Tempu i Temporadanan den Man di Jehova
“No ta pertenecé na boso pa haña conocimentu di tempu of temporadanan cu e Tata a pone bou di su mes hurisdiccion.”—ECHONAN 1:7.
1. Con Jesus a contestá pregunta dje apostelnan relacioná cu tempu?
PA ESNAN cu ta “suspirando i kehando riba tur e cosnan detestabel cu ta ser hací” den cristiandad i riba henter e tera, kico lo por ta mas natural cu puntra nan mes ki dia e mal sistema aki lo caba i ser reemplasá cu Dios su hustu mundu nobo? (Ezekiel 9:4; 2 Pedro 3:13) E apostelnan di Jesus a hacié preguntanan relacioná cu tempu djis promé cu su morto i despues di su resureccion. (Mateo 24:3; Echonan 1:6) Pero ora Jesus a contestá nan, e no a duna nan un manera pa calculá fecha. Den un caso el a duna un señal consistiendo di diferente rasgo, i den e otro el a bisa cu ‘no a pertenecé na nan pa haña conocimentu di tempu of temporadanan cu e Tata a pone bou di su mes hurisdiccion.’—Echonan 1:7.
2. Pakico nos por bisa cu no semper Jesus tabata sa dje orario di su Tata pa sucesonan tuma lugá durante e tempu di fin?
2 Aunke Jesus ta Jehova su Yu unigénito, no ta semper e mes a conocé Jehova su orario pa sucesonan tuma lugá. Den su profecia relacioná cu e último dianan, Jesus a reconocé humildemente: “En cuanto e dia i ora ei ningun hende no sa, ni e angelnan di shelu ni e Yu, sino solamente e Tata.” (Mateo 24:36) Jesus tabata dispuesto pa warda cu pacenshi pa su Tata revelá na dje e tempu exacto p’e tuma accion destructivo contra e mal sistema di cosnan aki.a
3. Kico nos por siña for di Jesus su contesta riba preguntanan relacioná cu e propósito di Dios?
3 Nos por deducí dos cos for dje manera cu Jesus a contestá preguntanan relacioná cu ki tempu cosnan lo tuma lugá cumpliendo asina cu e propósito di Dios. Di promé, cu Jehova tin un orario; i di dos, cu e so ta fiha esei, i cu su sirbidónan no por spera di ricibí informacion exacto di antemano di su tempu of temporadanan.
Jehova Su Tempu i Temporadanan
4. Kico e palabranan griego traducí como “tempu” i “temporadanan” na Echonan 1:7 ta nificá?
4 Kico Bijbel kier men cu “tempu” i “temporadanan”? Jesus su declaracion registrá na Echonan 1:7 ta contené dos aspecto di tempu. E palabra griego traducí como “tempu” ta nificá “tempu den e sentido di duracion,” un espacio di tempu (largu of corticu). “Temporadanan” ta e traduccion di un palabra cu ta referí na un tempu fiho of señalá, un temporada of periodo particular, marcá pa cierto rasgonan. Relacioná cu e dos palabranan original aki, W. E. Vine ta declará: “Den Echonan 1:7, ‘e Tata a fiha den Su mes autoridad’ tantu e tempu (chronos), e largura dje periodonan, i e temporadanan (kairos), épocanan caracterisá pa cierto sucesonan.”
5. Na ki tempu Jehova a informá Noe di Su propósito pa destruí e mundu corumpí, i ki comision dòbel Noe a efectuá?
5 Promé cu e Diluvio, Dios a fiha un límite di tempu di 120 aña p’e mundu corumpí cu hende i angelnan rebelde materialisá a producí. (Génesis 6:1-3) E tempu ei, Noe deboto tabatin 480 aña. (Génesis 7:6) E no tabatin yu i a keda asina pa un 20 aña mas. (Génesis 5:32) Tabata despues di hopi tempu, te despues cu Noe su yunan a crece bira adulto i a casa, cu Dios a informá Noe di Su propósito di eliminá maldad for di riba tera. (Génesis 6:9-13, 18) Ni e ora ei Jehova, aunke el a encargá Noe cu e comision dòbel di construí e arca i predicá na su contemporáneonan, no a revelá su orario na dje.—Génesis 6:14; 2 Pedro 2:5.
6. (a) Con Noe a mustra cu el a laga e factor tempu den man di Jehova? (b) Con nos por sigui e ehempel di Noe?
6 Pa décadanan—kisas mitar siglo—“Noe a procedé na haci conforme cu tur loke Dios a mand’é.” Noe a haci esei “pa medio di fe,” sin sa e fecha precis. (Génesis 6:22; Hebreonan 11:7) Jehova no a inform’é tocante e tempu exacto cu cosnan lo tuma lugá, sino te cu un siman promé cu e Diluvio mester a cuminsá. (Génesis 7:1-5) Noe su fe i confiansa absoluto den Jehova a permitié laga e factor tempu den man di Dios. I ki gradicidu Noe mester a keda ora el a sinti Jehova su proteccion durante e Diluvio i despues ora el a sali for dje arca pa baha riba un tera limpi! Cu bista riba un speransa similar di liberacion, nos no mester ehercé un fe asina den Dios?
7, 8. (a) Con nacionnan i potencianan mundial a yega na existencia? (b) Den ki manera Jehova a “decretá e tempunan señalá i a pone límite di habitacion di hende”?
7 Despues dje Diluvio, mayoria desendiente di Noe a bandoná e adoracion berdadero di Jehova. Cu e meta di keda na un lugá so, nan a cuminsá construí un stad i un toren pa adoracion falsu. Jehova a dicidí cu tabata tempu pa intervení. El a confundí nan idioma i “a plama nan for di [Babel] riba tur e superficie dje tera.” (Génesis 11:4, 8, 9) Mas despues, e gruponan di idioma a desaroyá den nacionnan, di cua algun a absorbá otro nacionnan i a bira podernan regional, i asta potencianan mundial.—Génesis 10:32.
8 Na armonia cu e realisacion di su propósito, de bes en cuando Dios a determiná fronteranan nacional i na ki momento dado den tempu un cierto nacion lo a predominá localmente of como potencia mundial. (Génesis 15:13, 14, 18-21; Exodo 23:31; Deuteronomio 2:17-22; Daniel 8:5-7, 20, 21) Apostel Pablo a referí n’e aspecto aki di Jehova su tempu i temporadanan ora el a bisa intelectualnan griego na Aténas: “E Dios cu a traha mundu i tur loke tin den dje . . . a traha for di un solo hende tur nacion di hende, pa nan biba riba henter e cara dje tera, i el a decretá e tempunan señalá i a pone límite di habitacion di hende.”—Echonan 17:24, 26.
9. Con Jehova a “cambia tempu i temporadanan” pa loke ta reynan?
9 Esaki no ta nificá cu Jehova ta responsabel pa tur e conkista i cambionan político entre e nacionnan. Pero, e por intervení ora e opta pa haci esei pa por cumpli cu su propósito. P’esei, profeta Daniel, kende mester a mira e Potencia Mundial di Babilonia disparcé i ser reemplasá pa Medo-Persia, a bisa di Jehova: “E ta cambia tempu i temporadanan, ta eliminá reynan i ta pone reynan, ta duna sabiduria n’e sabínan i conocimentu na esnan cu conocé dicernimentu.”—Daniel 2:21; Isaías 44:24–45:7.
“E Tempu Tabata Yegando”
10, 11. (a) Cuantu tempu di antemano Jehova a fiha e tempu cu lo el a libra desendientenan di Abraham for di sclabitud? (b) Kico ta indicá cu e israelitanan no tabata sa exactamente na ki tempu nan lo a ser librá?
10 Mas cu cuater siglo di antemano, Jehova a fiha e aña precis cu lo el a humiyá e rey dje Potencia Mundial di Egipto i libra Abraham su desendientenan for di sclabitud. Ora Dios a revelá su propósito na Abraham, el a primintí: “Bo por sa cu siguridad cu bo simia lo bira un residente stranhero den un tera cu no ta di nan, i nan lo tin cu sirbi nan, i esakinan siguramente lo afligí nan pa cuatershen aña. Pero e nacion cu nan lo sirbi mi ta husga, i despues di esei nan lo sali cu hopi bien.” (Génesis 15:13, 14) Den su resúmen dje historia di Israel, presentá dilanti e Sanedrin, Esteban a referí n’e periodo di 400 aña aki i a declará: “Net ora e tempu tabata yegando cerca pa cumplimentu di e promesa cu Dios a declará abiertamente na Abraham, e pueblo a crece i a multiplicá den Egipto, te cu a lanta un otro rey riba Egipto, cu no tabata sa nada di Josef.”—Echonan 7:6, 17, 18.
11 E fárao nobo aki a rebahá e israelitanan na sclabitud. N’e tempu ei ainda Moises no a skirbi e buki di Génesis, aunke ta probabel cu Jehova su promesanan na Abraham a ser transmití di un generacion pa otro sea den forma verbal of skirbí. No obstante, ta parce cu e informacion cu e israelitanan a poseé no a permití nan calculá e fecha precis di nan liberacion for di opresion. Dios tabata sa na ki tempu lo el a libra nan, pero aparentemente e israelitanan cu tabata sufri no tabata sa esei. Nos ta lesa: “Durante e hopi dianan ei a sosodé cu por fin e rey di Egipto a muri, pero e yunan di Israel a sigui suspirá pa causa dje sclabitud i sclama un keho, i nan sclamacion pa yudansa a sigui subi n’e Dios berdadero pa causa dje sclabitud. Cu tempu Dios a tende nan keñamentu i Dios a corda su pacto cu Abraham, Isaac i Jacob. Di manera cu Dios a mira e yunan di Israel i Dios a tuma nota.”—Exodo 2:23-25.
12. Con Esteban a mustra cu Moises a actua promé cu Jehova su tempu?
12 For dje repaso di Esteban tambe nos por deducí e falta di conocimentu aki tocante e tempu exacto di Israel su liberacion. Papiando di Moises, el a bisa: “Ora e tempu a yega p’e haci cuarenta aña, a drenta den su curason pa haci un inspeccion di su rumannan, e yunan di Israel. I ora su bista a cai riba un cierto persona cu tabata ser tratá inhustamente, el a defend’é i a venga esun cu tabata ser maltratá, dor di mata e egipcio. El a suponé cu su rumannan lo a comprendé cu Dios tabata dunando nan salbacion pa medio di su man, pero nan no a comprendé esei.” (Echonan 7:23-25) Aki Moises a actua 40 aña promé cu e tempu di Dios. Esteban a mustra cu Moises tabatin cu spera 40 aña mas promé cu Dios ‘a duna e israelitanan salbacion pa medio di su man.’—Echonan 7:30-36.
13. Den ki manera nos situacion ta similar na esun dje israelitanan promé cu nan a ser librá for di Egipto?
13 Aunke “e tempu tabata yegando cerca pa cumplimentu di e promesa” i Dios a fiha precisamente e aña, Moises i henter Israel tabatin cu ehercé fe. Nan tabatin cu spera riba Jehova su tempu señalá, aparentemente sin por a calcul’é di antemano. Nos tambe ta convencí cu nos liberacion for dje mal sistema di cosnan aki ta acercando. Nos sa cu nos ta bibando den “e último dianan.” (2 Timoteo 3:1-5) Pues, nos no mester ta dispuesto pa desplegá nos fe i spera riba e debido tempu di Jehova pa su gran dia? (2 Pedro 3:11-13) E ora ei, mescos cu Moises i e israelitanan, nos tambe kisas lo canta un glorioso cantica di liberacion, p’e alabansa di Jehova.—Exodo 15:1-19.
‘Ora e Tempu A Yega’
14, 15. Con nos por sa cu Dios a fiha un tempu pa su Yu bini na tera, i pa kico e profetanan i asta angelnan a sigui vigilá?
14 Jehova a determiná un tempu fiho pa su Yu unigénito bini na tera como e Mesías. Pablo a skirbi: “Ora e límite completo dje tempu a yega, Dios a manda su Yu, cu a yega di ta for di un muher i cu a yega di ta bou di ley.” (Galationan 4:4) Esaki tabata na cumplimentu dje promesa di Dios pa manda un Simia—‘Silo, na ken obedencia di pueblonan lo a pertenecé.’—Génesis 3:15; 49:10.
15 E profetanan di Dios—asta e angelnan—a sigui vigilá pa haña sa e “temporada” cu e Mesías lo a aparecé riba tera i cu salbacion lo a bira posibel pa humanidad pecaminoso. “En cuanto net e salbacion ei,” Pedro a bisa, “e profetanan cu a profetisá tocante e bondad inmerecí cu ta pa boso, a haci un investigacion diligente i un búskeda cuidadoso. Nan a sigui investigá ki temporada en particular of ki sorto di temporada e spiritu den nan tabata indicá relacioná cu Cristo ora e tabata duna testimonio di antemano tocante e sufrimentunan di Cristo i tocante e glorianan cu lo a sigui esakinan. . . . Angelnan ta deseá di loer den net e cosnan ei.”—1 Pedro 1:1-5, 10-12.
16, 17. (a) Pa medio di ki profecia Jehova a yuda hudiunan di promé siglo keda den expectativa dje Mesías? (b) Con e profecia di Daniel a afectá e hudiunan su expectativa dje Mesías?
16 Pa medio di su profeta Daniel—un homber di un fe inkebrantabel—Jehova a duna un profecia cu a enbolbé “setenta siman.” E profecia ei lo a yuda hudiunan di promé siglo haña sa cu e aparicion dje Mesías primintí tabata acercando. Parti dje profecia a declará: “For di salida dje palabra pa restorá i reconstruí Jerusalem te na Mesías e Lider, lo tin shete siman, tambe sesentidos siman.” (Daniel 9:24, 25) Por lo general, eruditonan hudiu, católico i protestant ta di acuerdo cu e ‘simannan’ mencioná aki ta nificá simannan di aña. E 69 ‘simannan’ (483 aña) di Daniel 9:25 a cuminsá na 455 P.E.C., ora Rey Artaherhes di Persia a autorisá Nehemías “pa restorá i reconstruí Jerusalem.” (Nehemías 2:1-8) Nan a terminá 483 aña despues—na 29 E.C.—ora Jesus a bautisá i ser ungí cu spiritu santu, birando asina e Mesías, of Cristo.—Mateo 3:13-17.
17 No ta conocí si e hudiunan di promé siglo tabata sa precis na ki tempu e 483 añanan a cuminsá of no. Pero ora Juan Bautista a cuminsá su ministerio, “e pueblo tabata den expectativa i tur tabata razonando den nan curason tocante Juan: ‘Acaso e ta e Cristo?’” (Lucas 3:15) Algun erudito di Bijbel ta conectá e expectativa aki cu e profecia di Daniel. Comentando riba e versículo aki, Matthew Henry a skirbi: “Aki [Bijbel] ta bisa nos . . . con e pueblo a saca conclusion, for dje ministerio i bautismo di Juan, pa pensa riba e Mesías, i pa pensa cu e tabata tras di porta. . . . Daniel su setenta simannan tabata expirando awor.” E obra frances Manuel Biblique di Vigouroux, Bacuez i Brassac, ta declará: “E hendenan tabata sa cu e setenta simannan di aña cu Daniel a fiha tabata yegando na nan fin; ningun hende a keda sorprendí ora nan a tende Juan Bautista anunciá cu e reino di Dios a yega cerca.” Erudito hudiu Abba Hillel Silver a skirbi cu segun “e cronologia popular” dje tempu ei, “nan tabata spera e Mesías rond dje di dos cuartal dje promé siglo E.C.”
Basá Riba Sucesonan—No Cálculo di Tempu
18. Miéntras e profecia di Daniel a yuda e hudiunan identificá e tempu ora cu nan por a spera p’e Mesías aparecé, kico tabata e evidencia mas convincente di cu Jesus tabata e Mesías?
18 Aunke ta parce cu cronologia a yuda e pueblo hudiu haña un idea general di ki tempu e Mesías mester a aparecé, sucesonan cu a sigui despues ta mustra cu esei no a yuda convencé mayoria di nan cu Jesus tabata e Mesías. Ménos cu un aña promé cu su morto, Jesus a puntra su disipelnan: “Ken e multitudnan ta bisa cu mi ta?” Nan a contestá: “Juan Bautista; pero otronan, Elías, i tambe otronan, cu un dje profetanan di antigwedad a lanta.” (Lucas 9:18, 19) No tin ningun caminda skirbí cu Jesus a yega di cita e profecia dje simannan simbólico pa proba cu e tabata e Mesías. Pero na un ocasion, el a bisa: “Mi tin e testimonio mayor cu esun di Juan, pasobra e obranan mes cu mi Tata a asigná mi pa haci, e obranan mes cu mi ta haciendo, ta duna testimonio di mi cu e Tata a despachá mi.” (Juan 5:36) En bes di cualkier cronologia revelá, Jesus su predicacion, su milagernan i e sucesonan rond di su morto (e scuridad milagroso, e skermentu dje cortina di tempel, i e temblor) a duna testimonio cu e tabata e Mesías mandá pa Dios.—Mateo 27:45, 51, 54; Juan 7:31; Echonan 2:22.
19. (a) Con cristiannan lo tabata sa cu e destruccion di Jerusalem tabata cerca? (b) Pakico e cristiannan di promé cu a hui for di Jerusalem ainda tabatin mester di hopi fe?
19 Di igual manera, despues dje morto di Jesus, e cristiannan di promé no a haña un medio pa calculá e binidero fin dje sistema di cosnan hudiu. Ta cierto cu Daniel su profecia dje simannan simbólico a mencioná e destruccion dje sistema ei. (Daniel 9:26b, 27b) Pero esaki lo a sosodé despues di fin dje “setenta simannan” (455 P.E.C.–36 E.C.). Cu otro palabra, despues cu e promé gentilnan a bira siguidó di Jesus na 36 E.C., Daniel capítulo 9 no a duna cristiannan ningun dato cronológico mas leu cu 36 E.C. Pa nan, tabata sucesonan, i no cronologia, cu lo a indicá cu e sistema hudiu mester tabata cerca di terminá. E sucesonan ei, cu Jesus a predicí, a cuminsá yega na un culminacion for di aña 66 E.C., ora ehércitonan romano a atacá Jerusalem i despues a retirá. Esaki a duna cristiannan fiel i atento den Jerusalem i Hudea e oportunidad pa “hui bai n’e cerunan.” (Lucas 21:20-22) Dor cu e cristiannan di promé ei no tabatin indicacionnan cronológico, nan no tabata sa ki ora e destruccion di Jerusalem lo a bini. Nan mester tabatin un fe grandi pa bandoná nan cas, cunucu i tayernan i permanecé pafó di Jerusalem pa rond di cuater aña te ora cu e ehército romano a regresá na 70 E.C. i a exterminá e sistema hudiu!—Lucas 19:41-44.
20. (a) Con nos por saca beneficio for dje ehempelnan di Noe, Moises i e cristiannan di promé siglo na Hudea? (b) Kico nos lo considerá den e siguiente artículo?
20 Mescos cu Noe, Moises i cristiannan di promé siglo na Hudea, awe cu confiansa nos por laga tempu i temporadanan den man di Jehova. Nos conviccion cu nos ta bibando den e tempu di fin i cu nos liberacion ta yegando cerca ta dependé, no djis riba calculacion cronológico, sino riba sucesonan di bida real cu ta cumpli cu profecianan bíblico. Ademas, aunke nos ta bibando durante e presencia di Cristo, ainda nos tin cu ehercé fe i sigui vigilá. Nos tin cu sigui biba den expectativa anheloso dje sucesonan excitante predicí den e Scritura. Esaki lo ta e tema dje siguiente artículo.
[Nota]
a Mira E Toren di Vigilancia di 1 di augustus 1996, página 30-1.
Como Repaso
◻ Relacioná cu Jehova su tempu i temporadanan, kico Jesus a bisa su apostelnan?
◻ Cuantu tempu di antemano Noe tabata sa ki ora e Diluvio lo a cuminsá?
◻ Kico ta indicá cu Moises i e israelitanan no tabata sa exactamente na ki tempu nan lo a ser librá for di Egipto?
◻ Con nos por saca beneficio for di ehempelnan di Bijbel cu ta enbolbé Jehova su tempu i temporadanan?
[Plachi na página 11]
Noe su fe a permitié laga e factor tempu den man di Jehova