Tatetawɔke di’ɛngɔ kɛmɔtshi toshimba dia monga la lotombo
“Kanga ndjakitshakitsha l’utema atutumbwamaka.”—TUK. 29:23.
1, 2. a) Tshɛkɛta ya lo Hɛbɛru yokadimɔmi ɔnɛ “lotombo” mbelaka kanyi yakɔna? b) Ambola akɔna wayangaso nsɛdingola lo sawo nɛ?
ETENA kokayɛ tshɛkɛta “lutumbu,” kakɔna kakoyɛ lo yimba? Onde dimɛna diele la diangɔ diakatonge Nzambi? (Osam. 19:1) Onde lotombo kana kɛnɛmɔ kashawɔ akanga w’ɛngɔnyi, wa tomba ndo wanɛ wasala akambo wa diambo? Lo Bible, tshɛkɛta ya lo Hɛbɛru yokadimɔmi ɔnɛ “lutumbu” mbelaka kanyi ya wotsho. Lo nshi y’edjedja, etena kakawasalaka falanga la mbolo y’oshinga wolo, wotsho waki la falanga yakɔ mbakashikikɛka nɛmɔ diayɔ. Diakɔ diele, tshɛkɛta yakakadimɔma ɔnɛ lotombo nembetshiya lo yoho ya didjidji ɛngɔ ka nɛmɔ ndo ka diambo.
2 Lam’ele, anto mbishaka wanɛ wele la wolo, la dihole dia laadiko kana la lokumu lotombo, kakɔna kahomba onto nsala dia Nzambi mbosha lotombo? Afundelo mɛnyaka dia Nzambi mbishaka anto lotombo. Ɛnyɛlɔ, Tukedi 22:4 mbutaka ɔnɛ: “Difutu dia ndjakitshakitsha la woma wa [Jehowa] dieli: ekundji, [lotombo] la lumu.” Ndo ombeki Jakɔba akafunde ate: “Nyoyakitshakitsha la ntondo ka Jehowa, ko nde ayonyodiya.” (Jak. 4:10) Naa lotombo lasha Jehowa anto? Kakɔna kakoka toshimba dia sho likondja? Ndo ngande wakokaso nkimanyiya anto akina dia vɔ monga la lotombo lakɔ?
3-5. Ngande watosha Jehowa lotombo?
3 Omembi w’esambo akɛnya wɛkamu ande le Jehowa, lo mbetawɔ dia nde ayowosha lotombo la mɛtɛ. (Adia Osambu 73:23, 24.) Ngande wasala Jehowa dui sɔ? Nde mbishaka ekambi ande wele l’okitshakitsha lotombo, lo woho wawashande kɛnɛmɔ lo toho efula. Ɛnyɛlɔ, nde mbatshɔkɔlaka lo mbakimanyiya dia vɔ nshihodia lolango lande. (1 Kɔr. 2:7) Nde mbishaka wanɛ wahokamɛ ndo wakitanyiya ɔtɛkɛta ande kɛnɛmɔ, lo mbetawɔ dia vɔ monga la diɔtɔnganelo dia dimɛna la nde.—Jak. 4:8.
4 Jehowa mbishaka ekambi ande lotombo nto, lo woho wakandawasha ɔkɛndɛ wa nɛmɔ efula wa nsambisha. (2 Kɔr. 4:1, 7) Olimu w’esambishelo tokonyaka dia sho monga la lotombo. Jehowa ndakaka wanɛ tshɛ wakamba olimu ɔsɔ ɔnɛ: “Wane watonemiaka, mbayumolemia.” (1 Sam. 2:30) Anto asɔ kondjaka kɛnɛmɔ lo woho welamɛwɔ lo lokombo la Jehowa ndo l’ɔtɛ wa dui sɔ, anto akina tɛkɛtaka dimɛna dikambo diawɔ.—Tuk. 11:16; 22:1.
5 Ko kayotota dikambo dia nshi yayaye ya wanɛ ‘walongamɛ le Jehowa ndo walama mboka yande’? Vɔ ndakemaka ɔnɛ: “Ndi [Jehowa ayokodiya] dia we nkita kete. We ayena lam’ayunyema antu wa kolo.” (Osam. 37:34) Vɔ wekɔ lo kongɛ l’asolo walomɔlomɔ dia ndjokondja kɛnɛnɔ koleki woke, mbuta ate lɔsɛnɔ la pondjo.—Osam. 37:29.
“DIMI HALETAWƆ LOTOMBO L’OMA LE ANTO”
6, 7. Lande na kakatone anto efula dia mbetawɔ Yeso?
6 Kakɔna kakoka toshimba dia sho nongola lotombo oma le Jehowa? Dui dia ntondo ele ndeka mbɔsa tokanyi t’anto wele bu ekambi waki Nzambi la nɛmɔ. Tende yema kɛnɛ kakafunde ɔpɔstɔlɔ Joani lo dikambo di’emboledi wakasɛnaka lo nshi ya Yeso. Nde akate ɔnɛ: “Emboledi efula waki la mbetawɔ le [Yeso], koko l’ɔtɛ wa Afarisɛ, vɔ kɔmɛnyaka lo sɛkɛ dia wekɔ la mbetawɔ le nde diaha vɔ mbitshanyema oma lo luudu l’ɔtɛmwɛlɔ, nɛ dia vɔ wakalangaka lotombo l’anto oleki lotombo la Nzambi.” (Jni. 12:42, 43) Emboledi ɛsɔ wotosala dimɛna otowotona mbɔsa tokanyi t’Afarisɛ la nɛmɔ di’efula.
7 Yema tshitshɛ la ntondo k’olimu ande, Yeso akatɛnyisha hwe lande na kahatowolongola anto amɔtshi ndo kahawatonga la mbetawɔ le nde. (Adia Joani 5:39-44.) L’etena kɛsɔ, ko ase Isariyɛlɛ wambokonga Mɛsiya l’edja k’ɛnɔnyi efula. Etena kakatatɛ Yeso nsambisha, efula l’atei awɔ wakakoke nshihodia lo ndjela prɔfɛsiya ka Danyɛlɛ ɔnɛ etena kakashikikɛma ka Kristo mɛnama kambokoka. Ngɔndɔ efula la ntondo, etena kakaye Joani obatizanyi dia ndjosambisha, anto efula wakate ɔnɛ: “Shi ondo nde kele Kristo?” (Luka 3:15) Koko, etena kakayoya Mɛsiya wakawakongɛka deko aha nɛ, wanɛ wakayashaka l’Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ kombeetawɔ. Lo mɛnya ɔkɔkɔ wakaatshutshuya dia nsala dui sɔ, Yeso akawambola ate: “Ngande wakokanyu monga la mbetawɔ lam’ele nyekɔ lo mbetawɔ lotombo la lam’asanyu ndo hanyoyange lotombo l’oma le Nzambi ɔtɔi ka mɛtɛ?”
8, 9. Lo nkamba la ɛnyɛlɔ k’osase, ɛnya woho wakoka lotombo laki anto kombɛ lotombo laki Nzambi.
8 Dia mɛnya woho wakoka lotombo lele l’anto nkomba lotombo laki Nzambi, sho koka mbɛdika lotombo la osase. Diangɔ dia l’olongo kɛnɛmɔlaka lotombo la Nzambi. Onde wɛ mbohɔka etena k’ekomelo kakayende l’olongo l’otsho ndo kakayambe efula lo menda woho wangamula nunu dia tɔɔtɔ esase? “Lotombo lele la tɔɔtɔ” lekɔ mɛtɛ efula. (1 Kɔr. 15:40, 41) Ko etena keso l’ɔsɛsɛ wa l’osomba wele l’atala wahɛta wolo, ngande watotɛnaka olongo? Shi mbala efula osase akɔ tokombɛka dia sho mɛna osase w’oma lo tɔɔtɔ? Onde dui sɔ salemaka nɛ dia osase wele l’ɔsɛsɛ, lo luudu kana lo dihole dimɔtshi ndeka ngamula wolo oleki osase washa tɔɔtɔ? Keema! Dui sɔ salemaka nɛ dia osase wele l’osomba wekɔ suke suke la so ndo nɛ dia vɔ kombɛka osase w’oma lo diangɔ diakatongama oma le Jehowa. Naka sho nangaka mɛna dimɛna diele la olongo l’otsho, kete sho pombaka dima kana mimɔ oma lam’ele osase wakasalema oma le anto.
9 Woho akɔ waamɛ mbele, lotombo l’oma le anto koka ndjotokonya diaha sho mbɔsa lotombo l’oma le Nzambi la nɛmɔ. Anto efula tonaka losango la Diolelo l’ɔtɛ wa wɔma wa kɛnɛ kakoka angɛnyi ndo ase nkumbo yawɔ mbasalɛ kana mbuta. Ko, onde nsaki ka nkondja lotombo l’oma le anto mongaka la shɛngiya ndo le ekambi waki Nzambi? Tɔshi ɛnyɛlɔ k’ɔlɔngɔlɔngɔ wambotomama dia tosambisha lo dihole dimɔtshi dieyamande dimɛna, koko hawoweye oko Ɔmɛnyi wa Jehowa. Onde nde ayotona ntshɔ lɛkɔ l’ɔtɛ wa wɔma? Ko kayotota naka onto ɔmɔtshi ambowɔnyɔla l’ɔtɛ w’eyango ande wa lo nyuma? Onde nde ayetawɔ di’akambo asɔ monga la shɛngiya lo eyango ande wa lo nyuma? Kayotota naka Okristo ɔmɔtshi akasale pɛkato ka woke? Onde nde pombaka mbishɛ pɛkato kakɔ l’ɔtɛ wa wɔma wa nshisha kɛnɛmɔ kande l’etshumanelo kana nyangiya elangimi ande? L’etena kɛsɔ, naka nde ndjakiyanyaka dia nɔngɔsɔla di’ɔtɔnganelo diasande la Jehowa, kete nde ayeta “dikumanyi dia l’etshumanelo” dia nyanga ekimanyielo kawɔ.—Adia Jakɔba 5:14-16.
10. a) Etombelo akɔna wayonga naka sho ndeka ndjakiyanya lo woho watɔsa anto akina? b) Akokaso mbeya naka sho monga l’okitshakitsha?
10 Mbeyaka monga ko tambotshunda lo nyuma, koko onyaso Okristo ambotosha alako amɔtshi. Alako asɔ hawototokimanyiya naka hatetawe dia takandjisha l’ɔtɛ w’otako, nyanga dia nkokɛ lonto laso kana mpemba dia mbisha tɛkɛ nɛndɛ. Kana tɔshi dia wɛ ekɔ lo nkamba olimu ɔmɔtshi wa l’olui kaamɛ l’asekayɛ ambetawudi. Onde wɛ ayoleka ndjakiyanya paka dia mbeya waa na wakotombola l’ɔtɛ wa tokanyi tayɛ t’amɛna kana wakambayɛ olimu dimɛna? Naka akambo anɛ mendanaka la yɛ, kete eya dia “kanga ndjakitshakitsha l’utema atutumbwamaka.”—Tuk. 29:23.
11. Kakɔna kahatahombe nsala etena kataandolawɔ, ndo lande na?
11 Emendji ndo wanɛ ‘wakombola’ olimu ɔsɔ pombaka mbewɔ dia nyanga lotombo oma le anto. (1 Tim. 3:1; 1 Tɛs. 2:6) Kakɔna kahomba ɔnangɛso nsala etena kawaandolawɔ l’ɔtɛ w’olimu ɔmɔtshi wa dimɛna wamondosala? Nde hahombe ndjatombola oko wakasale nkumekanga Saolo. (1 Sam. 15:12) Koko nde pombaka mbetawɔ dia nde ambosala dui sɔ diɛsɛ la ngandji kaheyama mbɛdika kaki Jehowa, ndo ɔnɛ awui akina w’amɛna wayondosala otsha la ntondo nemanɛka la ɛtshɔkɔ ndo la ekimanyielo ka Jehowa. (1 Pet. 4:11) Kɛnɛ kasalaso etena kataandolawɔ mɛnyaka woho wa lotombo layangaso.—Tuk. 27:21.
“NYEKƆ LO NANGA NSALA LOLANGO LA SHƐNYU”
12. Kakɔna kakashimbe ase Juda amɔtshi dia vɔ mpokamɛ Yeso?
12 Dui dikina diakoka toshimba dia sho nkondja lotombo oma le Nzambi ele, nsaki yaso. Nsaki ya kɔlɔ koka toshimba dia sho pokamɛ akambo wa mɛtɛ. (Adia Joani 8:43-47.) Yeso akatɛ ase Juda amɔtshi ɔnɛ vɔ koopokamɛ losango lande nɛ dia ‘vɔ wakalangaka nsala lolango la Diabolo shɛwɔ.’
13, 14. a) Kakɔna kata anyangiyangi lo kɛnɛ kendana la woho wakimɛ wɔɔngɔ aso ɛtɛkɛta w’anto? b) Kakɔna kayoshikikɛ woho w’onto layotɔsɔna dia mpokamɛ?
13 Mbala efula, kɛnɛ kakombolaso mbatotolangaka pokamɛ. (2 Pet. 3:5) Jehowa akatotonge la dikoka dia minya yimba lo akambo wahatalange. Ɛnyɛlɔ, naka wɛ mboka wendjo w’awui wotshikitanyi, kete wɛ koka nsɔna wondjo walangayɛ. Ondo wɛ ayonya yimba diaha mpokamɛ mindjo yakɔ tshɛ mbala ɔtɔi. Ekɔ ngasɔ nɛ dia kaanga mbakokayɛ mboka wendjo efula, wɔɔngɔ ayɛ wayokokimanyiya dia wɛ ndeka mbidja yimba lo wondjo ɔtɔi. Anyangiyangi mɛnyaka dia etena kokaso wendjo w’ɛtɛkɛta wotshikitanyi w’anto, ekɔ wolo sho mbahokamɛ vɔ tshɛ mbala ɔtɔi. Dui sɔ mɛnyaka di’etena kokaso anto ahende watɛkɛta mbala kakɔ ɔtɔi, sho tohokamɛka onto ɔtɔi. Koko tayohokamɛ dui di’onto lalangaso. Ɔnkɔnɛ, ase Juda wakalangaka nsala lolango la Diabolo shɛwɔ koopokamɛ Yeso.
14 Lo yoho mɔtshi, ‘kanga lomba’ ndo ‘kanga enginya’ wekɔ lo tɔsɛngiya dia sho mbahokamɛ. (Tuk. 9:1-5, 13-17) Vɔ akɔ ahende wekɔ lo ntetemala mpangɔhangɔ dia sho mbahokamɛ, laasɔ sho pombaka nsɔna ɔmɔtshi. Ko ayotɔsɔna? Okadimwelo wa dimbola sɔ nɛmanɛka la kɛnɛ kakombolaso nsala. Ɛkɔkɔ wa Yeso pokamɛka dui diande ndo mboyelaka. (Jni. 10:16, 27) Vɔ mbetaka lo “wedi w’akambo wa mɛtɛ.” (Jni. 18:37) “Vɔ haweye dui di’anto akina.” (Jni. 10:5) Anto wele l’okitshakitsha wa ngasɔ mongaka la lotombo.—Tuk. 3:13, 16; 8:1, 18.
“ASUI AMI NYOSHAKA KƐNƐMƆ”
15. Lo yoho yakɔna yakashaka asui wa Pɔɔlɔ anto akina “kɛnɛmɔ”?
15 Etete kele la so ka nsala lolango laki Nzambi kimanyiyaka anto akina dia vɔ lawɔ nongola kɛnɛmɔ. Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akafundɛ ase etshumanelo ka la Kɔrɛtɔ ate: “Dimi lambonyɔlɔmba diaha nyu mpekɔ lo kɛnɛ kendana l’asui wasowami l’ɔtɛ anyu nɛ dia asui ami nyoshaka kɛnɛmɔ.” (Ɛf. 3:13) Lo woho akɔna wakashaka asui waki Pɔɔlɔ ase Ɛfɛsɔ “kɛnɛmɔ”? Lo mbetawɔ dia kambɛ anango l’akadiyɛnde kaanga l’atei w’ehemba, Pɔɔlɔ akɛnya ase Ɛfɛsɔ ɔnɛ diɛsɛ diaki la wɔ dia monga Akristo, diaki la nɛmɔ di’efula. Ko otondonga Pɔɔlɔ akakɔmɔ etena kakinde l’atei w’asui, shi tshike anango w’Akristo wotɛna ɔnɛ diɔtɔnganelo diasawɔ la Jehowa, olimu awɔ w’esambishelo ndo elongamelo kawɔ, komonga la nɛmɔ di’efula le wɔ? Lo mbikikɛ asui tshɛ, ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akɛnya asekande ambetawudi ɔnɛ monga Okristo nɔmbaka dia monga la yimba ya ndjahombia.
16. Asui akɔna wakakomɛ Pɔɔlɔ etena kakinde la Lustɛra?
16 Tokane yimba lo shɛngiya yaki la ohetoheto ndo ekikelo ka Pɔɔlɔ le anto akina. Etsha 14:19, 20 mbutaka ɔnɛ: “Ase Juda wakaye oma l’Atiyɔka ndo oma l’Ikɔniyo waketawoya elui w’anto, ko vɔ wakoke Pɔɔlɔ ave ndo wakatootshika l’andja w’osomba [wa Lustɛra], wafɔnya dia nde ambovɔ. Koko lam’akakome ambeki lalende, nde aketɔ ndo akakalola l’osomba. La wedi a pindju, nde la Barnabasɛ wakatshu otsha la Dɛrɛbɛ.” Tokanyiya yema okakatanu waki la Pɔɔlɔ dia nkɛndakɛnda kilɔmɛtrɛ 100 l’ekolo lushi l’otondo l’ɔkɔngɔ wa vɔ mbotshika l’ase eko la nyɔi!
17, 18. a) Lo woho akɔna wakayele Timɔte asui wakakomɛ Pɔɔlɔ la Lustɛra? b) Shɛngiya yakɔna yaki l’ekikelo ka Pɔɔlɔ le Timɔte?
17 Onde Timɔte aki l’atei wa “ambeki” waki lawɔ etena kakawoke Pɔɔlɔ ave? Ɔkɔndɔ wa lo dibuku di’Etsha haleke nembetshiya dikambo sɔ, koko ondo nde aki lawɔ. Tɔsɛdingole kɛnɛ kakafundɛ Pɔɔlɔ Timɔte lo mukanda ande wa hende. Nde akawotɛ ate: “Wɛ akayele dimɛna dimɛna wetshelo ami, yoho yami ya lɔsɛnɔ, . . . asui wele oko wakahomana la mi l’Atiyɔka [wotshanyemelo w’oma l’osomba], l’Ikɔniyo [ohandelo wa nyɔi ka la ave] ndo la Lustɛra [woho wakamokama ave]. Dimi lakakikɛ ɛhɛnyɔhɛnyɔ ɛsɔ ko Nkumadiɔndjɔ akatshungola oma l’ɛhɛnyɔhɛnyɔ akɔ tshɛ.”—2 Tim. 3:10, 11; Etsha 13:50; 14:5, 19.
18 Timɔte “akayele dimɛna dimɛna” akambo asɔ ndo akeyaka dia Pɔɔlɔ akakikɛ ehemba ɛsɔ tshɛ. Dui sɔ diaki la shɛngiya y’efula le nde. Ɛnyɛlɔ, etena kakatshu Pɔɔlɔ dia tembola etshumanelo ka la Lustɛra, nde akatane Timɔte asha ɛnyɛlɔ ka dimɛna nɛ dia “anangɛso wa la Lustɛra ndo wa l’Ikɔniyo wakatɛkɛtaka dimɛna lo dikambo” diande. (Etsha 16:1, 2) L’etena kɛsɔ, ko Timɔte amboyalowanya dia mɛmba ɛkɛndɛ wa weke efula.—Flpɛ. 2:19, 20; 1 Tim. 1:3.
19. Shɛngiya yakɔna yakoka monga la ekikelo kaso le anto akina?
19 Etete kele la so lo nsala lolango la Nzambi mongaka la shɛngiya ya woho akɔ waamɛ le anto akina, djekoleko le ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka ndo ekambi ekina waki Nzambi walanga mpama lo nyuma. Ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka hawɔsɛdingola tsho waonga aso kana woho wasambishaso, koko vɔ kondjaka nto wahɔ lo menda woho wakikɛso ekakatanu wa lo lɔsɛnɔ. Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ ‘akakikɛ asui tshɛ’ dia nkimanyiya wanɛ wele la kɔlamelo dia vɔ ‘ndjokondja panda ndo lotombo la pondjo.’—2 Tim. 2:10.
Ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka ngɛnangɛnaka etete k’Akristo w’epalanga
20. Lande na kahombaso ntetemala nyanga lotombo l’oma le Nzambi?
20 Shi sho pombaka ntetemala nyanga “lotombo l’oma le Nzambi ɔtɔi ka mɛtɛ”? (Jni. 5:44; 7:18) Lo mɛtɛ, kɛsɔ mbahombaso nsala. (Adia Rɔmɔ 2:6, 7.) Jehowa ayosha ‘wanɛ wayanga lotombo lɔsɛnɔ la pondjo.’ Laadiko dia laasɔ, “etete ka[so] l’olimu w’ɔlɔlɔ” tshutshuyaka anto akina dia vɔ ntshikala nge lo mbetawɔ dia vɔ ndjokondja lɔsɛnɔ la pondjo. Ɔnkɔnɛ, tatetawɔke pondjo di’ɛngɔ kɛmɔtshi toshimba dia sho monga la lotombo latosha Nzambi.