E Akaari Akangateitei ia Etai Atu
“I te akangateitei anga tetai ki tetai.”—ROMA 12:10.
1, 2. (a) Eaa ta tatou kia rave i te akaari i te manako akaaka? (e) Akapeea te taiku anga putuputu a te Pipiria i te tuatua “akangateitei,” e koai te kite ra e ngoie ua kia akaari i te akangateitei?
TE AKAKETAKETA ra ta tatou atikara i mua akenei i te akoanga a te Tuatua a te Atua: “E kotou ravarai oki ka kauraro ia kotou uaorai, e kia kakauia kotou i te akaaka; e patoi te Atua i tei nengonengo, e oronga mai i te meitaki no tei akaaka.” (1 Petero 5:5) Tetai tu no tatou kia kakau ia tatou uaorai ma te akaaka na te ravenga akaarianga akangateitei ia etai ke.
2 E putuputu te tuatua “akangateitei” i te taikuia i te Pipiria ei akakite i te ngateitei, te akamaata, e te akamanako anga tau ta tatou kia akaari atu kia etai ke ra. Ka akangateitei tatou ia etai ke na te takinga meitaki atu kia ratou, akangateiteianga i to ratou tu tapu mou, te akarongoanga ki ta ratou i manako, kia papa i te rave i te au patianga tau tei patiia mai kia tatou. E mea matauia e kare i te mea ngata no te aronga akaaka kia rave i teianei. Inara, ko te aronga ngakau parau penei ka kite e mea ngata kia akaari i te akangateitei tikai e penei ka tauta kia akaperepereia atu ratou e kia puapingaia na te tuatua akavare.
Akangateitei a Iehova i te Au Tangata
3, 4. Akapeea ta Iehova ra akaari anga akangateitei kia Aberahama, e no teaa ra?
3 Na Iehova uaorai i akanoo te akatauanga i te akaarianga akangateitei anga. Nana i anga mai i te au tangata ma te manako anga rangatira e kare e akono ia ratou mei te au ropoti rai. (1 Petero 2:16) Ei akatauanga, i tana tuatua anga kia Aberahama e ka akapouia a Sodoma no tona rave kino maata, kua ui atura Aberahama: “E akapou katoa aina koe i te tangata tuatua-tika, e te akono kore i te Atua? Peneiake e rima ngauru ua tangata tuatua-tika tei taua oire ra; e akapou rai koe, kare koe e akakore i te ara a to taua ngai ra, i taua au tangata tuatua-tika e rima ngauru i roto ra?” Kua pau atura Iehova e ka akaora aia i te oire ra no te 50 aronga tuatua tika. I reira kua pati akaaka ua atura Aberahama. Ka peea me e 45? e 40? e 30? e 20? e 10? ua. Kua akapapu atura Iehova kia Aberahama e kare aia e akapou ia Sodoma me e tai ngauru ua au tangata tuatua tika te ka kiteaia.—Genese 18:20-33.
4 Kua kite a Iehova e kare e tai ngauru tangata tuatua tika i Sodoma, inara kua akangateitei atura aia ia Aberahama na te akarongoanga ki tana i manako e kua akono ngateitei atura iaia. No teaa ra? No te mea “Kua akarongo atura [Aberahama] ia Iehova; e kua akono atura aia i te reira ei tuatua-tika nana.” Kua tapaia iora oki Aberahama “e oa no te Atua.” (Genese 15:6; Iakobo 2:23) Pera katoa oki, kua kite a Iehova e i akangateitei a Aberahama ia etai ke atu. I te tupu anga tetai pekapeka i rotopu i tana au tiaki puaka e ta tona nepeu ko Lota, kua akangateitei atura Aberahama ia Lota na te tuatuaanga kiaia kia iki na mua i tana ngai i anoano ra. Kua iki a Lota i tana i akamanako ei e enua meitaki, e kua aere atu a Aberahama ki tetai atu ngai ke.—Genese 13:5-11.
5. Akapeea ta Iehova ra akangateitei anga ia Lota?
5 Kua akangateitei katoa oki a Iehova ia Lota tuatua tika ra. I mua ake ka akapouiai a Sodoma, kua tuatua atu aia kia Lota kia oro ki te ngai maunga ra. Inara, kua tuatua a Lota e kare aia i anoano kia aere ki reira; kua inangaro aia kia aere ki Zoara tei vaitata maira, noatu rai tei roto taua oire ra i te ngai no te akapouia. Kua tuatua maira Iehova kia Lota: “I na, kua akatika atu au i taau tuatua i tenana, e kare atura taua oire nei taau i tuatua mai ana e mate iaku.” Kua akaari a Iehova i te akangateitei kia Lota tiratiratu ra na te raveanga i tana i pati maira.—Genese 19:15-22; 2 Petero 2:6-9.
6. Akapeea ta Iehova ra akangateitei anga ia Mose?
6 I ta Iehova ra tono anga ia Mose kia oki ki Aiphiti e arataki mai i Tona iti tangata ki vao i te tuikaaanga e kia tuatua atu kia Pharao kia tukua Tona au tangata kia aere, kua tuatua atura Mose: “E taku Atu, kare au i te tangata vaa tukatau.” Kua akamaroiroi atura Iehova ia Mose: “Ei vaitata katoao au i toou vaa, e naku e akakite i taau ka tuatua.” Inara kua ekoko ua ra Mose. I reira kua akapapu atura Iehova kia Mose e kua akapapa kia tono atu i tona tuakana, ia Aarona, kia aere atu ma ia katoa ei vaatuatua.—Exodo 4:10-16.
7. Eaa ra a Iehova i marekai kia akangateitei atu ia etai ke?
7 I roto i taua au atianga katoatoa ra, kua akaari a Iehova i tona mareka anga kia akangateitei i etai ke ra e maata oki i te aronga tei tavini ra iaia. Noatu rai e ko ta ratou i pati ra penei e tuke mei ta Iehova i manako mua ra, kua akamanako atu aia i ta ratou au pati anga e kua akatika atu i ta ratou tera ra auraka te reira kia patoi i tana akakoro anga.
Kua Akangateitei a Iesu ia Etai Atu
8. Akapeea ta Iesu akangateitei anga i tetai vaine tei maki kinoia ra?
8 Kua aru a Iesu ia Iehova i te akangateiteianga ia etai atu. I roto i tetai urupu i tetai atianga, e vaine tetai tei makiia i te atekeria no te 12 mataiti. Kare i rauka i te au taote te rapakau iaia. I raro ake i te Ture a Mose, kua akamanakoia aia e viivii e kare e tau ki reira. Kua na muri atu aia ia Iesu, e kua akatukia atu i tona kakau, e kua ora mai tona maki. Kare a Iesu i tu ki runga i te au tika o te Ture, ma te akaapaanga no tana i rave ra. Kareka ra, i te kiteanga i te au turanga, kua akangateitei atu iaia, i te na ko anga: “E taku tamaine, kua ora koe i toou akarongo, ka aere koe ma te au, e ma te ora i to maki.”—Mareko 5:25-34; Levitiku 15:25-27.
9. Akapeea ta Iesu akangateitei anga i tetai Kenitara ra?
9 I tetai atu tuatau, kua tuatua tetai vaine ngati Kanaana kia Iesu: “E te Atu, e te Tamaiti a Davida, e aroa mai koe iaku! kua maata te mate o taku tamaine i tetai demoni.” I te kiteanga e kua tonokia aia ki te iti tangata o Iseraela e kare ki to te au Kenitara, kua tuatua atura Iesu: “Kare e tika kia rave i te kai a te tamariki [o Iseraela], e titiri atu ei, na te kuri [au Kenitara].” Kua pau atura taua vaine ra: “Te kai nei ra te kuri i te ungaungā kai i topa no runga i te kaingakai a to ratou pu.” I reira kua tuatua atura Iesu: “E maine, e akarongo maata toou: ko taau i inangaro ra, kia akaperaia koe.” Ora takiri akera tana tamaine. Kua akangateitei a Iesu i teianei Kenitara no tona akarongo. Noatu rai ko tana taikuanga i te “kuri,” kare i taiku i te kuri taae, kua akamaru mai i taua tumu ra, e kua akaari i tona aroa.—Mataio 15:21-28.
10. Eaa ta Iesu apiianga ririnui i apii atu ki tana au pipi, eaa ra i umuumuiai te reira?
10 Kua apii ua atu a Iesu i tana au pipi no te umuumu anga kia manako akaaka e kia akangateitei ia etai atu, i te mea te vaira ia ratou te tu manako ko ratou uaorai ei mea mua. I tetai atianga i muri ake i ta ratou taumaro anga, kua ui atura Iesu: “I tauetono ana kotou i te aa?” Kua muteki ua ratou, no te mea “i tauetono ana oki ratou ratou uaorai i te arataa, i te ka maata ia ratou.” (Mareko 9:33, 34) Noatu rai i te po i mua ake i to Iesu matenga, “e tauetono anga oki tei tupu i roto ia ratou i to ratou e ka maata.” (Luka 22:24) No reira i te kai anga i te Pasa ra, “kua riringi iora Iesu i te vai ki roto i tetai kapu, kua orei atura i te vaevae o te au pipi ra.” Mei teaa ra tetai apiianga ririnui! Ko Iesu te Tamaiti a te Atua, i muri anake mai aia ia Iehova i te ao katoa e pini ua ake. Inara, kua apii aia i tana au pipi i tetai apiianga akangateitei na te tamaanga i to ratou vaevae. Kua tuatua aia: “Kua tuku atu na oki au i te akaraanga na kotou, ko taku i raveo ia kotou nei, kia akapera katoa kotou.”—Ioane 13:5-15.
Kua Akaari a Paulo i te Akangateitei
11, 12. I muri ake i to Paulo riro anga ei Kerititiano, eaa tana i kite, e akapeea tana akono anga i teianei apiianga kia Philemona?
11 Ei tetai tei aru ia Karaiti, kua akaari te apotetoro ko Paulo i te akangateitei anga ia etai ke ra. (1 Korinetia 11:1) Kua tuatua aia: “Kare oki i umuumu i ta te tangata akameitaki . . . I maru ua ra matou i rotopu ia kotou: mei te metua matuapuru i tana tamariki.” (1 Tesalonia 2:6, 7) Te utuutu ra te metua matuapuru i tana au tamariki. I muri ake i to Paulo riro anga ei Kerititiano, kua apii aia kia manako akaaka e kua akaari akangateitei atu ki tona au oa Kerititiano ra na te akonoanga maru ia ratou. I te raveanga i te reira, kua akangateitei katoa aia i to ratou tu rangatira, mei tei akakiteia maira i tetai tupu anga tei rokoia ra iaia i tapekaiai i Roma ra.
12 Ko tetai tavini tuikaaia tei oro ke atu tei tapaia ko Onesimo kua akarongo atu ki te apiianga a Paulo. Kua riro aia ei tetai Kerititiano e ei oa oki no Paulo. Te pu o taua tuikaa ra ko Philemona ia, e Kerititiano katoa oki, tei noo ki Asia Minora. I roto i tana reta kia Philemona, kua tata a Paulo i tona puapinga anga ia Onesimo ra, i te na ko anga: “I inangaro oki au i te tāpu iaia ki ko nei iaku nei.” Inara, kua akaoki atu a Paulo ia Onesimo kia Philemona, no te mea kua tata aia: “Kare ra au e rave ua i tei kore paa i tika ia koe ra; kia riro toou takinga-meitaki no te inangaro mou, auraka no tetai mea ke.” Kare ra Paulo i rave i te puapinga no te tika e e apotetoro aia, mari ra kua akangateitei atu aia ia Philemona na te kore e patianga kia noo mai a Onesimo ki Roma. Pera katoa oki, kua akamaroiroi atura Paulo kia akangateitei atu a Philemona ia Onesimo, ma te akonoanga iaia “kia maata atura ia i te tavini, ei taeake akaperepere ra.”—Philemona 13-16.
Akaari Akangateitei Anga i to Tatou Tuatau Nei
13. Eaa ta Roma 12:10 i akakite mai ia tatou kia rave?
13 Te ako maira te Tuatua a te Atua: “I te akangateitei anga tetai ki tetai.” (Roma 12:10) Te aite anga o teianei e kare tatou e tau kia tatari no etai atu kia akaari mai i te akangateitei kia tatou na mua, mari ra ka tau tatou kia tamata vave. “Auraka rava e tangata e kimi i tona uaorai meitaki, e kimi ra te tangata ravarai i to etai ke ra.” (1 Korinetia 10:24; 1 Petero 3:8, 9) No reira, ka kimi te au tavini o Iehova i te au tuatau kia akaari i te akangateitei ki te aronga o te ngutuare tangata ra, ki te au oa Kerititiano i roto i te putuputuanga ra, e noatu i te aronga i vao ake i te putuputuanga.
14. Akapeea te akaari akangateitei anga i rotopu i te tane e te vaine?
14 Te akakite ra te Pipiria e: “Ko te Mesia te upoko o te tangata ravarai nei; e to te vaine ra upoko, ko te tane ïa.” (1 Korinetia 11:3) Te anoano ra Iehova i te tane kia akono i tana vaine mei ta Karaiti i rave i te putuputuanga ra. Ia 1 Petero 3:7, kua aratakiia te tane kia oronga “i te akangateitei anga i te vaine, i te āriki paruparu ra.” Ka rauka iaia te rave i te reira na te akakiteanga i te marekaanga tikai kia akarongo atu e na te akamanako anga i te au manako a tana vaine ra. (Genese 21:12) Penei ka oronga aia kiaia te ikianga mua me kare e kaveinga no te Pipiria ra, e ka rave oki aia i te au apinga nana ra e ka akono takinga meitaki atu iaia. I tetai pae, ka tau “te vaine oki e kauraro aia i tana tane.” (Ephesia 5:33) Ka akarongo atu aia ki tana tane, kare e tauta ua kia riro iaia te tika, kare e akameangiti mai me kare e raurau iaia. Ka akaari aia i te manako akaaka na te koreanga e tauta kia tutara i tana tane, noatu rai me e teitei atu tona kite i etai ngai.
15. Eaa te akamanako anga akakiteia ki te aronga kua ruaine, e eaa ta ratou ka tau kia rave?
15 I roto i te putuputuanga Kerititiano, te vaira te aronga tei tau tikai ra kia akangateiteiia, mei te aronga kua ruaine ra. “E tu koe ki runga ki mua i te aroaro o te upoko inaina, e akangateitei koe i te tangata metua [me kare, vaine].” (Levitiku 19:32) Ka tau tikai teia ma te aronga tei tavini tiratiratu ia Iehova no te au mataiti e manganui no te mea “e korona kakā te upoko inaina, kia rokoia atu tei te arataa tuatua-tika ra.” (Maseli 16:31) Ka tau na te aronga akaaere e akanoo te akatauanga na te akaarianga i te manako tau no te au oa Kerititiano tei ruaine atura ia ratou. Inara, ka tau katoa oki te aronga ruaine ra kia akakite i te tu akono akangateitei i te aronga ou ra, kia maata oki ki te aronga tei rave ra i te apainga tiakianga i te anana.—1 Petero 5:2, 3.
16. Akapeea te au metua e te tamariki i te akangateitei anga tetai i tetai?
16 Ka tau te aronga ou kia akangateitei i to ratou au metua: “E te au tamariki ra, e akarongo atu i to kotou au metua i tei tau i te Atu ra; e tuatua-tika oki te reira. ‘E akangateitei i to metua tane e to metua vaine,’ (ko te akauenga muatangana ia i paʼuia i te meitaki i akakiteia mai;) ‘Kia meitaki koe, e kia akaroaia toou puke rā i te enua nei.’” Pera katoa oki, kia akangateitei te au metua i ta ratou tamariki, no te mea kua tuatuaia kia ratou “e auraka e akariri atu i ta ratou tamariki ra: e apii ra ia ratou kia pakari ma te ako a Iehova.”—Ephesia 6:1-4; Exodo 20:12.
17. Koai ma te tau ra, “kia maata atu ia te akateitei”?
17 Pera katoa kia akaariia atu te akangateitei ki te aronga rave angaanga pakari i te tavinianga i te putuputuanga: “Ko te au aronga orometua i arataki meitaki ra, kia maata atu ïa i te akateitei atu, kia maata atura i tei angaanga i te ako e te apii ra.” (1 Timoteo 5:17) Ko tetai tu te ka rauka ia tatou kia akaari atu kia ratou i teianei akateitei anga na te raveanga i ta Ebera 13:17 e tuatua ra: “E akarongo i to kotou au arataki, e kauraro atu kotou.”
18. Eaa ta tatou ka rave ki te aronga i vao ake i te putuputuanga?
18 Ka anoanoia ainei tatou kia akaari akateitei atu ki te aronga o vao i te putuputuanga? Ae. Ei akatauanga, te apiiia maira tatou: “Kia kauraro marie te tangata katoatoa i te aronga mana taoonga ra.” (Roma 13:1) Ko ratou te aronga tutara i te enua nei ta Iehova i akatika kia akono i te mana taoonga tae roa kia monoia ratou e tona Patireia ra. (Daniela 2:44) No reira “e tuku atu [tatou] i te mea tau i te tangata katoatoa ra, e taūnga tana ra, ei tautaūnga atu rai; e telo tana ra, ei telo ïa; ko te matakuia ra, ka mataku atu ïa; ko tei akateiteiia ra, ka akateitei atu ïa.” (Roma 13:7) “E akangateitei atu [tatou] i te tangata [me kare, te vaine] ravarai.”—1 Petero 2:17.
19. Akapeea tatou i ‘te rave i te takinga-meitaki’ kia etai ra e te akaari atu kia ratou i te akangateitei anga?
19 I te mea e tika e kia akangateitei atu tatou noatu i te aronga i vao ake i te putuputuanga, e akamanako ra i ta te Tuatua a te Atua ra i akaketaketa mai: “E kia rauka ta tatou ravenga, e takinga-meitaki tatou i te tangata ravarai, kia maata atura ki to te ngutuare o te akarongo ra.” (Galatia 6:10) Inara, ko te mataara meitaki ta tatou ka ‘rave i te takinga-meitaki’ kia etai atu ko te tatanu e te akamerengo i to ratou umuumu anga pae vaerua. (Mataio 5:3) Ka rauka ia tatou te rave i teia na te akarongoanga ki ta te apotetoro ko Paulo i akamaara maira: “E akamaroiroi kia vai meitaki rai koe ki mua i te aroaro o te Atua, ei rave angaanga kare e akama anga, e te tika oki i te tua i te tuatua-mou ra.” Me ka mako ta tatou akapouanga i te tuatau i te akakitekite anga, ‘ka rave akaope takiri i to tatou taoonga,’ kare e te rave takinga meitaki ra tatou ki te katoatoa mari ra te akaari katoa ra oki i te akangateitei ia ratou ra.—2 Timoteo 2:15; 4:5.
Akangateiteianga ia Iehova
20. Eaa tei tupu kia Pharao e tona nuku ra, e no teaa ra?
20 Te akangateitei maira Iehova i tana au mea ora. E mea tau i reira e kia rave katoa tatou, i te akangateitei anga iaia. (Maseli 3:9; Apokalupo 4:11) Te akakite katoa ra te Tuatua a Iehova: “Ko tei akangateitei mai iaku ra, ko taku ïa e akangateitei atu, kareka tei akavaavaa mai iaku ra, ka akavaavaaia ïa ratou.” (1 Samuela 2:30) I te tuatua anga kia Pharao o Aiphiti ra kia tuku i te au tangata o te Atua ra kia aere, kua pau akatietie atura aia: “Koai a Iehova, ka akarongo atu ei au i tona reo?” (Exodo 5:2) I te tono atu anga a Pharao i tona vaeau kia akapueurikiriki i to Iseraela, kua vaiia e Iehova te au vai o te Tai Muramura no to Iseraela ra. Inara i te aru atu anga to Aiphiti ra, kua akaokiia mai e Iehova te au vai ra. “Te au kariota o Pharao e tona ra nuku, kua uriia e [Iehova] ki raro i te tai.” (Exodo 14:26-28; 15:4) No reira kua taki atu to Pharao akakore anga ma te ngakau parau i te akangateitei ia Iehova ki tona openga kino rava.—Salamo 136:15.
21. Eaa ra a Iehova i patoi ei ia Belesazara, e eaa tei tupu mai?
21 Kua patoi te Ariki Belesazara o Babulonia ra i te akangateitei anga ia Iehova. I tetai tuatau oroa kona kava ra, kua aviri atura aia ia Iehova na te inuanga uaina i te au kapu tapu auro e te ario tei raveia atu mei te iero i Ierusalema ra. E iaia i rave ra i teia, kua akapaapaa aia i tona au atua peikani ra. Inara kua tuatua atura Daniela tavini o Iehova ra kiaia: “Kare oki koe i taakaaka i toou ngakau . . . Kua akangateitei ra koe ia koe uaorai i te Atu o te rangi ra.” I taua po rai kua tamateia a Belesazara, e kua takoreia atu tona Patireia ra mei iaia.—Daniela 5:22-31.
22. (a) Eaa ra te riri o Iehova i tupu ei ki te au arataki o Iseraela e to ratou au tangata? (e) Koai ta Iehova i akaperepere, e eaa te tupu anga?
22 I te anere mataiti mua T.N., i te Ariki ia Heroda e oronga ra i tetai tuatua anga i te ngai tangata ra, e kua kapiki maata ratou: “E reo ïa no te Atua, kare ïa i to te tangata”! Kare taua ariki parau ra i akakore atu mari ra kua anoano i te kaka nona. I reira, “kua ta maira tetai angela o te Atu iaia i reira, no te mea kare aia i oronga atu i te kakā ki te Atua ra.” (Angaanga 12:21-23) Kua akangateitei a Heroda iaia uaorai, kare ia Iehova, e kua tamateia. Kua akangateitei kore te au arataki akonoanga o taua tuatau ra i te Atua na te akatika anga kia ta i tana Tamaiti, ia Iesu. Kua kite tetai papaki tutara e te apii ra a Iesu i te tuatua mou inara kare i aru iaia, no te mea “e mea meitaki na ratou te akameitaki a te tangata i te akameitaki a te Atua ra.” (Ioane 11:47-53; 12:42, 43) Kare te iti tangata katoa ra i akangateitei ia Iehova me kare i tana Mono akataoongaia, koia Iesu. Ei tupu anga, kare a Iehova i akangateitei ua atu ia ratou, kua akaruke ia ratou e to ratou iero kia akapouia. Inara kua akaora aia i te aronga tei akangateitei iaia e tana Tamaiti oki.—Mataio 23:38; Luka 21:20-22.
23. Eaa ta tatou ka tika kia rave kia orai i te ao ou? (Salamo 37:9-11; Mataio 5:5)
23 Pouroa te aronga tei anoano ra kia ora ki roto i te ao ou a te Atua i muri ake i te akapou angaia teianei akatereanga ka tika kia akangateitei i te Atua e tana Tamaiti, ko Iesu Karaiti, e kia akarongo kia raua. (Ioane 5:22, 23; Philipi 2:9-11) Te aronga kare e akaari i taua akangateitei anga ra ‘ka tipu keia i te enua nei.’ I tetai pae, te aronga tiratiratu tei akangateitei e te akarongo oki i te Atua e ia Karaiti ko ratou ‘te aronga te ka noo i te enua.’—Maseli 2:21, 22.
E Akara Akaou Anga
◻ Eaa te aite anga e kia akangateitei ia etai ke ra, e akapeea ta Iehova rave anga i teianei?
◻ Akapeea ta Iesu raua ko Paulo akangateitei anga ia etai ke ra?
◻ Koai ma te tau ra kia akangateiteiia i to tatou tuatau nei?
◻ Eaa tatou i tikai kia akangateitei ia Iehova raua ko Iesu ra?
[Tutu i te kapi 17]
Kua akangateitei a Iehova ia Aberahama na te manakoanga i tana patianga
[Tutu i te kapi 18]
I te au akaipoipo anga puapinga ka akateitei te tane e te vaine tetai i tetai