Mga Litrato sang mga Sekreto sa Langit

Sang koresponsal sang “Magmata!” sa Alemanya

SANG matugnaw gid nga kagab-ihon sa Europa sang nagligad nga Nobiembre, gin­gu­yod ko ang teleskopyo sa balkon kag ginlili ang langit nga ginapangita ang Sev­en Sis­ters, ukon Ple­ia­des. Nian, sa akon pagpanghulonghulong sa langit, nagpalibog ako kon diin ang kometa nga Hal­ley kag kon bala makita ko ini.a Nakita mo na bala ini? Bueno, bisan pa wala mo kag wala ko man makita ini, may butang nga natabo sa tion sining pagduaw sang kometa nga Hal­ley nga wala pa gid anay matabo. Nahibaloan mo bala kon ano yadto?

Sanglit ang aton planeta nga Duta wala sa maayo nga posisyon sini nga tion agod makita sing maayo ang bisita sa langit, ang propesyonal nga mga astronomo nagplano sang nagligad sa pagpadala sing mga salakyan sa espasyo agod sugataon ang kometa kag litratohan ini. Kag amo ina kon ngaa ining paglibot sang kometa nga Hal­ley tuhay sang nagligad nga mga pagduaw. Subong sang nobya nga ginhanda para sa okasyon nga may belo kag mga abay, ang kometa nga Hal­ley nag-abot, nga nagaganyat sa madamo nga tumalan-aw.

Pila ka pungsod ang nagpadala sing manugpanalawsaw nga mga kapsula sa espasyo agod makapalapit sa kometa. Ang Estados Unidos, Hapon, kag ang Unyon Sobyet nagmadinalag-on sa pagdugang sa aton ihibalo tuhoy sa pagkahuman sang manuglakbay sa orbit. Apang ang labing mapangahason sa tanan amo ang proyekto nga ginatawag Giot­to.

Giotto

“Ang Giotto,” siling ni Sir Bernard Lov­ell, “isa sang pila ka gindamgo kag makakulunyag nga mga proyekto sa espasyo sini nga dekada.” Ano ang Giotto?

Sa sulod sang pila ka tuig ang ESA (Eu­ro­pe­an ­Space Agen­cy) nagpanghikot sa plano nga maglansar sing kapsula sa espasyo labi na agod mag-usisa sa Hal­ley gikan sa malapit. Ginhingalanan nga Giot­to sunod sa Italyano nga pintor nga naglakip sang kometa sa isa sang iya kilala nga taliambong, ang salakyan ginkortehan subong sang dram sang asayte nga may dish kag tri­pod sa ibabaw, nga nagatindog sing halos 3 metros (10 pie) kataas kag may diametro nga 1.8 metros (6 pie). Ang Giot­to ginpaimbuok sa espasyo gikan sa launch­pad sini sa Kou­rou sa ­French Gui­a­na sang Hulyo 1985 agod sugdan ang pito ka gatos ka milyon ka kilometro (430,000,000 milyas) nga paglakbay padulong sa talaboan nila sang Hal­ley sang Marso 1986. Kaangay ina sang paglakbay pakadto pakari sa bulan sing kapin sa siam ka gatos ka beses!

Samtang nagaligad ang binulan, ang Giot­to naghagunos padulong sa pagsugataay, nga ginplano nga matabo sang Marso 13/14, 1986. Daw ano kadasig ang paglakbay sang salakyan sa espasyo? Mga 69 kilometros kada segundo (43 milyas/segundo). Ano gid ang kahulugan sina? Bueno, ibutang ta nga luyag mo mag-eroplano tabok sa Atlantiko, halin sa Par­is padulong sa Wash­ing­ton, D.C. May kalayuon ina nga mga 6,170 kilometros (3,830 milyas). Ang normal nga oras sang paglupad yara sa ulot sang pito kag walo ka oras. Ang Con­corde (ang su­per­son­ic nga eroplano) nagahinguyang sing kubos sa apat ka oras. Apang paagi sa Giot­to makadangat ka didto sa mga 90 segundo!

Ang tulumuron amo nga ipadala ang salakyan sa coma (nga amo, ang belo sa palibot sang ulo sang kometa) sa atubangan sang nu­cleus. Apang paano ang tanan nga impormasyon makabalik sa duta? Ang Giot­to gindesinyo nga magpaliton sang tanan sa ­Space Op­er­a­tions Cen­tre sa Darm­stadt, Republika Pederal sang Alemanya, paagi sa radyo nga teleskopyo kag mga instalasyon sang komunikasyon sa Aus­tral­ia kag sa naga-orbit nga satelayt. Handurawa lamang, ang tagsa ka sinyas gikan sa Giot­to magahinguyang sing kapin sa walo ka minuto sa pagkobre sang 150 ka milyon ka kilometro (93,000,000 milyas) padulong sa duta! Ang daku nga pamangkot sa hunahuna sang tanan amo sadto: May masapwan bala kita nga bag-o nahanungod sa Hal­ley?

Ang Pagsugat-anay

Paagi sa bulig sang Unyon Sobyet kag Estados Unidos, nasundan sang Darm­stadt ang paglakbay sang kapsula sa sulod sang mga adlaw padulong sa ginahulat-hulat nga tion. Puno sang pagpaabot, ginatos ka sientipiko kag astronomo ang nagtipon sa sentro sadto nga gab-i. Minilyon pa ka tawo sa 36 ka pungsod ang nakakita sang matabo ang pagsugat-anay, bangod sang buhi nga pagkobre sang TV. Samtang ang Giot­to nagahagunos padulong sa daku nga panganod sang gas kag yab-ok nga nagahagunos upod sa Hal­ley, nagmadinalag-on ini sa pagpadala sing mga laragway sa duta sa sulod sang mga 16 minuto. Nian, sa kalayuon nga kubos sa isa ka libo ka kilometro (620 milyas) gikan sa aktuwal nga nu­cleus, ang mga partikulo sang yab-ok gikan sa kometa nga madasig kaayo nagbalabag sa pila ka instrumento sang Giot­to. Ang Giot­to nagsurip paibabaw apang nagapiyong ang iya “mga mata.”

Ginbuyagyag ang mga Sekreto

Sa amo natapos ang una nga pagsurbe sang tawo sa kometa. Dapat karon binagbinagon sang mga sientipiko ang mga impormasyon nga natipon, kag bag-uhon ang pila sang bag-o nga mga teoriya. Ini nga proseso magahinguyang sing binulan ukon tinuig pa gani. Walay sapayan, ang ESA nagpahibalo nga ang pag-usisa sang impormasyon nga nabaton gikan sa Giot­to nagbuyagyag na sing “talalupangdon sientipiko nga mga resulta.” Halimbawa, ang nu­cleus, nga sang una gindumdom sang kalabanan nga daw korte-embudo, laba-laba gali kag daw mani ang korte. Kag bisan indi makapakibot ang presensia sang yelo, ang kamatuoran nga ini nasulod sa kugan sang itom kag daw karbon nga sustansya bag-o. Ang yab-ok kag ang mga gas nga nagaguwa sa nu­cleus daw nagailig halin sa pila ka buho sining kugan kag indi, subong sang ginpatihan anay, sing palareho gikan sa kadaygan sang nu­cleus.

Ining “nobya” wala magpahimunong, bisan agod malitratohan. Wala na karon ang kometa nga Hal­ley sa aton palibot, apang nagbuyagyag ini sa aton sing kapin pa sang iya mga sekreto sa sining paglakbay. May maton-an pa bala kita sa masunod nga pagduaw sini, sa mga 2060-61 C.E.? Lauman naton nga sa dimagkubos makatigayon kita sing mas maayo nga laragway sang paglakbay sa langit, kag ayhan ang iban makakuha sing pila ka litrato sini.

[Footnotes]

[Laragway sa pahina 13]

Ang salakyan sa espasyo nga Giotto nagasugata sa kometa nga Halley

[Ginkuhaan]

Litrato sang European Space Agency