Ngone zangbwale

Mame mese Yésus a nga bo a jô , to’o mesimba a nga bo me mbe me lu’an a ôsimesan Ésa wé a aval a wô’ôtane mam. (Jean 14:9) Mesimba me Yésus ma ye’ele bia jé? Yésus ba Ésa wé ba nye’e bia nya abuii. Éyoñe Yésus a mbe si va, a nga liti na a nye’e bone be bôte nya abuii éyoñ a nga bo mesimba asu na a volô bôte be mbe be tôbane minjuk. Môs éziñe mindidime mibaé mi nga zu sili nye mvolan. (Matt. 20:30-34) Kalate Zambe a jô na Yésus a nga “wô’ô be éngôngol” ane a nga saé be. Bifia ya nkobô Grec be nga kôñelane na e “wô’ô be éngôngol” bia liti mintaé môt a wô’ô nyi mbok mi so’o nye nlem été. Yésus a nga wô’ô bôte mintaé aval éte amu a mbe a nye’e be, jôme te nje a nga ve bôte be mbe be wô’ô zaé bidi a saé minzezam. (Matt. 15:32; Marc 1:41) Ajô te, bi ne tabe ndi na Yéhôva, Zambe ya “nkoon éngôngol,” ba Mone wé ba nye’e bia nya abuii, a na ba wô’ô nleme mintaé éyoñe bia tôbane minjuk. (Luc 1:78; 1 P. 5:7) Be ne ôjeja’a ya vaa minju’u mise mia ndeñele bone be bôte den. w23.04 af. 3 ab. 4-5

Bi ne bo mame méziñ asu na bi bo teke lañe nge wôk mbia be mam émo Satan ja wumulu. Bi ne fe ve ngule ya lañ a yé’é Kalate Zambe asu na bi bi mbamba b’asimesan. Éyoñe bia tabe bisulan a nyoñe ngap ésaé nkañete, nalé a ye bo na bi bi mbamba b’asimesan. Yéhôva a ka’ale bia na, a ye ki jô’é na bi tôbane meve’ele avale bi vo’o jibi. (1 Cor. 10:12, 13) Môt ase ya be bia a yiane ye’elane nya abuii nge a kômbô ke ôsu a wulu ba’aba’a a Yéhôva melu ma su’ulane ma. Yéhôva a yi na bi ‘kuli mam me ne bia minlem asu dé’ meye’elan été. (Bsa. 62:8) Va’a Yéhôva duma a akiba asu mbamba be mame bese a bo. Ye’elane nye na a volô wo na ô bo ésaé nkañete a ayo’o nlem. De’ele nye mo asu na a volô wo na ô dañe minju’u mise wo tôbane mie, a na a volô wo na ô dañe meve’ele mese ô ne tôbane me. Te kañese na jôm éziñe nge ki môt éziñ a bo na ô kate ye’elane nye mban. w23.05 af. 7 ab. 17-18

Amu jé bia tabe bisulan? Amu ôsu, bia kômbô lu’u Yéhôva. (Bsa. 26:12; 111:1) Bia tabe fe bisulan amu bi veane ngule nyule mbia biyoñe bia nyiñe bi. (1 Thes. 5:11) Éyoñe bia bete wo a ve éyalan ésulan, bia tôé nsôñan ôte. Ve mame méziñ me ne bo na bi kate ve biyalan ésulan. Bi ne ko woñe ya bete wo. É ne fe kui na be bo teke télé bia éyoñ ése bia kômbô ve éyalan. Aval avé bi ne dañe nju’u ôte? Kalate nlômane Paul ô nga tili Behébreu a ne volô bia na bi bi éyalane ya nsili ôte. Éyoñ a nga liti be mfi ya sulane vôma wua, a nga jô be na “môt ase a va’a nyu mbo’o ngule nyul.” Éyoñe bia simesane na to’o mon éyalane bi ne ve a ne ve bôte bevo’o ngule nyul, nalé a ne volô bia na bi bo teke ko woñe ya ve biyalan ésulan. To’o da kui na be bo teke bia dañe ve nkobô, bi ne wô’ô mvaé éyoñe bia yen ane bôte bevo’o ya akônda ba ve biyalan.—1 P. 3:8. w23.04 af. 20 ab. 1-3

Njô bôt a nga jô na bejuif be mbe be tabeya minkôme Babylone bebé mimbu 70 na be ntoo fili ya bulane si jap, Israël. (Esdr. 1:2-4) Yéhôva étame nnye a mbe ve bo na jam éte é boban. Bôte ya Babylone be mbe teke suu minkôme miap. (Ésa. 14:4, 17) Ve ayoñ afe é nga dañe bebabylonien bita, ane mfefé njô bôt ô nga jô bejuif na be ntoo ve bulane si jap. Mone juif ase, e dañe dañe minlô ya menda me bôte mi mbe na mia nyoñe beta ntyi’an; nge ba bulane si jap nge li’i Babylone. Ntyi’an ôte ô nji be tyi’ibi ya nyoñ. Abui bejuif é mbe é ntoo benya bôtô, a é nji be tyi’ibi asu dap na be bo abim ayap dulu éte. Mbôl abui bejuif é nga bialé Babylone, tison éte étame nje be mbe be yeme’e. Asu dap, Israël a mbe fo’o ve si bimvame biap. Nde fe, bejuif béziñe be mbe be maneya kôan abui akume Babylone, ajô te é nji be tyi’ibi asu dap na be li’i abeñe menda dap, menda bisaé map a ke nyiñe si be nji be be yeme’e. w23.05 af. 14 ab. 1-2

Kalate Zambe a jô bia na bia yiane ke ôsu a ve ngule ya bi fulu ôjibi, nkoon éngôngol, a nye’an. Éfuse Luc 21:19 ja jô na: “Mia ye nyii miabebien amu mbane ya jibi wônan.” Éfuse Becolossien 3:12 fe ja jô na: “Mi jaé . . . mbamba nlem.” Wôna éfuse 1 Bethessalonicien 4:9, 10 ki ja jô na: “Zambe a maneya ye’ele mia na mia yiane nye’esan. . . . Ve a bobejañ, bia beta ye’elane mia na mi dañe bo de ngumba ngumba.” Bifuse bite bise bi mbe bi fombô’ô beyé’é be Yésus be mbe be litiya fulu ôjibi, nkoon éngôngol a nye’an. Ve akusa bo nalé, be mbe be yiane ke ôsu a yé’é avale be ne tu’a liti mefulu mete. Bia fe bi ne bo avale da. Mfa’a ya volô wo, tame fase avale bekristene ya ntete mimbu ôsu be nga liti fulu ése ya été. Mvuse ya valé, bia ye yen aval avé bi ne ngule ya vu bekristene bete a liti na bi ne nkômesan asu beta étibila’a. Nde fe éyoñe beta étibila’a a ye taté, wo ye bo ô mbili fulu ôjibi, a nalé a ye volô wo na ô ke ôsu a jibi. w23.07 af. 3 ab. 4, 8

To’o bi ne miñwo’one nge ke “mintômba mife,” bia bese bia yiane ke ôsu a wulu “Zene ya étyi” amu ja volô bia na bi ke ôsu a kañe Yéhôva, ataté éyoñe ji akekui melu ma zu éyoñ Éjôé Zambe ja ye noo bia bibotane si va. (Jean 10:16) Ataté mbu 1919 É.J., bemillion befam, binga a bongô be nga kôlô beta Babylone, safulu bifuse miñyebe ya si ése, a taté na ba wulu zene ya étyi. Éko éziñe wo fe ô ne nsamba ôte. Éyoñe bejuif be nga kôlô Babylone, Yéhôva a nga volô be na be dañe minju’u mise be nga tôbane mie. (Ésa. 57:14) Jé ki bi ne jô asu bôte ba wulu “Zene ya étyi” melu ma? Mintete mimbu ôsusua na mbu 1919 wo kui, Yéhôva a nga belane bôte be mbe be ko nye woñe na be volô bôte bevo’o na be kôlô beta Babylone. (Fombô’ô Ésaïe 40:3.) Be nga yiane bo ésaé ya kôme zen asu na be ve bôte be mbe be bili mbamba été nsisime fane ya kôlô beta Babylone a kañe Yéhôva fufulu a bebo bisaé bé. w23.05 af. 15-16 ab. 8-9

Yéhôva a yi na bi bo nye ésaé a nleme wongan ôse a mevak. (Bsa. 100:2; 2 Cor. 9:7) Nde, ye bia yiane ve ngule ya tôé nsôñan éziñe ya nsisim a too ke na bi nji bi nkômbane ya tôé wô? Bi tame zu yen éve’ela nlômane Paul. A jô na: “Ma bibi nyule jame bikuta a kee je ane ôlo.” (1 Cor. 9:25-27) Paul a mbe a va’a ngule ya bo mame me ne zôsô mise me Yéhôva, to’o éyoñ a nji be a bili nkômbane ya bo me. Ye Yéhôva a mbe a nyeke’e ésaé Paul a mbe a bo’ok asu dé? Ôwé! A Yéhôva a nga botane nye asu ngul ése a nga ve. (2 Tim. 4:7, 8) Avale te fe Yéhôva a ne mevak éyoñ a yen ane bia ve ngule ya tôé nsôñane wongane to’o éyoñe bi nji bi nkômbane ya tôé wô. Jam éte da ve Nye nleme ava’a amu a yeme na bia ve ki ngule ya bo ésaé éte éyoñ ése amu bia nye’e je, ve bia bo je amu bia nye’e nye. Fo’o ve avale Yéhôva a nga botane Paul, A ye fe botane bia amu ngul ése bia ve. (Bsa. 126:5) Éyoñe bia ye yen ane Yéhôva a botan ésaé bia bo, bi ne taté na bia bo je a éva’a ése. w23.05 af. 29 ab. 9-10

Nlômane Paul a nga ve’e bôte ba ye jañe môse Yéhôva a bôte ba ke ôyo. Be nji yeme mame ma bobane fefele jap nge ki awolo é ne. Ajô te, be nji yem éyoñe jam é ne mfi ja boban a be vo’o jô jôm éziñ. Abui bôte ya melu ma da ke ôyo mfa’a ya nsisim. (Rom. 11:8) Ba bene kañese mendeme ma liti na bi nga nyiñe “melu ma su’ulan” a na beta étibila’a a ntoo bebé. (2 P. 3:3, 4) Ve mfa’a wongan, bia yeme na, bia yiane fo’o tôñe melep kalate a ve bia na bi mombô môse ya yôp. (1 Thes. 5:6) Nde, amu jé bia yiane tabe ne séé a bo nkômesan? Amu bi nji kômbô nyoñe ngap a mame me pôlitik nge ki a mame mefe ma boban émo ji. Nté môse Yéhôva wo subu bebé, ba ye tu’a jeñe na be tindi bia na bi nyoñe ngap a mame mete. Ve bi nji yiane ko woñ a sili biabebien aval avé bia ye yalane be. Mfufube nsisime Zambe a ne volô bia na bi tabe ne mieññ, bi tebe ne bip a nyoñe mbamba mintyi’an.—Luc 12:11, 12. w23.06 af. 10 ab. 6-7

Wo simesane jé éyoñe wo wô’ô éyôlé Samson? Éko éziñe wo simesan étua ngul a mbe a bili. É ne fo’o nalé. Ve Samson a nga nyoñe mbia ntyi’an a nga bo na a tôban abui minjuk. Ve akusa bo nalé, Yéhôva a nga dañe fombô ngul a mbe a va’a asu na a bo nye ésaé, a Zambe a nga bo na be tili mbamba éve’ela wé Kalate Zambe. Yéhôva a nga belane Samson na a bo bitua bi mam asu na a volô ayoñ a nga top, Israël. Mintete mimbu mvus awu Samson, a zene ya mfufube nsisim, Yéhôva a nga belane nlômane Paul na ô tili éyôlé Samson nsamba befame ya mbunan. (Héb. 11:32-34) Éve’ela Samson é ne ve bia ngule nyul. A nga tabe Yéhôva mebune to’o éyoñ a nga tôbane minjuk. Bia zu yene mam éve’ela Samson é ne ye’ele bia, a aval avé éve’ela jé é ne ve bia ngule nyul. w23.09 af. 2 ab. 1-2

Bi ne bo na ôjibi wongan ô tu’a bo ngul éyoñe bia bo bi ye’elane Yéhôva mban a kate nye mame mese me ne bia nlem été. (Philip. 4:6; 1 Thes. 5:17) Éko éziñe wo tôbane ki ngule njuk éyoñe ji. Ve ye wo ye’elane Yéhôva a sili nye na a volô wo éyoñe jam éziñe da ndeñele wo, nge ki éyoñ ô nji yeme jam ô ne ngule ya bo? Nge ô bili fulu ya ye’elane Zambe na a volô wo éyoñe wo tôbane bone minjuk éyoñe ji, wo ye ko woñe ya sili nye mvolan éyoñe wo ye tôbane beta minju’u melu ma zu. Éyoñ éte wo ye tu’a tabe ndi na Yéhôva a kôme yem éyoñ a ne volô wo, a aval a ne volô wo. (Bsa. 27:1, 3) Nge bia ke ôsu a wulu ba’aba’a a Yéhôva éyoñe bia tôbane minjuk éyoñe ji, nalé a ye volô bia na bi jibi beta étibila’a melu ma zu. (Rom. 5:3) Amu jé bi ne jô nalé? Abui bobejañ a besita é nga yene na éyoñ ése be nga kui na be jibi njuk éziñ, nalé a nga volô be na be bo ngule ya beta jibi njuk ôfe. Éyoñe ba kui na be jibi minjuk a ngule Yéhôva, nalé a bo na mbunane wop ô tu’a bo ngul a na be yene nté ôvé Yéhôva a bili nkômbane ya volô be. Mbôle be too Yéhôva mebun, nalé a volô be na be bo ngule ya jibi minju’u mife.—Jacq. 1:2-4. w23.07 af. 3 ab. 7-8

Yéhôva a ne éjote nyul a nkoon éngôngol, mefulu mete ma tindi nye na a yeme tebe été bôte bevok. Fulu éjote nyule Yéhôva é nga kôme yené éyoñ a nga tyi’i na a zu mane wôé mbia be bôte be mbe be nyiñi’i Sodome. Yéhôva a nga lôme beéngele na be ke kate Lot na a tup a ke sobô minkôle yôp. Lot a nga ko woñe ya ke wôé. Ajô te a nga ye’elane Yéhôva nge a ne kañese na ba nda bôte jé be ke sobô Tsoar, mone tisone Yéhôva a nga tyi’i fe na a zu jañele. Yéhôva a mbe ve yemete Lot na a bo fo’o ve aval a nga jô nye na a bo. Ve Yéhôva a nga kañese na Lot a ke sobô Tsoar, to’o ane jam éte é nga sili na a bo teke beta jiane tison éte. (Mett. 19:18-22) Mintete mimbu mvuse ya valé, Yéhôva a nga liti na a ko bôte ya Ninive éngôngol. A nga lôme nkulu mejô Jonas na a ke kate mbia be bôte ya Ninive na a zu mane jañele be a tisone jap. Ve éyoñe bôte ya Ninive be nga kôñelane minlem, Yéhôva a nga wô’ô be éngôngol a tyi’i na a ye beta tyame tison éte.—Jonas 3:1, 10; 4:10, 11. w23.07 af. 21 ab. 5

Jé nkañete Joas ô ne ye’ele bia? Joas a mbe ane élé ba suk, minkañe ya été mi ne teke nyiine si été. Éyoñe Jehojada, môt a mbe a su’u nye a nga wu, Joas a nga taté na a vô’ôlô bivuse miñye’elan a lume Yéhôva mvus. Éve’ela jé ja liti na, bi nji yiane bo Yéhôva mewôk fo’o ve amu na bôte béziñe ya nda bôte jangane nge ke bôte béziñe ya akônda ba liti bia mbamba éve’ela ya tôñ. Asu na bi tebe ne bip mfa’a ya nsisim, bia yiane yemete élat jangan a Yéhôva a semé nye. Bi ne de bo éyoñe bia yé’é mban, éyoñe bia nyoñ éyoñe ya bindi mame bia yé’é a éyoñe bia ye’elan. (Jér. 17:7, 8; Col 2:6, 7) Yéhôva a sili ki bia abui mam. Éfuse Ecclésiaste 12:13 ja kôme wôlekane jame Yéhôva a yi na bi bo. Ja jô na: “Ko Zambe woñ, a ba’ale metiñe mé; amu ngume jame môt a yiane bo ñwô le.” Éyoñe bia ko Zambe woñ, bia ye bo ngule ya dañe minju’u bia ye tôbane mie melu ma zu a tebe ne bip. Teke jôm éziñe ja ye bo ngule ya ndamane mbamba élate bi bili a Yéhôva. w23.06 af. 19 ab. 17-19

Éfuse 5 ja taté a mejô ma: “Nyu a mbe a too éto njôan a nga jô na.” (Nli. 21:5a) É ne été na Yéhôva a nga kobô kalate Nlitan fo’o ve biyoñe bilal, a nga taté jô mejô mete éfuse 5. Mejô mete me nji so be éngele, nge be Yésus, ve ma so be Yéhôva émien! Nalé a liti na bi ne kôme tabe ndi a jam a zu beta jô valé. Amu jé bia yiane de bo? Amu Yéhôva “a se ngule ya laane minsos.” (Tite 1:2) Nalé a liti na mejô bia lañe kalate Nlitan 21:5, 6 ma ye fo’o tôéban. Bi tame fase mejo ma: “Tama yenan!” Ba belan éfia Grec be nga kôñelane nkobô Boulou na “tama yenan!” abui biyoñe kalate Nlitan. Kalate éziñ a jô na, môt a belan éfia éte “éyoñ a yi na bôte bevo’o be kôme baé alo a vô’ôlô jam a zu kate be.” Nde, jé Zambe a nga jô mvuse ya valé? A jô na: “Ma bo mame mese mimfefé.” Nya ajôô a ne na Yéhôva a jô na a ye tyendé mame melu ma zu, ve a too ndi na ngaka’a éte ja ye tôéban aval é ne na éyoñ a kobô a ne ve ane é maneya tôéban.—Ésa. 46:10. w23.11 af. 3-4 ab. 7-8

Nlômane Pierre ô nga ke ôsu a juane bikobe bié. Bi tame nyoñe bone bive’an. Éyoñe Yésus a nga mane kate avale ba ye tibili nye a kpwe’ele nye asu na minkulane mejô ya Kalate Zambe mi tôéban, Pierre a nga jô Yésus na, avale jam éte da ye nye kui. (Marc 8:31-33) Abui biyoñ, Pierre a minlômane mivo’o mi mbe mi sañetan asu na be yeme môt a dañe ba bevok. (Marc 9:33, 34) Alu Yésus a nga kandane nyiñe si va, ôsusua na a wu, Pierre a nga tyi’i môt éziñ alo a njet ése. (Jean 18:10) Alu te da da, Pierre a nga ko woñ ane a nga sôane mvôé jé Yésus, biyoñe biyoñe bilal. (Marc 14:66-72) Nalé a nga bo na Pierre a yôn abui. Jam éte é nga te’e Yésus nyul angôndô, ve Yésus a nji ve’ele li’i nye étam. Éyoñe Yésus a nga wômô soñ, a nga ve Pierre fane ya beta liti nye na a ngenan a nye’e nye. Yésus a nga ve Pierre ésaé ya nyoñe ngap a mintômba mié. (Jean 21:15-17) Pierre a nga kañese bo ésaé éte. Ane a nga ke Jérusalem môse Pentecôte, a mbe môte wua ya bôte be nga taté nyoñe mfufube nsisim. w23.09 af. 22 ab. 6-7

Nlômane Pierre a nga jô bemvendé bevo’o na: “Ba’alané mbame mintômba Zambe.” (1 P. 5:1-4) Nge ô ne mvendé, bia yeme na wo nye’e bobejañ a besita a na wo kômbô nyoñe ngap a be. Ve biyoñe biziñ, ô ne wô’ôtane na ô yeme a abui mame nge ke na ô ne nte’an aval é ne na ô vo’o ki mane bo mame mete mese. Jé ô ne bo? Kate’e Yéhôva avale wo wô’ôtan a abim avé wo kômbô volô bobejañ a besita. Pierre a nga jô na: “Nge môt éziñ a bo ésaé, a bo’o je a ngule ja so nye be Zambe.” (1 P. 4:11) Bobenyoñ a benyo bekale be ne tôbane avale minjuk é vo’o mane émo ji. Ve te vuane na “masa beba’ale mintômba,” Yésus Krist, a ne volô be a lôt abim ô ne ngule ya bo. A ne de bo éyoñe ji, a ye fe de bo mfefé émo. Jame Yéhôva a yange be bemvendé é ne ve na be nye’e bobejañ, be nyoñe ngap a be, a na be bo “bive’ela asu mbam.” w23.09 af. 29-30 ab. 13-14

Bi nji yiane kañese belan kane asimesane bôte be bili. Nge bia be bôte ba biasé metiñe me Yéhôva bia yene mam avale da, bi ne fe taté na bia biasé Yéhôva a metiñe mé. (1 Cor. 3:19) “Fe’e ya émo ji” é wô’ô tindi bôte na be bo Yéhôva melo. Bekristene béziñe ya Pergame a Thyatire be nga taté na ba bo mvite mame ya bisôk a kañe bive’ela avale bôte be mbe be bôma’ane be be mbe be bo’ok. Yésus a nga ve bikôane bekristene bite ngule melep amu be mbe be kañese mvite mame ya bisôk. (Nli. 2:14, 20) Melu ma, bôte ba bômane bia fe be ne tindi bia na bi yene mam ane be. Bôte ya nda bôte jangan a bôte bia be be bia yeñe be ne bo na bi buni na bi ne zôsô a lôte nné a na bi simesane na bi ne ngule ya tyame metiñe me Yéhôva. Be ne jô na mbamba ntaban a nji bo mfi éziñ a na memvinda me Yéhôva a lat a mbamba ntaban me keya abo si. Biyoñe biziñe bi ne simesane na mebendé Yéhôva a ve bia me nji bo ne sañesañ. É ne kui na bi kômbô “dañ minné ya mame me ne ntilan.”—1 Cor. 4:6. w23.07 af. 16 ab. 10-11

Marie a mbe a yi ngule ya ke ôsu a bo nkômbane Yéhôva. Tame ve’ele simesan aval avé Marie a nga yiane bo fe’e ne vema éyoñ ange Gabriel a nga kate nye na a ye bo abum a too ke na a mbe a ngenane nkoé. A nji be a yeme’e avale ba yale bon, ve a mbe na a yiane nyoñe ngap a mona fam a mbe na bo Messie. Nde fe Marie a mbe a ngenane teke jô’ôbô a fam, ve a mbe a yiane kate Joseph na a ne abum. Jam éte é mbe angôndô ya ayaé asu dé. (Luc 1:26-33) Nne Marie a nga soo ngule ya be’e abim adite mbe’e éte vé? A nga sili mvolan. Éve’an é ne na a nga jô Gabriel na a kate nye mame mese a mbe a yiane yem a lat a mbe’e ôte. (Luc 1:34) Mon éyoñe mvuse ya valé, a nga ke jom évuvumane jé Élisabeth “si minkô” ya Juda. Dulu éte é nga volô nye angôndô ya abui. Élizabeth a nga se’e Marie, a ngule ya mfufube nsisim, a nga kobô ajô nkulan ajô ô mbe ô liti’i na a yiane bo abum a jam éte é nga ve Marie ngule nyul. (Luc 1:39-45) Ane Marie a nga jô na Yéhôva a bo “beta be mam a wo wé.” (Luc 1:46-51) Yéhôva a nga belane Gabriel ba Élizabeth na be ve Marie ngule nyul. w23.10 af. 14-15 ab. 10-12

Abime beyé’é be Yésus éziñ é nga bo miñwo’on a zene ya mfufube nsisim, a da bu’ubane ngum aval élat a Yéhôva. Bôte 144 000 ba ye saé yôp été a Yésus ane beprêtre. (Nli. 14:1) Vôm a ne Étyi e tabernacle a ne ndeme ya bôte Yéhôva a nga tobe si va na be bo bone bé ya nsisim. (Rom. 8:15-17) Vôm a dañ Étyi e tabernacle a ne ndeme ya yôp, vôme Yéhôva émien a too. “Éndélé” é mbe é kandé vôm a ne Étyi a vôm a dañ Étyi é ne ndeme ya nyule minsône Yésus, nje é mbe é kamane nye na a bulane yôp été aval ane Beta prêtre ya temple ya nsisim. Éyoñe Yésus a nga ve ényiñe jé metuna’a asu bôt, a nga yoone bekristene bese be ne miñwo’one zene ya ke nyiñe yôp été. Be fe ba yiane li’i menyule minsône map asu na be ke bi ma’ane map yôp été.—Héb. 10:19, 20; 1 Cor. 15:50. w23.10 af. 28 ab. 13

Gédéon a nga yalane bôte ya éphraïm évôvoé éyoñe be nga ve nye bijô. (Betyi’i me. 8:1-3) Gédéon a nji yalane be a ôlun ôse. A nga liti na a mbe éjote nyul éyoñ a nga nyoñ éyoñe ya vô’ôlô be a yalane be évôvoé été. Nalé a nga bo na minleme miap mi je’ebe. Mimfefe’e bemvendé mia vu Gédéon éyoñe mia kôme nyoñ éyoñe ya vô’ôlô éyoñe ba ve be mekua a yalan évôvoé été. (Jacq. 3:13) Mboon ôte wo bo na mvo’é é tabe ékôane bekristen été. Éyoñe be nga ve Gédéon duma amu a nga dañe bemadianite bita, a nga taté dutu ôsimesane wop be Yéhôva. (Betyi’i me. 8:22, 23) Aval avé bôte be be’e mimbe’e be ne vu éve’ela Gédéon? Ba yiane ve Yéhôva duma ése asu mame mese ba bo. (1 Cor. 4:6, 7) Éve’an é ne na nge ba se’e mvendé éziñ amu na ja yeme ye’ele é ne jô na, miñye’elane mite mia so Kalate Zambe, a na bia bese bi ngenane bi yé’é a zene ya ékôane Yéhôva. Biyoñe biziñe bemvendé be ne fe sili bebiene nge avale ba ye’ele bôte da ve Yéhôva duma nge ke na da viane wumulu bebien. w23.06 af. 4 ab. 7-8

Nge bi nji bi jame bia te sili Yéhôva meye’elan, bi ne sili biabebiene na, ‘Ye jame ma sili Yéhôva é ne ma mfi éyoñe ji?’ Biyoñe biziñe bi wô’ô simesane na bia yeme jame da dañe mfi asu dangan. Ve mame bia sili Yéhôva me ne bo mame me nji dañe mfi asu dangan. Nge bia ye’elane Yéhôva asu nju’u éziñe wo ndeñele bia, é ne kui na aval a ye yalane bia nde é dañe mvo’é a dañ avale bi mbe bi simesa’an. Nde fe bi ne sili mame méziñe me nji lu’an a nkômbane Yéhôva. (1 Jean 5:14) Bi ne nyoñ éve’ane ya bebiaé be nga jô Yéhôva na a volô mone wop na a ke ôsu a wulu benya mejôô été. Jame ba sili Yéhôva é nji fo’o bo abé. Ve Yéhôva a vo’o yemete môt éziñe ya be bia na a kañe nye. A yi na bia bese, to’o bone bangan, bi nyoñe ntyi’ane ya kañe nye. (Deut. 10:12, 13; 30:19, 20) Nde bebiaé ba yiane ye’elane Yéhôva na a volô be na be nambe minleme mi bone bap asu na be nye’e Yéhôva a bo bemvôé bé.—Mink. 22:6; Éphé. 6:4. w23.11 af. 21 ab. 5; af. 23 ab. 12

Amu jé bia liti na bia nye’e bôte bevok éyoñe bia volô be minlem? Kalate éziñ a timine bifuse ya Kalate Zambe bite a jô’ô na, éfia “volô nlem” Paul a nga belane je ja tinane na “e tebe môte fefel asu na ô volô nye éyoñ a tôbane minjuk.” Ajô te, éyoñe bia volô bobejañe ba tôbane minju’u nlem, bia volô be na be beta tebe tetele a ke ôsu a wulu zene ya ényiñ. Éyoñ ése bia volô mojañe nge ke sita a tôbane njuk nlem, bia liti nye na bia nye’e nye. (2 Cor. 7:6, 7, 13) Beta nja a ne zañe nkoon éngôngol a mvolane nlem. Amu jé bia jô nalé? Éyoñe môt a wô’ô môt a tôbane minjuk éngôngol, a kômbô bo jam éziñ asu na a volô nye. Ajô te, bi wô’ô taté ko bôte bevok éngôngol, mvuse ya valé nje bia zu volô be minlem. Paul a nga liti na beta nja a ne zañe nkoon éngôngole Yéhôva a mvolane minleme wé. Paul a jô na Yéhôva a ne “Ésa wongan a wô’ô bia éngôngol abui a Zambe ya mvolane minlem ôse.”—2 Cor. 1:3. w23.11 af. 9-10 ab. 8-10

Benya beyé’é be Yésus bese be ne tôbane minjuk. Bi tame zu kobô ajô nlômane Paul. A nga jô bekristene ya Thessalonique na: “Éyoñe bi mbe a mia, bi nga jaé kate mia na, mia ye tôban étibila’a. Avale miabebiene mia yeme na é nga bobane nalé.” (1 Thes. 3:4) A nga tili ki bekristene ya Corinthe na: “A bobejañ, bia ye ke solé mia minju’u bi nga tôbane mie . . . mi nga lôte bia ngul aval é mbe na bi nga ko woñ asu binyiñe biangan.” (2 Cor. 1:8; 11:23-27) Bekristene ya éyoñe ji fe ba yiane tabe nkômesane ya tôbane bitibila’a mevale meva. (2 Tim. 3:12) Ye wo fe wo tôbane bitibila’a amu wo buni Yésus a amu ô nga tyi’i na wo tôñe nye? Bemvôé bôé a bivuvumane biôé bi nga yiane wosane wo. Éko éziñe masa wôé nge ki bôte ya nda bisaé jôé be nga tibili wo amu ô nga bene bo mvôl. (Héb. 13:18) Ye bijôé bi nga tibili wo amu wo kañete bôte bevo’o ndi nleme jôé? To’o bia tôban avale bitibila’a avé, paul a jô na bia yiane bo mevak. w23.12 af. 10-11 ab. 9-10

Jacob a nga tôbane abui minjuk. Bobefame be Jacob bebaé, Siméon ba Lévi, be nga wo’o éyôlé ya nda bôte jab mvit a ji Yéhôva. Nde fe, Rachel, minga Jacob a mbe a nye’e abui, a nga wu éyoñ a nga biaé mone baa wop. Éyoñe beta mfumbale ya zaé a nga kui nlame wop, Jacob a nga ke nyiñ Égypte valé a nto nnôm. (Mett. 35:16-19; 37:28; 45:9-11, 28) Akusa bo minju’u mise a nga tôbane mie, Jacob a ke ôsu a buni Yéhôva a bengaka’a bé. Ajô te Yéhôva a nga liti na a wô’ô nye mvaé. Éve’an é ne na, Yéhôva a nga bo na a bi abui akum. Tame ke ve’ele simesan abim avé Jacob a nga ve Yéhôva akiba éyoñ a nga beta yene Joseph, mone wé a mbe a simesa’ane na a wuya! Ngul élat é mbe zañe Jacob ba Yéhôva é nga volô nye na a jibi minju’u a mbe a tôba’ane mie. (Mett. 30:43; 32:9, 10; 46:28-30) Nge wo ba’ale ngul élat a Yéhôva, wo fe wo ye kui na ô jibi minju’u mi ne kui wo atemetem. w23.04 af. 15 ab. 6-7

Kalate Besam 23, bia koone jia ja liti na Yéhôva a nye’e bia a na a nyoñe ngap a bia. David nnye a nga tili sam ate. A liti beta élat a ne zañe ba beta Mba’ale wé Yéhôva. Nlem ô mbe ô bôô David si amu a nga jô’é na Yéhôva nnye a wulu nye. A ényiñe jé ése é mbe é tii be nye. David a mbe a yeme’e na nye’ane Yéhôva wo ye tabe be nye ényiñe jé ése. Jé é nga volô nye na a tabe Yéhôva ndi abim éte? David a mbe a wô’ôtane nye’ane Yéhôva amu a mbe a va’a nye biôme bise bi mbe bi sili’i nye. David a mbe fe a yeme’e na Yéhôva a ne mvôé jé a na a mbe a yene’e nye mvaé. Jôm éte David a mbe a too ndi na to’o jé ja kui nye melu ma zu, Yéhôva a ye ke ôsu a ve nye biôme bise bia sili nye. Mbôle David a mbe a yeme’e na Yéhôva a nye’e nye a na a ye ke ôsu a nyoñe ngap a nye, nalé a nga volô nye na a bo teke ke ôsu a tyelé nleme yôp a na a ba’ale ava’a dé.—Bsa. 16:11. w24.01 af. 29 ab. 12-13

Ataté beta bita bi baa, bebo bisaé be Yéhôva be nga taté na ba bi fili ya bo ésaé nkañete abui mesi. Nalé a nga volô na abui bôt é bi fane ya yeme Yéhôva, a na foé ya Éjôé é miasebane si ése. Dene bibu’a ya Tin ékôane fe bia ke ôsu a jô’é na Krist nnye a wulu bie. Ba yi na mebendé ba ve bobejañe me lu’an a ôsimesane Zambe a wu Yésus. Mvuse ya valé, bejome bikôane bekristen a bemvendé ba ve bikôane bekristene mebendé mete. Bemvendé be ne miñwo’on, a bemvendé bevo’o bese be ne “mbo nnôme” Krist. (Nlitan 2:1) Nya ajôô a ne na, bemvendé bete bese be be’e metyi ya abé a ba bo bikop. Moïse ba Josué fe be mbe be bo’o bikobe biyoñe biziñ aval ane minlôman. (Nlañan. 20:12; Josué 9:14, 15; Rom. 3:23) Ve bi ne kôme yene ne fômelé na Krist a belan ôlo ô ne mewôk a fek a bemvendé a nga telé, a ye ke ôsu a bo de. Ajô te, bi bili abui beamu ya tabe ndi a melebe Yésus a ve bia a zene ya bôte Zambe a nga telé na be wulu bia. w24.02 af. 23-24 ab. 13-14

Melu ma, bi ne ve Yéhôva nlem avak éyoñe bia kobô ajô dé a ayoñ ése, a nye’an ôse, a mvean akiba. Éyoñe bi ne nkañete, bia yiane ba’ale ôsimesane na, nsôñane wongan ô ne na bi dutu bôte be Yéhôva, a volô be na be yen Ésa wongane ya nye’an avale bia fe bia yene nye. (Jacq. 4:8) Bi ne meva’a ya liti bôte bevok jame Kalate Zambe a jô a lat a nye’ane Yéhôva, zôsô wé, ngule jé, fe’e jé, a mbamba mefulu mé mevok. Bia kañe fe Yéhôva a ve nye nlem avak éyoñe bia ve ngule ya vu nye. (Éphé. 5:1) Éyoñe bia bo de, bia liti na bia selan a bôte ya mbia émo nyi. Bôte be ne yene na bia selan a bôte bevok, a be ne jeñe na be yem amu jé bi ne nalé. (Matt. 5:14-16) Nté bia be be bia bo mame méziñe nsamba, éko éziñe bi ne kate be amu jé bia bo jame si jame ka. Nalé a ne bo na bôte be bili mbamba été nsisime be kômbô subu Zambe bebé. Éyoñe bia kañe Yéhôva aval éte, nalé a bo na bi ve nye nlem avak.—1 Tim. 2:3, 4. w24.02 af. 10 ab. 7

Asu na ô bo fam é ne étôtôlô, wo yiane yé’é bo mame méziñ. Mame mete ma ye volô wo na ô yeme be’e mimbe’e ékôane bekristen, na ô bi ésaé ja ye volô wo na ô nyoñe ngap a womien a nda bôte jôé, a na ô bi mbamba élat a bôte bevok. Éve’an e ne na, Yeke’é nlañan a ntilan. Kalate Zambe a jô na môt a lañ Mejô me Zambe a ne mevak a mame mé ma ye wulu mvo’é. (Bsa. 1:1-3) Éyoñe môt a lañe Kalate Zambe mban, nalé a ye volô nye na a tu’a yeme mezene me Yéhôva, na a yeme fas a na a bi mbamba ñyenane mam. (Mink. 1:3, 4) Bobejañ a besita ba yi mvolane befame ba yeme ye’ele a ve melebe ma so Kalate Zambe. Nge wo yeme lañ ô yeme fe tili wo ye bo ngule ya kômesane mbamba minkañete, a ve mbamba biyalan bia ye wônô mbunane bôte bevok. Nalé a ye volô wo na ô bo ngule ya tili mame ma nambe wo. Mame wo ye tili ma ye volô wo na ô wônô mbunane wôé a wu bôte bevok. w23.12 af. 26-27 ab. 9-11

Éyoñe wo ko woñ, nyoñe’e éyoñe ya fase mame Yéhôva a ye bo melu ma zu, éyoñe Satan a ye wu. Sisia éziñe be nga bo beta étôkane ya mbu 2014 a mbe a liti’i ane ésa a laan a nda bôte jé, aval avé éfuse 2 Timothée 3:1-5 é ne beta tiliban nge mame éfus éte ja jô ma ye fo’o tôéban e paradis. Be ne kôñelane je na: “Mfefé émo mbamba biyoñe bia ye bo valé. Bôte ba ye nye’e ba bevok, ba ye nye’e benya mejôô, ba ye yeme miné miap, ba ye bo éjote nyul, ba ye ve Zambe duma, ba ye bo bebiaé bap mewôk, ba ye yeme mvaé bôte ba bo be, ba ye ba’ale élat, ba ye tu’a nye’e bibua’a ya menda me bôte map, ba ye nye’e mvo’é, ba ye kobô bôte bevo’o mbamba be mam éyoñ ése, ba ye jôô bebien, ba ye bo évôvoé nlem, be nye’e mvo’é, étabe ndi, mewôk, teke bo éngelezek, ba ye dañe nye’e Zambe a lôt abime ba nye’e mimvôman, be kañe’e Zambe a nleme wop ôse, a subu’u avale bôt éte bebé.” Ye ô wô’ô fo’o laan a bôt ya nda bôte jôé aval ényiñe ja ye bo mfefé émo, nge ke a bobejañ a besita? w24.01 af. 6 ab. 13-14

Nlem ô bô bia si ne mieññ éyoñe bia yeme na Yéhôva a wô’ô bebo bisaé bé mvaé. Kalate Zambe a jô na: “Yéhôva a yen mvaé be bôte bé.” (Bsa. 149:4) Ve é wô’ô kui biyoñe biziñe na, bôte béziñe be bili atek aval é ne na be nga sili bebiene na: ‘Ye Yéhôva a wô’ô fo’o ma mvaé?’ É nga kui biyoñe biziñe na abui biwôlô bebo bisaé be Yéhôva ya melu mvus é bili atek amu avale biyebe éte, a sili bebiene nge Yéhôva a wô’ô fo’o be mvaé. (1 Sam. 1:6-10; Job 29:2, 4; Bsa. 51:11) Kalate Zambe a kôme liti na bôte be be’e metyi ya abé be ne ngule ya yené mvaé mise me Yéhôva. Aval avé? Éyoñe ba buni Yésus Krist a éyoñe ba duban. (Jean 3:16) Éyoñe bia bo de, bia kôme liti mengana bôt été na, bi jôbaneya abé dangan a na bi ka’aleya Zambe na bia zu bo fo’o ve nkômbane wé. (Mame mi. 2:38; 3:19) Yéhôva a wô’ô mvaé éyoñe bia bo mame mete asu na bi yemete élate jangan a nye. Nté bia ke ôsu a bo mame mese bi ne ngule ya bo asu na bi tôé ngaka’a jangan, Yéhôva a wô’ô bia mvaé, a nyoñe fe bia ane bemvôé bé.—Bsa. 25:14. w24.03 af. 26 ab. 1-2

Bi ne vu beyé’é be Yésus éyoñe bia ke ôsu a kañete to’o éyoñe bijôé ya émo ji bia jô bia na bi telé ésaé nkañete. Bi ne tabe ndi na Yéhôva a ye vlô bia na bi bo ésaé nkañete jangan. Nde bia yiane ye’elane nye na a ve bia ngule ya kobô te ke ko woñ a fek. Bia yiane fe ye’elane Yéhovah na a volô bia éyoñ bi bili minjuk. Abui ya be bia é ne minleme ntya’an amu bia kon, amu môte bia nye’e a te wu, amu bia tôbane minju’u nda bôt, nge ke amu bia tôbane étibila’a a minju’u mife. Nde fe minju’u mife aval ane bibubua bi akon a bita mi nga bo na bôte be yen ayaé ya jibi minju’u ba tôbane mie. Kate’e Yéhôva nju’u wôé aval ô ne kate mvôé jôé. Tabe’e ndi na Yéhôva ‘a nyoñe ngap a wo.’ (Bsa. 37:3, 5) Éyoñe bi ne mbane meye’elan, nalé a ne volô bia na bi ‘jibi minjuk.’ (Rom. 12:12) Yéhôva a yeme minju’u bebo bisaé bé ba tôbane mie “a ye fe wô’ô ñyône wop.”—Bsa. 145:18, 19. w23.05 af. 5-6 ab. 12-15

Éyoñe bia nyoñe beta mintyi’an, bia yiane jeñe na bi yemelan “avale nkômbane Yéhôva ô ne,” a bo mame ma lu’an a nkômbane wé. (Éphé. 5:17) Éyoñe bia jeñe na bi yemelane miñye’elane ya Kalate Zambe mia lu’an a été jangan, bia kôme liti na bia jeñe na bi yem ôsimesane Zambe a lat a jame bia kômbô bo. Éyoñe ki bia tôñe miñye’elane mié, bia ye tu’a nyoñe mbamba mintyi’an. “Mbia môt,” nsiñe wongane Satan, a yi na bi bi abui mame ya bo émo ji aval é ne na bi nga kate beta bi éyoñe ya bo Zambe ésaé. (1 Jean 5:19) Kristen é ne taté na ja telé akum, besikôlô a ésaé jé ôsu, mame ya nsisime ke mvus. Nge avale jam éte da kui, da ye yené na nsisime ya émo ô nga taté na wo won asimesane dé. É ne été na, mame mete me nji fo’o bo abé, ve me nji yiane ve’ele tebe mame ya nsisim ôsu. w24.03 af. 24 ab. 16-17