BUŊGƐI PƐƐKƐI 21
CHONDII 21 Landuŋ Fɛŋ Kɔl le Masale Mɛlɛkaleŋ
Hiou Lachi a Chiee Cho Wa Lefafɛɛŋ Ndo Chumndo
“Ŋ cho chumndo le chiee cho hunɔɔ wo.”—HIB. 13:14.
NYƐ NAŊ CHO PƐƐKU WO
Ŋ cho pɛɛku mɛɛ naŋ sɔla tɔnɔɔ o Hibuluiya bolle 13 niŋ suŋ suŋ vɛlɛ a o chilaŋ niŋ yɛ.
1. Yɛɛ Chiisu ndoo dimi yɛ maa o cho yɔŋnɔŋ a Chulusalɛm o wɔsiŋ kɛmɛ tasoŋ niŋ?
TUUPA mi Chiisu sɔla piɔmndo, mbo dimul buɛiyaa nduaa huuluei. Nduyɛ huuluei hei, peelɔŋ ndɔ tasoo wa teleŋ Chulusalɛm a chiɛi Mɛlɛkaa sɔla tambeiyo ni. Mbo sila nda maa paale wa niŋ ma che “mi puaa chɔuwa huŋ balu Chulusalɛm.” (Luku 21:20) Mi Chiisu dimul buɛiyaa nduaa maa te a che dɔɔ pɛ puaa chɔuwa, nda cho yɛ puaa chɔuwaa maLuomaŋnda ni, a nɔ ma keleŋa fondaŋ koŋ malɔɔ.—Luku 21:21, 22.
2. Sila yɛɛ kiilanɔɔ Pɔɔl ndoo ke yɛ Kilisiɔŋaa Hibuluiyaa wa Chudiaa a Chulusalɛm nda?
2 Ndoo lo niŋ wɔsilaŋ latiŋ tuupa mi puaa chɔuwaa maLuomaŋnda ndaa balu Chulusalɛm, mi kiilanɔɔ Pɔɔl poonyiaa yau nɔ yooŋgu kɛndɛ kɛndɔɔ leniŋndo. Yau koŋ naŋ veelu hau o Baabuiyo niŋ ni aa Hibuluiya. O yau koŋ niŋ, mi Pɔɔl ke Kilisiɔŋaa wa Chudiaa a Chulusalɛm nda sila mala nda le ma bɛɛndiaŋ le kpundɛ wa nda lachi wo. Kpundɛ kuɛɛ kpeekpei wa yɛ nda lachi? Chulusalɛm ndoo nɔ le tambei sɔlaa. Te Kilisiɔŋnda haa ndaa yeema pɛ le pioŋɔɔ sɔlaa, ndaa nɔ ma wa a bɛɛndiaŋ le chiɛila ndalaŋ a yulale ndaleŋ malɔɔ. Mi Pɔɔl poonyiaa a Chulusalɛm okɔɔ aa: “Ŋ nɔ chiee nanuŋ mbo wa le fɛɛŋ a fɛɛŋ te.” Mbo chɔɔlu dimi aa: “Kɛ ŋ cho chumndo le chiee cho hunɔɔ wo.”—Hib. 13:14.
3. Chiee kuɛɛ nɔ yɛ chiyii kpeekpeiye, nduyɛ le yɛɛ naŋ cho yɛ hiouwɔɔ lachi a ndu chumndo?
3 Mɛɛ Kilisiɔŋnda kɛɛsiaa le faŋaŋndo Chulusalɛm a Chudiaa, mi waŋnda mam nda. Kɛ mi kɛɛsiaa koŋ piŋi yoomula ndalaŋ. Hau mi waŋnda mam naa kanifuule, ŋ dou tiindaŋ naa o wanachioo ɔɔ o nyɛm kiɔɔŋ niŋ le yoomu sɔviɔɔ sɔlaa o chieeŋndo hoo niŋ te. Le sabu yɛɛ naŋ tosa yɛ kɛɛsiaa koŋ? Kanifuule, ŋ sina maa chieeŋndo hoo le teleŋ biŋgi koni o cho ni. Lelaŋ naŋ cho chumndo le ‘chiee nɔ chiyii kpeekpeiye wo’ ni. Ndu cho yɛ “chiee cho hunɔɔ wo” ni, Masale Mɛlɛkaleŋ.a (Hibu. 11:10; Mat. 6:33) O suɛi lebolii kɛ kɛ o buŋgɛi hei niŋ, ŋ cho yaasiaa: (1) mɛɛ sila Pɔɔl lo mala Kilisiɔŋnda o wɔsiŋ kɛmɛ tasoŋ niŋ ma hiau lachi a “chiee cho hunɔɔ wo” chumndo yɛ, (2) mɛɛ Pɔɔl bɛɛndiaa nda le sɔɔŋ wa nda komal o chilaŋ niŋndoŋ yɛ, nduyɛ (3) mɛɛ sila ndɔɔ mala naa hau yɛ.
DƆU TIINDAŊNDO O WANA MEL NUM LE FƐƐŊ A FƐƐŊ TE WO NIŊ
4. Le yɛɛ Chulusalɛm wa yɛ chiee sɔvɛ le Kilisiɔŋnda?
4 Chulusalɛm wa bɔɔ chiee sɔvɛ le Kilisiɔŋnda o wɔsiŋ kɛmɛ tasoŋ niŋ. Loŋ kunda leKilisiɔŋndo kilaŋ ni a wɔsi 33 o Faŋaŋ Chiisu wo Kɔɔli. Nduyɛ, dialii kuumbaŋ choo ve o teleŋ koŋ niŋ bɛɛ loŋ i wa ni. Le handɔɔ lechoo, Kilisiɔŋaa bɔɔbɔɔ ndaa nɔ chiɛilaŋ a nyɛm kiɔɔŋ ŋ hɔbɛi o chioo hoo niŋ. A koŋ kpou, mi Chiisu sila buɛiyaa nduaa le ma faŋaŋ Chulusalɛm, hali o Chudiaa niŋ bɛɛ.—Mat. 24:16.
5. Vɛɛ Pɔɔl ndoo bɛɛndiaa yɛ Kilisiɔŋnda le kpundɛ wa hunɔɔ wo?
5 Le mɛɛ Pɔɔl ndoo yeema Kilisiɔŋnda malaa le ma bɛɛndiaŋ ma mal Chulusalɛm yɛ, mbo mala nda le ma bii bila mɛɛ Chɛhowa yiyaŋ a chiee koŋ okɔɔ yɛ. Mi Pɔɔl yiyalaŋ nda maa Chɛhowa ndoo hini lɛ kɔl a wali wanaa soliaa lasalaa wa tosaa o chiɛi Mɛlɛkaa niŋ vɛlɛ a salala ndaa soli o ndu lo laŋ te. (Hibu. 8:13) Mi wanaa bɔɔbɔɔ o chioo hoo niŋ kɛɛ Mɛsayanɔɔ. Chulusalɛm ve lɛ fondaŋ ndoo hɛliŋ le piɛile tonyaleŋ ndo le. Nduyɛ ndoo nɔ le tambei sɔlaa.—Luku 13:34, 35.
6. Le sabu yɛɛ Kilisiɔŋnda ndaa yeema yɛ sila Pɔɔl ndoo ke nda o Hibuluiya 13:5, 6 niŋndo?
6 Teleŋ Pɔɔl poonyial Kilisiɔŋaa Hibuluiya wo, sɔɔŋ wa nyɛkɛndɛi Chulusalɛm, nduyɛ waŋnda wa yoomoo tueiyɔɔ yeela. Mi wana poonyiaa pilɛ le Luomaŋnda a teleŋ koŋ dimi maa, “chiee ndoo fula tɔɔ tau o tanda ba paaleŋ le chaŋ ndo niŋndo Chulusalɛm wa ni.” Mi Chuuwa o lɛŋii bɔɔbɔɔ niŋ ndaa kuɛ loŋ wɔsi o wɔsi le bɔŋaŋndo biyɔɔ. Nduyɛ mi hei ndii tosa mi yulaa ndaa sɔla tɔnɔɔ tau. Le saboo hoo, mi Kilisiɔŋnda apum bɛɛ ndaa sɔla tɔnɔɔ o yulale ndaleŋ niŋ. Naapum, le saboo hoo Pɔɔl ndoo dimul nda ni aa: “La kaala kaniei o yoomu nyaa niŋ te. La hini kɔl a nyɛm nya nɔ woŋ.” Okoŋ, mbo soliŋ Diom Mɛlɛkaa kpeku le suɛi a tiindaŋ Chɛhowa ke wanaa nduaa wo okɔɔ. Mbo dimi aa: “Fɛɛŋ bɛɛ I mel num te, nduyɛ fɛɛŋ bɛɛ I feŋaŋ num kɔɔli le.” (Nuawɔ Hibuluiya 13:5, 6; Ditɔ. 31:6; Sam 118:6) Kilisiɔŋnda haa ndaa nɔ ma loonuŋ maa fɛɛŋ bɛɛ Chɛhowa puɛɛnuŋ a nda le. Le sabu yɛɛ? Mɛɛ Pɔɔl poonyial nda yauwo hoo, teleŋ biŋgi okoŋ kɔɔli, ndaa nɔ mi ndaa mɛi chiɛila ndalaŋ, yulale ndaleŋ, nduyɛ a nyɛm bɔɔbɔɔ ndaa nɔ woŋ, okoŋ mi ndaa kandu yoomu sɛnɛiyo o fondaŋ cheleŋ. Hei ve wa bɛɛŋ bɛɛŋ te.
7. Le sabu yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ kindi tiindaŋ naa o Chɛhowa niŋ suŋ suŋ?
7 Nyɛ naŋ pɛɛku wo: Yɛɛ cho yɛ naa lachi? Nyɛpalaa bɛndoo cho suŋ kandɔŋ nduyɛ mi chieeŋ wɔɔŋndo hoo huŋ sɔla tambei. (Mat. 24:21) Maa Kilisiɔŋnda o wɔsiŋ kɛmɛ tasoŋ niŋ, naa bɛɛ nɔ miŋ wa lahɔl nduyɛ miŋ wa a bɛɛndiaŋ nda. (Luku 21:34-36) A teleŋ nyɛpalaa bɛndoo, naapum ŋ nɔ niŋ miŋ mɛi nyɛm naŋ ŋpum ɔɔ kpede kɔɔli, nduyɛ miŋ nɔ tiindaŋndo o Chɛhowa niŋ maa fɛɛŋ bɛɛ o mel wanaa nduaa le. Suŋ suŋ bɛɛ, tuupa mi nyɛpalaa bɛndoo kanduŋ, ŋ nɔ miŋ chɔm mɛɛ kpɛ naŋ tiindaŋ Chɛhowa yɛ. Nyunaŋndɔ aa: ‘Baa sɔɔŋ ya tosaŋ woŋ a kpeleŋnda nilaŋ la chɔm pa maa I dɔu tiindaŋndo o Mɛlɛka niŋ vɛlɛ a mɛila ndɔlaŋ, kɛ o cho o nyɛm kiɔɔŋ niŋ te?’ (1 Tim. 6:17) Mi che bɛɛ ŋ pɛɛku nyɛ, o nyɛ yɔŋnuŋ Kilisiɔŋnda o wɔsiŋ kɛmɛ tasoŋ niŋndo, kɛ ‘nyɛpalaa bɛndu’ cho o nɛiyo nɔ niŋ velaŋ kposoŋ te. Lelaŋ, yɛɛ cho yɛ naa mala le miŋ sina nyɛ naŋ nɔ miŋ tosa wo te nyɛpalaa bɛndoo hoo kanduŋ pɛ?
DIIKUŊ WANAA CHO CHILAŊ CHUAA WA
8. Nɛila chɔmaala kuɛɛ Chiisu ndoo ke yɛ buɛiyaa nduaa?
8 Mɛɛ Kilisiɔŋaa Hibuluiya sɔla yau Pɔɔl poonyial nda wo, wɔsiŋ biŋgi okoŋ kɔɔli, ma cha mi sovɛiyaa maLuomaŋnda balu chiee bɛndoo Chulusalɛm. Teleŋndo wa koŋ ni le mi ndaa nyaanuŋ, kanifuule chioo hoo ndoo nɔ le tambei sɔlaa. (Mat. 24:3; Luku 21:20, 24) Kɛ kuɛɛ ndaa nɔ yɛ mi ndaa kuɛ? Mi Chiisu dimi aa: “Mɛɛ wanaa cho Chudiaa wa kandu nyaanɔŋndo o pemboŋ choo.” (Luku 21:21) Pemboŋ wa tau o tanda koŋ niŋ. Vɛɛ nda looku yɛ sina pembii nda nɔ ma kuɛ choo ve?
9. Le yɛɛ Kilisiɔŋnda wa yɛ yiyaŋndo le pembii nda nɔ ma kuɛ choo ve? (Tofa vɛlɛ nyɛ chɔm lɛŋnde wo.)
9 Nuawɔ pemboŋ ŋ tiŋ ŋ Kilisiɔŋnda ndaa nɔ ma nyaanuŋ choo woŋ. Pemboŋ Sameeliaa, pemboŋ o Kalili niŋ, pembii Hɛmɔŋ nde, pemboŋ o Lebanɔŋ niŋ, a pemboŋ Chɔɔdaŋ leeloo. (Tofa nyɛ chɔm lɛŋnde wo.) O fondaŋnda ŋpembulaŋ ndaŋ, chieeŋ bɛndoŋ ŋpum wa loŋ ŋ waŋnda ndaa yiyaŋ maa ŋ nɔla miŋ manda nda woŋ. Le tamaseliiyo, chiee bɛndoo Kamla wa o pembii bɛndu bɛnduei choo, nduyɛ i wa suɛi kala le mi wanaa fuuluu loŋ. Mi Chuuwaa bɔɔbɔɔ yiyaŋ maa fondɛi kɛndɛ kɛndɛi wa keŋ ni le vioŋnɔŋndo. Kɛ mi Luomaŋnda huŋ del chiee bɛndu koŋ choo, ma tɛɛmbuu ndu, nduyɛ ma diu diu wanaa bɔɔbɔɔ wa loŋ nda.b
Kilisiɔŋnda o wɔsiŋ kɛmɛ tasoŋ niŋ ndaa nɔ pemboŋ tau ŋ ndaa nyaanuŋ choo woŋ, kɛ o cho muŋ kpou le wa nda chiindiaa le (Tofa pɛl 9)
10-11. (a) Naapum vɛɛ Chɛhowa ndoo manda yɛ Kilisiɔŋnda? (Hibu. 13:7, 17) (b) Vɛɛ Kilisiɔŋnda sɔla yɛ tɔnɔɔ le mɛɛ ndaa diikuŋ wanaa wa chilaŋ chuaa wa yɛ? (Tofa vɛlɛ fotueiyo.)
10 I cho kpendekele maa mi Chɛhowa ke Kilisiɔŋnda nɛi chɔmaa sanaa a wanaa wa chilaŋ chuaa o kundaa niŋ nda. Mi wana yaasiaa ŋsɔɔ pilɛ diolaŋ aa Yusubiusi poonyiaa a teleŋ koŋ okɔɔ. Mbo dimi aa: “Mi Mɛlɛka dimul puaapiliaa o Chulusalɛm niŋ maa a dimul Kilisiɔŋnda le ma mal Chulusalɛm okoŋ ma kuɛ Pɛlla, chiee bɛndoo o Pɛluaa niŋ. Chiee kɛndɔɔ pila Pɛlla wa ni, o Kilisiɔŋnda ndaa nɔ mi ndaa kuɛ wo. O wa kpɛɛluŋ a Chulusalɛm, nduyɛ i wa tɛtɛlɛ le kɔlaŋ loŋ. Wanaa bɔɔbɔɔ wa Pɛlla wa ve ŋChuu le. Lelaŋ, a ve kindiŋ le Luomaŋnda chɔulabaa le.—Tofa nyɛ chɔm lɛŋnde wo.
11 Mi Kilisiɔŋaa nyaanuŋ o pemboŋ choo wa duau sila Pɔɔl yɔŋgu wo a wali niŋ, le diikɔŋndo wanaa cho chilaŋ chuaa o kundaa niŋnda. (Nuawɔ Hibuluiya 13:7, 17.) Fulamakɔɔlioo wa ni, mi wanaa Mɛlɛkaa chinda. Kona sɔɔŋ paandoŋ chɔm maa Mɛlɛka mel wanaa “wa chumndo le chiee nɔ chiyii kpeekpeiye wo” le, ndu cho yɛ Masale Mɛlɛka leŋ ni.—Hibu. 11:10.
Pɛlla wa fondaŋ kɛndɛ Kilisiɔŋnda ndaa nyaanuŋndo, nduyɛ ndoo bendu a Chulusalɛm te (Tofa pɛl 10 a 11)
12-13. Vɛɛ Chɛhowa ndoo manda yɛ wanaa nduaa o teleŋ kala kalaa niŋ?
12 Nyɛ naŋ pɛɛku wo: Mi Chɛhowa soliŋ wanaa cho chilaŋ chuaa wa kpeku le wanaa nduaa nɛi chɔmaa kioo. Tamaseliilaŋ la cho tau o Baabuiyo niŋ la chɔm mɛɛ Chɛhowa soliŋ puaa ndaa nɔ laalaŋndo wa kpeku le wanaa nduaa mandaa o teleŋnda kala kalaŋ niŋ yɛ. (Ditɔ. 31:23; Sam 77:20) Nduyɛ hau bɛɛ, Chɛhowa cho wanaa cho chilaŋ chuaa wa soliŋndo kpeku le wanaa nduaa nɛi chɔmaa kioo.
13 Le tamaseliiyo, mɛɛ naa Kolonaa del, mi wanaa cho chilaŋ chuaa wa ke kundalaŋ nɛi chɔmaa. Mi bɛnduaa kundaa sɔla nɛila chɔmaalaŋ le puaapiliaa a ndepiliaa ndaa malaa ma hiou lachi a Chɛhowa piɛiyo. Mɛɛ naa hoo kanduŋ, paŋguŋ biŋgi okoŋ kɔɔli, miŋ tofa bɔŋaŋ bɛndoo o sɔɔŋ maŋgalaŋ niŋ hiouwɔɔ 500. Apum ma tofa ndu o Intanɛtiiyo choo, apum o tɛlivisiɔŋndo choo, nduyɛ apum ma yaŋ ndu nilaŋ o alaadioo choo. Kani bɛɛ naŋ biiyɔ bɔŋaŋ waa lende le. Miŋ hiau lachi a nyɛm mala naa le pɛɛkoo a Mɛlɛka okɔɔ woŋ sɔlaa. Nduyɛ, mi hei tosa miŋ hiau lachi a waa o diompilɔɔ niŋ. Ŋ nɔ tiindaŋndo maa mɛɛ mɛɛ simultaŋ la komal naa o chilaŋ niŋ, Chɛhowa cho hiouwɔɔ lachi a wanaa cho chilaŋ chuaa wa soliŋndo kpeku le kɛɛsiaalaŋ tosaa a taasi. O faŋaŋndɔ o tiindaŋndo dɔwɔɔ o Chɛhowa niŋ a ndu diikɔŋndo, suliŋnda cheleŋ kuɛɛ mala yɛ naa le miŋ bɛɛndiaŋ le nyɛpalaa bɛndoo nduyɛ miŋ tosa sɔɔŋ a taasi o teleŋ kala kala koŋ niŋ?
CHƆM PUAAPILIAA KAALAA NDUYƐ MA TOSAL NDA KƐNDƐI
14. A mɛɛ Hibuluiya 13:1-3 dimi yɛ, suliŋnda kuɛɛ Kilisiɔŋnda ndaa nɔ yɛ ma chɔm tuupa mi Chulusalɛm ndoo sɔla tambei?
14 Te nyɛpalaa bɛndoo kanduŋ pɛ, ŋ nɔ miŋ chɔm kaalaa le o pilɛ a o cheleŋndo mbo hiou maa paandu. A teleŋ koŋ, ŋ nɔ miŋ tol tamasi Kilisiɔŋaa wa Chulusalɛm a o Chudiaa niŋ nda kɔɔli. Teleŋ o teleŋ mi ndaa chɔmaŋ kaalaa vellaa velle. (Hibu. 10:32-34) Kɛ wɔsiŋ biŋgi tuupa mi Chulusalɛm sɔla tambei, Kilisiɔŋnda ndaa nɔ “ma kaaliaŋ vellaa velle” nduyɛ ‘ma tosalaŋ kɛndɔŋ’ mbo hiou maa paandu.c (Nuawɔ Hibuluiya 13:1-3.) Naa bɛɛ nɔ miŋ tosa nyɛpilɛ koŋ kpe mɛɛ naŋ sɔɔŋguu fau o chieeŋndo hoo mɛɛlulaŋ yɛ.
15. Le yɛɛ Kilisiɔŋaa Hibuluiya ndaa nɔ yɛ ma chɔm puaapiliaa ndaa kaalaa nduyɛ mi ndaa tosal nda kɛndɛi teleŋ nda wa kiltaŋndo?
15 Mɛɛ puaa chɔuwaa maLuomaŋnda huŋ balu Chulusalɛm okoŋ ma miiŋguŋ, mi Kilisiɔŋnda chua nyɛm ndaa hauba woŋ nyɛɛmbɔ ma nyaanuŋ. (Mat. 24:17, 18) Boondii nda wa nyaanɔŋndo o pemboŋ choo le kɔlaŋ chalta sɛnɛilaŋ kilaa wo, ndaa nɔ ma maaliaŋ vellaa velle. Mi ‘bahawɛila choŋ choŋndaŋ’ la komal nda, nduyɛ mi hei ke Kilisiɔŋnda fondaa le puaapiliaa ndaa kaala yiŋgoloŋndo chɔmndo, vɛlɛ a kɛndɔŋ tosalaŋndo a nyɛm ndaa nɔ woŋ.—Tai. 3:14.
16. Vɛɛ naŋ chɔm yɛ chaaŋaa naa laalaŋaa yeema malaa wa kaalaa? (Tofa vɛlɛ fotueiyo.)
16 Nyɛ naŋ pɛɛku wo: Mi kaalaa nyindu naa le miŋ mala puaapiliaa a ndepiliaa naa te a wa pɛ o bahawɛiyo niŋ. Mi puaapiliaa a ndepiliaa naa bɔɔbɔɔ simnuŋ luɛfichiiya le mɛɛ chɔuwo a kpundɛlaŋ la tou nda yɛ. Nduyɛ, mi wanaa Mɛlɛkaa a bɔɔbɔɔ yɔŋguŋ wulee le nda malaa o Mɛlɛka piɛiyo niŋ vɛlɛ a nyɛm nda hauba woŋ. Mi ndepilɛnɔ pilɛ fulaa Yukiliŋ, o chɔuwo tou wo dimi aa: “Ŋ che niŋ kpendekele mɛɛ Chɛhowa cho puaapiliaa soliŋndo kpeku le naa nɛi chɔmaa a nyɛm naŋ hauba woŋ kioo yɛ. Ma bii naa nyɛkɛndɛi nduyɛ ma mala naa o Yukiliŋ niŋ, Hɔŋgali, nduyɛ Chamani naŋ bɛɛ, a cho hiouwɔɔ lachi a naa biyɔɔ nyɛkɛndɛi. Wanaa cho puaapiliaa ndaa kɛndɛi tosallo nduyɛ ma wa nda malaa le nyɛm nda hauba woŋ sɔlaa wa, nyɛm walloŋ nda cho Chɛhowa o ba ni.—Polo. 19:17; 2 Kɔl. 1:3, 4.
Hau bɛɛ, Kilisiɔŋaa luɛfichiiya yeema mala naa (Tofa pɛl 16)
17. Le yɛɛ i cho yɛ suɛi sɔvɛ le puaapiliaa naa kaalaa chɔmndo vɛlɛ a nda kɛndɛi tosallo suŋ suŋ?
17 I cho kpendekele maa ŋ yeema niŋ mala waa nuaa o chilaŋ niŋ mbo hiou suŋ suŋ. (Haba. 3:16-18) Chɛhowa cho naa hau pɛɛkoo le miŋ nɔ kaalaa le puaapiliaa naa nduyɛ miŋ tosal nda kɛndɛi. Suliŋnda naŋ yeema niŋ kpeekpei a teleŋ koŋ ndaŋ la cho laŋ ni.
YƐƐ CHO YƐ YƆŊNƆŊ O CHILAŊ NIŊ?
18. Vɛɛ naŋ tuallɛ tamasi Kilisiɔŋnda o wɔsiŋ kɛmɛ tasoŋ niŋ kɔɔli?
18 A mɛɛ konala sɔɔŋ paandoŋ chɔm yɛ, mi Kilisiɔŋaa nyaanuŋ o pemboŋ choo wa yaŋ silaa nilaŋ nduyɛ ma faŋaŋ Chulusalɛm tuupa mbo sɔla tambei. Mi che bɛɛ ma mɛi nyɛ o nyɛ kɔɔli, kɛ mi Chɛhowa ke nda nyɛm nda hauba woŋ. Yɛɛ naŋ pɛɛku yɛ o tamasi ndaa niŋ? Ŋ sina kpeekpei mɛɛ sɔɔŋ wa niŋ o chilaŋ niŋ yɛ le. Kɛ Chiisu sila naa le miŋ wa lɔɔlɔɔ a bɛɛndiaŋnda le diikɔŋndo. (Luku 12:40) Ŋ nɔla vɛlɛ miŋ yiyaŋ o sila Pɔɔl ke Kilisiɔŋaa Hibuluiya wo choo nduyɛ miŋ dɔu ndu a wali niŋ. Mi Chɛhowa ke naa vɛlɛ tiindaŋndo maa fɛɛŋ bɛɛ o mel naa le, nduyɛ fɛɛŋ bɛɛ o feŋaŋ naa kɔɔli le. (Hibu. 13:5, 6) Maa ŋ hiounuŋ lachi le chiee cho le fɛɛŋ a fɛɛŋndo chumndo, ndu cho yɛ Masale Mɛlɛka leŋ ni, okoŋ miŋ huŋ tuei salala fafɛɛŋndaŋ yeela!—Mat. 25:34.
CHONDII 157 Kɔl Nyuloo Hiŋ Yɔɔfɛɛ!
a O sindɔɔ niŋ, mi chieeŋ bɔɔbɔɔ muŋ nɔ masaa. Nduyɛ chiee waa lende, masaleŋ le wa a ba ndɔ ni.—Chɛn. 14:2.
b Nyɔɔ viu bɛɛ le mi hei yɔŋnuŋ teleŋ Kilisiɔŋnda faŋaŋ Chudiaa a Chulusalɛm ndo a wɔsii 67 o faŋaŋ Chiisu wo kɔɔli.
c Kaala Pɔɔl dimi maa ŋ nɔ miŋ nɔ le puaapiliaa naa o kunda leKilisiɔŋndo niŋndo sim vɛlɛ le kaala wa wanaa fula o yuŋgu pilɔɔ niŋnda tɛɛŋ ndo.