Filemon ken Onesimo​—Nagkaykaysa iti Nakristianuan a Panagkakabsat

TI MAYSA kadagiti nadibinuan ti pannakaipaltiingna a surat ni apostol Pablo ket maipapan iti serioso a parikut a nakainaigan ti dua a lallaki​—da Filemon ken Onesimo. Siasino dagitoy a lallaki? Apay a naginteresan ni Pablo ti kasasaadda?

Ni Filemon, a nakaiturongan ti surat, agnanaed idi idiay Colosas idiay Asia Menor. Saan a kas iti adu a sabsabali pay a Kristiano iti dayta met laeng a lugar, pagaammo unay ni Filemon ni Pablo, yantangay inawatna ti naimbag a damag gapu iti panangaskasaba ti apostol. (Colosas 1:1; 2:1) Am-ammo ni Pablo kas ‘dungdungnguen a katrabahuan.’ Mapagulidanan ni Filemon iti pammati ken ayat. Managpadagus ken pakabang-aran dagiti padana a Kristiano. Nabatad met a nabaknang ni Filemon, yantangay dakkel ti pagtaenganna a naggigimongan ti lokal a kongregasion. Naikuna a da Apia ken Arquipo, dua pay a tattao a nainaganan iti surat ni Pablo, ti nalabit nga asawa ken anakna. Uray kaskasano naaddaan met ni Filemon iti maysa nga adipen, ni Onesimo.​—Filemon 1, 2, 5, 7, 19b, 22.

Nagpuga Idiay Roma

Saan nga ibaga kadatayo ti Kasuratan no apay a nasurok a 1,400 a kilometro ti kaadayo ni Onesimo iti pagtaenganna a kaduana ni Pablo idiay Roma, a sadiay a naputar ti surat a para ken Filemon idi agarup 61 K.P. Ngem kinuna ni Pablo ken ni Filemon: “No nakaaramid [ni Onesimo] kenka iti aniaman a dakes wenno nakautang kenka iti aniaman a banag, isingirmo daytoy iti kuentak.” (Filemon 18) Ibatad dagitoy a sasao nga adda nagbasolan ni Onesimo ken apona a Filemon. Nairanta ti surat ni Pablo a mamagkappia kadagitoy a dua a lallaki.

Naikuna a nagpuga ni Onesimo kalpasan a tinakawanna ni Filemon tapno adda usarenna nga aglibas a mapan idiay Roma. Sadiay a pinanggepna nga ilemmeng ti kinasiasinona bayat a nakipulapol kadagiti adu a tattao.a Iti Griego-Romano a lubong, saan laeng a dagiti makintagabo ti nagparikut unay kadagiti nagpuga no di pay ket dagiti agtuturay. Naikuna a ti Roma a mismo “nagdindinamag kas gagangay a pagkamangan” dagiti nagpuga nga adipen.

Kasano a nasarakan ni Pablo ni Onesimo? Saan nga ibaga kadatayo ti Biblia. Nupay kasta, di nagbayag kalpasan a nakaruk-at, nalabit nautob ni Onesimo a napeggad unayen ti kasasaadna. Idiay siudad ti Roma, adda dagiti naisangsangayan a tropa dagiti polis a mangan-anup idi kadagiti nagpuga nga adipen, a ti nagbasolanda ket maysa idi kadagiti kakaruan a krimen a pagaammo iti nagkauna a linteg. Sigun ken Gerhard Friedrich, “dagiti nagpuga nga adipen a matiliw mamarkaan idi [iti bumegbeggang a landok] kadagiti mugingda. Masansan a maparparigatda . . . , maipalladaw kadagiti animal iti sirko, wenno mailansa iti krus tapno saan a tumulad kadakuada dagiti sabsabali pay nga adipen.” Kuna ni Friedrich a nalabit, idi naibusen ni Onesimo ti tinakawna a kuarta ket saan a nakabirok iti paglemmengan wenno pagtrabahuan, kiniddawna ti pannalaknib ken panangibabaet ni Pablo, a nangnangngeg idin ni Onesimo iti pagtaengan ni Filemon.

Patien ti dadduma nga inranta ni Onesimo ti napan iti maysa kadagiti gayyem ti apona, a ninamnamana a babaen iti impluensia dayta a tao, sumayaatto manen ti relasionna iti apo a nainkalintegan nga agpungtot kenkuana gapu iti sabali pay a rason. Ipakita dagiti gubuayan ti historia a kasta idi ti “gagangay ken nasaknap a panagtaklin dagiti nakabasol nga adipen.” No agpayso a kasta, ti ngarud panagtakaw ni Onesimo ket “posible nga inaramidna tapno adda usarenna a mapan ken mangibabaet a Pablo imbes a paset dayta ti plano a panaglibas,” kuna ni eskolar a Brian Rapske.

Timmulong ni Pablo

Aniaman ti nakaigapuan ti panaglibasna, nabatad a nagpatulong ni Onesimo ken ni Pablo tapno maikappia iti sipupungtot nga apona. Nagparikutan dayta ni Pablo. Adtoy ti dati nga adipen a di manamati ken nagpuga a kriminal. Rumbeng kadi a padasen ti apostol ti tumulong babaen ti panangallukoyna iti Kristiano a gayyem a saannan nga usaren ti legal a kalinteganna nga agdarum tapno maipataw ti nakaro a pannusa? Ania ti rumbeng nga aramiden ni Pablo?

Iti daydi panagsurat ni Pablo ken ni Filemon, daydiay a nagpuga ket nabatad a nabayagen a nakikadkadua iti apostol. Umdasen ti kabayagna tapno maibaga ni Pablo a nagbalinen ni Onesimo a ‘dungdunguen a kabsat.’ (Colosas 4:9) “Bagbagaanka maipapan iti anakko, a kenkuana nagbalinak nga ama bayat ti kaaddak kadagiti pannakaparparautko iti pagbaludan,” kinuna ni Pablo maipapan iti mismo a naespirituan a relasionna ken ni Onesimo. Kadagiti amin a posible a pagbanaganna, sigurado a maysa daytoy kadagiti di ninamnama ni Filemon. Kinuna ti apostol a ti adipen a dati nga “awan serserbina” agsublin kas maysa a Kristiano a kabsat. Nagbalinen ni Onesimo a “makagunggona,” wenno “adu ti pakausaranna,” iti kasta agbibiagen a maitunos iti kaipapanan ti naganna.​—Filemon 1, 10-12.

Dakkel ti naitulong ni Onesimo iti naibalud nga apostol. Kinapudnona, mabalin koma a pagtalinaeden ni Pablo sadiay, ngem malaksid a maisalungasing daytoy iti linteg, maikaniwas pay ketdi iti kalintegan ni Filemon. (Filemon 13, 14) Iti sabali pay a surat, nga agarup naigiddan iti dayta ken naiturong iti kongregasion a nagtataripnong iti pagtaengan ni Filemon, tinukoy ni Pablo ni Onesimo kas “matalek ken dungdunguen a kabsatko, a naggapu kadakayo.” Daytoy ti mangipasimudaag a naipanekneken ni Onesimo ti kinamapagtalkanna.​—Colosas 4:7-9.b

Pinaregta ni Pablo ni Filemon nga awatenna a siaasi ni Onesimo ngem dina inusar ti autoridadna kas apostol tapno ibilinna a kasta ti aramidenna wenno wayawayaanna ti adipenna. Gapu iti panaggayyemda ken panagayatda iti maysa ken maysa, masigurado ni Pablo nga ‘aramiden [ni Filemon] ti ad-adda pay’ ngem iti nakiddaw kenkuana. (Filemon 21) Saan a nailawlawag ti kayat a sawen ti “ad-adda pay” gapu ta ni laeng Filemon ti adda kalinteganna a mangikeddeng no ania ti aramidenna ken Onesimo. Dadduma impatarusda ti sasao ni Pablo kas kiddaw a mangiparparipirip iti ‘panangpasubli [iti nagpuga] tapno maitultuloyna a tulongan ni Pablo a kas iti inruginan nga aramiden.’

Pinatgan kadi ni Filemon ti pakpakaasi ni Pablo para ken Onesimo? Agparang a sigurado a kasta ti inaramidna, nupay mabalin a di nagustuan daytoy dagiti sabsabali a taga Colosas nga addaan kadagiti adipen a nalabit kaykayatda idi a makita a madusa ni Onesimo tapno di tuladen dagiti mismo nga adipenda ti inaramidna.

Ni Onesimo​—Tao a Nagbalbaliw

Iti aniaman a kasasaad, nagsubli ni Onesimo idiay Colosas nga addaan baro a personalidad. Yantangay nabalbaliwan ti panagpampanunotna babaen ti bileg ti naimbag a damag, di pagduaduaan a nagbalin a matalek a kameng ti kongregasion Kristiano iti dayta a siudad. Saan a naipanayag iti Kasuratan no idi agangay ket winayawayaan ni Filemon wenno saan ni Onesimo. Nupay kasta, iti naespirituan a panangmatmat, nawayawayaan daydi dati a nagpuga. (Idiligyo ti 1 Corinto 7:22.) Adda met kakasta a nagbalbaliw iti kaaldawantayo. No iyaplikar ti tattao dagiti prinsipio ti Biblia iti biagda, agbalbaliw dagiti kasasaad ken personalidadda. Dagidiay dati a naibilang nga awan serserbina iti kagimongan natulonganda nga agbalin a mapagulidanan nga umili.c

Anian a panagbalbaliw ti ibunga ti pannakakomberte iti pudno a pammati! Nupay ti dati nga Onesimo ket nalabit “awan serserbina” idi ken ni Filemon, ti baro nga Onesimo sigurado a nagbiag a maitunos iti naganna kas “makagunggona” nga indibidual. Ket pudno a bendision dayta tangay nagkaykaysa da Filemon ken Onesimo iti Nakristianuan a panagkakabsat.

[Dagiti Footnote]

[Kahon iti panid 30]

Dagiti Adipen iti Sidong ti Linteg ti Roma

Iti sidong ti linteg ti Roma a naipatungpal idi umuna a siglo K.P., ti adipen ket iturayan ti tarigagay, pagragsakan, ken ugali ti apona. Sigun ken ni komentarista a Gerhard Friedrich, “iti kababagasna ken sigun iti linteg, ti adipen ket saan a persona, no di ket maysa a banag a nawaya nga usaren ti makinkukua kenkuana. . . . Naibilang a kapada dagiti dinguen ken alikamen ken awan aniaman a konsiderasion nga inted kenkuana ti sibil a linteg.” Saan a makapagdarum ti adipen tapno mailinteg ti panagtutuokna a gapu iti kinaawan hustisia. Kangrunaanna, masapul laeng a tungpalenna dagiti bilin ti apona. Saan a nakedngan ti pannusa a mabalin nga ipataw ti makapungpungtot nga apo. Uray iti bassit laeng a pagbasolanna, isu ti mangikeddeng no mapapatay wenno saan.*

Nupay mabalin a maaddaan dagiti nabaknang iti ginasut nga adipen, uray ti saan unay a nabaknang a sangakabbalayan mabalin a maaddaan iti dua wenno tallo. “Nadumaduma ti trabaho dagiti agtagibalay nga adipen,” kuna ni eskolar a John Barclay. “Makasaraktayo kadagiti adipen a dyanitor, kusinero, serbidor, para dalus, mensahero, para aw-awir, agtagibi ken personal a katulong a babaonen, malaksid pay kadagiti nadumaduma a propesional a masarakan kadagiti daddadakkel ken nabakbaknang a pagtaengan. . . . Iti sabali a pannao, ti panagbiag ti agtagibalay nga adipen agpannuray unay iti ugali ti apo ket dua ti pagtungpalan dayta: no nadangkok ti apona mabalin nga agresulta iti panaglak-amna iti adu a kita ti kinadakes, ngem ti naasi ken naparabur nga apo pagbalinenna a nasayaat ken natalged ti biagna. Adda dagiti agdindinamag a pagarigan iti nadangkok a panangtrato a nailanad kadagiti klasikal a literatura, ngem adu met ti sursurat a mangipaneknek iti napalalo a kinasinged iti nagbaetan ti dadduma nga apo ken dagiti adipenda.”

*Maipapan kadagiti adipen iti ili ti Dios idi un-unana, kitaenyo ti Insight on the Scriptures, nga impablaak ti Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc., Tomo 2, panid 977-9.