Kia Autu i te Kopaeanga i te Ereere no te Noinoi
“Te aronga e māro e kia maata te apinga, e rokoia ïa e te timataanga, e te ereere.”—1 TIMOTEO 6:9.
1. Eaa ra tatou i tau ei kia manako i te au ereere ra?
PENEI ka akamaaraara mai te tuatua “ereere” ia koe i tetai tangata kimi ra kia mou iaia tetai manu manako kore maira na te uuna anga i tana apinga ei opu ra. Inara, kua akataka meitaki mai te Atua kia tatou e ko te au ereere kino roa, kare ia i taua au apinga opu kopapa ra, mari ra penei ko te ereere i te pae vaerua e te tu no te meitaki ra. E karape tikai te Tiaporo no te akanooanga i taua au tu ereere ra.—2 Korinetia 2:11; 2 Timoteo 2:24-26.
2. (a) Akapeea ta Iehova tauturu mai ia tatou kia kopae ke i te au ereere kikino ra? (e) Eaa tetai tu ereere te akaariia maira no te manako anga i teianei?
2 Te tauturu maira Iehova ia tatou na te akatakaanga mai i etai o ta Satani au ereere e tuke tuke e manganui ra. Ei akaraanga, te akamatakite maira te Atua e ko to tatou ngutu, me kare vaa, ka riro ei ereere me ka tuatua pakari kore ua tatou, akariri ua, me kare ka tuatua ua i te apinga kare tatou i tau kia tuatua. (Maseli 18:7; 20:25) Penei ka riro te tu parau ei ereere ia, mei te reira katoa oki te kapitianga oa ma te au tangata riririri ua ra. (Maseli 22:24, 25; 29:25) Inara e ariu atu tatou ki tetai atu ereere ke ra: “Te aronga e māro e kia maata te apinga, e rokoia ïa e te timataanga, e te ereere, e te anoano neneva e manganui, e kino ei ra, e maremo takiri atu ei te tangata ki roto i te pou e te mate.” (1 Timoteo 6:9) Ko te apinga te turu ra i taua ereere ra me kare te tumu anga no te reira ka rauka kia akatakaia na roto i te tuatua e “noinoi.” Noatu rai e putuputu te tu noinoi na te kiteia te maroanga kia maata te apinga, ko te noinoi ra e ereere tikai ia ma te au tu tuke tuke e manganui.
Akamatakite Maira Iehova ia Tatou i te Kino
3, 4. Eaa te apiianga no runga i te noinoi tei roto i te tuatua enua taito o te tangata nei?
3 Te akatumu anga, ko te noinoi e tu rave anga kia tere atu i te kotinga me kare e anoano kia maata atu, me e moni, e au apinga, e mana, e pirianga ainga, e etai atu au apinga. Kare ko tatou te aronga mua tei timataia e te kino na te ereere o te tu noinoi. I te tuatau kua topa i te kainga i Edene ra, kua mou a Eva e i muri akera ko Adamu i te ereere. Na te Atua i oronga atu tetai kainga parataito. E maata atu te kite o to Eva tokorua i te oraanga i tona ra, e kua apiiia aia tikai e Iehova. Kua oronga a Iehova i tetai kainga parataito no raua. Ka rekareka ua raua i te maata te kai tuke tuke, tei akatupuia ki runga i te enua kare i taviiviiia. Kua tau raua kia manakonako kia anau tamariki apa kore ua, kia noo kapiti ma raua katoa e kia tavini mutu kore ua atu i te Atua ra. (Genese 1:27-31; 2:15) Kare ainei te reira i akara anga e kua rava ia ei akamerengo i etai ua atu tangata?
4 Inara, noatu rai e kua rava ta etai aronga, kare te reira e paruru i te riroanga te noinoi ei ereere. Kua ereereia a Eva na te manakonako anga kia aite atu ki te Atua, te rauka anga kiaia uaorai tona tikaanga e te akanooanga i tona uaorai au turanga. I te akara anga kua anoano a Adamu i tetai oa tamou nona i tona tokorua manea ra, noatu eaa te tutaki o te reira. I te mea ra e noatu ko teia au tangata apa kore ra ka rauka ua kia ereereia e te noinoi, ka ariki ra koe e eaa ra te noinoi ka riro ei ei kino no tatou.
5. Eaa te puapinga maata no tatou kia kopae ke i te ereere o te noinoi ra?
5 Ka tau tatou kia paruru atu i te ereereia e te tu noinoi no te mea te akamatakite maira te apotetoro ko Paulo ia tatou e: “Kare ainei kotou i kite e, kare te aronga tuatua-tika kore e noo i te basileia o te Atua? Auraka e vavare: kare te kanga, e te akamori idolo, e te akaturi, e te akavaine, e te aronga sodoma, E te keia, e te noinoi apinga . . . kare anake ïa e noo i te basileia o te Atua.” (1 Korinetia 6:9, 10) Kua akakite katoa maira Paulo kia tatou: “Kareka te akaturi, e te au tuatua viivii ravarai, e te noinoi apinga, auraka rava e akaikiia ki o kotou na.” (Ephesia 5:3) E no reira auraka te tu noinoi e tau ei tumu no te tuatua anga no te akakoro anga kia akamareka i to tatou kopapa apa ua nei.
6, 7. (a) Eaa nga akatauanga o te Puka Tapu te akakite maira i te mana ririnui o te noinoi? (e) Eaa aua akatauanga i tau ei ei akamatakiteanga ia tatou nei?
6 Kua tata katoa maira Iehova i te au akaraanga e manganui ei akamatakite ia tatou i te kino o te tu noinoi. E akamanako ana i te tu noinoi o Akana ra. Kua tuatua te Atua e kia akapouia a Ieriko, mari ra ko tona auro, te ario, te veo, e te auri no Tana vairanga apinga. Penei i te akamata anga kua manako a Akana i te aru i taua akauenga ra, inara kua ereereia aia e te tu noinoi. I tona tae ua atu anga ki Ieriko, mei te mea rai e te rave ra aia i tetai tutaka anga no te oko apinga e kua kite atu aia i etai au apinga oko mama kare i tau kia irinakiia, kapiti katoa oki tetai kakau tei akaraia e tano tikai nona ra. I te kokoianga i te auro e te ario e au tauatini ua atu tara te moni, penei kua manako aia e, ‘Mei teaa ra te manuia! E vaitata ua te reira ki te keia.’ Koia tikai! Te morimori anga i tei tau kia akapouia me kare kia orongaia ki te vairanga apinga ra, kua keiaia e ia mei te Atua, e na te reira i akakore atu i to Akana ra oraanga. (Iosua 6:17-19; 7:20-26) E akamanako katoa oki i te akaraanga ia Gehazi raua ko Iuda Ikariota ra.—2 Ariki 5:8-27; Ioane 6:64; 12:2-6.
7 Auraka tatou e manako kore atu i te tika e teia nga tangata toko toru tei taikuia i runga akenei kare i te peikani tei kite kore ra i te au turanga a Iehova. Kareka ra, no roto ratou i te pirianga akatapuia ma te Atua ra. Kua kite ratou katoa ra i te au temeio tei tau ra kia akamanako ia ratou i te mana o te Atua ra e te puapinga o te mouanga i tana akaperepere. Inara, ko te ereere o te tu noinoi ra to ratou ia topa anga. Ka kino katoa oki ia tatou to tatou pirianga ma te Atua ra me ka tuku tatou ia tatou uaorai kia ereereia e te tu noinoi i tetai ua atu tu ra. Eaa te au turanga me kare te au tu o te noinoi te ka akariro kia maata te kino no tatou nei?
Ereereia e te Noinoi no te Apinganui me Kare te Au Apinga
8. Eaa te akamatakite anga te orongaia maira e te Puka Tapu no runga i te apinga nui?
8 Kua akarongo ana te maata anga o te au Kerititiano i te au akamatakite anga o te Puka Tapu i te akatupu anga i te inangaro no te apinganui, e te anoano maata no te apinga. Eaa ka kore ei e tamanako i etai o eia au mea te kiteia ra ia Mataio 6:24-33; Luka 12:13-21; e ia 1 Timoteo 6:9, 10? Ia koe e manako ra e te ariki ra koe i te reira ako e te aru ra i te reira, kare ainei i pera katoa a Akana, e Gehazi, e Iuda oki e i akatika katoa i te reira? E mea taka meitaki, e ka tau tatou kia mamao atu te manako anga i to te akatika ua anga. E mea tika kia matakite tatou e kia kore te ereere no te tu noinoi no te apinganui me kare te au apinga auraka kia akatuke i to tatou oraanga i te au ra tataki tai.
9. Eaa ra i tau ei kia akara matatio tatou i to tatou tu manako no te okooko anga i te toa ra?
9 I te oraanga o te au ra tataki tai ra, e putuputu tatou i te rave i te okoanga—kai, kakau e etai atu apinga no te ngutuare. (Genese 42:1-3; 2 Ariki 12:11, 12; Maseli 31:14, 16; Luka 9:13; 17:28; 22:36) Inara te akakeu ra te ao okooko i te inangaro kia maata atu e kia ou atu te au apinga. E manganui te au akakitekiteanga te akaki ra i te au nutipepa, au makatini, e te tivi i te au tauta anga akatukeia ei akatupu i te noinoi. Penei katoa te vaira te reira au akatupu anga i te au toa ra i te ngai akatautau anga tipeti pona, te au pereue, te au pona, e te au pere taru, ma te au paata tamaka ou, te au apinga uira, e te au nenei. Penei ka anoano te au Kerititiano kia ui ia ratou uaorai, ‘Kua riro ainei te okooko anga i te toa ra ei apinga maata me kare ei marekaanga maata i toku oraanga?’ ‘Te umuumu tika ra ainei au i te au apinga ou toku e akara nei, me kare te akamatutu ra ainei teianei ao okooko i te au ua no te noinoi ki roto iaku nei?’—1 Ioane 2:16.
10. Eaa te ereere no te noinoi e kino maata no te au tane?
10 Me ko te okooko apinga i te toa tetai ereere matauia no te au vaine, ka riro ko te rave anga kia maata atu te moni tetai ereere no te au tane e manganui. Kua akatutuia maira e Iesu teia ereere ma tetai tangata apinga nui e maata ra tana moni e rauka mai ana inara kua manako aia kia ‘vavaʼi aia i tana au are kai e ka akatu ei ei are mamaata; ei reira akaputuputu ei aia i tana kai ravarai e tana apinga.’ Kare a Iesu i akaruke ua i tetai ekoko anga no te tu kino o te reira: “E akono meitaki e e matakite ia kotou i te morimori apinga” me kare te noinoi. (Luka 12:15-21) Noatu e apinga nui tatou e me kare ua, e tau tatou kia aru i taua ako ra.
11. Penei ka akapeea te Kerititiano i te ereere angaia e te noinoi kia maata atu te moni?
11 Ko te noinoi kia maata atu te moni, me kare te apinga te ka rauka i te moni i te oko mai, e putuputu i te raveia na te uuna pikikaaia. Ka akakiteia mai tetai ravenga e viviki ei te apingaia—penei paa ei tetai ravenga e okotai ua taime i te oraanga no te akatinamou anga i te pae o te moni na roto i tetai tukuanga i te moni noatu e kare i papu ana. Me kare penei ka timataia tetai kia rauka mai tetai moni na tetai pitiniti ekokoia me kare etai ravenga kare i tau i te ture ra. Ka riro te anoano morimori ei mana ririnui, ei ereereanga. (Salamo 62:10; Maseli 11:1; 20:10) Ko tetai papaki no roto i te putuputuanga Kerititiano kua akamata i etai pitiniti ma te manako anga e ka riro ko to ratou au taeake irinakiia ra ei oko i ta ratou apinga. Me ko ta ratou akakoro anga kare i te oranga ua anga i tetai apinga anoanoia ra me kare tetai ravenga kia ‘rave ra ratou i te angaanga pakari, kia rauka ia ratou te mea meitaki i to ratou uaorai rima,’ mari ra kia rauka viviki mai te moni i te apainga na te au taeake Kerititiano ra i apai, te rave ra ratou i te noinoi i reira. (Ephesia 4:28; Maseli 20:21; 31:17-19, 24; 2 Tesalonia 3:8-12) No te noinoi i te moni kua takiia atu tetai papaki ki roto i te morimori oko tikiti rapara, te peti, me kare te roteri. Ko etai, kua akakore ua i te aroa e te tu tau, e kua akamata viviki ua i te apai anga ki te akavaanga i te ture i te manakonako anga i tetai tutaki maata me kare akaoti anga.
12. Eaa tatou i kite ei e ka rauka te akakore atu i te noinoi no te apinga nui ra?
12 Ko te au tumu manakoia i mua akenei e au ngai ia te tau ra te akara anga matatio ia tatou uaorai kia kite tikai tatou me te tupu ra tetai angaanga noinoi i roto ia tatou. Noatu rai me te tupu ra ia, ka rauka ia tatou i te taui. Kia maara ra e kua taui a Zakaio. (Luka 19:1-10) Me ka kite tetai i te noinoi no te apinga nui me kare te au apinga kopapa ei manamanata, ka tau aia kia manako mei ia Zakaio rai kia ora i taua ereere ra.—Ieremia 17:9.
Noinoi i Etai Atu Tu o te Oraanga
13. Eaa tetai atu ereere no te noinoi te akamatakiteia maira kia tatou ia Salamo 10:18?
13 Te ngoie ua ra tetai papaki i te kite i te kino o te noinoi i te pae o te moni e te au apinga kopapa i to etai atu au tu te mama maira te reira. Te tuatua maira tetai tikitinari Ereni e ko te pupu tuatua tei uriia ra e “noinoi” me kare e “morimori” ko tona aite anga e “‘anoano anga kia maata atu,’ i te pae o te mana, e te vai atura, pera katoa oki te enua e te are.” Ae, ka rauka ua tatou i te ereereia na te inangaroanga ma te noinoi kia akono i te mana ki rungao ia etai ke ra, penei e kia ruketekete ratou i raro ake i to tatou mana.—Salamo 10:18.
14. Eaa te au ngai ka riro ei te anoano no te mana ei tu kino?
14 Mei te tuatau mua mairai kua rekareka te au tangata apa ua ra i to ratou mana ki runga ake ia etai ke ra. Kua akara mamao maira te Atua e ko tetai tupuanga mii tikai no te ara o te tangata e ka riro te au tane e manganui ei “tutara” i ta ratou au vaine ra. (Genese 3:16) Inara, kua totoa teia topaanga, kia mamao ke atu i to nga tokorua akaipoipoia ra. E au tauatini ua atu mataiti i muri akera, kua akakite mai tetai tangata tata Puka Tapu e “te tutara ra tetai tangata ki rungao i tetai, ei mate nona uaorai.” (Koheleta 8:9) Penei kua kite koe i te tika o te reira i roto i te angaanga poritiki e te au tumu no te vaeau ra, inara ka tika ainei te reira i roto i to tatou uaorai tuanga, te tauta ra tatou kia maata atu to tatou uaorai mana me kare akatere anga?
15, 16. Penei na roto i teea au tu te Kerititiano e ereereiaʼi e te anoano kia tere atu tona mana? (Philipi 2:3)
15 Pouroa tatou te kapiti atura ki etai atu au tangata—i roto i to tatou ngutuare tangata me kare i te kopu tangata, i ta tatou ngai angaanga, e i te apii, i rotopu i te au oa, e i roto i te putuputuanga. Penei i etai atianga, me kare e putuputu te riro e e tuanga ta tatou i te ikianga e eaa te ka raveia, e pera katoa oki e e akapeea me kare a ea e raveiaʼi te reira. Kare te reira uaorai i te tarevake e kare oki i te kino. Inara, rekareka maata ra ainei tatou i te taangaanga i tetai ua atu mana tei ia tatou ra? Te riro ra ainei e te rekareka ra tatou i te tuku anga i te tika openga e te anoano ra kia tere atu te reira? E putuputu te au manitia e te au pu i te akaari i teia tu manako na te koropini angaia ratou uaorai i te au tangata te ka akatika ua, kare e oronga i te au manako patoi e kare ratou e akatupu i te akaaoanga i te anoano o to ratou aronga mana o teianei ao i te kimianga (noinoi) i te mana ra.
16 E ereere teia te ka tau kia kopae keia i te akono anga i te au taeake Kerititiano ra. Kua tuatua a Iesu e: “Kua kite oki kotou e, te tutara nei te ui mana o te etene ki runga ia ratou, e te aronga mamaata ra, te mana ra ïa i runga i to ratou. Kare ra e tika kia akapera ki roto ia kotou; ko te anoano i te akamaata i o kotou, kia riro ïa ei tavini no kotou.” (Mataio 20:25, 26) Ka tau te reira tu akaaka kia kiteia i te akono anga a te aronga pakari Kerititiano ra i tetai e tetai, ma te au tavini orometua katoa, e i te anana oki. Ei akatauanga, me ka kiteia te anoano o tetai akaaere uipaanga kia akaata mai i tona mana tei uriuri manako ra ma tona au taeake o te aronga pakari no te au tumu rikiriki anake ua inara te tuku ra aia i te au tika ravarai no te au tumu mamaata nana uaorai? Te anoano tika ra ainei aia kia tua i te au angaanga? Penei ka tupu te manamanata me te akono ra tetai tavini orometua i tetai uipaanga no te aere anga ki vao i te tutu aere e te akaueue tau kore ra i tana uaorai akanoonoo anga, e te maani anga i te au ture.—1 Korinetia 4:21; 9:18; 2 Korinetia 10:8; 13:10; 1 Tesalonia 2:6, 7.
17. Eaa i tau ei kia akamanako ana i te kai i ta tatou uriuri anga manako i te ereere no te noinoi?
17 Ko te kai tetai atu ngai te ereereia te aronga e manganui e te noinoi. Inara, e mea matauia kia kitea te rekareka i te kaikaianga e te inuanga; te tuatua akamareka maira te Puka Tapu i te reira. (Koheleta 5:18) Tera ra, kare i te mea matau koreia kia tupu te anoano no teia kia maata i roto i tetai tuatau, kia totoa kia tere roa atu i te mea tau no te rekarekaanga e te rava anga oki. Me kare teia i tetai ngai tau no te manakoia e te au tavini o te Atua ra, eaa te Tuatua a Iehova ka tuatuaʼi ia Maseli 23:20 e: “Auraka koe e kapiti katoa ki te aronga i kona i te wina ra: ki roto i te aronga kaituauau i te puaka?” Inara, akapeea tatou i te kopae ke anga i teia ereere?
18. Eaa te akara matatio anga no runga i te kai e te inu te tau ra tatou kia rave?
18 Kare te Atua e akakite mai ana e kia kai ua tona au tangata i etai kai meangiti tei tureia maira. (Koheleta 2:24, 25) Inara kare katoa aia e mareka i ta tatou i te kai e te inu ei tuanga maata no ta tatou tuatua anga e te parani anga. Penei ka ui tatou ia tatou uaorai, ‘Te putuputu nei ainei au i te tuatua maata ma te mataora me akataka au i taku kaikai anga me kare taku e parani ana kia kai?’ ‘Te rave putuputu ra ainei au i te tuatuaanga no runga i te kai e te inu?’ Ko tetai atu akakite anga eaa to tatou tu akono me ka kai tatou i tetai kaikai anga kare ra na tatou i teateamamao me kare, kare na tatou i tutaki i te reira, penei paa e manuiri tatou i te ngutuare o tetai ke ra e penei e kai no tetai uipaanga Kerititiano ra. Penei ka maata roa atu ta tatou ka kai i reira i ta tatou e matau ana? E akamanako tatou e kua tuku ua a Esau kia riro ko te kai te apinga maata, ei kino mutu kore ia nona ra.—Ebera 12:16.
19. Akapeea te noinoi e riro ei ei manamanata no te pae i te akamarekaanga i te ainga ra?
19 Te oronga maira Paulo i te kite oonu kia tatou no tetai atu ereere ra: “Kareka te akaturi, e te au tuatua viivii ravarai, e te noinoi apinga, auraka rava e akaikiia ki o kotou na, ko tei tau ia i te aronga tapu.” (Ephesia 4:17-19; 5:3) E tika, ka rauka kia tupu te noinoi no te mareka anga i te ainga. Inara, ko te reira rekareka anga, e akakiteanga tau tona i roto i te tapeka anga o te akaipoipo anga. Ko te pirianga inangaro te kapitiia ra i te reira mareka anga te akono ra i te tuanga i te tauturu anga i te tane e te vaine kia vai tiratiratu tetai ki tetai i te au mataiti e manganui o te akaipoipo anga. Inara, e tokoiti ua te aronga e akakore i te tika e, kua tuku te ao o teia tuatau i te akaketaketa anga maata ki runga i te ainga, ma te orongaanga ei mea matauia te apinga akaataia maira e e tu noinoi mei ta Paulo i taiku ra. E tu manako tarevake tikai no te mareka anga i te ainga te riro ra kia akonoia e te aronga te akavaitata atura ia ratou uaorai ki te tu tau kore e te tu taaka na te matauia ra i teia tuatau i te au teata e manganui, te au vitio, e te au makatini, e te au ngai tamataora anga.
20. Akapeea te Kerititiano i te akaari anga e te matakite ra ratou uaorai i te kino no te tu noinoi i te au tumu no te ainga ra?
20 Te akaari maira te tataanga no to Davida ara ma Bate-seba ra e ka rauka ua tetai o ta te Atua ra tavini kia mou ki roto i te ereere no te noinoi ainga ra. Noatu rai e kua tika ua aia kia rekareka i roto i tona uaorai akaipoipo anga, kua tuku ra a Davida i te anoano tau kore no te ainga kia tupu. I te kite anga i te manea o te vaine a Uria ra, kua tuku ua aia kare i akatere i tona manako e tana angaanga kua kitea e ia te mareka anga ma taua vaine ra. (2 Samuela 11:2-4; Iakobo 1:14, 15) E mea tika rai kia akakore tatou i teia tu noinoi. Noatu rai i roto i te pirianga akaipoipo anga e mea tau kia akakore i te tu noinoi ra. Ka kapiti katoa teia i te kopae anga i te au tu ravenga mamao roa i te ainga ra. Ko te tane te manako papu ra kia kopae ke i te tu noinoi no teia tuanga ka manako meitaki tikai aia i tona tokorua, kia riro tetai ua atu ikianga na raua tokorua ra i akanoo no te paranianga i ta raua anau, kare e tuku i tona mareka anga ei mea puapinga maata atu i te erata o tana vaine i teianei e a te tuatua katoa oki ki mua ra.—Philipi 2:4.
E Tamou Marie i te Manako Papu kia Kopae Ke i te Noinoi
21. Eaa ra i kore ei e tau kia akakore ta tatou uriuri anga manako no te tu noinoi, i to tatou maroiroi?
21 Kare a Iehova e oronga mai ana i te au tuatua kia matakite me kare au akamatakite anga e no te irinaki kore. Kua kite aia e te anoano ra tona au tavini akatapuia ra kia tavini tiratiratu iaia, e te irinaki ra aia e ko te maata anga o ratou ka rave tamou rai i te reira. No te katoa anga o tona au tangata, ka rauka iaia i te tuatua mei tana i tuatua no Iobu ra i te tuatuaanga kia Satani: “Kua akamaara ainei koe i toku tavini ia Iobu, kare oki ona e aite i runga i te enua nei, e tangata apa kore e te tiratiratu, i te mataku anga i te Atua, e te akaruke anga i te kino?” (Iobu 1:8) Te akamatakite maira to tatou Metua aroa, e te irinakianga i te rangi ra ia tatou i te au ereere kikino ra, mei to te au tu kapitiia ra ki te noinoi, no te mea te anoano ra aia ia tatou kia vai irokoreia e kia tiratiratu kiaia.
22. Eaa ta tatou ka rave me kua akakite mai ta tatou apii i tetai ngai kino no tatou uaorai me kare tu apikepike anga?
22 Kua akatuangaia tatou tataki tai i tetai manako inangaro i etai tu noinoi e penei kua akatupu maata atu tatou i teia i raro ake i te mana o te ao rave kino nei. Ka peea me i te tuatau te apii nei tatou no te tu noinoi—no te apinga nui, te au apinga, te mana e te taoonga, te kai, me kare te mareka anga i te ainga—e kua kite koe i etai ngai no te tu apikepike? Ei reira e tauru ki to ngakau i ta Iesu ako: “E te apa ra koe i to rima ra, ka tipu ke atu: e meitaki koe i te rima okotai kia tae ki te [ora], i te rima rua kia tae ki te po [i Keena].” (Mareko 9:43) E akono i te au taui anga te umuumuia ra i te tu akono me kare i te au apinga manakoia ra. E kopae ke i te ereere akakino no te noinoi ra. E na reira ma te tauturu a te Atua ra, ‘ka tomo atu koe ki te ora.’
Eaa Taku i Kite?
◻ Eaa tatou i tau ei kia tamanako i te ereere no te noinoi?
◻ Penei na teea au tu e riro ei te noinoi ei ereere no tatou i te pae o te apinga nui e ta tatou au apinga kopapa ra?
◻ Akapeea te noinoi i roto i etai atu au turanga o te oraanga i te oronga mai anga i te au kino tikai?
◻ Eaa te tu manako tau no tatou no runga i tetai ua atu tu apikepike o tatou i te pae o te tu noinoi ra?