Jehowa tshumanyaka ekambi ande wele l’ɔngɛnɔngɛnɔ
“Kanyusanganya antu, apami, amantu, ana wa tshitshe, la angendangenda.”—EOH. 31:12.
NGANDE WAYOYOKADIMOLA?
Lande na kakokaso mbuta ɔnɛ nsanganya ya weke yokongaka akambo wahohamamɛki l’ɔkɔndɔ w’ekambi wa Jehowa?
Welo akɔna wakadjaka ase Isariyɛlɛ efula dia mbɔtɔ l’afɛstɔ wakasalemaka la Jerusalɛma?
Lande na kahayahombe mpandja ndo mbetsha kânga etenyi ɔtɔi ka lo losanganya la woke?
1, 2. Akambo akɔna wendana la nsanganya ya weke wayangaso nsɛdingola?
NSANGANYA ya wedja efula ndo ya distrikɛ yokongaka l’akambo w’amɛna efula wa l’ɔkɔndɔ w’Ɛmɛnyi wa Jehowa wa nshi nyɛ yele kânga nyɛ yambosalema edja, hayohamɛ. Efula l’atei aso wambɔtɔka nsanganya efula l’atei wa nsanganya yasha ɔngɛnɔngɛnɔ shɔ, ondo amɔtshi wamboyiɔtɔ l’edja k’ɛnɔnyi akumi.
2 Ambeta ɛnɔnyi nunu wele ekambi waki Nzambi wekɔ lo nsala nsanganya ya weke. Tayanga nsɛdingola nsanganya mɔtshi ya weke yakasalema lo nshi yakafundamaka Bible, oma lâsɔ tayɛna woho wɔtɔnɛ nsanganya yakasalemaka lo nshi y’edjedja shɔ, etshikitanu ɛmɔtshi wambosalema nshi nyɛ ndo wahɔ wakondjaso lo mbɔtɔka nsanganya shɔ.—Osa. 44:1; Rɔmɔ 15:4.
NSANGANYA YA WEKE Y’EDJEDJA NDO YA NSHI NYƐ YAHOHAMAMƐKI
3. a) Kakɔna kakasalema lo losanganya la ntondo la woke lakasale ekambi waki Nzambi latɛkɛtama lo Bible? b) Ngande wakawelɛka ase Isariyɛlɛ dia ndjɔtɔ lo losanganya?
3 Losanganya la woke la ntondo latɛkɛtama lo Bible ele, lakasalema lo Okongo wa Sinai lakatshumanya ekambi waki Nzambi dia vɔ mbetshama lo nyuma. Ɔsɔ mɛtɛ aki losanganya lahohamɛki pondjo l’ɔkɔndɔ w’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ. Lo diaaso sɔ, diele aha la tâmu wanɛ wakaliɔtɔ hawohɛki pondjo, Jehowa akɛnya ase Isariyɛlɛ djembetelo ya wolo ande etena kakandawasha Ɛlɛmbɛ dikumi. (Etom. 19:2-9, 16-19; adia Etombelo 20:18; Eohwelo k’Ɛlɛmbɛ 4:9, 10.) Losanganya lɔsɔ mbakakimanyiya ase Isariyɛlɛ dia vɔ monga la diɔtɔnganelo dia dimɛna la Nzambi. Kombet’edja oma lâsɔ, Jehowa akasɔnɛ ehomɔ kakandahombe kambaka la tɔ dia sanganyaka ekambi ande. Nde akadjangɛ Mɔsɛ dia nde nsala amama ahende wa fɛsa wakawahombaka nkamba lawɔ dia mbelɛka “ului tshe w’antu” dia nsagana lo “luudu l’esanganelu la dipema.” (Wal. 10:1-4) Ohokanyiya ɔngɛnɔngɛnɔ waki la wɔ lo waaso asɔ!
4, 5. Lande na kaki nsanganya yakalɔngɔsɔla Mɔsɛ nde la Jashua ohomba efula?
4 Oya l’ekomelo k’ɛnɔnyi wa 40 waketsha ase Isariyɛlɛ l’oswe wa shɛnga, etena ka wolo kakawetsha ka l’ɔkɔndɔ awɔ, Mɔsɛ akasanganya asekande ase Isariyɛlɛ. Vɔ waki suke la mbɔtɔ lo Nkɛtɛ ya daka. Ɔsɔ aki etena ka dimɛna le Mɔsɛ ka nde mbohola anango akambo tshɛ wakâsalɛ Jehowa ndo wakandahombe ntetemala mbasalɛ.—Eoh. 29:1-15; 30:15-20; 31:30.
5 Ondo lo losanganya la woke lɔsɔ mbakatɛkɛtaka Mɔsɛ mbala la mbala dia yɛdikɔ yendana la nsanganya ndo dia wetshelo wakashaka Nzambi ekambi ande. Lo ɛnɔnyi wa Sabato, etena kakawasalaka fɛtɛ ya Totombotombo, apami, wamato ana ndo angɛndangɛnda w’ase Isariyɛlɛ wakasanganaka lo dihole diakasɔnɛ Jehowa ‘dia vɔ mboka la mbeka woho wa mboka Jehowa wɔma la dia nama ɔlɔlɔ dia ntsha awui tshɛ wa l’ɛlɛmbɛ.’ (Adia Eohwelo k’Ɛlɛmbɛ 31:1, 10-12.) Lo losanganya la ntondo lɔsɔ la l’ɔkɔndɔ w’ekambi waki Nzambi, vɔ wakashihodia dimɛna ɔnɛ vɔ wakahombe sanganaka mbala la mbala dia nsɛdingola ɔtɛkɛta ndo asangwelo wa Jehowa. Etena kakashidiya ase Isariyɛlɛ mbɔsa Nkɛtɛ ya daka koko wakadingami la wedja w’apanganu, Jashua akasanganya ase Isariyɛlɛ tshɛ l’oyango wa nkeketsha yɛdikɔ yawɔ ya ntshikala la kɔlamelo le Jehowa. Etombelo waki la dui sɔ ele, ase Isariyɛlɛ wakatshike dɔkɔlɔkɔ dia kambɛka Nzambi.—Jas. 23:1, 2; 24:1, 15, 21-24.
6, 7. Lande na kakokaso mbuta ɔnɛ nsanganya ya weke yasala ekambi wa Jehowa wa nshi nyɛ yekɔ l’akambo w’ohomba efula wahohamɛki?
6 L’ɔkɔndɔ w’ekambi wa Jehowa wa nshi nyɛ, nsanganya ya weke yahohamɛki ya ngasɔ yekɔ lo salema, mbuta ate nsanganya yakimanyiya dia okongamelo mpama kana di’anto nshihodia Afundelo. (Tok. 4:18) L’ɔkɔngɔ wa Ta dia ntondo di’andja w’otondo, Ambeki wa Bible wakasale losanganya la woke la ntondo lo 1919 l’osomba wa Cedar Point, Ohio, États-Unis. Anto oko 7000 mbakɔtɔ lɔkɔ ndo wakaleke ntɛkɛta di’olimu w’esambishelo salema l’andja w’otondo. Lo 1922, lo losanganya lokina la woke lakasalema l’edja ka nshi divwa, ɔnangɛso Joseph Rutherford akasha sawo dia lo sɛkɛ dia lɔɔka ndo nde akakeketsha wanɛ wakɔtɔ ate: “Nyoyale la kɔlamelo ndo ɛmɛnyi wa mɛtɛ wa Nkumadiɔndjɔ. Nyotshu nyotɔlɔ ta edja ndo kashi tshɛ k’ase Babilɔna kambokita tatala. Nyewoya losango l’ahole wa tale ndo l’andja w’otondo. Wedja tshɛ pombaka mbeya dia Jehowa mbele Nzambi ndo ɔnɛ Yeso Kristo mbele Nkumekanga ka waa nkumi ya dikanga ndo Nkumadiɔndjɔ ka waa nkumadiɔndjɔ. Ɔnɛ ekɔ lushi loleki woke, nɛ dia Nkumekanga ambahema l’okudi! Nyu mbele wanɛ watakokola lokumu lande. Lâsɔ nyewoya, nyewoya, nyewoya awui wa Nkumekanga la diolelo diande.” Wanɛ wakɔtɔ lo losanganya lɔsɔ ndo ekambi waki Nzambi wa l’andja w’otondo, wakalongola leeta lɔsɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ tshɛ.
7 Lo losanganya lakasalema la Columbus, Ohio lo 1931, Ambeki wa Bible wakonge l’ɔngɛnɔngɛnɔ wa mamba dia mbelamɛ lokombo la Ɛmɛnyi wa Jehowa. Oma lâsɔ, lo 1935 la Washington, D.C., ɔnangɛso Rutherford akalembetshiya waa na wele ‘olui a woke w’anto wemadi la ntondo ka kiti ka lowandji k’Ɔna Ɔkɔkɔ’ wɔtɛkɛtami lo Ɛnyɛlɔ. (Ɛny. 7:9-17) Lo 1942, oya l’atei atei wa Ta dia hende di’andja w’otondo, ɔnangɛso Nathan Knorr akasha sawo diaki l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Onde wɔladi wa lo nshi yayaye wayoviya?” Lo sawo diande, nde akɛnya alembetshiya “nyama ka ngala ka beela” kɔtɛkɛtami lo Ɛnyɛlɔ 17 ndo akɛnya ɔnɛ tayonga l’olimu efula wa nsala wendana l’esambishelo l’ɔkɔngɔ wa ta sɔ.
8, 9. Lande na kakonge nsanganya mɔtshi ya weke waaso w’amɛna efula le ekambi waki Nzambi?
8 Lo losanganya lɔmɔtshi la woke lahohamɛki lakasale Ɛmɛnyi wa Jehowa lo 1946 la Cleveland, Ohio laki l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Wodja wele l’ɔngɛnɔngɛnɔ,” ɔnangɛso Knorr akasha sawo diele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Dikambo dia wokelo ndo di’ohamelo.” Ɔngɛnɔngɛnɔ waki la nde l’ɔkɔngɔ wa nde mpokamɛ sawo sɔ akatshutshuya ɔnangɛso ɔmɔtshi dia mfunda ɔnɛ: “Laki la diɛsɛ dia monga l’ɔkɔngɔ ande lo lɔyɛnga la dikɔlɔ diakɔ ndo etena kakandatɛkɛtaka di’olimu wakahombe kambema ndo kakandatɛkɛtaka dikambo dia dikongelo di’onunyelo wa mvudu ya Bɛtɛlɛ ka la Brooklyn, anto tshɛ wa lo losanganya wakade saka ya mamba wele l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Kânga anto waki etale wakɛnaka woho waki anto tshɛ l’ɔngɛnɔngɛnɔ.” Lo losanganya la wedja efula lakasalema la New York City lo 1950, ampokami wakonge l’ɔngɛnangɛnɔ efula dia nongola Ekadimwelo k’andja w’oyoyo (Mateo-Ɛnyɛlɔ) lo Angɛlɛ, mbuta ate etenyi ka ntondo ka Bible ka l’ɔtɛkɛta wa nshi nyɛ katanema lokombo laki Nzambi l’ahole alɔ tshɛ.—Jɛr. 16:21.
9 Ndo nsanganya ya weke yakasale ekambi wa Jehowa wa kɔlamelo l’ɔkɔngɔ w’etena k’ɔhɛnyɔhɛnyɔ kana kakashimbama olimu awɔ hayohamamɛki. Ɛnyɛlɔ, kânga mbakadjanga Adolf Hitler dia vɔ ndjaka Ɛmɛnyi wa Jehowa wa lo wodja w’Allemagne, vɔ wakasale losanganya la woke laki l’anto 107000 lo 1955 paka lo sɛkɛ dia Nuremberg diakasanganaka Hitler nde l’anto ande. Anto efula waki lo losanganya lɔsɔ wakakoke mɛtɛ monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula. L’atei w’anto 166518 wakaye dia ndjɔtɔ lo losanganya la nshi shato laki l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Tomameme Nzambi” lakasalema lo wodja wa Pologne lo 1989, efula wakaye oma la Union soviétique, Tchécoslovaquie ndo lo wedja efula wa l’Erɔpɛ wa lo ɛstɛ. Le amɔtshi wa l’atei awɔ, ɔsɔ mbaki mbala ka ntondo ka vɔ mbɔtɔ lo losanganya la woke la ekambi waki Nzambi lɔtwɛ anto ndekana 15 kana 20. Ohokanyiya ɔngɛnɔngɛnɔ waki l’anto lo 1993 etena kakasalema losanganya la wedja efula laki l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Wetshelo wa Nzambi” la Kiev, Ukraine lɛnɛ akabatizama anto 7402, mbuta ate losanganya l’Ɛmɛnyi wa Jehowa lakabatizama lofulo l’anto lahomamɛki.—Iza. 60:22; Hang. 2:7.
10. Naa nsanganya ya weke mɔtshi yaki la akambo wahayahombe mbohɛ, ndo lande na?
10 Ondo wɛ ekɔ lo mbohɔ nsanyanga mɔtshi ya distrikɛ kana ya wedja efula yaki la shɛngiya ya wolo efula le yɛ. Onde wɛ âkohɔ losanganya la woke la ntondo lakayɔtɔ kana lakayabatizama? Ɔsɔ aki waaso w’ohomba lo dikambo di’ɔtɛmwɛlɔ watɛmɔlayɛ Jehowa ndo wahayahombe mbohɛ. Eelo, vɔ wekɔ awui w’ohomba efula wahayahombe mbohɛ mɛtɛ.—Osa. 42:4.
WAASO EFULA WA NGƐNANGƐNA
11. Afɛstɔ akɔna wakalɔmbaka Nzambi ase Isariyɛlɛ dia vɔ mbɔtɔka ɔnɔnyi tshɛ?
11 Jehowa akalɔmbaka ase Isariyɛlɛ dia vɔ tshɔka dia tosanganaka la Jerusalɛma lo afɛstɔ wakasalemaka mbala shato l’ɔnɔnyi, mbuta ate fɛtɛ k’Ekate waha la wodoya, fɛtɛ ka mingu (kakayelamɛka l’ɔkɔngɔ ɔnɛ Pɛntɛkɔsta), ndo fɛtɛ ka Totombotombo. Lo kɛnɛ kendana l’afɛstɔ asɔ, Nzambi akawadjangɛ ate: “Apami aye tshe kawemalaki tena satu la ntundu ka Khumadiondjo [Jehowa], lu eleku l’eleku.” (Etom. 23:14-17) Lam’ele vɔ wakeyaka ohomba w’afɛstɔ wa weke wa lo nyuma asɔ, ewandji wa nkumbo efula wakayiɔtɔka kâmɛ la nkumbo yawɔ tshɛ.—1 Sam. 1:1-7; Luka 2:41, 42.
12, 13. Kakɔna kakahombaka ase Isariyɛlɛ nsala dia mbɔtɔ l’afɛstɔ wa weke wakasalemaka ɔnɔnyi tshɛ?
12 Ohokanyiya kɛnɛ kakahombaka ase Isariyɛlɛ nsala dia munda nkɛndɔ otsha lo nsanganya shɔ. Ɛnyɛlɔ, Yɔsɛfu nde la Mariya wakahombaka munda lɔkɛndɔ la kilɔmɛtrɛ oko 100 oma la Nazarɛta otsha la Jerusalɛma. Oko le yɛ, nshi ngana yakokayɛ nsala lo mboka lo lɔkɛndɔ l’otale la ngasɔ, atakɛndakɛnda l’ana wa totshitshɛ? Ɔkɔndɔ wa lɔkɛndɔ lakande Yeso otsha la Jerusalɛma etena kakinde eke dikɛnda mɛnyaka di’ewotɔ ndo anto wakeyanaka lam’asawɔ wakakokaka munda nkɛndɔ shɔ l’elui. Ɔsɔ mɛtɛ aki kanyi ya dimɛna dia vɔ munda nkɛndɔ kâmɛ nɛ dia dui sɔ diakâkimanyiyaka dia vɔ nkatɛ diangɔ dia nde kâmɛ, nyanga mpango ka ndala l’ahole wakiwɔ kombeyanaka ndoko l’onto. Koko Yeso aki lo ekokelo etena kakandande lɔkɛndɔ ele l’ɛnɔnyi 12 nɛ dia ambutshi ande wakawosha lotshungɔ dia nde munda lɔkɛndɔ l’anto akina. Ohokanyi woho waki afɛstɔ asɔ akambo wahakoke mbohamɛ, djekoleko le ana w’akɛnda!—Luka 2:44-46.
13 Etena kakakokanɛ ase Isariyɛlɛ lo bɛtshi dia nkɛtɛ dia l’andja w’otondo, anto wakɔtɔka lo afɛstɔ asɔ wakayotatɛka ndja oma lo wedja efula. Lo Pɛntɛkɔsta ka l’ɔnɔnyi 33 T.D., ase Juda ndo ase wedja waki la lowando wakandaka nkɛndɔ oma lo wedja wele oko Italie, Libiya, Kɛrɛtɛ, Asie Mineure ndo Mezɔpɔtamiya dia tɔtɔ nsanganya la Jɛrusalɛma.—Etsha 2:5-11; 20:16.
14. Wahɔ akɔna wakakondjaka ase Isariyɛlɛ lo mbɔtɔka l’afɛstɔ wakasalemaka ɔnɔnyi tshɛ?
14 Le ase Isariyɛlɛ waki la kɔlamelo, dikambo diakaleke ohomba lo kɛnɛ kendana la nkɛndɔ shɔ ele, dia tɔtɛmɔla Jehowa kâmɛ la nunu di’anto akina diakayaka ndo vɔ lawɔ dia ndjɔtɛmɔla l’ɔtɛ wa ngandji kawokawɔ. Ko shɛngiya yakɔna yaki la wɔtwɛlɔ w’afɛsta asɔ le wɔ? Sho tanaka okadimwelo lo ɛlɔmbwɛlɔ kakasha Jehowa ekambi ande lo kɛnɛ kendana l’afɛstɔ wa Totombotombo ɔnɛ: “Nyu nyayongenangenaka lu lushi lanyu la wuki, nyu la an’anyu w’apami la an’anyu w’amantu, ekambi anyu w’apami la w’amantu, ndu asi Lewi, angendangenda, ana wa ditshiki la wadi waki edu weli lu esumba anyu. Kanyulamaki lushi la wuki le Jehowa, Nzambi kanyu, nshi esambeli, lu dihuli diayundosonola. Jehowa, Nzambi kanyu, ayunyotshokola lu anela anyu tshe ndu l’ulimu tshe watunyutshaka l’anya, ku nyu tshe nyayuyala la ongenongeno.”—Eoh. 16:14, 15; adia Mateo 5:3.
BONDE KAHOMBASO NGƐNANGƐNA NSANGANYA YA WEKE YA NSHI NYƐ?
15, 16. a) Naa toho tɔmɔtshi takayayahombia dia mbɔtɔ lo nsanganya ya weke? b) Lande na kele nsala dui sɔ nɔmbamaka mbidja welo?
15 Ande ɛnyɛlɔ ka dimɛna kakatotshikɛ ase Isariyɛlɛ lo kɛnɛ kendana la wɔtwɛlɔ wa lo nsanganya ya weke lee! Kânga mbele akambo efula wambotshikitana l’edja ka ntambe efula, akambo woleki ohomba wa lo nsanganya ya weke hawotshikitana. Lo nshi yakafundamaka Bible, anto wakɔtɔka lo nsanganya ya weke wakahombaka ndjahombia akambo efula dia ndjiɔtɔ. Ngasɔ mbasala ndo ekambi wa Jehowa efula wa nshi nyɛ. Koko dia nkondja wahɔ oma lo nsanganya shɔ, paka sho mbodjisha welo. Nsanganya shɔ yaki ndo yekekɔ waaso wa lo nyuma w’ohomba efula. Yɔ tetshaka akambo w’ohomba efula ndo tokimanyiyaka dia sho nshihodia kɛnɛ kahombaso nsala dia ndeka monga la diɔtɔnganelo dia ma ma la Nzambi. Yɔ tokimanyiyaka dia sho nkamba l’akambo wekaso, mbewɔ ekakatanu ndo tokeketshaka dia ndeka ndjasha ndo mbesa akambo wakoka tosha ɔngɛnɔngɛnɔ lo dihole dia sho mbesa akambo wakoka ndjotela ekiyanu.—Osa. 122:1-4.
16 Nsanganya ya weke yokoshaka anto wayiɔtɔ ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula. Alapɔlɔ ɔmɔtshi w’oma lo losanganya la woke lakasalema lo 1946 mbutaka ɔnɛ: “Aki dui di’ɔngɛnɔngɛnɔ efula dia menda nunu di’Ɛmɛnyi wa Jehowa wodjashi kâmɛ ndo aki nto dui di’ɔngɛnɔngɛnɔ efula dia mpokamɛ woho wakawasanganyaka awui dia memba esambo ndo wakawakambaka la dihomɔ dia mishiki dia ntombola Jehowa l’esambo wa Diolelo.” Alapɔlɔ akɔ wâmɛ kotshaka ɔnɛ: “Anto efula wakayakimɔ la lolango dia nkamba lo adepartɛma wotshikitanyi ndo dui sɔ diakawasha ɔngɛnɔngɛnɔ wa kambɛ anangɛwɔ l’akadiyɛwɔ.” Onde ndo wɛ lawɔ tongaka l’ɔngɛnɔngɛnɔ wa ngasɔ lo nsanganya ya distrikɛ kana ya wedja efula?—Osa. 110:3; Iza. 42:10-12.
17. Ngande wambotshikitana woho wasalema nsanganya ya weke lo ɛnɔnyi weke kambeta ɛnɛ?
17 Akambo amɔtshi wambotshikitana lo yoho yasalema nsanganya ya weke. Ɛnyɛlɔ, ekambi ɛmɔtshi waki Nzambi mbohɔka dia nsanganya mɔtshi ya weke yakasalemaka l’edja ka nshi enanɛi. Yɔ yaki la dikongelo sato, ka la pindju, ka l’ɔkɔngɔ wa midi ndo ka la dikɔlɔ di’otsho. Olimu w’esambishelo waki etenyi kɛmɔtshi ka l’ekongelo. Lo tena dimɔtshi, ekongelo kakatatɛka l’eshidi divwa wa pindju ndo kakakomɛka l’eshidi divwa w’otsho. Anto wakayakimɔka la lolango dia nkamba edja efula ndo la wolo awɔ tshɛ dia nkatɛ yangɔ ya ndɛ ya la pindju, ya la midi ndo ya la dikɔlɔ lo dikambo di’anto wakɔtɔka lo nsanganya. Koko nshi nyɛ, ekongelo ka nsanganya ya weke kaya mondo nɛ dia tɔ hayosalema l’edja ka nshi efula, ndo anangɛso l’akadiyɛso vɔamɛ mbaya la yangɔ ya ndɛ oma la wakawɔ dia vɔ ndjoleka mbidja yimba lo wetshelo.
18, 19. Naa akambo amɔtshi wa lo nsanganya ya weke watotokongɛka l’asolo walomɔlomɔ?
18 Ekɔ akambo amɔtshi wa l’ekongelo watotokongɛka edja efula la ntondo ndo vɔ wokongaka lo ekongelo ka nsanganya ya weke. Ɛnyɛlɔ, sho nongamɛka dia nkondja “mbo ya ndɛ l’etena kahombama” oma l’asawo ndo oma l’ekanda w’eyoyo wayotondjama lo losanganya lakɔ wakoka tokimanyiya dia sho nshihodia prɔfɛsiya ya lo Bible ndo wetshelo wa lɔkɔ. (Mat. 24:45) Sho ndjokambaka l’ekanda efula wa l’atei awɔ dia nkimanyiya anto dia vɔ nshihodia akambo wa mɛtɛ wa lo Bible. Adramɛ wɔsami oma lo Bible keketshaka ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka ndo epalanga dia vɔ nsɛdingola eyango awɔ ndo ndjalama oma lo tɔsɛngiya ta kɔlɔ t’oma l’andja ɔnɛ. Sawo dia batismu diɔ lawɔ toshaka sho tshɛ diaaso dia sho nsɛdingola akambo wetshaso lo dihole dia ntondo lo nsɛnɔ yaso ndo toshaka ɔngɛnɔngɛnɔ wa mɛna anto akina walambola nsɛnɔ yawɔ le Jehowa.
19 Eelo, nsanganya ya weke yokongaka etenyi kɛmɔtshi k’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ kakimanyiya ekambi wa Jehowa dia vɔ mbokambɛ kânga lo tena di’ekakatanu. Yɔ keketshaka lonyuma laso, toshaka waaso wa nkondja angɛnyi w’eyoyo, tokimanyiyaka dia sho nshihodia kɛnɛ kalembitshiya monga lo nkumbo k’onto l’ɔnango ka l’andja w’otondo ndo yɔ yekɔ yoho mɔtshi yakamba la Jehowa dia ntshɔkɔla ndo nkokɛ ekambi ande. Ɔnkɔnɛ, katoyalɔngɔsɔlake sho tshɛ la ntondo diaha ndjohandja kânga etenyi ɔtɔi ka losanganya la woke layosalema.—Tok. 10:22.
[Osato wa lo lɛkɛ 28]
[Osato wa lo lɛkɛ 30]
Losanganya la wedja efula lakasalema lo 1950 la New York City
[Osato wa lo lɛkɛ 32]
Corée du sud
[Osato wa lo lɛkɛ 32]
Mozambique