Emu Lalomamina Oi Kamonai Henia
“Iuda lasi taudia be Mose ena Taravatu idia diba lasi, to idia haida ese sibodia edia laloa diari dekena amo taravatu idia badinaia.”—ROMA 2:14.
1, 2. (a) Momo be ma haida edia namo idia laloa dainai, edena bamona heduru idia henia? (b) Baibel lalonai, edena bamona taudia be ma haida edia namo idia laloa bona durua?
TAUNIMANIMA ese haida idia hamauria sivaraidia be ita kamonai loulou. Nega momo unai bamona taudia be edia mauri idia laloa lasi, to idia ura ta idia hamauria. Haida be unai taudia edia ladana do idia abia isi. Iena mauri ia laloa lasi, to ia ura ta ia hamauria tauna ta ia gwau: “Gau ta oi karaia be namo. Hebogahisi dainai lau karaia. Bona sibona lau abia isi bona ladana lau abia totona lau karaia lasi.”
2 Sibona ena mauri ia laloa lasi to ma haida hamauria totona heduru ia henia tauna ta oi diba, a? Tanobada Tuarina Iharuana lalonai, momo be sibona edia mauri idia laloa lasi to idia diba lasi taudia hamauria totona idia hunidia. Unai sibona lasi, to Sicily kahirakahira ia noho hanuana Melita dekenai, aposetolo Paulo bona taunimanima 275 idia guia boutina ia dika neganai, ia vara gauna mani ita laloa. Melita taudia idia mai bona unai idau taudia dekenai “bogahisihisi” karadia idia karaia. (Kara 27:27–28:2) Israela kekeni maragina ta danu be ena mauri ia haboioa lasi, to Suria tauna ta ena namo ia laloa bada bona ia durua. (2 King Taudia 5:1-4) Danu, Iesu ese ena parabole ta lalonai ia gwauraia Samaria tauna oi laloa. Ena be hahelaga tauna bona Levi tauna be dala dekenai ia hekure noho Iuda tauna idia durua lasi, to Samaria tauna be unai Iuda tauna ia durua. Lagani momo lalonai, unai parabole ese bese idauidau taudia momo edia lalona ia hamarerea.—Luka 10:29-37.
3, 4. Edena dala ai ma haida durua karana be Evolusen ena lalohadai ida ia hegeregere lasi?
3 Ita be “metau dikadia momo” negana ai ita noho dainai, taunimanima momo be “idia dagedage” bona ‘kara namodia idia ura henia lasi.’ (2 Timoteo 3:1-3) To, ita itaia taunimanima haida be ma haida dekenai hebogahisi karadia idia karaia noho, bona unai amo namo ita davaria danu. Vaia, taunimanima edia kara be idia sibona edia namo idia laloa lasi, to ma haida idia durua.
4 Taunimanima ibounai idia ura ma haida idia durua, herevana edia mauri idia haboioa diba bona unai ese evolusen lalohadai ia hakoikoia. Francis S. Collins, America ena saiens tauna ta, ia gwau: “Evolusen [eiava “animal be taunimanima ai idia lao ena lalohadai”] idia abia dae taudia idia laloa animal bona taunimanima be idia sibona edia namo eiava ruma bese, hanua tamona taudia, o tomadiho tamona taudia edia namo sibona idia laloa bada. To, taunimanima edia kara be idia ura ma haida idia durua, herevana unai taudia edia orea o idia ura gaudia be hegeregere lasi. Oibe, ma haida durua karana ese evolusen lalohadaina ia hakoikoia.”
“Lalona Ena Mamina”
5. Nega momo taunimanima be dahaka idia karaia?
5 Profesa Collins ese ia hahedinaraia, dahaka dainai ita be ma haida edia namo ita laloa bada: “Lalomamina ese ita ia hadibaia ma haida ita durua be namo, ena be heduru ena davana ita abia lasi.” Unai profesa be inai hereva “lalomamina” ia herevalaia dainai, aposetolo Paulo ese ia gwauraia gauna ita laloa, ia gwau: “Iuda lasi taudia be Mose ena Taravatu idia diba lasi, to idia haida ese sibodia edia laloa diari dekena amo taravatu idia badinaia. Inai taudia ese madi Taravatu idia davaria lasi, to edia laloa maoro dekena amo sibodia edia taravatu idia haginia. Idia edia kara ese ia hahedinaraia, Dirava ena Taravatu be edia kudouna dekenai ia noho vadaeni. Idia edia kudouna ena laloa ese ia hamomokania Dirava ena Taravatu be edia kudouna lalonai ia noho. Unai dainai nega haida edia lalona dekenai idia gwau, ‘Egu kara ia kerere,’ bona nega haida edia lalona dekenai idia gwau, ‘Egu kara be ia maoro.’ ”—Roma 2:14, 15.
6. Dahaka dainai Dirava ese taunimanima ibounai do ia kota henia?
6 Paulo be Roma taudia ia tore henidia neganai, ia hahedinaraia Dirava ese ita ibounai do ia kota henia. Badina Dirava ese tanobada ia karaia negana amo ema bona hari, ita itaia gaudia ese idia hamomokania Iehova be ia mauri noho bona ia be mai ena kara namodia. (Roma 1:18-20; Salamo 19:1-4) Momokani, momo be edia Havaraia Tauna idia dadaraia bona kara dikadia idia karaia. To, Dirava ia ura taunimanima be ena kara maoromaoro idia badinaia bona edia kara dikadia amo idia helalo-kerehai. (Roma 1:22–2:6) Iuda taudia be unai bamona idia karaia be namo, badina idia be Mose amo Dirava ena Taravatu idia abia. Danu, ena be ta be Dirava ena hereva ia diba lasi, to ia laloparara Dirava be ia noho.—Roma 2:8-13; 3:2.
7, 8. Taunimanima ibounai be dahaka be maoro bona dahaka be kerere idia diba, a? Unai ese dahaka ia hahedinaraia?
7 Taunimanima idia diba Dirava ia noho bona kara namo idia karaia ena badina badana be inai: Idia be kara namo bona kara dika edia toana idia lalopararalaia. Unai ese ia hahedinaraia ita ibounai be mai iseda lalomamina. Haheitalai ta be inai: Natudia maragidia haida be laini dekenai idia gini, bona tamona tamona idia lao siso dekenai idia gadara totona. To dokonai ia gini maragina ta be laini ia badinaia lasi bona ia lao laini ena vairana kahana dekenai ia gini. Maragidia momo idia gwau unai natuna ena kara be namo lasi. To oi sibona oi nanadaia, ‘Dahaka dainai unai natudia idia gwau unai mero ena kara be namo lasi?’ Badina idia diba dahaka be maoro bona dahaka be kerere. Paulo ia gwau: “Iuda lasi taudia be Mose ena Taravatu idia diba lasi, to idia haida ese sibodia edia laloa diari dekena amo taravatu idia badinaia.” Unai ena anina be, taunimanima be edia lalona ese ia hadibaia Dirava ena Taravatu lalonai ita duahia kara namodia idia karaia totona.
8 Tano momo dekenai, taunimanima momo be unai bamona. Cambridge Iunivesiti ena profesa ta ia gwau Babulonia taudia, Egypt taudia, Greek taudia, Australia ena Aborigine taudia bona America ena India taudia edia taravatu be inai: “Taunimanima dagedage henia lasi, alaia lasi, edia gau henaoa lasi, koidia lasi, bona taravatu ma ta be buruka taudia, matamata taudia, bona gorere taudia dekenai kara namodia ita karaia be namo.” Bona profesa Collins ia gwau: “Toana be tanobada hegegemadai, taunimanima ibounai idia diba dahaka be maoro bona dahaka be kerere.” Unai be Roma 2:14 ena hereva hegeregerena, ani?
Emu Lalomamina —Edena Bamona Ia Gaukara?
9. Lalomamina be dahaka? Bona kara ta oi do karaia lasi neganai, edena dala ai emu lalomamina ese oi ia durua diba?
9 Baibel ese ia hahedinaraia eda lalomamina be ita ia durua eda kara ita itaia bona ita tahua namonamo totona. Bona ita ia hadibaia dahaka be maoro bona dahaka be kerere. Paulo ese ena lalomamina be inai bamona ia gwauraia: “Lauma Helaga ese danu lauegu lalona [“lalomamina,” NW ] dekenai ia hadibaia lau hereva koikoi lasi.” (Roma 9:1) Hegeregere, bema oi be gau ta oi lalohadailaia oi karaia totona, emu lalomamina be oi do ia hadibaia guna, do oi karaia gauna be namo eiava kerere. Emu lalomamina ese oi do ia durua vaira negana ai oi karaia gauna ta oi laloa namonamo totona, bona oi do ia hadibaia unai ese emu hemami do ia hadikaia eiava hanamoa.
10. Edena dala ai emu lalomamina ia gaukara?
10 Nega momo, gau ta oi karaia murinai emu lalomamina do ia gaukara. Davida be King Saulo garina ia komu loaloa neganai, dala ia kehoa Davida ese Dirava ena abia hidi tauna Saulo dekenai kara dikana ta ia karaia totona, bona ia karaia. To unai murinai, “Davida ia laloa momo.” (1 Samuela 24:1-5; Salamo 32:3, 5) Inai hereva “lalomamina” be unai siri dekenai idia gaukaralaia lasi; to Davida be ena lalomamina ese ia hahemaoro henia bamona. Ita ibounai danu be nega haida iseda lalomamina ese ita ia hahemaoro henia bamona. Gau ta ita karaia, bena ita abia hidi dalana dainai ita lalohekwarahilaia. Taunimanima haida be takisi moni idia henia lasi dainai edia lalomamina ese ia hahemaoro henidia bamona, unai dainai gabeai edia abiatorehai idia heniatorehai. Headava taudia haida be hehuni dalanai idia heudahanai, to gabeai edia adavana dekenai edia dika idia gwauraia hedinarai. (Heberu 13:4) To, ta be ena lalomamina hegeregerena ia kara neganai, ia be hemami namona bona maino do ia abia.
11. Dahaka dainai emu lalomamina ese hanaihanai oi ia hakaua be namo lasi? Haheitalai gwauraia.
11 Eda lalomamina ese ita ia hakaua be namo, a? Momokani, iseda lalomamina ita badinaia be namo, to ia be mai ena dika danu. Oibe, iseda lalomamina ese ita ia hakaua kerere diba. Mani inai haheitalai oi laloa. Baibel ia gwau Stefano be Keriso ia badinaia tauna, bona “abidadama bona siahu dekenai ia honu.” Iuda taudia haida ese Stefano be Ierusalema murimuri dekenai idia abia lao bona nadi amo idia hodoa. Saulo (gabeai aposetolo Paulo ai ia lao tauna) be “Stefano ena mase ia ura henia.” Unai Iuda taudia idia laloa idia karaia karana be maoro, bona edia lalomamina ia namo. Reana Saulo ena lalomamina danu be unai bamona, badina unai murinai ia be “Lohiabada ena diba tahua taudia hagaria bona alaia hereva momo ia gwauraia noho.” Ia hahedinaraia goevagoeva, Saulo ena lalomamina ese ia hakaua kerere.—Kara 6:8; 7:57–8:1; 9:1.
12. Iseda lalomamina ia hadikaia diba gauna ta be dahaka?
12 Dahaka dainai Saulo ena lalomamina ia dika? Badina ta be, ia bamoa taudia edia lalomamina be ia dika. Ita momo be tau ta ida telefon dekenai ita herevahereva vadaeni, bona reana ita hereva henia tauna ena gadona be iena tamana ena gadona bamona. Reana sinana be unai tau ia havaraia neganai, iena gado regena be unai bamona, to ena hereva dalana be tamana amo ia diba. Unai hegeregerena, Saulo be Iesu idia inai henia bona Iesu ena hahediba herevadia idia dadaraia Iuda taudia ia bamoa momo, bona idia ese iena lalomamina idia hadibaia kerere. (Ioane 11:47-50; 18:14; Kara 5:27, 28, 33) Oibe, Saulo ese ia bamoa taudia be Saulo ena lalomamina idia hakaua kerere.
13. Edena dala ai ta ese iseda lalomamina ia haidaua diba?
13 Iseda hanua taudia edia hereva dalana bona kara ese eda lalomamina ia hadibaia diba, hegeregere ta ena hereva dalana be ma ta ese do ia manadalaia bamona. (Mataio 26:73) Reana idaunegai Asuria taudia be unai bamona. Idia be ladana bada tuari taudia, bona nadi dekenai idia torea laulaudia ese idia hahedinaraia Asuria taudia be idia abia mauri taudia idia hahisidia. (Nahumu 2:11, 12; 3:1) Baibel ese ia hahedinaraia, Iona ena negai idia noho Nineva taudia be “idia diba lasi lauri be edena bona idiba be edena.” Anina be idia diba lasi taravatu maoro be dahaka bona idia diba lasi Dirava vairanai dahaka be kerere bona dahaka be maoro. Bema ta be Nineva dekenai ia tubu daekau, iena lalomamina be edena bamona? (Iona 3:4, 5; 4:11; NW ) Ita badinai idia noho taudia ese iseda lalomamina idia haidaua diba.
Lalomamina Hanamoa Dalana
14. Edena dala ai Genese 1:27 ese ia hahedinaraia Dirava ese ita ta ta dekenai lalomamina ia henia?
14 Iehova ese Adamu bona Heva dekenai lalomamina ia henia, bona ita be unai ita abia danu. Genese 1:27 ia gwau Dirava ese taunimanima ia karaia, iena laulau hegeregerena. To, unai siri ia gwau lasi eda tauanina be Dirava ena tauanina hegeregerena; lasi, badina Dirava be lauma to ita be lauma lasi. Genese 1:27 ena anina be ita be Dirava ena kara ita hahedinaraia diba, ita laloa namonamo diba, bona ita be mai iseda lalomamina. Unai ese ia hahedinaraia ita be iseda lalomamina ita hadibaia namonamo diba, unai amo ia gaukara namonamo diba. Anina be, iseda Havaraia Tauna ita dibaia bona ia kahirakahira ita lao be namo.
15. Dirava ita dibaia ena namo ta be dahaka?
15 Baibel ese ia hahedinaraia Iehova be ita ibounai eda Tamana. (Isaia 64:8) Kamonai Keristani taudia, guba bona tanobada helarona idia abia taudia idia gwau diba Iehova be edia Tamana. (Mataio 6:9) Namona be ita ura iseda Tamana kahirakahira ita lao bona iena lalohadai bona taravatu ita dibaia. (Iamesi 4:8) Momo be idia ura lasi unai bamona idia karaia. Idia be Iesu ese ia hereva henia Iuda taudia bamona, ia gwau: “Iena gadona nega ta umui kamonai lasi, bona iena tauanina nega ta umui itaia lasi, lasi momokani. Iena hereva danu emui lalona dekenai ia noho lasi.” (Ioane 5:37, 38) Ita be Dirava ena gadona korikori ita kamonai lasi, to Iena hereva ita duahia neganai, Dirava ena lalohadai ita diba.
16. Iosepa ena sivarai ese ia hahedinaraia, dahaka dainai iseda lalomamina ita hadibaia bona ita badinaia be namo?
16 Iosepa ena sivarai ese unai ia hahedinaraia. Iosepa be Potifara ena ruma dekenai ia noho neganai, Potifara ena adavana ese ena lalona ia veria idia mahuta hebou totona. Ena be Iosepa ena negai Baibel ia noho lasi bona Dirava ese Taravatu 10 ia do henia lasi, to Iosepa ia gwau: “Inai kerere badana do lau karaia, bona Dirava ena vairana dekenai inai bamona do lau kara dika be edena bamona?” (Genese 39:9) Iosepa be unai bamona ia karaia iena ruma bese hamoalea totona lasi, badina ena ruma bese be gabu daudau ai idia noho. Anina be, Iosepa ia ura Dirava ia hamoalea. Iosepa be headava karana dekenai Dirava ena taravatu ia diba—tau tamona bona hahine tamona, idia be “tauanina tamona.” Bona reana Iosepa be Abimeleka ena sivarai ia diba danu, badina unai tau be ia kamonai Rebeka be ia headava vadaeni neganai, ia lalohisihisi bada—badina bema Rebeka ia abia bona idia mahuta hebou, ia bona iena taunimanima be dika do idia davaria. Abimeleka be kara maorona ia karaia dainai Iehova ese hahenamo momo ia havaraia, unai amo ia hahedinaraia heudahanai karana ia abia dae lasi. Iosepa be unai guna sivaraidia ia diba dainai, iena lalomamina ese ia hadibaia mahuta hebou karana ia dadaraia be namo.—Genese 2:24; 12:17-19; 20:1-18; 26:7-14.
17. Dahaka dainai iseda nega lalonai ita be eda Tamana ita tohotohoa namonamo diba, Iosepa ena nega bamona lasi?
17 To, iseda nega lalonai Baibel ibounai ia noho dainai, ita be iseda Tamana ena lalohadai, hemami, ia ura gaudia bona ia ura lasi gaudia ita diba. Bema Baibel ita stadilaia momo, ita be Iehova kahirakahira do ita lao bona iena kara do ita hahedinaraia. Unai bamona ita karaia neganai, iseda lalomamina ese ita do ia hadibaia iseda Tamana ia ura henia karadia ita hahedinaraia totona.—Efeso 5:1-5.
18. Ena be guna iseda noho dalana be edena bamona, to edena dala ai iseda lalomamina ita hadibaia namonamo diba?
18 Ma haida ese iseda lalomamina idia hadibaia diba, a? Reana ita tubu daekau neganai, iseda lalomamina be iseda varavara eiava dekena taudia ese idia hadibaia kerere. Unai dainai, kerere ita karaia neganai, iseda lalomamina ia hisihisi lasi. Haida ese idia karaia karadia danu be iseda lalomamina ia hahisia lasi. Vaia, guna ita manadalaia gaudia ita haidaua be auka; to, ita ese eda bamodia bona noho gabudia ita abia hidi diba, unai dala amo iseda lalomamina do ita hadibaia namonamo diba. Gau badana be, Iehova ena kara idia hahedinaraia Keristani taudia ita bamoa hanaihanai. Kongrigeisen hebou dekenai—hebou ia do matamaia lasi negadiai bona murinai—be nega namona unai bamona taudia ita bamoa totona. Ita itaia diba edia lalohadai bona kara be Baibel hegeregerena, bona idia be Baibel amo idia hadibaia lalomamina idia badinaia. Unai ese ita ia durua diba iseda lalomamina be Baibel ena hakaua herevadia hegeregerena ita gaukaralaia totona, unai amo Dirava ita tohotohoa diba. Bema iseda lalomamina be iseda Tamana ena hakaua herevadia amo ita hadibaia bona Keristani tadikaka namodia ita bamoa, vadaeni iseda lalomamina be dala maorona dekenai ita do ia hakaua bona ita badinaia diba.—Isaia 30:21.
19. Lalomamina dekenai dahaka gau haida do ita diba be namo?
19 To, dina ta ta ai, haida be idia hekwarahi edia lalomamina idia badinaia totona. Stadi gabena ai Keristani taudia ese idia davaria gaudia haida do ita herevalaia. Unai bamona gaudia ita tahua neganai, iseda lalomamina ena gaukara, ta ta edia lalomamina be idauidau ena badina, bona iseda lalomamina ita badinaia diba daladia do ita stadilaia.—Heberu 6:11, 12.
Dahaka Oi Dibaia?
• Dahaka dainai taunimanima ibounai be mai edia lalomamina, o kerere eiava maoro edia toana idia diba?
• Dahaka dainai iseda lalomamina ese nega ibounai ita ia hakaua be namo lasi?
• Edena dala haida ai iseda lalomamina ita hadibaia namonamo diba?
[Pictures on page 9]
Davida ena lalomamina ia hisihisi . . .
to Taso tauna Saulo be unai bamona lasi
[Picture on page 10]
Iseda lalomamina ita hadibaia diba