Julio

A Jesús in nitsʼbiy lej alwaʼ jantʼiniʼ in ey a Jehová, antsanáʼ ti tejwaʼ kʼal jawaʼ in uluw ani in tʼajaʼ ani jayej kʼal an labidh tʼajbiláb axi in tʼajaʼ (Juan 14:9). ¿Jantʼoj tam exobchixtaláb i kaldhál kʼal an labidh tʼajbiláb axi in tʼajaʼ a Jesús? A Jehová ani a Jesús tu lej kʼanidhál. Tam ti a Jesús xeʼtsin tejéʼ tsabál, in tsuʼuw yan i atikláb axi in yajchiknál ani jaxtám in eyendhaʼ in tsap abal kin tólmiychik, antsanáʼ in tejwamédhaʼ abal in kʼanidhálchik. Jun a kʼicháj tsab i inik axi jokʼtsej kʼwajiy in dhajiyal a Jesús kom in léʼak abal ka tólmiyatchik (Mateo 20:​30-34). An Biblia in ulal abal a Jesús «in yájnanchij» ani tam in takchij in wal abal ka tsúʼuxin. Ti griego, an kaw «yájnanchij» u eyendháb abal tam jun i atikláb in yajnál ma tin ichích jawaʼ kʼwajat in watʼál kʼeʼat i atikláb ani in atsʼanchal in yajal. Játs jawaʼ in atsʼálak a Jesús, jaxtám in léʼnaʼ kin pijchij an atiklábchik ani kin jeldhaʼ jun i inik axi in kwaʼalak i lepra (Mat. 15:32; Mar. 1:41). A Jehová antsanáʼ in ey, tu lej yajnanchal, jaxtám i belál abal Jajáʼ ani a Jesucristo tu lej kʼanidhál ani in yajnál kin tsuʼuw abal kʼwajat i yajchiknál (Luc. 1:78; 1 Ped. 5:7). A Jehová ani a Jesús in léʼits kin talabédhaʼ patal an yajchiktaláb axi xowéʼ ta kʼicháj in tʼajál abal ki yajchiknaʼ. w23.04 3 párrs. 4, 5

Pero yab expidh kwaʼal ki ólonchij, jayej kwaʼal ki tsápnanchij abal yab ki uténchij jawaʼ kidháb, kom axéʼchik xi tsalap axi kidháb játs axi más waʼats ban xeʼtsintaláb. Waʼats yan jantʼoj axi i éjtowal ki tʼajaʼ abal yab tu ku ataʼ an tsalapchik axi kidháb ani ki odhaʼ ti okʼ i tsalapchik axi alwaʼ. Ejtíl ki ajiy an Biblia ani ki exóbnaʼ, ku kʼalej kʼal an tamkuntaláb, ki bínaʼ i tokʼtsixtaláb ani ku kalej tu ólnom. A Jehová in ulúmal abal neʼets tu ku tólmiy ani yab neʼets kin jilaʼ abal ki watʼaʼ jantʼoj axi yab ki ejtow ki kuxuy (1 Cor. 10:​12, 13). Abal ku kʼwajiy putudh kʼal a Jehová lej exbadh ki ólonchij. Ka ólchij «patal jawaʼ a atsʼál ta ichích» (Sal. 62:8). Ka puwénchij a Jehová ani ka kʼákʼnanchij patal jawaʼ ti pidhál. Ka konchij ti pidhaʼ i iniktaláb abal ta ólnom, ka konchij ti tólmiy abal ka tamétnaʼ an kʼibataláb axi a kwaʼal ani abal yab ti ataʼ jun i leʼnomtaláb axi kidháb. Yab ka jilaʼ abal ni jantʼoj ti tʼokʼbanchij ka ólonchij a Jehová. w23.05 7 párrs. 17, 18

¿Jaleʼ i tsápnanchal ku kʼalej kʼal an tamkuntaláb? Kom i léʼ ki puwénchij a Jehová (Sal. 26:12; 111:1). Pero jayej kom tanáʼ i éjtowal ku kanatbedháxin, ani játs i yéjenchal kom xowéʼ más yánenek an kʼibataláb (1 Tes. 5:11). Tam wawáʼ i binál i tokʼtsixtaláb, i éjtowal ki puwénchij a Jehová ani ki kanatbédhaʼ an epchalchik. Pero walám junchikíl u lej tʼelelél ani i atsʼál abal yab neʼets ki ejtow ki dhayaʼ i kʼubak, o walám junchikíl i dhayál yaníl i kʼubak pero yab i bájuwal ki bínaʼ patal an tokʼtsixtaláb axi i kwaʼal tʼojojodh. An abatwálej Pablo in uluw abal jawaʼ más exbadh kʼal an tamkuntaláb játs ku kanatbedháxin. Max etsʼey ki tsalpay abal an tokʼtsixtaláb axi i binál ti tamkuntaláb in éjtowal kin kanatbédhaʼ an epchalchik, nixéʼ neʼets tu ku tólmiy abal yab ku jikʼey ki dhayaʼ i kʼubak. Jayej, max yab ki bajuw ki bínaʼ patal an tokʼtsixtaláb axi i tʼojojoyámal, neʼets ku kulbéj tam ki atsʼaʼ abal axi más an epchal in ejtow kin bínaʼ (1 Ped. 3:8). w23.04 20 párrs. 1-3

An judíos in atsʼálak lej kulbél. Jajáʼchik in neʼdhálak 70 i támub tu koʼoyáb mapudh ti Babilonia, pero xowéʼ neʼetsak kin éjtowits ka wíchiychik ti Israel (Esd. 1:​2-4). Pel a Jehová axi kʼwajatak in tʼajál nixéʼ, kom an babilonios yab in ujnámak kin walkaʼ jitaʼchik in kwaʼalak jantʼiniʼ i wikʼnél (Is. 14:​4, 17). Pero tam ti a Babilonia otsanchat ani talabedháj, an eyal axi jilkʼon ti ábatnom in uluw abal patal an judíos neʼetsak kin ejtow ka wichiy tin tsabálil. Patal an judíos kwaʼalak kin tsalpay max neʼets ka wichiy ti Israel o max neʼets ka jílkʼonits ti Babilonia. Yan i israelitas in atsʼaʼchik kʼibat kin takuy jantʼoj neʼets kin tʼajaʼ. Talchik i judíos lej payeblábits ani neʼetsak kin atsʼaʼchik lej tʼojláb ka beláts ma ti Jerusalén. Jayej, yan i judíos tanáʼ ti waʼtsin ani tanáʼ ti yejey, jaxtám in ujnámak ka kʼwajiy tanáʼ. Jajáʼchik expidh in atsʼámal abal in biyál yanél u kʼwajilak ti Israel. Yan i judíos jayej u kʼwajílak lej alwaʼ ti Babilonia kom in kwaʼalakchik yan jantʼoj ani in kwaʼalakchik i tumín. Jaxtám neʼetsak kin atsʼaʼchik tʼojláb kin jilaʼ in kʼimáʼ ani in tʼojlábil, abal ka wichiy ti kʼwajíl ti Israel. w23.05 14 párrs. 1, 2

A Jehová tu exóbchal ban Biblia abal kwaʼal ki koʼoy i kuxudhtaláb, ki yajnanchij axi más ani ki koʼoy i kʼanidhomtaláb. Lucas 21:19 tu ólchal abal max ki koʼoy i kuxudhtaláb, neʼets ki ejtow ki kʼaniy i ejatal. Jayej, Colosenses 3:12 tu exóbchal abal kwaʼal ki yajnanchij axi más, ani 1 Tesalonicenses 4:​9, 10 in ulal: «A Dios ti exobchámalits kit kʼanidháxin, bel nanáʼ tu exobchámalits ka kʼanidhaye más an epchalchik». Axéʼ xi kaw dhúchunchat i epchalchik axi in kuxuyámalits yan i kʼibataláb, jajáʼchik in yájnanchalak axi más ani in kʼanidhálakchik an epchal. Pero jajáʼchik kwaʼalak kin áynanchij kin tʼajaʼchik nixéʼ, ani jayetsej kwaʼal ki tʼajaʼ wawáʼ. I éjtowal ki nitsʼbiy, abal ku kʼwajiy tʼojojodh okʼxidh ka ulits an púlik yajchiktaláb. Ani tam ka tujey an púlik yajchiktaláb, tatáʼ neʼets kit kʼwajiy tʼojojodh abal ka ejtow ka tamétnaʼ. w23.07 3 párrs. 4, 8

An epchalchik axi in aychal ka kʼalej ti éb ani patal axi in aychal ka kʼwajiy tejéʼ ban Tsabál, kwaʼal kin áynanchij al axéʼ an bél (Juan 10:16). Ma ti 1919 yan i atikláb kʼwajinek ti kalel ti Babilonia la Grande, axéʼ játs patal an kʼakʼnaxtaláb axi yab chubax, ani in tujchamal ka xeʼtsin al an bél axi tʼokat. An judíos in ejtow ka wichiy ti Babilonia kom a Jehová in wéjkʼanchij an bél, in tíxkʼanchij patal an kʼibataláb axi waʼats (Isa. 57:14). Ani xoweykʼij, a Jehová jayetsej in tʼajámal abal tu ku japchij jun i bél. Yan i kʼij okʼxidh kin bajuw an támub 1919, a Jehová tujey kin eyendhaʼ talchik i inik abal kin wejkʼaʼ axéʼ xi bél (Is. 40:3). Axéʼchik xi inik tʼójon lej tsapik, ani nixéʼ xi tʼojláb lej eyan talbél, kom an atiklábchik axi chubax in léʼak kin kʼakʼnaʼ a Jehová in ejtow ka kalej ti Babilonia la Grande, ani ka otsits tin bichówil a Jehová kom tanáʼ kʼwájatakits ti kʼakʼnáb a Jehová jantʼiniʼ tin tomnál. w23.05 15, 16 párrs. 8, 9

A Jehová in léʼ ki tʼojonchij kʼal i kanát ani kʼal patal i ichích (2 Cor. 9:7). Tam, ¿jaleʼ ti kwaʼal ki tsápnanchij ki bajuw jun i ayláb max ti ichích yab i atsʼál max i léʼ ki tʼajaʼ? Ki tsalpay kʼal in tʼiplábil an abatwálej Pablo. Jajáʼ in uluw abal in abatnálak in iniktal abal kin tʼajaʼ jawaʼ tekedh (1 Cor. 9:​25-27, nota). A Pablo junchikíl yab in atsʼálak lej kanat, pero in nixoknálak tin baʼ kom in léʼak kin kulbedhaʼ a Jehová. ¿In atsʼálak kulbél a Jehová kʼal an tʼojláb axi in tʼajálak an abatwálej Pablo? Aníts, ani kʼal a Jehová lej láblinchat in tʼojlábil (2 Tim. 4:​7, 8). A Jehová in atsʼál lej kulbél tam i tsápnanchal ki bajuw jun i ayláb, belits abal i atsʼál abal yab i lej léʼ ki tʼajaʼ. ¿Jaleʼ tin atsʼál kulbél? Kom in exlál abal kʼwajat i tʼajál kom i kʼanidhál jajáʼ belits max yab i lej kulbetnál an tʼojláb axi kwaʼal ki tʼajaʼ. A Jehová in láblinchij an tsapláb axi in tʼajaʼ an abatwálej Pablo ani jayetsej neʼets kin tʼajaʼ kʼal wawáʼ (Sal. 126:5). Tam ki tsuʼuw abal a Jehová in lábliyal an tsapláb axi tʼajál, walám neʼets ki atsʼaʼ más kanat abal ki bajuw jun i ayláb. w23.05 29 párrs. 9, 10

An abatwálej Pablo in uluw abal axi yab neʼets ka jekʼondháj pel ejtíl jitaʼchik u wáyal. Tam jun i atikláb kʼwajat ti wáyal yab in tʼajál ti kwéntaj an hora, nibal jawaʼ kʼwajat ti watʼel. Jayej, yab in tʼajál ti kwéntaj max exbadh jawaʼ kʼwajat ti watʼel, nibal in éxbayal. Jayetsej in tʼajál an atiklábchik axi yab in kʼakʼnál a Jehová, yab in tʼajálchik ti kwéntaj jawaʼ Jajáʼ in olnál (Rom. 11:8). Yab in tʼajálchik ti kwéntaj abal u kʼwajílits «tin taltal an xeʼtsintaláb» ani abal lej utatits in kʼichájil a Jehová (2 Ped. 3:​3, 4). Pero wawáʼ i exlál abal lej exbadh ku kʼwajiy tʼajtʼóm ti kwéntaj ani yab ku wayits (1 Tes. 5:6). ¿Jaleʼ ti exbadh ku kʼwajiy koyat ani ki tʼajaʼ ti kwéntaj jawaʼ i tʼajál? Kom max yab ki tʼajaʼ ti kwéntaj, awil ku otsits ban política ani ki nitsʼbiy jawaʼ in tʼajál an atiklábchik. Biyat u utel in kʼichájil a Jehová, an atiklábchik neʼets tu ku nixoknaʼ ki tólmiy ani ki tʼajaʼ jawaʼ yab tekedh. Pero yab in tomnál ku jikʼey, kom a Jehová neʼets tu ku tólmiy abal ki tʼajaʼ jawaʼ tekedh ani yab ku lej tʼeʼpin (Luc. 12:​11, 12). w23.06 10 párrs. 6, 7

¿Jantʼoj a atsʼámal tin kwéntaj a Sansón? Jajáʼ pelak jun i inik axi lej tsapik, pero jun a kʼicháj ukʼpin ani in lej yajchiknaʼ. Belits antsanáʼ, a Jehová in tʼajaʼ abal ka jilkʼon dhuchadh abal pelak jun i inik axi in lej belaʼ kʼal a Jehová ani jaxtám i éjtowal ki exóbnaʼ yan jantʼoj tin kwéntaj a Sansón. A Jehová in eyendhaʼ a Sansón abal kin tólmiy in bichówil ani kin tʼajaʼ yan jantʼoj. Yan i támub talbél a Jehová in tʼajaʼ abal an abatwálej Pablo kin dhuchaʼ in bij a Sansón al jun i lista, tanáʼ waʼats más i bijláb in kʼál i atikláb axi in tejwamédhaʼ i belomtaláb (Heb. 11:​32-34). A Sansón in konchij i tolmixtaláb a Jehová tam ti más in tamétnaʼ i kʼibataláb. Tejéʼ neʼets ki tsuʼuw abal in tʼiplábil a Sansón tu lej kanatbedhál ani tu exóbchal yan jantʼoj. w23.09 2 párrs. 1, 2

Axi neʼets tu ku tólmiy abal ki kuxuy, játs etsʼey ki ólchij a Jehová jawaʼ i atsʼál (1 Tes. 5:17). Walám tatáʼ yab kʼwajat a tamétnál jun i kʼibataláb lej púlik xowéʼ. Pero, ¿jantʼoj a tʼajál tam it wéʼ itʼixbél, tam yab a exlál jantʼoj ka tʼajaʼ o tam it wéʼ tsekenek? ¿A ujnám ka konchij a Jehová ti tólmiy? Max játs jawaʼ a ujnám ka tʼajaʼ xowéʼ, jayetsej neʼets ka tʼajaʼ axi taʼtal a kʼicháj tam ka tamétnaʼ i kʼibataláb. Ani neʼets ka lej belaʼ abal Jajáʼ neʼets ti tólmiy tam ka yéjenchij (Sal. 27:​1, 3). Max xowéʼ ta kʼicháj i tsápnanchal ki kuxuy an kʼibataláb axi i kwaʼal, nixéʼ neʼets tu ku tólmiy abal ki kuxuy an púlik yajchiktaláb (Rom. 5:3). ¿Jaleʼ ti lej belál axéʼ? Yan i epchal in atsʼámal abal tolmiyámej kʼal an kʼibataláb abal ka tsapnéj más in bélomtal. Jajáʼchik más in belál abal kʼal a Jehová neʼets ka tólmiyat kin tamétnaʼ axi más an kʼibataláb (Sant. 1:​2-4). w23.07 3 párrs. 7, 8

¿Jaleʼ ti a Jehová tu éxbayal lej alwaʼ? Kom in kwaʼal i tsaʼataláb ani tu yajnanchal. In tejwamédhaʼ abal tsaʼat in ey tam ti neʼetsak kin talabédhaʼ an atiklábchik axi ti Sodoma. A Jehová in eyendhaʼ jun i ángel abal kin uchaʼ a Lot abal ka kʼalej ti tsinél al jun i tsʼén. Pero a Lot in tsʼejnálak ka kʼalej tanáʼ. Jaxtám in lej konchij a Jehová abal ka jilchin ka kʼalej ti tsinél ti Zóar, axéʼ pel jun i bichow axi a Jehová jayej in tsálpayalak kin talabédhaʼ. Pero a Jehová yab in nixoknaʼ a Lot abal ka bélkaxin. In jilchij abal ka kʼalej tanáʼ, belits abal kwaʼalak kin jalkʼuy jawaʼ in tsálpayalak kin tʼajaʼ (Gén. 19:​18-22). Yan i támub talbél, a Jehová jayej in tejwamédhanchij an atiklábchik axi ti Nínive abal in yajnanchal. In abaʼ a Jonás abal kin uchaʼchik abal neʼetsak ka talabedháj kom kʼwajatak in tʼajál yan jantʼoj axi kidháb. Pero tam ti a Jehová in tsuʼuw abal an ninivitas in jilaʼ kin tʼajaʼ jawaʼ kidháb, in yajnanchij ani yabáts in talabédhaʼchik (Jon. 3:​1, 10; 4:​10, 11). w23.07 21 párr. 5

¿Jantʼoj i exobnál kʼal jawaʼ in tʼajaʼ a Jehoás? Jajáʼ pel ejtíl jun i téʼ axi yabaye in kwaʼal lej lupudh in ibíl ani in yéjenchal jun i kúbteʼ abal ka totsʼkʼiyat. A Jehoás in yéjenchalak tolmidh abal kin kʼakʼnaʼ a Jehová, ani játs jawaʼ in tʼajaʼ an sumo sacerdote Jehoiadá. Tam ti a Jehoiadá tsemets ani an israelitas in tujchij kin kʼakʼnaʼ kʼeʼat i dioses, a Jehoás yabáts in exlaʼ jantʼoj kin tʼajaʼ ani owméj kʼal a Jehová. Lej exbadh ki tʼilaʼ axéʼ: «Wawáʼ yab i kʼakʼnál a Jehová expidh kom i yanél ani an epchalchik in tʼajál o kom tu tólmiyal». Abal wawáʼ ki áynanchij ki kʼakʼnaʼ a Jehová, i yéjenchal ki exóbnaʼ an Biblia, ki lej tsalpay kʼal jawaʼ i exobnál ani ki ólonchij wilkʼidh, kom játs axi neʼets tu ku tólmiy abal etsʼey ki kʼanidhaʼ a Jehová ani yab jaykʼiʼ ki léʼnaʼ ki kʼibchij (Jer. 17:​7, 8; Col. 2:​6, 7). Jawaʼ a Jehová tu konchal ki tʼajaʼ yab lej kʼibat. Eclesiastés 12:13 tu uchál jantʼoj játs axi tu konchal: «In uchbíl an atiklábchik játs kin tsʼejnaʼ a Dios ani kin tʼajaʼ patal jawaʼ Jajáʼ tu konchal». Max wawáʼ ki tsʼejnaʼ ki kʼibchij a Jehová, neʼets ki ejtow ki watʼenchij jawákits tam kʼibataláb ani neʼets ki ejtow ki áynanchij ki kʼakʼnaʼ. Yab jantʼoj neʼets kin ejtow kin tʼajaʼ abal ku owméj kʼal a Jehová. w23.06 19 párrs. 17-19

An kʼaʼál tsalap axi tu tólmiyal ki belaʼ abal a Jehová neʼets kin putuw in káwintal, játs axéʼ: «Ketél a Dios tin tsʼalat koytal in uluw» (Apoc. 21:5a). Talbél kʼal axéʼ, a Jehová játs axi u tujel ti kaw ani u kaw oxíl i kalel al axéʼ an versículos. Axéʼ xi kaw lej exbadh kom yab pel jun i ángel axi u kaw, nibal a Jesús, pel a Jehová. Tu lej kanatbedhál ki exlaʼ abal pel a Jehová axi in ulal axéʼ xi kaw kom Jajáʼ «yab u janamkáw» (Tito 1:2). Jaxtám i éjtowal ki lej belaʼ an kaw axi kʼwajat ti Apocalipsis 21:​5, 6. Ki exóbnaʼ an kaw «ka tʼajaʼ ti kwéntaj». Axéʼ xi kaw jayej u eyendháb al kʼeʼat i pejach axi ti Apocalipsis. Ani talbél a Jehová in ulal axéʼ: «Nanáʼ patal u talaʼ tsʼejkaʼ ít». Tejéʼ a Jehová kʼwajat ti kaw tin kwéntaj jun i aychixtaláb axi neʼets kin tʼajaʼ ban kʼicháj axi taʼtal, pero kom Jajáʼ etsʼey in putuwal in káwintal, jaxtám ban versículo u kaw ejtíl max in pútuwits jawaʼ in ulúmal (Is. 46:10). w23.11 3, 4 párrs. 7, 8

A Pedro koʼoy kin tsápnanchij abal yab ka atáj kʼal jawaʼ in atsʼál. Ki tsuʼuw talchik i tʼiplab. Tam ti a Jesús in olnaʼ abal kwaʼalak kin yajchiknaʼ ani ka tsemets abal ka putun an kʼej kaw axi kʼwajat ban dhuchlab, kʼwiyan kʼal a Pedro (Mar. 8:​31-33). Jayej, a Pedro yaníl kʼwajiy ti tokʼtsíx kʼal axi más an abatwálej kom in léʼakchik kin exlaʼ jitaʼ játs axi más exbadh (Mar. 9:​33, 34). Tam ti neʼtsakits ka yakʼwan a Jesús abal ka neʼdháj tin tamét an eyalchik, a Pedro in mutsʼkʼinchij in xutsun jun i inik (Juan 18:10). Ani tam ti más akal, a Pedro in uluw oxíl i kalel abal yab in exlál a Jesús, kom u jikʼélak (Mar. 14:​66-72). Talbél a Pedro in lej yajnaʼ jawaʼ in uluw ani kalpan ti ukʼnal. A Jesús yab in uluw abal yabáts neʼets kin eyendhaʼ a Pedro. Talbél ti edháj a Jesús in pidhaʼ jun i exbadh tʼojláb a Pedro, kin tólmiy an epchalchik (Juan 21:​15-17). A Pedro in batsʼuw kʼal yan i kulbetaláb axéʼ xi tʼojláb, jaxtám kʼalej ti Jerusalén ban ajib in kʼal an Pentecostés. Jajáʼ kʼwajat ajidh kʼal an epchalchik axi takuyat kʼal an espíritu santo nixéʼ a kʼicháj. w23.09 22 párrs. 6, 7

An abatwálej Pedro in uchaʼ axéʼ xi kaw kʼeʼat i epchalchik axi jayej pelak i ókʼnom: «Ka píjchiy an kwenél epchaláb kʼal in káwintal a Dios, jun tit punumej kʼal a Dios ti béletnom» (1 Ped. 5:​1-4). Wawáʼ i exlál abal an ókʼnomchik in lej kʼanidhál an epchalchik ani in léʼ kin béletnaʼ. Pero walám junchikíl in atsʼál abal yab neʼets kin ejtow kin putuw kʼal nixéʼ xi uchbiláb, kom kʼwajatchik tsekenek o lej tʼojlidh. Max játs jawaʼ kʼwajat a watʼal, ka ólchij a Jehová jantʼiniʼ ta atsʼál. A Pedro in dhuchaʼ: «Max i pidhnének i witʼomtaláb ti tolmix tin tʼojlábil a Dios, ka tólmiy kʼal patal in tsap a ichích axi ti pidhál a Dios» (1 Ped. 4:11). Walám an epchalchik kʼwajat in tametnál jun i kʼibataláb axi yab neʼets ka ejtow ka tíxkʼanchij tatáʼ ani yab neʼets ka tixkʼan al axéʼ an xeʼtsintaláb, pero etsʼey ka tʼilaʼ abal a Jesucristo «játs an púlik béletnom». Jajáʼ in éjtowal kin tʼajaʼ yan jantʼoj abal kin tólmiy an epchalchik xowéʼ ani al an kʼicháj axi taʼtál. A Jehová in aychal abal an ókʼnomchik kin kʼanidhaʼ an epchalchik, kin béletnaʼ ani kin punchij jun i alwaʼ tʼiplab. w23.09 29, 30 párrs. 13, 14

Yab ki jilaʼ tu ku kʼambiy jawaʼ in tsálpayal an xeʼtsintaláb. Max ki jilaʼ abal axéʼ an xeʼtsintaláb tu ku tsʼilkʼoy kʼal in tsalápil, neʼets ku owméj kʼal a Jehová ani yabáts neʼets ki bélkaʼ jawaʼ tu konchal (1 Cor. 3:19). An tsalpadhtaláb in kʼál axéʼ an xeʼtsintaláb tu nixál abal ki tʼajaʼ jawaʼ wawáʼ i léʼ. Ki tsuʼuw jawaʼ in watʼaʼ an epchalchik axi ti Pérgamo ani ti Tiatira. Talchik i epchal in tujchij kin kʼakʼnaʼ kʼeʼat i dioses ani kin tʼajaʼ ti uxúmbej ani ti iníkbej, kom játs in tsuʼtalak abal in tʼajál axi más an atikláb. Jaxtám a Jesús in boliy an epchalchik axi kʼwajatak al nixéʼchik xi tamkuntaláb (Apoc. 2:​14, 20). Xowéʼ ta kʼicháj an atiklábchik in léʼ abal wawáʼ ki nitsʼbiy jantʼiniʼ u tsalpax jajáʼchik. Walám i yanél o i exlowál tu ku uchaʼ abal ki tʼajaʼits jawaʼ i tsalpayal abal alwaʼ ani abal yabáts ki tʼajaʼ ti kwéntaj jawaʼ in tsálpayal a Jehová. Jayej, walám tu ku uchaʼ abal yab kidháb ki tʼajaʼ jawaʼ i léʼ ani abal yabáts u eynal jawaʼ in ulal an Biblia. Junchikíl walám ki tsalpay abal i yéjenchal ku ólchat más tajax jun i olchixtaláb axi u bináb ti tamkuntaláb. Walám ma ki léʼnaʼ ki kídhbanchij kʼal más i kaw (1 Cor. 4:6). w23.07 16 párrs. 10, 11

A María yab in exlálak jantʼiniʼ kin yedhaʼ jun i tʼeleʼ, pero xowéʼ kwaʼalak kin yedhaʼ an Mesías. Jajáʼ yab jaykʼiʼ kwatsinek kʼal jun i inik pero kwaʼalak kin ólchij a José abal kʼwajat koʼodh (Luc. 1:​26-33). ¿Jantʼiniʼ in batsʼuw a María an kanataláb? In konoy ka tólmiyat, ejtíl in konchij an ángel Gabriel abal ka ólchat más tin kwéntaj nixéʼ xi tʼojláb (Luc. 1:34). Talbél beláts owél al i tsʼénlom abal ka kʼalej kin tsaʼbiy in jaʼúb Elisabet. Lej alwaʼ abal kʼalej in tsaʼbiyal kom lej kanatbedháj. A Elisabet in uchaʼ a María abal u lej kulbélak kʼal jajáʼ ani tʼajan kʼal a Jehová abal kin ólnaʼ jun i kʼej kaw tin kwéntaj an tʼeleʼ axi neʼetsak kin koʼoy a María (Luc. 1:​39-45). Jaxtám, a María in uluw abal kʼal a Jehová kʼwajatak ti pidhnal i tsapláb (Luc. 1:​46-51). A Jehová in eyendhaʼ an ángel Gabriel ani a Elisabet abal kin kanatbédhaʼ a María. w23.10 14, 15 párrs. 10-12

Waʼats 144.000 i atiklábchik axi a Jehová in takuyámal kʼal an espíritu santo abal ka kʼalej ti éb. Jajáʼchik neʼets kin tólmiy a Jesucristo jantʼiniʼ i sacerdotes (Apoc. 14:1). Biyat kʼwajatchik tejéʼ tsabál a Jehová in takuyal kʼal an espiritu santo ani in bíjiyal tin tsakámil. An Santo axi kʼwajat ban tabernáculo in tʼipoyal an jaʼubtaláb axi an takudhchik in kwaʼal kʼal a Jehová (Rom. 8:​15-17). An Santísimo axi kʼwajatak ban tabernáculo in tʼipoyal juʼtáj ti kʼwajat a Jehová. An cortina axi kʼwajatak palat tsʼejel in tʼipoyal in iniktal a Jesús. A Jesús yab in éjtowalak ka kʼalej ti éb kʼal in iniktal abal ka tʼójon jantʼiniʼ i Sumo Sacerdote, jaxtám koʼoy kin bínaʼ in ejatal. Nixéʼ eyan abal tu ku kʼaniy kʼal i wálab ani abal axi takudhchik kin ejtow ka kʼalej ti éb. An takudhchik yab in éjtowal ka kʼalej ti éb kʼal in lej iniktal, jaxtám in yéjenchal ka tsemets (Heb. 10:​19, 20; 1 Cor. 15:50). w23.10 28 párr. 13

A Gedeón yab tsákuy tam ti kʼwiyan kʼal in yanél a Efraín (Juec. 8:​1-3). In koʼoy i tsaʼataláb, kʼwajiy in lej otsʼówiyalchik ani tokʼtsin kʼal yan i tsaʼataláb. An ókʼnomchik in tsápnanchal kin nitsʼbiy in tʼiplábil a Gedeón. Tam ka uchan jantʼoj axi yab kin kulbétnaʼ, yabchik u tokʼtsinal tsakúl ani u tokʼtsinal kʼal yan i kʼanidhomtaláb (Sant. 3:13). Max kin tʼajaʼchik antsanáʼ, patal an epchal ti tamkuntaláb neʼets ka kʼwajiy koyat ani kulbél. Tam ti a Gedeón uchan i alwaʼchik kaw kom in ataʼ an madianitas, jajáʼ yab in batsʼuw nixéʼ ani jawaʼ in tʼajaʼ játs kin puwénchij a Jehová (Juec. 8:​22, 23). ¿Jantʼoj in éjtowal kin tʼajaʼ an ókʼnomchik abal kin nitsʼbiy in tʼiplábil a Gedeón? Jajáʼchik jayej in éjtowal kin puwénchij a Jehová tam kin bajuw kin tʼajaʼ jantʼoj (1 Cor. 4:​6, 7). Jun i tʼiplab, max jun i ókʼnom ka uchan abal lej alwaʼ jantʼiniʼ tin binál jun i tʼilomtaláb, jajáʼ in éjtowal kin uluw abal patal an exobchixtaláb kʼwajat kaldhach ti Biblia o abal in bichówil a Jehová tu exóbchal lej alwaʼ. w23.06 4 párrs. 7, 8

Max yabaye i bátsʼuwal jawaʼ i konchámal a Jehová ti olábil, i éjtowal ki tʼajaʼ ti kwetemtal axéʼ xi konowixtaláb: «¿Walám tékedhits jawaʼ kʼwajat u konchal a Jehová?». Walám wawáʼ i tsalpayal abal jawaʼ i konchal a Jehová ti olábil jats axi más in tomnál ki batsʼuw. Pero a Jehová walám in tʼajál ti kwéntaj abal jawaʼ kʼwajat i konchal, walám talbél yabáts neʼets ka lej eyan. Jayej, walám kʼwajat i ólchal a Jehová jantʼiniʼ i léʼ abal ka tsʼejkan jun i kʼibataláb, pero walám Jajáʼ pil jantʼiniʼ tin tsalpay kin tsʼejkaʼ. Kʼeʼat jantʼoj jats abal junchikíl i konchal a Jehová jantʼoj axi yab junat kʼal jawaʼ in tsálpayal Jajáʼ (1 Juan 5:14). Jun i tʼiplab, ki tsalpay kʼal an tomkinél axi in lej kónchalak a Jehová abal kin tʼajaʼ abal an tsakam kin áynanchij kin kʼakʼnaʼ a Jehová. Walám ki tsalpay abal tékedhits jawaʼ kʼwajat in kónoyal axéʼ xi tomkinél, pero ki tʼilaʼ abal a Jehová yab in nixoknál nibal jitaʼ abal ka tʼójonchat. A Jehová in léʼ abal wawáʼ ani i tsakámil ki tʼojonchij kom chubax i léʼ ki tʼajaʼ (Deut. 10:​12, 13; 30:​19, 20). Tam, ¿jantʼoj in éjtowal kin konoy axéʼchik xi tataláb tin olábil? In éjtowalchik kin konchij a Jehová abal ka tolmiyat kin exlaʼ jantʼiniʼ kin exóbchij in tsakámil ani jantʼiniʼ kin tólmiy abal kin kʼanidhaʼ a Jehová ani kin léʼnaʼ ka utey kʼal Jajáʼ (Prov. 22:6; Efes. 6:4). w23.11 21 párr. 5; 23 párr. 12

¿Jaleʼ ti ulal abal tam i tsáplinchal in ichích an epchalchik, i tejwamédhanchal i kʼanidhomtaláb? Jun i libro in wilkʼál jaleʼ ti a Pablo in eyendhaʼ an kaw «tsápliy». In ulal abal ti griego in léʼ kin uluw «ku kʼwajiy utat kʼal jun i atikláb abal ki kanatbédhaʼ tam in tametnál i kʼibataláb». Tam ki tsápliy o ki kanatbédhaʼ jun i epchal axi kʼwajat in yajchiknál, i tólmiyal abal kin áynanchij al axéʼ xi bel. Tam jun i epchal kʼwajat tʼeʼpidh ani in léʼ ti ukʼnal, wawáʼ neʼets ku kʼwajiy kʼal jajáʼ, antsanáʼ neʼets ki tejwamédhanchij abal i kʼanidhál (2 Cor. 7:​6, 7, 13). Lej exbadh ki yajnanchij ani ki tsápliy axi más. ¿Jaleʼ? Tam i tsuʼtal abal jun i atikláb kʼwajat in yajchiknál, i yajnanchal ani i tʼajál jantʼoj abal ki tólmiy. U kʼalel ki kanatbédhaʼ kom i léʼ ki tsáplinchij in ichích. Jayetsej in tʼajál a Jehová. A Pablo in uluw abal an yajnanchixtaláb axi a Jehová in koʼonchal an atiklábchik, in tʼajál abal kin kanatbédhaʼ ani kin tsáplinchij in ichích, ani jaxtám etsʼey in aliyal jantʼiniʼ tu ku tólmiy (2 Cor. 1:3). w23.11 9, 10 párrs. 8-10

Patal jitaʼchik in tʼójonchal a Jehová in exlál abal neʼets kin tamétnaʼ i kʼibataláb. Ki tsalpay kʼal jawaʼ a Pablo in uchaʼ an epchalchik axi ti Tesalónica: «Tam tu kʼwajatak kʼal tatáʼchik, tu kʼejab uchaʼ abal neʼets ka yajchiknaʼ, ani xóʼ a tsoʼobits abal chubax jawaʼ tu uchamal» (1 Tes. 3:4). Ani an epchalchik axi ti Corinto in uchaʼ axéʼ: «U léʼ tu tsoʼóbliy abal i lej yajchiknámal, i uluw ti ichích max walám ku talabedháj» (2 Cor. 1:8; 11:​23-27). Ani xowéʼ ta kʼicháj i exlál abal wawáʼ jayej neʼets ki tamétnaʼ i kʼibataláb (2 Tim. 3:12). Ani tatáʼ, ¿jantʼoj tam kʼibataláb a tametnámal ma ta tujchamal ka belaʼ kʼal a Jesús ani ka nitsʼbiy? Walám a jaʼúbchik ani a yanél ti telál o ma ti odhnámal. ¿A tametnámal i kʼibataláb ta tʼojlábil kom a tsápnanchal ka tʼajaʼ jawaʼ tekedh? (Heb. 13:18). ¿Ti ayoknámal an eyalchik kom i ólnom? Belits max kʼwajat a tametnál jun i kʼibataláb ejtíl axéʼ, an abatwálej Pablo in uluw abal in tomnál ki kulbéj. w23.12 10, 11 párrs. 9, 10

A Jacob in tamétnaʼ yan i kʼibataláb. A Simeón ani a Leví kʼalej in tsemdhál i atiklábchik ani nixéʼ in lúklinchij in bij a Jehová ani a Jacob. Talbél tsemets a Raquel, tam ti kʼwajatak ti waʼtsinal jun in tsakámil. Ani tam ti a Jacob payeblábits koʼoy ka kʼalej ti Egipto kom dhaykʼan jun i jayil ti Canaán (Gén. 35:​16-19; 37:28; 45:​9-11, 28). A Jacob etsʼey in belaʼ kʼal a Jehová belits abal in tamétnaʼ yan i kʼibataláb. Jajáʼ etsʼey tejwamédhanchat kʼal a Jehová abal kʼwajatak ti lábliyab. Ejtíl, yánedhanchat in koʼnélil ani in kʼalabil. Ani talbél in atsʼaʼ jun i púlik kulbetaláb tam ti eláxin kʼal a José, kom a Jacob in tsálpayalak abal a José yabáts ejatak. A Jacob in ejtow kin tamétnaʼ axéʼ xi kʼibataláb kom etsʼey in belaʼ kʼal a Jehová (Gén. 30:43; 32:​9, 10; 46:​28-30). Ani jayetsej neʼets ki ejtow ki tʼajaʼ wawáʼ max ku kʼwajiy utat kʼal a Jehová. w23.04 15 párrs. 6, 7

Ban capítulo 23 in kʼál a Salmos, a David in uluw abal in lej belálak abal u kʼanidháb kʼal a Jehová ani abal neʼetsak ka beletnáj. Al axéʼ xi capítulo, a David in uluw abal a Jehová pel jun i béletnom, ani abal kʼwajatak lej utat kʼal jajáʼ. A David yab u jikʼélak kom in exlálak abal neʼetsak ka béldhanchat in ejatal kʼal a Jehová. Jajáʼ in exlálak abal neʼetsak ka aynanchat ka kʼanidháj chudhél chudhél tin naktal in ejatal. Ki tsuʼuw jaleʼ tin atsʼálak antsanáʼ a David. A David in atsʼálak abal u beletnáb lej alwaʼ kʼal a Jehová, kom etsʼey pidhnének jawaʼ in yejenchámal. A David in exlálak abal kʼal a Jehová u batsʼuwábak jantʼiniʼ in jaʼúb ani u batsʼkunchábak an kʼakʼnaxtaláb axi in pidhálak. Jaxtám a David in belálak abal kʼal a Jehová neʼetsak ka pidhan patal jawaʼ kin yéjenchij, belits max kin tamétnaʼ i kʼibataláb. Kom a David in belálak abal u lej kʼanidháb kʼal a Jehová, jaxtám in atsʼálak kulbél ani yab u lej tʼeʼpinalak (Sal. 16:11). w24.01 29 párrs. 12, 13

Tam ti taley axéʼ xi pextaláb, an epchalchik in ejtow kin áynanchij ti ólnom al yan i bichow axi tin puwél an tsabál. Axéʼ eynének abal yan i atikláb kin exlaʼ a Jehová, ani ki áynanchij ki olnaʼ an alwaʼ kaw. Xowéʼ ta kʼicháj, an epchalchik axi u tolmix ban Kwenél i Ókʼnom in áynanchal kin jilaʼ abal ka ókʼnaʼ kʼal a Cristo. Tam jajáʼchik kin bínaʼ jun i olchixtaláb, etsʼey in tʼajál ti kwéntaj max nixéʼ játs jawaʼ a Jehová ani a Jesús in léʼ abal ka tʼajan. Jajáʼchik in eyendhál an ókʼnom kʼal an circuito ani an ókʼnomchik axi ban tamkuntaláb, abal kin watʼbanchij axéʼ xi olchixtaláb an tamkuntalábchik. Patal an ókʼnomchik pel ejtíl max kʼwajat tin winab kʼubak a Jesúcristo (Apoc. 2:1). Pero kom an ókʼnomchik jayej wálbidh, junchikíl neʼets ka ukʼpin, antsanáʼ jantʼiniʼ ti ukʼpin a Moisés, a Josué ani an abatwálejchik (Núm. 20:12; Jos. 9:​14, 15; Rom. 3:23). Pero i exlál abal a Jesús kʼwajat in okʼnál an Kwenél i Ókʼnom ani an ókʼnomchik axi ti tamkuntaláb, ani neʼets kin áynanchij kin tʼajaʼ ma tin taltal axéʼ an xeʼtsintaláb. Jaxtám in tomnál ki bélkaʼ patal an olchixtaláb axi tu pidhál axéʼchik xi epchal, kom pel kʼal a Jehová ti kʼwajat ti eyendháb abal tu ku ókʼnaʼ. w24.02 23, 24 párrs. 13, 14

Tam i tʼilmayal axi más, i éjtowal ki tejwamédhaʼ kʼal i káwintal abal i lej kʼanidhál a Jehová ani abal i lej kʼákʼnanchal jawaʼ tu pidhámal. Tam u kalel tu ólnom, i léʼ ki tólmiy an atiklábchik abal kin kʼanidhaʼ a Jehová ani kin léʼnaʼ ka utey kʼal Jajáʼ (Sant. 4:8). I lej kulbetnál ki eyendhaʼ an Biblia abal ki tejwamédhanchij an atiklábchik abal a Jehová lej kʼanidhom, abal etsʼey in tʼajál jawaʼ tekedh, abal lej tsalpadh ani abal in kwaʼal yan i tsapláb. Kʼeʼat jantʼoj axi i éjtowal ki tʼajaʼ abal ki puwénchij in bij a Jehová ani ki kulbedhaʼ, játs ki tsápnanchij ki nitsʼbiy jantʼiniʼ in ey. Tam ki tʼajaʼ axéʼ, an atiklábchik neʼets kin tʼajaʼ ti kwéntaj abal wawáʼ lej pilits i ey, ani walám kin léʼnaʼ kin exlaʼchik jaleʼ (Mat. 5:​14-16). Chudhél chudhél i éjtowal ki wilkʼanchij an atiklábchik jaleʼ ti antsanáʼ i ey, ani jitaʼchik tsaʼat in ey neʼets kin léʼnaʼ ka utey kʼal a Jehová. Tam i aliyal jantʼiniʼ ki puwénchij in bij a Jehová, i tʼajál abal ka kulbéj in ichích (1 Tim. 2:​3, 4). w24.02 10 párr. 7

Max a léʼ ka nitsʼbiy a Cristo, a yéjenchal ka exóbnaʼ pílchik i tʼojláb ani kʼeʼat jantʼoj axi ti tólmiy abal ka watʼaʼ a kʼicháj. Jawaʼ ka exóbnaʼ ka tʼajaʼ neʼets ti lej tólmiy abal ka putuw kʼal a uchbíl axi ka koʼoy ti tamkuntaláb, jayej neʼets ti lej tólmiy abal ka elaʼ jun i tʼojláb ani ka ataʼ an tumín axi a yéjenchal abal ka watʼaʼ a kʼicháj, o abal ka béletnaʼ a yanél. Jayej, jawaʼ ka exóbnaʼ xowéʼ neʼets ti lej tólmiy abal ki neʼdháxin alwaʼ kʼal axi más. Jun i tʼiplab, a éjtowal ka exóbnaʼ ta ajum ani ta dhuchum alwaʼ. An Biblia in ulal abal max jun i i inik kin ajiy an Biblia chudhél chudhél ani kin tsalpay kʼal jawaʼ in ulal tanáʼ, neʼets ka kʼwajiy kulbél ani neʼets ka kalej alwaʼ patal jawaʼ kin tʼajaʼ (Sal. 1:​1-3). Antsanáʼ, neʼets kin bajuw kin exlaʼ jantʼoj in tsálpayal a Jehová ani neʼets kin exlaʼ jantʼoj kin tʼajaʼ (Prov. 1:​3, 4). Ti tamkuntaláb u yejencháb i epchal inik axi kin tólmiy ani kin exóbchij an epchalchik jawaʼ in ulal an Biblia. Max ka exóbnaʼ ta ajum ani ta dhuchum alwaʼ, neʼets ka ejtow ka tʼojojoy i tʼilomtaláb axi kin kanatbédhaʼ an epchalchik. Jayej neʼets ka ejtow ka dhuchaʼ jawaʼ a exóbnaʼ ani ma neʼets ka ejtow ka eyendhaʼ nixéʼ abal ka kanatbédhaʼ axi más. w23.12 26, 27 párrs. 9-11

Tam ka atsʼaʼ i jikʼél ka tsalpay jantʼoj játs axi neʼets kin tʼajaʼ a Jehová axi taʼtal a kʼicháj. Ban púlik tamkuntaláb regional axi ti 2014, tʼipoyat jantʼiniʼ jun i yaneláb kʼwajatak ti tʼilom tin kwéntaj an aychixtaláb. Jajáʼchik in tʼilálak abal jantʼoj walám neʼets kin uluw 2 Timoteo 3:​1-5 max pelak jun i kʼej kaw axi neʼets ka putun ban alabél tsabál: «Ban alabél tsabál patal neʼets ku kʼwajiy kulbél, an atiklábchik neʼets kin kʼanidhaʼ in at-kʼwajíl, neʼets kin kʼanidhaʼ an exobchixtaláb axi kʼwajat ti Biblia, neʼets kin koʼoychik i tsaʼataláb, neʼets kin kʼakʼnaʼ a Dios, an tsakamchik neʼets kin kʼakʼnaʼ in tátaj, an atiklábchik neʼets ti kʼakʼnax ani neʼets ka kʼwajiy putudh. An yanelábchik neʼets ka kʼanidháxin, dhúbatkʼij neʼets kin tsʼejkaʼ jun i kʼibataláb, yab jitaʼ neʼets ti kawilix, neʼets kin tʼajaʼchik jawaʼ tekedh, neʼets kin tʼajaʼchik ti maxu, an atiklábchik neʼets kin putuw jawaʼ in ulal, neʼets kin tsápnanchij kin exbay axi más, yab neʼets kin kʼadhatnaʼchik tin báʼ. Neʼets kin chubax kʼanidhaʼ a Dios ani yab an kʼaláb axi waʼats. Etsʼey kit kʼwajiy utat kʼal jajáʼchik». ¿I ujnám ki tʼilaʼ kʼal i yanel ani kʼal an epchalchik abal jantʼiniʼ neʼets ku kʼwajiy ban alabél tsabál? w24.01 6 párrs. 13, 14

Lej kʼijidh ki exlaʼ abal a Jehová in lej kʼanidhál in bichówil (Sal. 149:4). Pero walám junchikíl yab neʼets ki atsʼaʼ kanat ani neʼets ki tsalpay: «A Jehová u kulbél kʼal in bichówil, pero, ¿walám jayej u kulbél kʼal nanáʼ?». Yab kit lej tʼeʼpin max a tsálpayal antsanáʼ, kom ti biyál jayej waʼtsin in tʼojnálil a Jehová axi in atsʼaʼ ejtíl tatáʼ (1 Sam. 1:​6-10; Job 29:​2, 4; Sal. 51:11). An Biblia tu tejwamédhanchal abal a Jehová in éjtowal tu ku bátsʼkʼunchij i tʼojlábil, belits abal u wálbidh. ¿Jantʼoj kwaʼal ki tʼajaʼ? Kwaʼal ki tejwamédhaʼ abal i belál kʼal a Jesús ani ku pujan (Juan 3:16). Antsanáʼ i tejwamedhál abal u tʼeʼpinits kʼal i wálab ani abal i léʼ ki tʼajchij in kulbétal a Jehová (Hech. 2:38; 3:19). Tam ki tʼajaʼ axéʼ a Jehová in atsʼál lej kulbél, kom antsanáʼ i tejwamedhál abal i léʼ ki jaʼúbnaʼ. Tam ki tsápnanchij ki putuw kʼal jawaʼ i uchaʼ a Jehová tam ti pidhaʼ i ejatal, jajáʼ neʼets ka kulbéj kʼal wawáʼ ani neʼets tu ku jaʼúbnaʼ (Sal. 25:14). w24.03 26 párrs. 1, 2

Max an eyalchik tu ku kʼanchij tu ólnom, i éjtowal ki nitsʼbiy in aykolil a Jesús. Ki konchij a Jehová tu ku pidhaʼ i iniktaláb ani i tsapláb, abal ki áynanchij tu ólnom ani tu ku tólmiy abal ki tamétnaʼ an kʼibataláb. Yan i epchal kʼwajat in yajchiknál kom in kʼibamal jun in yanél ban tsemláj, u ayoknáb kʼal an eyalchik o in kwaʼal jun i yawʼláts. Kʼeʼatchik i epchal jayej kʼwajat tʼeʼpidh kom waʼats jantʼoj axi in yajnál tin ichích, o walám in kwaʼal i kʼibataláb al in yanél. Jayej, an yawʼláts axi bukʼenek ani an pextaláb in tʼajámal abal an epchalchik kin yajchiknaʼ más. Jaxtám in yéjenchal ki ólchij a Jehová patal jawaʼ i atsʼál ti ichích, antsanáʼ jantʼiniʼ i tʼajál tam ki tʼilmay jun i lej jaʼúb. I lej belál abal max ki tʼajaʼ antsanáʼ, a Jehová neʼets tu ku tólmiy (Sal. 37:​3, 5). Max ki áynanchij ki ólonchij a Jehová neʼets ki ejtow ki tamétnaʼ an kʼibataláb axi i kwaʼal (Rom. 12:12). A Jehová in exlál jantʼoj játs axi kʼwajat in tametnál in tʼojnálil ani «tu atsʼál tam i dhajiyal abal tu ku tólmiy» (Sal. 145:​18, 19). w23.05 5, 6 párrs. 12-15

Tam neʼets ki takuy ki tʼajaʼ jantʼoj, etsʼey kwaʼal ki tsalpay jawaʼ jats in kulbétal a Jehová (Efes.5:17). Tam i aliyal i tsalpadh kaw ti Biblia, pel ejtíl max kʼwajat i konoyal a Jehová jantʼoj in tsálpayal kʼal jawaʼ i léʼ ki tʼajaʼ. Max ki eyendhaʼ axéʼ xi tsalpadh kaw ti ejatal, neʼets ka kalej más alwaʼ jawaʼ i léʼ ki tʼajaʼ. A Satanás in léʼ abal ku kʼwajiy tʼojlidh kʼal patal jawaʼ waʼats ban xeʼtsintaláb ani yabáts ku jolkʼan ki tʼojonchij a Jehová (1 Juan 5:19). Max yab ki tʼajaʼ ti kwéntaj, awits ki tujchij ki léʼnaʼ más an tumín, walám ki léʼnaʼ tu exóbal más al jun i escuela axi exladh, o ki aliy jun i tʼojláb axi más alwaʼ. Pero max ki tʼajaʼ antsanáʼ, yabáts neʼets ku jolkʼan ki tʼojonchij a Jehová. Max jats kʼwajat i watʼál, tam exomits tu tsalpax ejtíl an atiklábchik axi ban xeʼtsintaláb. Yab kidháb ku tʼójon, nibal ku exobláts, pero yab kwaʼal ki jilaʼ abal nixéʼ ka wenkʼon más exbadh ti ejatal. w24.03 24 párrs. 16, 17