na nodra dina na tamata era vola, e tukuna vakailiu na veika ena yaco, e taucoko vakaoti na lawa e virikotori kina, qai tukuni tale ga kina ni matanitu ena liutaka na lomalagi kei vuravura ena Dua ga na kena iliuliu.”

Sega ni tu vakasuka o Tatian na uqeti ira na tamata ena gauna oya mera raica matua mada na lotu Vakarisito ni nona gauna, na kena rawarawa qai matata ni veidutaitaki kei na vereverea ni lotu butobuto. Na cava gona eda rawa ni vulica mai na nona ivola?

Na Cava e Vakaraitaka na Nona iVola?

Laurai ena nona ivola ni o Tatian e dua a dau valataka na ka e vakabauta. Dau catacata ni mate na vakabauta ni lotu butobuto. Ena nona ivola, Address to the Greeks, e vakayatuyatutaka kina na tawayaga ni lotu butobuto ni vakatauvatani kei na vinaka ni lotu Vakarisito sa mai ciqoma oya. A vakalewa sara vakaukaua ena nona ivola na veika era dau cakava na kai Kirisi. Kena ivakaraitaki na ka e vola me baleta na vuku ni Efeso o Heracleitus, e kaya: “Sa qai macala vakasigalevu na nona lialia na tamata oqo ena nona mate; e dina ni a dua na vuku, a bau vuli vuniwai tale ga, ia ni tauvi koya na buketevatu e walia na yagona taucoko ena denibulumakau, ni sa mamaca e lai mamare kece kina na kulina, mani vu ni kena tatakulikuli me mate sara kina.”

A tokona sara vakalevu o Tatian na kena vakabauti ni dua ga na Kalou, o koya e bulia na ka kece. (Iperiu 3:4) Ena ivola tiko ga na Address to the Greeks, e kaya kina ni Kalou e “Yalo” qai kuria ena nona kaya: “O koya duadua e sega na nona itekitekivu, O Koya ga e liu qai muri na ka kece ga.” (Joni 4:​24; 1 Timoci 1:​17) E cata tale ga na vakayagataki ni matakau ena sokalou, e vola kina: “Meu tukuna rawa vakacava ni kalou na vatu se imudumudu ni kau?” (1 Korinica 10:14) Bau vakabauta tale ga o Tatian ni ulumatua ni Kalou na Vosa, qai vakayagataki koya o Tamana vakalomalagi me veivuke ena buli ni lomalagi kei vuravura. (Joni 1:​1-3; Kolosa 1:​13-​17, VV) Me baleta na veivakaturi ena kena gauna lokuci, e vola o Tatian: “Keimami vakabauta ni na yaco na veivakaturi vakayago ena iotioti ni siga.” Me baleta na vuna eda mate kina, e kaya o koya: “Eda a sega ni buli meda mate, e bale ga vei keda na noda mate. Na galala sara ga e tu vei keda e vakamatei keda tale; eda sa galala ia eda vakabobulataki keda tale; eda volitaki keda ina ivalavala ca.”

Ia, e veicalati na nona ivakamacala o Tatian me baleta na yalo. E kaya: “Kemuni na kai Kirisi, e dau mate na yalo. Ia, so na gauna e sega ni mate. Ke sega ni kila na ka dina, ena mate me midra vata kei na yago, ia ena yaco na gauna me vakaturi vata tale kei na yago ena iotioti ni siga, sa na qai tauci tale vua na itotogi me mate ka tawamudu.” E sega ni dua e kila se cava e vakaibalebaletaka e ke o Tatian. Dina ni a tokona e so na ivakavuvuli ni iVolatabu, ia, e rawa beka ni a nakita na nona wakia na ivakavuvuli dina ena iVolatabu kei na ivakavuvuli ni lotu butobuto ena nona vinakata na nodra veivakadonui na tamata ena gauna oya?

Na Diatessaron, se Harmony of the Four Gospels, e dua tale na ivola kilai i Tatian. Bau sevutaka tale ga o Tatian na vakadewataki ni Kosipeli ina vosa vakasiria me baleti ira na ivavakoso e Siria. Dokai vakalevu na ivakadewa oya, ia a umana vata na Kosipeli e va ina dua ga na itukutuku, era a vakayagataka na lotu e Siria.

E Lotu Vakarisito se Vukitani?

Ni dikevi vakavoleka na volavola i Tatian e laurai ni kila vinaka na iVolatabu qai doka vakalevu. A tara sara tale ga na nona bula ni veidutaitaki kei na ka e vola: “Au sega ni vinakata meu vutuniyau; au bese ni veiliutaki ena mataivalu; au cata na veidauci; niu sega ni kocova na iyau e sega kina na betena vei au na soko; . . . e sega vakadua ni malele na yaloqu meu rogo . . . E cilavi keda vakatautauvata na matanisiga, se da rawati keda se da dravudravua eda na mate kece ga.” Sa qai veivakadreti vaka: “Me kua ni lewai iko o vuravura, vakanadakuya na kena velavela. Solia na nomu bula vua na Kalou, ni o sa kilai koya, luvata tani na tamata makawa.”​—Maciu 5:​45; 1 Korinica 6:​18; 1 Timoci 6:​10.

Ia, da dikeva mada na ivola i Tatian e vakatokai, On Perfection According to the Doctrine of the Savior. Ena nona ivola oqo e kaya kina ni tauyavutaka na vakawati na Tevoro. Kena ibalebale, ke dua e vakamau sa na bobula ina ka vakavuravura o koya ena rusa. E cata matua gona o Tatian na vakawati.

E nanumi ni rauta na 166 S.K., ni sa takali o Justin Martyr, a rairai tauyavutaka, se a lai lewena o Tatian e dua na matalotu ribatani na Encratites. Ra vakabulabulataka na matalotu oya na kena lewai se vakamalumalumutaki na gagadre ni yago. Oya na vuna era tabu kina ni gunu waini, vakawati, ni sega sara mada ga na iyaya era taukena.

Ka ni Vuli

E yaco vakacava me lai goletani vaka oya o Tatian mai na Vosa ni Kalou? A “daurogoca” beka ga ia e “guilecava” tale? (Jemesa 1:​23-​25) Se a sega ni tarovi koya mai na nona goleva na italanoa lasu, mani vakavuna me coriti kina ina vuku vakavuravura? (Kolosa 2:​8, NW; 1 Timoci 4:​7, VV) Ni sa rui veicalati na ivakavuvuli a lai tokona, de dua a leqa vakalailai na nona vakasama?

Se mani cava na kena dina, na ka ga e macala ni veika a vola o Tatian kei na ka e cakava, eda kila rawa kina na draki ni bula vakalotu ni gauna oya. Ia, eda raica tale ga kina ni vakarerevaki sara ke da coriti ina vuku vakavuravura. O koya gona, meda ciqoma mada ga na nona ivakasala na yapositolo o Paula meda “gole tani mai na veivosaki macawa ka tawa yaga kei na i vakavuvuli tani sa vakatokai vakailasu me vuku.”​—1 Timoci 6:​20, VV.