Cristiänunö Kawakunapaq y Yachatsikunapaq reunionchö yachakunapaq këkunata leyishun
MARZU 2-8
BIBLIAPITA ALLI YACHAKUNAPAQ | GENESIS 22, 23
“Abrahan cäsukoq o mana cäsukoq kanqantam Jehoväqa musyëta munarqan”
w12-S 1/1 päg. 23 pärrk. 4-6
¿Imanirtaq Teyta Diosqa Abrahanta nirqan tsurinta wanutsinampaq?
Abrahantam Jehoväqa nirqan, japallan kuyë tsuriki Isaacta pusharkur Moriah jirkaman ëwë wanutsinëkipaq (Genesis 22: 2). “Japallan kuyë tsurikita” ninqanchömi, Jehoväqa cläru rikätsikurqan tsurin Isaacta Abrahan alläpa kuyanqanta. Tsënöllam Teyta Diospis tsurin Jesustaqa alläpa kuyaq. Y ishkë kutim ciëlupita kënö nirqan: “Qammi Tsurï kanki, kuyë Tsurï” (Marcus 1:11; 9:7).
Abrahan tsurinta wanutsinampaq Jehovä ninqampaq willakurmi, Bibliapita musyaq juk nuna Genesis 22:2 textuchö ninqampaq willakun Abrahanta mañëkanqanqa alläpa valoryoq kanqanta. Imaraq Abrahanqa llakikurqan tsurinta wanutsinampaq Jehovä niptin. Tsënöllachi tsurinta sufreqta y wanoqta rikar Jehoväpis llakikurqan. Tsëta rikarmi, Teyta Diosqa imëpitapis mas sufrirqan.
Tsurinta Abrahan wanutsinampaq Jehovä ninqanqa capaschi noqantsikpaq allinötsu kanman, tsënö karpis, mana sufrinanta munarmi Teyta Diosqa Abrahan tsurinta wanutsinanta dejarqantsu. Wanunampita Isaacta salvarpis, Tsurin “llapantsikrëkur” sufrir wanunantaqa Jehovä permitirqanmi (Romänus 8:32). Tsëtaqa permitirqan, ‘noqantsik imëyaqpis kawëta tarinapaqmi’ (1 Juan 4:9). Teyta Dios tsëläya kuyëkämashqaqa, imëpitapis mas kuyashun.
Diosta cäsokï y awnikunqankuna cumplikaqtam rikanki
6 Awnikunqankuna cumplikänampaq kaqman markäkunapaq yarparmi, Jehoväqa juramentokunata rurarqan, kënö neq palabrakunata utilizar: “Rasumpa noqa kawanqä jinam —këtam nin ciëlochöpis y patsachöpis autoridadyoq Jehová—” (Ezeq. 17:16). Bibliachöqa 40 kutipitapis masmi Jehovä juramentanqanta tarintsik, capaz mas reqishqa kaqqa Abrahanta jurar awninqanchi. Watakuna pasanqannömi Jehoväqa tukïta awnishqa karqan Abrahanta, y tsë llapanqa rikätsikurqan kastampita, Isaacpita awnikushqan Mirë shamunampaq kaqtam (Gen. 12:1-3, 7; 13:14-17; 15:5, 18; 21:12). Tsënam Jehoväqa Abrahanta juk pruëbaman churarqan, kuyashqa tsurinta sacrificiotanö pëpaq kayänampaq o rupachinampaq mañarnin. Abrahanqa wiyakurqanmi y wanutsinampaqna këkaptinmi juk angel michärirqan. Tsënam Abrahanta Diosqa kënö juramentarqan: “Kikïrëkurmi rasumpa jurä [...] tsëta ruranqëkipita, y wamrëkita mana michakunqëkipita, japallan tsurikita, noqaqa bendecishqëkim y ciëlochö qoyllurkunatanö y lamar kuchunchö aqushatanömi mirënikitapis miratsishaq; y mirënikim chikeqninkunata vencinqa. Y mirënikiwanmi patsachö llapan nacionkuna bendecishqa kayanqa, ninqäta wiyakunqëkirëkur” (Gen. 22:1-3, 9-12, 15-18).
Imata yachakunqantsik
“Amïgü” nirmi Jehovä qayarqan
13 Isaacwan jirkata manaraq ëwarninmi, sirweqninkunata Abrahanqa kënö nirqan: “Këllachö këkäyë, peru noqawan jövinqa taqë washatam adoraqnin ëwarita munayä, y tsëpitanam kutirayämushaq” (Genesis 22:5). Isaacwanmi kutirayämushaq nirqa, ¿ulikïkarqanku? Manam. Porqui Bibliam willakun Isaacta Jehovä kawaritsimunampaq kaqman markäkunqanta (leyi Hebrëus 11:19). Pëqa musyarqanmi edäna këkäyaptimpis wamrankuna kanampaq Jehovä permitishqa kanqanta (Hebrëus 11:11, 12, 18). Y musyarqanmi Diosqa imëkatapis rurëta puëdinqanta. Manam musyarqantsu tsë junaq ima pasakunampaq kaqta, peru shonqupita patsëmi markäkurqan munënin cumplikänampaqqa Isaac wanuptimpis kawaritsimunampaq kaqta. Tsëmi Abrahanpaqqa Biblia nin, “marcäcoq caqpaqqa imeca tëtancuna cuenta” kanqanta.
it-2-S päg. 703 pärrk. 4, 5
Presciencia, predeterminación
Presciencia selectiva. La opción al predestinacianismo, el ejercicio selectivo de la presciencia de Dios, tendría que estar de acuerdo con sus propias normas de justicia y ser consecuente con lo que Él revela de sí mismo en su Palabra. Contrario al predestinacianismo, varios textos de la Biblia muestran que Dios analiza una situación que se estaba produciendo y luego decide sobre la base de su examen de los hechos.
Por ejemplo, Génesis 11:5-8 indica que Dios dirigió su atención a la Tierra con el fin de examinar lo que ocurría en Babel y a continuación tomó medidas para desbaratar la conspiración inicua que había comenzado allí. Cuando en Sodoma y Gomorra se vieron sumidos en un ambiente de iniquidad, Jehová le informó a Abrahán que iba a investigar (por medio de sus ángeles) ‘para ver si obraban del todo conforme al clamor que acerca de ello había llegado a él, y, si no, podría llegar a saberlo’. (Gé 18:20-22; 19:1.) Dios dijo que ‘había llegado a conocer a Abrahán’, y después que este estuvo a punto de sacrificar a Isaac, Jehová declaró: “Ahora sé de veras que eres temeroso de Dios, puesto que no has retenido de mí a tu hijo, tu único”. (Gé 18:19; 22:11, 12; compárese con Ne 9:7, 8; Gál 4:9.)
MARZU 9-15
BIBLIAPITA ALLI YACHAKUNAPAQ | GENESIS 24
Isaacpaq warmin ashipuyan
“Listum ëwanäpaq këkä”
Abrahanqa sirweqnin Eliezertam juratsirqan, Canaan markapita tsurimpaq warmita mana ashipunampaq. ¿Imanir? Porqui tsë warmikunaqa manam Jehoväta adorayaqtsu ni respetayaqtsu. Jina Abrahanqa musyarqanmi mana alli rurëninkunapita tsë markata Jehovä imë karpis ushakätsinampaq kaqta, tsëmi munarqantsu tsë lluta purikoq warmikunawan Isaac casakunanta. Jinamampis, Jehovä änikunqankunata cumplinampaq tsurin yanapakunampaq kaqtam musyarqan (Genesis 15:16; 17:19; 24:2-4).
“Listum ëwanäpaq këkä”
Eliezerqa posadatseqninkunatam willarqan, pözuman chärir Isaacpaq warmita Jehovä akranampaq kaqta mañakunqampita. ¿Imanötaq musyanman karqan Jehovä contestëkanqanta? Pëqa mañakurqan Jehovä akranqan shipashqa yakuta mañakuriptin, pëta y camëllunkunata qonampaq äneq kaq shipash kanampaq kaqtam (Genesis 24:12-14). Y tsëtaqa rurarqan Rebëcam. Y ¡imanö kushishqaraq sientikurqan familianta tsë pasakunqanta Eliezer willaptin!
wp16.3 päg. 14 pärrk. 6, 7
“Listum ëwanäpaq këkä”
Tsë asuntupitam Eliezerqa Abrahanta manaraq viajarnin kënö nir tapurqan: “¿Y tsë shipash noqawan shamïta mana munaptinqa?”. Abrahannam kënö nirqan: “Tsëqa juramanqëkipita librim quedarinki” (Genesis 24:39, 41). Betuelpa wayinchöpis Rebëca pensanqantaqa cuentamanmi churayarqan. Tsëtaqa musyantsik, Eliezer Rebëcawan waränin qoyalla Canaanta kutikuyänampaq permïsuta mañakuptin, familiankuna chunka junaqraq Rebëca quedakunampaq niyashqa kaptinmi. Tsëpitanam kënö niyarqan: “Shipashta qayar tapushun, mä ima ninshi” (Genesis 24:57).
Rebëcapaqqa tsëta akrëqa alläpa precisaqmi karqan. ¿Imaraq ninman karqan? ¿Teytanta y turintatsuraq rogakunman karqan mana reqinqan markaman mana mandayänampaq? ¿O Jehoväpa munënin cumplikänampaqtsuraq yanapakïta munanman karqan? Kawënin chipyëpa cambianampaq kaptimpis kënömi nirqan: “Listum ëwanäpaq këkä” (Genesis 24:58).
Imata yachakunqantsik
wp16.3 päg. 12 pärrk. 6, 7
“Listum ëwanäpaq këkä”
Juk junaq yakuta wayinmam apëkaptinmi, juk edäna nuna cörrillapa ëwar kënö nirqan: “Canta[ruy]kipita ichikllata yakü qarëkamë”. Tsëmi Rebëcaqa cantarunta ras bajarir yakun qararirqan. Rikarqanmi kë nunaqa karupita shamunqanta, chunka camëllunkuna kanqanta y animalkunata yakütsiyanqanchö yaku mana kanqanta. Tsëmi alli këninta rikätsita munar, kënö nirqan: “Camëllïkikunapaqpis yakur ushayanqanyaq yakuta jorqamushaq” (Genesis 24:17-19).
Rikanqantsiknöpis camëllukunata ichikllata yakun qarananllapaqtsu manam änikurqan, sinöqa teqñayanqanyaq (jimayanqanyaq) yakuta qaranampaqmi änikurqan. Juk alläpa yakunashqa camëlluqa hasta 95 litru yakutam upïta puëdin. Tsëmi pözupita yakuta jorqurqa itsa alläpa demoranman karqan. Peru tsëpita pasakunqanmi rikätsikun camëllukunaqa alläpa yakunashqa mana kayanqanta. Peru camëllukunata yakütsinampaq änikurninqa, Rebëcaqa manam tsëta musyarqantsu. Tsënö kaptimpis, listum këkarqan forastëru nunata shumaq atiendinampaq. Forastëru nuna rikarëkaptinmi kutin kutin cantarunwan pözupita yakuta jorqarqan camëllukunata yakütsinampaq (Genesis 24:20, 21).
wp16.3 päg. 13, nota.
“Listum ëwanäpaq këkä”
Ampirirqannam. Jina Bibliaqa manam willakuntsu pözuchö alläpa demoranqanta ni yakuta jorqar ushariptin familiankuna punïkäyanqantana. Jina manam willakuntsu demoraptin asheqnin ëwayanqantapis.
“Listum ëwanäpaq këkä”
Kë yachatsikïpa qallananchö parlanqantsiknömi, Eliezerwan viajaqkunaqa Nëgueb markaman chäriyan y ampirnam qallëkun. Tsënam Rebëca rikärin campuchö juk nuna purikaqta, y kë nunaqa yarpachakïkaqnömi këkan. Itsa camëllu manaraq qonquriptin bajarir, Eliezerta kënö tapurin: “¿Pitaq noqantsik kaqman shamïkaq taqë nunaqa?”. Isaac kanqanta niriptinmi peqanta ras wankukurkun (Genesis 24:62-65). ¿Imanirtaq tsëta ruran? Itsa tsënöqa rurarqan qowampaq kaq nunata respetanqanta rikätsikurnin. Kanan witsanqa qowankunata tsënö respetëtaqa manam precisaqpaqnatsu churayan. Ollqu o warmi karpis Rebëcapa humildi kënimpitaqa llapantsikmi yachakïta puëdintsik.
MARZU 16-22
BIBLIAPITA ALLI YACHAKUNAPAQ | GENESIS 25, 26
“Mayor tsuri kanqampita derëchunta Esaü rantikun”
it-2-S päg. 8 pärr. 1
Jacob
Papänimpa kuyë tsurin Esaüqa, jirkakunachö chukaru animalkunata wanutsitam yachaq, alli jeniuyoq, më tsëchö pureq wamram karqan, peru Jacobqa “mëtapis mana yarqushpa täkuq”, üshakunata mitsir pureq, y imatapis wayinchö rurar täkoq wamram karqan, tsëmi mamäninqa pëta kuyaq (Ge 25:27, 28). Y wakin markakunachöqa (tam) neq hebreu palabrawampis Teyta Dios chaskinqan nunakunata reqiyan. Këman yarpë: “Wanutsikoq nunaqa jutsannaq nunakunata chikïyanmi”; tsëmi Jehoväqa “alli nunaqa” yamëmi kawakunqa nin (Pr 29:10; Sl 37:37). Jobqa “imachöpis mana jutsata ruraq” nunam karqan (Job 1:1, 8; 2:3).
¿Imanirtaq agradecikoq kanqantsiktaqa rikätsikunantsik?
11 Diospa wakin sirweqninkunaqa manam agradecikïta yachayarqantsu. Jukqa Esaümi karqan. Teytankunaqa Jehoväta kuyayarqanmi y respetayarqanmi, peru peqa mana kaqpaqmi Diospa kaqta churarqan (leyi Hebrëus 12:16). Y tsëtaqa rikätsikurqan mayor tsuri derëchunta wawqin Jacobta juk plätu guïsu lentëjallapaq rantikurninmi (Gen. 25:30-34). Tsëpitam tiempuwanqa alläpa llakikur pësakurqan. Mayor tsuri karmi bendicionta chaskinan karqan. Peru kikinmi tsëtaqa mana valoranqanta rikätsikurqan, tsëmi quejakunantsu karqan.
it-2-S päg. 717 pärr. 1
Mayor kaq
Unë tiempupitam familiachö mayor kaq wamra mas respetashqa kaq y pëmi familiachö kaqkunata dirigeq y herenciatapis ishkë kuti mastam chaskeq (Dt 21:17). Tsëtam Josëpis musyarqan, tsëmi juk kuti wawqinkunawan mikuyanqanchö wawqin Rubenta puntaman jamatsirqan o tätsirqan (Ge 43:33). Tsënö kaptimpis, Bibliaqa manam nintsu mayor kanqanrëkurlla imëpis respetashqa kanampaq kaqta, sinöqa respetashqa kaq o llapanchö cäsukoq kaqtam mayortanö rikäyaq (Ge 6:10; 1Cr 1:28; igualaratsi Ge 11:26, 32; 12:4; rikäri HERENCIA; PRIMOGENITURA neqtawan).
Imata yachakunqantsik
Leyeqkuna tapukuyanqan
Kananqa yapë rikärishun Hebrëus 12:16 textu kënö ninqanta: “Alkäbu rakcha ruraq, ni Esaünö sagrädu cösaskunata precisaqpaq mana churaq qamkunachö mana kanampaq, pëqa punta kaq tsuri kë derëchuntam juk mati mikïrëkurlla [qara]kurqan”. Tsënö nirqa, ¿imapaqtaq Pablu parlëkarqan?
Apostol Pabluqa manam Mesïas ima kastapita yurinampaq kaqtatsu parlëkarqan. Sinöqa shumaq portakuyänampaqmi consejëkarqan. Tsënöpa oqllanakur ruranakï jutsata rurayanqanrëkur Diospa favorninta mana oqrayänampaq (Heb. 12:12-16). Tsë jutsata rurarninqa Esaünömi kayanman karqan, pëqa “sagrädu cösaskunata” precisaqpaq churanampa rantinmi “mana alli kaqta” akrarqan (Kingdom Interlinear).
Israelïtakunapa awilunkunapa tiempunchömi Esaüqa kawarqan, itsachi höraqa teytampa rantin pëpis sacerdöti cuenta Jehoväpaq kayashqa ofrendakunata rurëta puëdeq (Gen. 8:20, 21; 12:7, 8; Job 1:4, 5). Peru Diospa kaqta despreciarninmi mayor kaq tsurinö katsinampaq kaq derëchunkunata juk mati mikïllapaq rantikurirqan. Itsa tsëtaqa rurarqan Abrahanpa mirënin sufrinampaq kaqta Biblia willakunqanta musyarnin (Gen. 15:13). Jinamampis sagrädu cösaskunata desprecianqantaqa rikätsikurqan Jehoväta mana sirweq warmikunawan casakurninmi, y tsëqa teytankunatam alläpa llakitsirqan (Gen. 26:34, 35). Peru Jacobqa jukläyam karqan, porqui Diosta adoraq warmiwan casakïtam procurarqan (Gen. 28:6, 7; 29:10-12, 18).
it-2-S päg. 368 pärr. 6
Uli o llulla
Bibliachöqa cläru nin pitapis mana allichö quedatsita munar mana rasumpa kaqta parlëqa mana alli kanqanta. Manam tsërëkurqa pitapis llutallaqa imatapis willashwantsu. Tsëmi Jesucristupis kënö nirqan: ‘Ama Diospa kaqta allqukunata qarayëtsu, ni perlasnikikunata kuchikunapaq jitayëtsu, tsënöpa mana jalukacharkuyänampaq, y tsëpita tikrëkamur, kikikikunatapis mana rachikacharkuyäshunëkipaq’ (Mt 7:6). Tsëmi, mana alliman mana chänampaq, musyëkarpis Jesusqa höraqa lluta parlarqantsu o imata tapuyaptimpis contestarqantsu (Mt 15:1-6; 21:23-27; Jn 7:3-10). Tsënö kaqllam Abrahan, Isaac, Rahab y Eliseupis, Jehoväta mana sirweq nunakuna tapuyaptin, musyëkarpis mana willakurqa, allitam rurëkäyarqan (Ge 12:10-19; cap. 20; 26:1-10; Jos 2:1-6; Snt 2:25; 2Re 6:11-23).
MARZU 23-29
BIBLIAPITA ALLI YACHAKUNAPAQ | GENESIS 27, 28
“Chaskinampaq kaq bendicionta Jacob chaskin”
w04-S 15/4 päg. 11 pärrk. 4, 5
Teyta Diosta kuyaq alli warmim Rebëcaqa karqan
Esaü, Jacobta sirwinampaq kaqta Isaac musyanqantaqa manam Biblia nintsu. Tsënö kaptimpis, qepa kaq wamran bendicionta chaskinampaq kaqtaqa Rebëcawan Jacob musyayanmi. Tsëmi Esaüta papänin Isaac bendicita munanqanta Rebëca wiyarir, upällaqa karqantsu. Mösa kanqannöllam imata ruranampaqpis altantu këkan. Tsënam, majan Isaac gustanqanta cocinapunampaq ishkë malta cabrakunata apamunampaq Jacobta Rebëcaqa mandarin. Tsënöpam Jacobqa, Esaü tukurlla bendicionta chaskinqa. Y papänin cuenta qokunanta mantsarnam Jacobqa munantsu, tsënam Rebëcaqa, “Teytëki maldicishuptikiqa noqaman chämutsun” nirqan. Tsënam mikuynin cosinarapur papänin mana reqinampaqnö vistirkatsir Jacobta mandarqan (Genesis 27:1-17).
Rebëca imanir tsënö ruranqantaqa manam mastaqa nimantsiktsu. Tsëta ruranqan wakimpaq mana alli kaptimpis, Bibliaqa manam tsëta nintsu, ni bendicishqa kanqanta musyarirpis Isaac manam ni imata nirqantsu (Genesis 27:29; 28:3, 4). Wamrankunapaq puntapitana Jehovä imata willakunqanta musyarmi, Rebëcaqa Jacob bendicishqa kanampaq imëkanöpapis procuran, y Jehovä munanqannömi rurëkarqan (Romänus 9:6-13).
w07-S 1/10 päg. 31 pärrk. 2, 3
Leyeqkuna tapukuyanqan
Rebëcawan Jacob imanir tsënö rurayanqanta Biblia mana niptimpis, mana pensayanqan höram tsë llapanqa pasarqan. Tsë rurayanqan alli o mana alli kanqanta Teyta Diospa Palabran mana niptimpis, tsërëkurtsu manam, mana kaqta imatapis parlanantsik o engañakunantsik. Bibliam sïqa imanir tsë pasanqanta cläru nin.
Puntataqa, mayor kë derëchunta papänimpita chaskinampaq Jacob kanqantam Biblia nin y Esaüqa manam. Mas puntatanam Jacobqa tsë mayor kë derëchunta wawqin mana munaptin, juk plätu mikuyllawan cambiarirqan. Tsënömi Esaüqa “mayor kë derëchunta” despreciar oqrarirqan (Genesis 25:29-34). Tsëmi papäninman witirqa, mayor kë derëchun pëpaq kanqanta Jacobqa munarqan.
it-1-S päg. 311 pärr. 2
Bendicion
Unë tiempuchöqa manaraq wanukurmi juk papäqa tsurinkunata bendiceq. Tsë bendicionqa alli y väleqmi kaq. Këman yarpë, edäna kar mana alli rikarmi, Esaü kanqanta pensar Isaacqa Jacobta bendicirqan y capaschi tsë bendicion cumplikänampaq rogakur Jehoväta mañakurqan (Ge 27:1-4, 23-29; 28:1, 6; Heb 11:20; 12:16, 17). Tsëpitanam Isaacqa, wamran Jacobta bendicirqan (Ge 28:1-4). Jacobpis manaraq wanukurmi Josëpa ishkan tsurinkunata puntata bendicirqan y tsëpitaran kikimpa tsurinkunataqa bendicirqan (Ge 48:9, 20; 49:1-28; Heb 11:21). Tsënö kaqllam Moisespis manaraq wanukur llapan Israel nacionta bendicirqan (Dt 33:1). Tsë llapan imapaq kanqanmi rikätsikun puntallapitanam musyatsikushqa kanqanta. Höraqa tsëta musyatsikuyänampaq bendiceq kaqmi bendicishqa kanampaq kaqpa peqanman o umanman makinta churaq (Ge 48:13, 14).
Imata yachakunqantsik
w06-S 15/4 päg. 6 pärrk. 3, 4
Imëpis parlakuyanqanqa casädukunata yanapanmi
¿Isaacwan Rebëcaqa imatapis parlar shumaqtsuraq wiyanakuyaq? Hetpa warmi tsurinkunawan Esaü casakuptinmi familiachö allinatsu kayarqan. Tsëmi Rebëca Isaacta kënö nir willaparqan: “Esaüpa warminkunata mana rikänä rëkur jina wanukümampis. Kë Canaanchö [...] warmikunata Jacobpis ashiptinqa, ¿imapaqnam kawashaqpis?” (Genesis 26:34; 27:46). Tsënö ninqanchömi cläru rikantsik Rebëca alläpa yarparanqanta.
Canaan warmikunawan mana casakunampaqmi Isaacqa tsurin Jacobta consejarqan (Genesis 28:1, 2). Rebëcapis qowannöllam pensarqan. Tsënömi pëkunaqa ishkan yanapanakur familianchö problëmata shumaq arreglayarqan y noqantsikpis pëkunapitaqa yachakushwanmi. Peru ¿imaraq pasanman warmi y ollqu mana yanapanakuyaptinqa?
w04-S 15/1 päg. 28 pärr. 6
Genesis librupita akrashqa yachatsikuykuna (Ishkë kaq)
28:12, 13. ¿Ima ninantan “pampapita ciëluyaq escalëra” këkaqta Jacob suëñuyninchö rikanqan? Tsë escalëraqa (itsa rumi rumi escalon niraq karqan) rikätsikun patsacho alli shonquyoq nunakuna Jehovä Diosta reqiyänampaq angelkuna yanapakuyanqantam, tsënöpa Teyta Dioswan parlëkaqnö kayänampaq (Juan 1:51).
30 DE MARZUPITA-5 DE ABRILYAQ
BIBLIAPITA ALLI YACHAKUNAPAQ | GENESIS 29, 30
“Jacob casakun”
w03-S 15/10 päg. 29 pärr. 6
Jacob apreciaba los valores espirituales
El compromiso matrimonial se efectuaba pagando un precio por la novia a la familia de esta. Posteriormente, la Ley mosaica estipuló que había que pagar 50 siclos de plata por la virgen que hubiera sido seducida. El biblista Gordon Wenham cree que este era “el precio máximo que se pagaba por una novia”, pero que por lo general la cantidad era “mucho menor” (Deuteronomio 22:28, 29). Como Jacob no podía dar ningún pago, le ofreció a Labán sus servicios durante siete años. Wenham agrega: “Dado que los jornaleros recibían entre medio siclo y un siclo al mes en los tiempos de la antigua Babilonia [o sea, entre 42 y 84 siclos en siete años], Jacob ofreció a Labán un regalo de boda muy generoso por la mano de Raquel”. Labán aceptó enseguida (Génesis 29:19).
w07-S 1/10 päg. 8, pärr. 6
Ishkë chikinakoq nanakunapitam Israel marka yurirqan
¿Leaqa musyarqanku papänin engañakuykanqanta, o papänin ruranqanllataku cäsuykarqan? ¿Mëchötan Raquelqa këkarqan? ¿Papänin rurëkanqanta musyarqanku? Tsënö kashqa kaptinqa, ¿imanöraq sientikurqan? ¿Papänin tsëta ruranqanta michäkunmantsuraq karqan? Kë tapukuykunata Biblia mana contestaptinmi, Raquelwan Lea imata pensayanqanta musyantsiktsu. Tsënö engañanqanta musyarirqa Jacob manam Raquelwan ni Leanwantsu cölerarqan, sinöqa Labanwanmi. Tsëmi reclamar kënö nirqan: “¿Imanirtaq engañamarqunki? Raquelpaq uryapëkaptiqqa [trabajapëkaptïqa], ¿imanirtaq Leatawan punutsimarqunki?”. ¿Ima nirqantan Labanqa? “Këchöqa costumbri qepa kaq juntakänanpaqqa puntata wamaqshu [mayor] kaqran juntakänan. Juk semänayaqraq Leawan tärë [kay]. Tsëpitanam qanchis wata mas uryapämaptiki [trabajapämaptiki] Raqueltapis qoykushqëki” (Genesis 29:25-27). Tsënömi Jacobqa mana munëkar ishkë warmiyoq kanqanrëkur sufrirqan.
it-2-S päg. 343 pärr. 8
Casakuy
Imanötan rurayaq. Unë Israel markachöqa kanan tiempuchönö casakuy mana karpis, alläpa kushikuypaqmi kaq. Casakunan junaqpaqqa shumaq kanampaqmi naqtsakur noviaqa wayinchö shumaq alistakoq. Bañakurirmi shumaq pukutaq o mushkoq aceitita jichakoq (Rut 3:3 y Eze 23:40 textuwan igualaratsi). Höraqa casakunampaq röpakunata y shumaq bordashqa yulaq vestïdun churatsirmi sirweqkuna yanapayaq (Jer 2:32; Rev 19:7, 8; Sl 45:13, 14). Puëdiptinqa imëka perlaskunatam churayäpoq (Isa 49:18; 61:10; Rev 21:2), y tsëpitanam vëlu niraq alli tëlawan peqampita o umampita chaki puntanyaq churatsiyaq (Isa 3:19, 23). Tsëmi cläru musyantsik Raquelpa rantin, Leata Laban entregaptin Jacob mana cuentata qokunqanta (Ge 29:23, 25). Isaacwan tinkoq ëwarpis, tsënömi manta niraqta Rebëcaqa churakurqan (Ge 24:65). Tsënö rurarmi rikätsikuyaq noviuta respetayanqanta (1Co 11:5, 10).
Imata yachakunqantsik
it-1-S päg. 56
Kikinkunapa wamrankunatanömi rikäyarqan
Raquelwan Leaqa, sirwipaqnin warmikunachö yureq Jacobpa tsurinkunataqa ‘kikinkunapa wawankunatanömi’ rikäyarqan (Ge 30:3-8, 12, 13, 24). Tsë tsurinkunaqa, Jacobpa rasumpa warminkunachö yureq tsurinkunanöllam herenciata igual chaskiyänan karqan. Tsë warmikuna Jacobpa warminkunapa sirweqnin kayaptinmi, tsë warmikunachö yureq wamrakunaqa Jacobpa tsurinkuna kayarqan, tsëmi Raquelwan Leapis tsë wamrakunapaq derëchuyoq kayarqan.
w04-S 15/1 päg. 28 pärr. 7
Genesis librupita akrashqa yachatsikïkuna (Ishkë kaq)
30:14, 15. ¿Imanirtan Raquelqa nunanwan pununampa rantin mandrägora frütakunata munarqan? Unë tiempuchöqa mandrägora frütaqa jampim kaq, imapis nanaqpaq y maskunapaqpis. Jina warmikuna qeshyaq tikrayänampaqpis allish kaq (Cantar de los Cantäres 7:13). Imanir tsëtaraq munanqanta Biblia mana niptimpis, capaschi mandrägora frutawanqa qeshyaq tikranampaq kaqta Raquelqa pensarqan. Tsënö kaptimpis, tsëpita alli unëtaran Jehoväqa “wa[mrayoq] kanampaq permitirqan” (Genesis 30:22-24).