Dihlatollo Tsa Mantsu ya ka Bhayibeleng

A B D E F G H I J K L M N O P R S T W Y Z

A

• Abhi.

  Ka nthago ga mo ba šele ba buyye bobhantiting ku Bhabhilona, ke mo go le lebitso la kgwedi ya kapheta ga khalenda ya go hlawolega ya Sejuda fote ke kgwedi ya bo 11 ga khalenda ya go tlwayelega. Ke mo yi thomisa gare ga July go segela gare ga August. Lebitso la yona a le nyarele ka ho Bhayibeleng; mo go bolabodiwang ka yona ba fo re ke “kgwedi ya kapheta.” (Dip 33:38; Ez 7:9)​—Bona Tsa go Tlats. ga B15.

• Abhibhi.

  Lebitso la kgwedi ya mathomo ga khalenda ya go hlawolega ya Sejuda fote ke kgwedi ya kašupa ga khalenda ya go tlwayelega. Le rela gore mo “(Mabele) ma sa le Tala” fote ke mo yi thomisa gare ga March yi segela gare ga April. Ka nthago ga mo Majuda ma boyele Bhabhilona ba yye ba re ke Nisani. (Dot 16:1)​—Bona Tsa go Tlats. ga B15.

• Adara.

  Ka nthago ga gore Maisrayele ma boye bobhantiting ku Bhabhilona, ke mo go le lebitso la kgwedi ya bo 12 ga khalenda ya go hlawolega ya Sejuda fote ke kgwedi ya kobodi ga khalenda ya go tlwayelega. Ke mo yi thomisa gare ga February yi segela gare ga March. (Est 3:7)​—Bona Tsa go Tlats. ga. B15.

• Akhaya.

  Ga Mangwalo ya Sekreste ya Segerika, ke mo go le poleke ya Roma ya ka borwa bya Gerika fote toropo ya yona ye kgolo ke mo yi le ku Korente. Mo re bolabola ka Akhaya, re bolabola ka dipoleke ka mokana ga tsona tsa Peloponisi le segare sa Gerika.—(Meb 18:12)​—Bona Tsa go Tlats. ga B13.

• Alabhasta.

  Ke lebitso la sepotlelane sa makgura ya go nkgela sa gore ku botala ke mo ba se maka ka letlapa la gore le krayega thina le poleke yo ba reng ke Alabhastrone ya ku Egepita. Mapotlela ya mošaga wonone ke mo ma na le molala wo mosesane wa gore wa kwadiwa gore makgura yane ya gore ma tseyediwa gedimo ma sa falale. Letlapa lo ba le berekisiyeng ba yye ba fetsa ba le bitsa ka lebitso lowa.​—Mrk 14:3.

• Alamothe.

  Lentsu la gore ba le berekisa dikošeng la go rela “Bannyana; Makgareba,” fote le ka fo rela mantsu ya makgareba ya gore ne ma yepelelela gedimo. Di ka makega gore ke mo ba berekisa lentsu lone mo ba šupetsa gore dilo tso ba di teyang mo ba yepelela di nyaka ba di teyele gedimo.​—1Kr 15:20; Pis 46:Man.

• Aletare.

  Ke stende sa gore ke mo ba se maka ka mobu, matlapa kela kwata ya gore ba yi kgakgapiye ka tshipi ya gore ke mo ba maka dihlabelo gedimo ga yona mo ba rapela. Ga kamara ya mathomo ya tabarenakele le ya tempele ke mo go na le “aletare ya gholdi” ye nyana ya go tšhubela tsa go nkgela ga yona. Ne ba yi makiye ka kwata ya gore ba yi kgakgapiye ka gholdi. ‘Aletare ye kgolo ya koporo’ ya gore ne ba tšhubela ga yona dihlabelo ke mo yi le lapeng ka tawong ga tempele. (Ek 27:1; 39:38, 39; Gen 8:​20; 1Mg 6:​20; 2Kr 4:1; Llu 1:​11)​—Bona Tsa go Tlats. ga. B5 le B8.

• Alfa le Omegha.

  Mabitso ya hlaka ya mathomo le ya mafelelo ga dihlaka tsa Segerika; ma berekisiwwe ga kararo mo ba bolabola ka Modimo ga puku ya Kutullo. Ga ditemanyana tsowa, mantsu yawa ma rela gore “wa mathomo le wa mafelelo.”​—Kut 1:8; 21:6; 22:13.

• Amene.

  “Go be ka mokgonone” kela “ka nnete.” Lentsu lowa le tšwa ga lentsu la Seheberu la ʼa·manʹ, la gore le rela gore “go tshepega.” Mo batho ba dumelelana ka kano, thapelo kela taba ke mo ba re “Amene”. Ga Kutullo ba yi berekisiye mo ba thanaka Jeso.—Dot 27:26; 1Kr 16:36; Kut 3:14.

• Arama; Maarama.

  Ditlogolwane tsa morwayi wa Šeme wa gore ba re ke Arama tsa gore ne di dula dipolekeng tsa go tlugisela Dithabeng tsa Lebhanoni go segela Mesopothamiya, le go tlugisela Dithabeng tsa Thorase ka nthoko ya lebowa go segela Damasekhase le ka nthoko ya borwa. Poleke yowa ya gore ka Seheberu ba re ke Arama, ka nthago ba yye ba re ke Siriya, fote batho ba gona ne ba re ke Masiriya.​—Gen 25:20; Dot 26:5; Hos 12:12.

• Areka ya go kwanisanya.

  Ke lebhokisi la gore ba le makiye ka kwata ya mohlare wa akhašiya ke mokane ba le kgakgapa ka gholdi. Ke mo ba le beyye ga Poleke ya go Hlawolega ka Matla tabarenakeleng ke mokane ka nthago ba le beya ga Poleke ya go Hlawolega ka matla ga tempele ya gore yi yagiye ke Solomoni. Ke mo le na le sekogelo sa gholdi sa gore se na le makerubi ka mabedi ya gore ne ma lebeletsanne. Ka mo teng ne go na le matlapa ka mabedi ya gore ke mo ba ngwadiye Lesome la Melawo.—(Dot 31:26; 1Mg 6:19; Heb 9:4.)​—Bona Tsa go Tlats. ga B5 le B8.

• Aremaghedoni.

  Lentsu lowa le tšwa ga lentsu la Seheberu la Har Meghid·dohnʹ, la gore le rela “Thaba ya Meghido.” Le sipidisana le “ntwa ye kgolo ya Modimo wa Matšhika ka moka” ya gore “magoši ya lefase lowa ka mokana ga lona” ma nyoko kgobakana gore ma lwe le Jehova. (Kut 16:14, 16; 19:11-21)—Bala ga MOTŠHATŠHAMELO WO MOGOLO.

• Areyopaghase.

  Ke mmoto wa ku Athene ya gore yi lebowa-bodikela bya Akhropholisi. Fote ke mo go le lebitso la khota ya gore ne ba tshwarela megahlano ga yona. Maephikhuri le Mastoyiki ya gore ma tšhutele dilo tsa gore batho ba f’lo tikhandela ma yisiye Pawulo ku Areyopaghase gore a hlatolle tso a di dumelang.—Meb 17:19.

• Aselgeia.​—

  Bala ga GO BA LE TŠHINGHI.

• Asia.

  Mo Mangwalo ya Sekreste ya Segerika ma bolabola ka yona, ma re ke lebitso la poleke ya Roma ya gore lekgono yi wela ga sekopa sa bodikela bya Turkey, le dipoleke tse dingwana tsa go dukulugela ke meetši tsa go tshwana le Samos le Patmos. Mutši wa yona wo mogolo ke mo go le Efeso.—(Meb 20:16; Kut 1:4)​—Bona Tsa go Tlats. ga B13.

• Ašitorethe.

  Ke modimonyana wa Makanana wa ntwa wa gore fote o maka gore go be le dimilane. Ke mosadi wa Bhaali.​—1Sa 7:3.

• Azazele.

  Ke lentsu la Seheberu la gore le ka fo ba le rela gore “Pudi ya go Nyamalala.” Ka Letšatši la go Lukisa Ditaba le Modimo, pudi ya Azazele ne ba yi romela mašahleng, ka mokgonone ne go le setšha yi rwele tso setšhaba se di sinnyeng ga mongwaga wa go fela.​—Lef 16:​8, 10.

B

• Ba go latelela Heroda.

  Fote ba ba tšiba go le Maheroda. Ke mo go le mokgahlo wa gore wo yema le bo Heroda ka tsa dipolotiki mo ba lawola ka tlase ga mmušo wa Maroma. Di ka makega gore Masadutseyi ya mangwana ne ma wela ga mokgahlo wowa. Maheroda ma yye ma timaka ngata ka yyoši le Mafaraseyi gore ma thogo phigisa Jeso.—Mrk 3:6.

• Ba go latelela mokgahlo wa Heroda.​—

  Bala ga HERODA; BA GO LATELELA.

• Ba go yahlula.

  Ke banna bo ne ba kgetiye ke Jehova gore ba phonise batho bage ka nakwela go soko ba le magoši ku Israyele.​—Bay 2:​16.

• Barwayi ba Aroni.

  Ditlogolwane tsa Aroni wa gore ke setlogolwane sa Llifi, wa gore ke yene wa mathomo wa gore ba mo hlawodiye gore a be moprista ye mogolo go ya ka Molawo wa Moše. Barwayi ba Aroni ke mo ba maka mebereko ya maprista tabarenakeleng le tempeleng.​—1Kr 23:28.

• Bhaali.

  Ke modimo wa Makanana wa gore ke mo ba mo tseya go le yene mong wa sebakabaka le wa gore o ba nisela pula le go maka gore go be le dimilane. Lentsu la gore “Bhaali” ke mo ba le berekisa le mo ba bolabola ka medimonyana ye mengwana ya gana hone. Lentsu lowa ka Seheberu le ra gore “Mong.”​—1Mg 18:21; Mrm 11:4

• Bhelzebhabho.

  Ke lebitso lo ba le berekisang mo ba bolabola ka Sathane, wa gore ke kgoši kela wa go lawola madimona. Di ka fo makega gore lebitso lowa le tšwa ga Bhaali-zebhabho, Bhaali wa gore ke mo a rapela ke Mafilisita ku Ekrone.​—2Mg 1:3; Mat 12:24.

• Bhulu.

  Ke lebitso la kgwedi ya mabala ga khalenda ya Sejuda ya go hlawolega ke mokane ga khalenda ya go tlwayelega ke kgwedi ya mabedi. Le tšwa ga lentsu la go rela “go yengwa; go mila,” ke mo yi thomisa gare ga October yi segela gare ga November. (1Mg 6:​38)​—Bona Tsa go Tlats. ga B15.

• Bobhantiting.

  Ke mo ba yisang batho gona mo ba ba tlosa nageng ya bona kela gaye ga bona, ga go tlala di maka ke bo ba hludiyeng. Lentsu lowa ka Seheberu le rela “go tloga.” Ke ga mabedi ga gore mo Maisrayele ma yisiwa bobhantiting ma gahlanne le tsa gore a ma hlwe ma gahlana natso. Masiriya ma yye ma yisa batho ba mmušo wa ka lebowa wa go ba le lesome la maloko bobhanting, ke mokane ka nthago Mabhabhilona ma yisa batho ba mmušo wa ka borwa wa go ba le maloko ka mabedi bobhantiting. Bo ba šeleng mone bobhantiting ba yye ba ba busetsa nageng ya bona mo go lawola Sayirase wa gore ne a lawola Peresiya.—2Mg 17:6; 24:16; Ez 6:​21.

• Bonghwahla.

  Lentsu lowa le tšwa ga lentsu la Segerika la gore por·neiʹa, le rela mekgwa ka mokana ga yona ya go maka tsa ka mapaying ya go sa sipidisane le tso Modimo a di nyakang. Gana hone go kena le dilo tsa go tshwana le mo motho wa gore o šadhiye a yetsela le motho wa gore aa šadha naye, go rekisa mmele, batho ba go maka tsa ka mapaying ba sa šadha, monna wa go yetsela le monna kela mosadi wa go yetsela le mosadi le ba go maka tsa maroga le diphoolwane. Ga Kutullo, lentsu lowa le tshwanisela mosadi wa go rekisa mmele wa gore o yemela sedumedi sa matsaka ye ba reng ke “Bhabhilona ye Mogolo” mo yi hlatolla gore o timakiye monghana wa magoši ya lefase lowa gore a thogo ba le matšhika fote a be le dilo tsa majabajaba. (Kut 14:8; 17:2; 18:3; Mat 5:​32; Meb 15:29; Gal 5:​19)​—Bala ga WA GO REKISA MMELE.

• Bomatšinghelane ba Magoši.

  Ke mogoba wa masole ya Roma ya go pasopa magoši ya Roma. Mogoba wone ke mo wo na le matšhika, ne wo ka yema le kgoši kela wa yi tlosa setulong sa go lawola.​—Flp 1:​13.

• Bowene kela lephelo.

  Ka Seheberu, lentsu lowa ke neʹphesh ke mokane ka Segerika ke psy·kheʹ. Mo o lebelela lentsu lowa ka mokgo ba le berekisiyeng ka gona ka Bhayibeleng di fo šupetsa gore gabutšibutši le rela (1) batho, (2) diphoolwane, kela (3) lephelo la motho kela la phoolwane. (Gen 1:20; 2:7; Dip 31:28; 1Pe 3:20.) Dikereke tsa go tlala a di berekisi mantsu ya gore “bowene” kela “lephelo” ka mokgwa wa go tshwana, mara ka ho Bhayibeleng neʹphesh le psy·kheʹ di rela dilo tsa go phela lefaseng, dilo tsa gore o ka di tshwara, wa di bona, fote di ka kgwa. Ga hlatollo yowa ya Bhayibele, mantsu yawa ga go tlala ba ma hlatolla go ya le ka so go bolabodiwang ka sona ka nako yonone, go berekisiwa mantsu ya go tshwana le “lephelo,” “tsa go phela,” “motho,” “bowene,” kela lentsu la gore le yemela motho (la go tshwana le “nna”). Ga go tlala, ditwaba tsa ku tlase di šupetsa mantsu ya mangwana ya gore ma ka yemela ‘motho ka boyene’ kela “lephelo.” Mo ba berekisiyeng lentsu la gore “bowene” kela la gore “lephelo” ga ditemanyana tse dingwana kela ditwaba, di gabutši gore o nagane ka ditaba tso ba di hlayyeng ka ho kgakala. Mo motho a maka selo ka boyene di rela gore o maka dilo tsone a sa tšhofe ke motho, ka matšhika yage ka mokana ga wona kela ka lephelo lage ka mokana ga lona, a sa šale ka selo. (Dot 6:5; Mat 22:37) Go gongwana o ka kraya lentsu lowa ba le berekisa mo ba hlatolla selo so se nabelang ke selo sa go phela. Fote di ka fo rela motho wa gore o kgwile kela setopo.​—Dip 6:6; Diy 23:2; Jes 56:11; Hag 2:​13.

D

• Daghone.

  Ke modimonyana wa Mafilisita. Gore lentsu lowa le thomisiye kaye a go nape go tšibega, mara ba bangwana ga bo ba go tšhutega ba le tshwanisa le lentsu la Seheberu la dagh (hlapi).—Bay 16:23; 1Sa 5:4.

• Dariki.

  Tšheleta ya goldhi ya ku Peresiya ya go kala 8.4 ya dighremo. (1Kr 29:7)​—Bona Tsa go Tlats. ga B14.

• Dekapolisi.

  Ke mutši wa Gerika wa gore wo na le lesome la dimitšane (le tšwa ga lentsu la Segerika la gore deʹka, la go rela gore “lesome” le la poʹlis, la go rela “mutši”). Fote ke mo go le lebitso la poleke ya bohlabela bya Lewatle la Galeliya le Nooka ya Jorodane ga gore dimitšane tsa go tlala ke mo di le gona. Ke mo go le mong tšhikong ya setšo sa Segerika le mokgwa wa Magerika wa go maka di bhizinisi. Jeso o fitiye ga poleke yowa mara a go na mo go šupetsang gona gore o yye a vakašela mitši yowa. (Mat 4:25; Mrk 5:20)​—Bona Tsa go Tlats. ga A7 le B10.

• Dhenariyase.

  Ke tšheleta ya tshipi ya gore ke mo ba yi berekisa ku Roma ya gore ke mo yi kala gana hala ga 3.85 ya dighremo fote ke mo yi na le sethombhe sa Kesara ka ho mahlong. Ke tšheleta ya gore motho wa go bereka ne a yi gola ka letšatši fote ke mo go le “tšheleta ya mothelo” ya gore Maroma ke mo ma patedisa Majuda. (Mat 22:17; Llu 20:24)—Bona Tsa Tlats. ga B14.

• Dhrakema.

  Ga Mangwalo ya Sekreste ya Segerika, lentsu lowa le rela tšheleta ya tshipi ya silva ya Gerika, ya gore ka nako yone ke mo yi kala 3.4 ya dighremo. Ga Mangwalo ya Seheberu go bolabodiwa ka dhrakema ya gholdi ya Peresiya ya gore ke mo yi lekana le dariki. (Neh 7:​70; Mat 17:24.)​—Bona Tsa go Tlats. ga B14.

• Dikepe tsa Tharašiši.

  Ke lebitso la gore mathomisong ke mo ba le reyye dikepe tsa go ya Tharašiši ya ku botala (ya gore gana byalo ke Spain). Di bonala nkare ka nthago ba thomisiye go le berekisa mo ba rela dikepe tse dikgolo tsa gore di kgona go sepela leyeto la go lefa. Solomoni le Jehošafate ke mo ba berekisa dikepe tsone mo go tla dilo kela ba romela dilo dinageng tse dingwana.​—1Mg 9:​26; 10:22; 22:48.

• Dikgakgare.

  Ke matlapa ya manyana kela diphatane tsa gore ne ba di berekisa mo ba segelela dipheto. Ke mo ba di tšhela ka teng ga maphuto ya dikobo kela ka teng ga sitša sa motšiti ke mokane ba di tšukutša. Kgakgare yo yi tšwang kela yo ba yi ntshang ke mo go hlawodiwa yona. Ga go tlala ke mo ba rapela mo ba maka dilo tsowa.—Još 14:2; Diy 16:33; Mat 27:35.

• Dikgwa tsa go tshwanisela.

  Ke 12 ya malofo ya dikgwa tsa gore ke mo ba di pakiye di makiye dindhundhuma ka dipedi tsa kobodi ya malofo ya gore ke mo ma le gedimo ga tafola ya Poleke ya go Hlawolega ya tabarenakele le ya tempele. Fote ba re ke “sekgwa sa go hlawolega” kela “sekgwa.” Sehlabelo sowa sa gore ke mo ba se makela Modimo ke mo ba se tšhentšha ka Sabatha ye nngwana le ye nngwana, ba leya sekgwa sa nyuwane. Sekgwa so ba se tlosang ke mo se ja ke maprista fela. (2Kr 2:4; Mat 12:4; Ek 25:30; Lef 24:​5-9; Heb 9:2)​—Bona Tsa go Tlats. ga B5.

• Dikholomo tsa Solomoni.

  Ka dinako tsa Jeso ke mo go le phantšhisi ya gore yi kwalegiye ya gore ne yi le ka bohlabela bya lapa la ka tawong la tempele, batho ba go tlala ke mo ba dumela gore ke mašaledi ya tempele ya Solomoni. Jeso ke mo a sepela gana hone ‘go le marega,’ fote Makreste ya ku botala ke mo ma gahlana gana mone gore ma rapele. (Joh 10:22, 23; Meb 5:​12)​—Bona Tsa go Tlats. ga B11.

• Dikobo tsa ntwa.

  Ke dikobo tsa go tšhireletsa masole tsa gore ke lekarapo, mokgopa wa go ba le dipelekete, lepanta la mokgopa, sa go pasopa lefatsa le potane, le legawu.—1Sa 31:9; Ef 6:13-17.

• Dikomelo.

  Ke tso ba tšhelang mo ba duba folawa kela mo ba maka tsa go nwa, gore di bile; ka matlamatla ke sengatha sa gore ba se tsere ga folawa ya go dubiwa ya gore ne yi šele yi bidiye. Ga go tlala lentsu lowa ba le berekisa ka Bhayibeleng mo ba bolabola ka go sinya le go fokoga, fote ba le berekisa mo ba bolabola ka mokgwa wa go sa loka wa gore wo thomisa wo sa bonale mara mo goya-goya wo feleletsa wo sinnye.—Ek 12:20; Mat 13:33; Gal 5:9.

• Dilahlong.

  Ke poleke ya gore motho wa gore o hlokofele ke mo ba mmolokela gona. Lentsu lowa le tšwa ga lentsu la Segerika la mne·meiʹon, la gore le tšwa ga lentsu la gore “go gopotsa,” la gore le rela gore motho ye a hlokofeleng wa gopodiwa.—Joh 5:28, 29.

• Dilo tsa lefase lowa.

  Ke lentsu la Segerika la ai·onʹ la gore le rela dilo tso di makegang gana byalo kela tso di makegiyeng ka dinako tsa go sa tshwane. Mo Bhayibele yi bolabola ka “dilo tsa lefase lowa,” yi rela dilo tso di makegang ho lefaseng ka nako yonone le mokgwa wa batho wa go maka dilo. (2Tm 4:10) Go na le dinako tso Modimo a yyeng a maka gore dilo di makiwe ka mokgwa wo mongwana a berekisa Molawo wa go kwanisanya, tsa gore motho a ka re ke dinako tsa Maisrayele kela tsa Majuda. Modimo o berekisiye sehlabelo sa Jeso Kreste go šupetsa batho gore dinako di tšhentšhiye, ka matlamatla ga phutego ya Makreste ya go tlotsiwa. Tsotsone ke mo di šupetsa gore go thomisiye mokgwa wa nyuwane wa go maka dilo, wa gore Molawo wa go kwanisanya wo yye wa bolabola ka wona ku botala. Mo ba bolabola ka dinako tsowa, ba rela dilo tso di makegang tsa mohlobohlobo kela seyemo so se leng gona ka nako yonone, go ka fo ba go le sa gore se šele se makegiye kela sa gore se sa nyoko makega.—Mat 24:3; Mrk 4:19; Mrm 12:2; 1Ko 10:11.

• Dinako tsa mafelelo.

  Mantsu yawa le ya mangwana ya go tshwana nawo ya gore “sekopa sa mafelelo sa matšatši ya mafelelo” ma berekisiwa ga seporofeto sa Bhayibele mo ba bolabola ka dinako tsa gore dilo tso di makegang di nyoko segela mong mafelelong. (Hez 38:16; Dan 10:14; Meb 2:17) Di ka fo rela mengwaganyana kela mengwaga ya go tlala, di ya ka gore go porofitiwa ka ying. Bhayibele yi berekisa mantsu yawa ya gore “dinako tsa mafelelo” mo yi bolabola ka dinako tso re phelang ga tsona gana byalo, tsa go šupetsa gore Jeso o gona.—2Tm 3:1; Jak 5:3; 2Pe 3:3.

• Dipane tsa go rwala magala.

  Ke dilo tsa go makiwa ka gholdi, silva kela koporo, ne ba di berekisa tabarenakeleng mo ba tšhuba tsa go nkgela le mo ba tlosa magala aletareng yo ba makelang dihlabelo ga yona le dithapo tsa malampa ya go makiwa ka gholdi. Fote ke mo ba re ke tsa go tshwara mollo.—Ek 37:23; 2Kr 26:19; Heb 9:4.

• Dipoleke tsa go tšhabela ga tsona.

  Ke dipoleke tsa malifi tsa gore motho wa gore o bolayye motho a sa tikemisela o tšhabela gona gore ye wa go patedisa a sa mo kraye. Dipoleke tsone kobodi ya tsona ne di le ga Naga yo ba Tshepisiwweng yona, di hlawodiye ke Moše a botsa ke Modimo fote ka nthago dya kgeta ke Jošuwa le yene a botsa ke Jehova. Mo motho yene a segela mone polekeng, ke mo a segela a botsa bagolo tso di mo makegeleng ke mokane ba mo yamogela. Gore batho ba sa fo bolaya ba bangwana ka bomu ke mokane ba tšhabela ga dipoleke tsowa, ye wa gore o bolayye motho ne a tshwanele a sekisiwe ga poleke yo a mmolayeleng ga yona gore ba thogo bona gore o na le molato kela byang. Mo ba kraya gore aa na molato ne ba mmusetsa ga naga ya go tšhabela ga yona, ne a tshwanele a dule hone a sa tšwe lephelo lage ka mokana ga lona kela go segela go kgwa moprista ye mogolo.—Dip 35:6, 11-15, 22-29; Još 20:2-8.

• Ditaba tsa go bafala.

  Ga Mangwalo ya Sekreste ya Segerika, ke ditaba tsa go bafala tsa Mmušo wa Modimo le go phonisiwa ka taba la go dumela ga Jeso Kreste.—Llu 4:18, 43; Meb 5:42; Kut 14:6.

• Dithaba tsa Lebhanoni.

  Ke dithaba tse dingwana tsa go hlomegetsana tsa gore di nageng ya Lebhanoni. Dithaba tsa go hlomegetsana tsa Lebhanoni di ka bodikela, fote dithaba tsa go hlomegetsana tsa ka nthoko ye nngwana ya Lebhanoni di ka bohlabela. Dithaba tsowa di yahluganya ke moyedi wa go lefa wa gore wo na le mobu wa go tsifa. Dithaba tsa Lebhanoni di thomisa thina le leropho la lewatle la Mediterranean, fote di lefiye go tlugisela gana hala ga 1 800 go segela ga 2 100 ya dimitha. Ku botala Libhanoni ne yi dukulugele ke mehlare ya mosidara ye megolo ya gore ditšhaba tso ne di le mone ke mo di yi turisa ka matla. (Dot 1:7; Pis 29:6; 92:12)​—Bona Tsa go Tlats. ga B7.

• Ditšiya.

  Ke ditšiya tsa mehlobohlobo tsa gore di sepela go le moririmane mo di ya ga poleke ye nngwana. Go ya ka Molawo wa Moše, ke mo ba di tseya di yediye gore di ka jiwa. Moririmane wa ditšiya wa gore wo ja se sengwana le se sengwana so wo gahlanang naso, wa gore wa sinya mo wo fetang gona, ne ba wo tseya go le selo sa go sasamela.—Ek 10:14; Mat 3:4.

• Diyabolo.

  Ke lebitso la gore le hlatolla Sathane ga Mangwalo ya Sekreste ya Segerika la go rela gore “Wa go Sinya Batho Mabitso.” Sathane ba mo neyye lebitso la Diyabolo ka taba la gore ke segele ga tso tsa go sinyana mabitso fote o hlaya matsaka ka Jehova, ka lentsu Lage la gore le gabutši le ka lebitso Lage la go hlawolega.—Mat 4:1; Joh 8:44; Kut 12:9.

• Diyengwa tsa mathomo.

  Ke diyengwa tso ba thomisang ka tsona mo ba buna; selo se sengwana le se sengwana sa mathomo. Jehova ke mo a nyaka gore setšhaba sa Israyele se mo neye selo se sengwana le se sengwana sa mathomo, go ka fo ba go le motho, phoolwane kela dimilane. Setšhaba sa Israyele ke mo se neya Modimo diyengwa tsa mathomo mo se maka Monyanya wa Sekgwa sa go se na Dikomelo le ka Pentekoste. Mantsu ya gore “diyengwa tsa mathomo” ba ma berekisiye fote mo go bolabodiwa ka Kreste le bo ba mo latelelang ba gore ba tlotsiwwe.—1Ko 15:23; Dip 15:21; Diy 3:9; Kut 14:4.

E

• Edomo.

  Ke lebitso le lengwana lo ba le neyyeng Esewu morwayi Isaka. Ditlogolwane tsa Esewu (Edomo) di tsere poleke ya Seyiri, ya gore ke poleke ya dithabeng tsa gare ga Lewatle la go Kgwa le Mosela wa meetši wa ‘Aqaba. Yi yye ya tšibega go le Edomo. (Gen 25:30; 36:8)​—Bona Tsa go Tlats. ga B3 le B4.

• Efoda.

  Ke kobo ya nkare ke faskoti ya gore ne yi yapara ke maprista. Efoda ya moprista ye mogolo ne yi sa tshwane le tse dingwana, yona mo sekgubeng ke mo yi na le 12 ya matlapa ya go tseyediwa gedimo. (Ek 28:​4, 6)​—Bona Tsa go Tlats. ga B5.

• Eforate.

  Ke nooka ya go lefa ya gore ke mo ba yi tseyela gedimo ku borwabodikela bya Asia, fote ke ye nngwana ya dinooka ka dipedi tse dikgolo tsa ku Mesopotamiya. Ba thomisiye go bolabola ka yona ga Genesi 2:14 gore ke ye nngwana ya kanne ya dinooka tsa ku Edeni. Ga go tlala ba fo re ke “Nooka.” (Gen 31:21) Mitši ya Israyele ya ka lebowa ke mo yi kgera ka yona. (Gen 15:18; Kut 16:12)—Bona Tsa go Tlats. ga B2.

• Eforayimi.

  Ke lebitso la morwayi wa mabedi wa Josefa; fote ke mo go le leloko ka lloši la Israyele. Ka nthago ga gore Israyele yi yahlugane, Eforayimi ya gore ne yi tseyediwa gedimo ga maloko ka moka, go yye gwa ba yona ya go yetetsa mmušo wa lesome la maloko.​—Gen 41:52; Jer 7:​15.

• Eluli.

  Ka nthago ga mo ba šele ba buyye bobhantiting ku Bhabhilona, ke mo go le lebitso la kgwedi ya kobodi ga khalenda ya go hlawolega ya Sejuda fote ke kgwedi ya bo 12 ga khalenda ya go tlwayelega. Ke mo yi thomisa gare ga August go segela gare ga September. (Neh 6:​15)​—Bona Tsa go Tlats. ga B15.

• Ethanimi.

  Ke mo go le lebitso la kgwedi ya kašupa ya khalenda ya go hlawolega ya Sejuda le kgwedi ya mathomo ya khalenda ya go tlwayelega. Ke mo yi thomisa gare ga September go segela gare ga October. Ka nthago ga gore Majuda ma boye ma tšwa Bhabhilona ke mo ba re ke Tišri. (1Mg 8:2)​—Bona Tsa go Tlats. ga B15.

F

• Faro.

  Nka mokgo ne ba bitsa magoši ya Egepita. Ka ho Bhayibeleng ba bolabola ka bo-Faro kapheta ya bona (Šišake, So, Tiraka, Nikho le Hofra) mara mabitso ya ba bangwana a maa ngwadiwa, le ya bala ba go lawola ka dinako tsa Abhrahama, Moše le Josefa a maa ngwadiwa.​—Ek 15:4; Mrm 9:​17.

• Fathomo.

  Ke so ba se berekisang mo ba meta gore meetši ma yisa go segela kaye, se lefiye go segela ga 1.8 ya dimitha. (Meb 27:28)—Bona Tsa go Tlats. ga B14.

• Filisita; Mafilisita.

  Ke poleke ya gore yi ka lerophong la borwa bya Israyele ya gore ba fetsiye ba re ke Filisita. Bo ne ba tšwa Kereta ba gore ne ba dula gana hone ne ba re ke Mafilisita. Dafita o yye a ba hlula mara ba yye mahlong ba kene ba tikemele fote ga go tlala ne go le manaba ya Israyele. (Ek 13:17; 1Sa 17:4; Amo 9:7)​—Bona Tsa go Tlats. ga B4.

G

• Ghehena.

  Ke lentsu la Segerika la gore le rela Moyedi wa Hinomo ya gore yi ka borwa le borwa-bodikela bya Jerusalema ya botala. (Jer 7:31) Ba porofitiye ka yona gore ke poleke ya gore ba nyoko bošela ditopo ga yona. (Jer 7:32; 19:6) A go na so se šupetsang gore diphoolwane kela batho ke mo ba bošediwa Ghehena gore ba tšhubelediwe ba kene ba phela kela ba kwisiwe go baba. Poleke yone a yi yemele poleke ya go sa bonale ya gore memoya ya batho yi tšhubelediwa gona ka mollo gore yi kwisiwe go baba go ya go yye. Mara lentsu la gore Ghehena le berekisiye ke Jeso le malata yage mo ba rela go yahludiwa go ya go yye ga gore go rela “likgu la mabedi” la go rela go fetsa ka selo.—Kut 20:14; Mat 5:22; 10:28.

• Ghera.

  Ke sekala sa go lekana 0.57 ya dighremo. Yi nyakiye yi lekana le 1/20 ya dišekele. (Lef 27:25)​—Bona Tsa go Tlats. ga. B14.

• Ghiliyade.

  Mo re bolabola ka dinaga, ke mo go le poleke ya go nona ya ka bohlabela bya nooka ya Jorodane ya gore ke mo yi segela lebowa le borwa bya Moyedi wa Jabhoko. Ka nako ye nngwana ke mo ba le berekisa mo ba bolabola ka poleke ya Israyele ka mokana ga yona ya ka bohlabela bya Jorodane, ga gore ke mo go dula leloko la Rubeni, la Ghade le sekopa sa leloko la Manase. (Dip 32:1; Još 12:2; 2Mg 10:33)​—Bona Tsa go Tlats. ga B4.

• Githithe.

  Ke lentsu la go berekisiwa ga tso tsa dikoša, la gore a di nape di tšibega gore le ra go re king mara di šupa nkare le tšwa ga lentsu la Seheberu la gath. Ba bangwana ba dumela gore go ka fo ba go le mokgwa wa go teya dikoša wa go sipidisana le dikoša tsa go bolabola ka go maka wayini, ka gore lentsu gath le rela mo ba makelang wayini gona.—Pis 81:Man.

• Go babola.

  Ka Mangwalong ya Seheberu, lentsu lowa le fela le rela dilo tsa go sasamela, bolwele le tse dingwana tsa go baba tsa gore di leya ke Jehova mo a wolola batho. Ka Mangwalong ya Sekreste ya Segerika, lentsu lowa le rela go teya ka sebepu sa gore ne ba se tlemme dikutu kela dilo tsa go hlaba ku mafelelong ga sona.​—Dip 16:49; Joh 19:1.

• Go beya motho matsogo.

  Motho ke mo ba mmeya matsogo mo ba mo hlawola gore a make mmereko wa go hlawolega kela mo ba mo rufa, ba mo yalafa kela ba maka gore a be le moya wa go hlawolega. Ka dinako tse dingwana ke mo ba beya diphoolwane matsogo mo ba soko maka dihlabelo ka tsona.​—Ek 29:15; Dip 27:18; Meb 19:6; 1Tm 5:​22.

• Go bollwa.

  Ke go kupa nama yo yi leng ka mahlong ga selo sa ka fase sa bonna. Ke mo di nyaka gore Abhrahama le ditlogolwane tsage ba bolotsiwe mara Makreste a ma gapeletsege gore ma make ka mokgonone. Fote ba le berekisa go fo tshwanisa mo ba bolabola ka dilo tse dingwana.—Gen 17:10; 1Ko 7:19; Flp 3:3

• Go hlawola.

  Ka Seheberu di rela “go tlotsa ka selo sa meetši.” Ke mo ba tlotsa motho kela selo ka makgura go šupetsa gore motho yene kela selo sone di hlawodiwwe gore di make mmereko wa go hlawolega. Lentsu lowa le berekisiwa fote ga Mangwalo ya Sekreste ya Segerika mo bo ba gore ba nyoko phela legedimong ba tlotsiwa ka moya wa go hlawolega.​—Ek 28:41; 1Sa 16:13; 2Ko 1:​21.

• Go Hlawolega.

  Nka mokgo Jehova a leng ka gona, fote ke mokgwa wa go titshwara gabutši kela wa go maka gore motho a dule a yediye. (Ek 28:36; 1Sa 2:2; Diy 9:10; Jes 6:3) Mo go bolabodiwa ka batho (Ek 19:6; 2Mg 4:9), diphoolwane (Dip 18:17), dilo (Ek 28:38; 30:25; Lef 27:14), dipoleke (Ek 3:5; Jes 27:13), dinako (Ek 16:23; Lef 25:12), le dilo tso di makegang (Ek 36:4), lentsu la Seheberu le kwagala le rela go beyela selo ka thooko kela go šupetsa gore Modimo wa go hlawolega o fapanne kgole le medimonyana ye mengwana; le rela mo motho a hlawodiwwe gore o thogo berekela Jehova. Ga Mangwalo ya Sekreste ya Segerika, lentsu la gore “go hlawolega” le rela go berekela Modimo. Fote lentsu lowa ba le berekisa mo ba bolabola ka gore motho o tshwanele a be le mekgwa ya go yela.—Mrk 6:20; 2Ko 7:1; 1Pe 1:15, 16.

• Go hlokotša.

  Go kgobaketsa tsa gore di šiyye ke bo ba go buna, tsa gore ba di šiyye ka bomu kela tsa gore di f’lo šala. Molawo wa Moše ne o re batho ba sa nape ba buna ku mathoko ga ditšhomo tsa bona fote didhriva kela diolivi ba sa nape ba kotela ka moka. Modimo ke mo a makiye gore bo ba go tihlupegela, ba gore ba kgahleletsegiye, ba go tšwa ba sepela, ngwana wa go se na papa le mosadi wa go kgwela ke monna ba hlokotše tso di šeleng mo ba fetsiye go buna.—Ru 2:7.

• Go jega ga dimelane.

  Ke mo dimilane di bola ka taba la go kena ke bolwele. Ba naganela gore ka ho Bhayibeleng mo ba bolabola ka taba yowa, ba rela mo semilane se rusa mo ga tšhiko ya sona (Puccinia graminis).​—1Mg 8:​37.

• Go kgeloga.

  Lentsu lowa ka Segerika (a·po·sta·siʹa) le tšwa ga lentsu la gore le rela “go yema kgole le.” Lentsu lowa le yelana le go “lisetsa kela go jikela.” Ga Mangwalo ya Sekreste ya Segerika ba berekisiye “go kgeloga” mo ba bolabola ka bo ba gore ba keketlele kgole le morapelo wa mannete.​—Diy 11:9; Meb 21:21; 2Mt 2:3.

• Go kwela go baba.

  Ke lentsu la Segerika la gore le tlalele ka matla ga dilo tsa gore dya yamogelega le tsa go jabodisa. Ga go tlala, lentsu lowa le hlatolla mo motho a go makela selo sa gabutši ka go di nyaka. Byalo mo go bolabodiwa ka gore Modimo o re kwela go baba, di rela gore mo a re makela dilo o re makela tsona mahala, fote aa yemele gore re mo neye se sengwana. Tsotsone di šupetsa gore Modimo o neyana ka matla, o nyakanana ka matla fote o šupetsa batho gore o ba kwela go baba. Lentsu lowa la Segerika le lona mo ba le hlatolla ba berekisa mantsu ya go tshwana le “go makelana dilo tsa go bafala” le “go neyana.” Mo motho a kwela ye mongwana go baba, aa mo kwele ka taba la gore o nyaka a mo makele se sengwana, motho yene o fo tšhofa ke taba ya gore aa konane.​—2Ko 6:1; Ef 1:7.

• Go lepolla.

  Ke patela yo ne yi ntshiwa mo ba lokolla motho gore go sa sa ba lebhantiti gore ba sa sa mo hlorisa, le ya go mo lokolla mo a sinnye kela mo go na le so a tshwaneleng gore a se make. Ke mo ba sa patele ka tšheleta ka moka nako. (Jes 43:3) Patela ne yi ka ntshiwa ga mayemo ya go sa tshwane. Mo re beyisa, ku Israyele, matšibula ka mokana ga wona ya bašomanyana kela ya diphoolwane tsa dipholo ke mo go le ya Jehova. Fote mo nkare ne di sa kgonege gore ba berekele Jehova a ntoši, ke mo go nyakega patela gore yi thogo ba lokolla. (Dip 3:45, 46; 18:15, 16) Mo kgomu ya phoolo ya gore yi kotsi yi ka fo ba yi sa pasopiwa ke mokane ya bolaya motho, mong wa yona o tshwanele a ntshe patela gore ba sa mmolaye. (Ek 21:29, 30) Mara mo go ka ba le ye a bolayang motho ka bomu, ke mo go se na so ba ka mo lepollang ka sona. (Dip 35:31) Mara mong taba ke gore Bhayibele yi re Kreste o patele ka likgu lage nakwela a kgwa phateng ya mohlupego gore a lokolle batho ba gore baa theetsela ga tso ba di sinnyeng le ga likgu.​—Pis 49:​7, 8; Mat 20:28; Ef 1:7.

• Go lla.

  Ke mo motho a šupetsa gore o kwa go baba ka taba la likgu kela ka taba la tse dingwana tsa go sasamela. Ka dinako tsa Bhayibele batho ke mo ba tlwayele gore go ba le nako yo ba yi fetsang ba lla. Ke mo ba sa fo lla ba gotla mara ke mo go na le dikobo tso ba di yaparang, ba tigaša ka luta mo hlogong, ba tlerola dikobo tsa bona fote ba titeya mo dikgubeng. Bo ba gore ke mo ba di kgona tsa go lla ke mo ba ba bitsa gore ba tle ba lle malikgung.​—Gen 23:2; Es 4:3; Kut 21:4.

• Go loka.

  Ka Mangwalong, ke selo sa gore se lukiye go ya ka molawo wa Modimo ga dilo tsa go loka le tsa go sa loka.​—Gen 15:6; Dot 6:​25; Diy 11:4; Zef 2:3; Mat 6:​33.

• Go lukiselela.

  Ke lebitso la letšatši la mo go soko ba Sabatha mo Majuda ma ya tlase le kgakala ma lukiselela. Ke mo le fela mo letšatši le sobela, ka nako yonone ke mo go thomisa Sabatha. Letšatši lone lekgono le tšibega go le Labohlano. Letšatši la Majuda ke mo le thomisa ka malobana le fela ka malobana.​—Mrk 15:42; Llu 23:54.

• Go maka dilo o sa tšebi.

  Yi tšwa ga lentsu la Segerika la a·selʹgei·a, lentsu la go šupetsa mokgwa wa go lwisana le melawo ya Modimo fote le šupetsa mokgwa wa go sa tšebi kela wa go sa hlompe; mokgwa wa go dhelela kela wa go sa nyake go theetsela melawo ya bo ba go lawola. Lentsu lowa a le rele go sinya ka gonyana.​—Gal 5:​19; 2Pe 2:7.

• Go makela batho dilo tsa gabutši.

  Ke go gelepa motho ka go mo neya so a se gayelang. Mangwalo ya Seheberu a ma nape ma bolabola ka taba yowa, mara Molawo wa Moše ke mo wo botsa Maisrayele gore ma tshwanele ma gelepe bo ba go tihlupegela.—Mat 6:2.

• Go nyakanana ka matla.

  Ga go tlala mo ba berekisa mantsu yawa ma ba ma tšwa ga lentsu la Seheberu la cheʹsedh, la go rela go titlema kela go yana, go tshepega le go mamarela ga selo. Ga go tlala ba le berekisa mo ba bolabola ka tsa go yelana le ka mokgo Modimo a šupetsang batho gore wa ba nyaka, mara fote le batho ka bo bona baa kgona go šupetsa gore baa nyakanana.​—Ek 34:6; Ru 3:​10.

• Go sa yela.

  Di ka rela go ba le dithila ho mmeleng kela go tshila melawo ya go titshwara. Mara ga go tlala ka ho Bhayibeleng di rela dilo tsa gore a di sipidisane le molawo kela tsa gore Molawo wa Moše wo re a di ya yela. (Lef 5:2; 13:45; Mat 10:1; Meb 10:14; Ef 5:5)​—Bala ga GO YELA.

• Go segela.

  Ga Mangwalo ya mangwana ya Sekreste ya Segerika, lentsu lowa le hlatolla taba ya mo Jeso Kreste a segela go le kgoši, go tlugisela mo ba mmeya setulong sa go lawola ka mokgwa wa go sa bonagale go le kgoši ya gore ke Mesiya, ka dinako tsa mafelelo. Taba ya gore Kreste o nyoko segela a yi fo rela gore o nyoko tla ke mokane a jika ka go yakgoswa, mara o nyoko tseya nako a le gona.​—Mat 24:3.

• Go sokologa.

  Ke lentsu lo Bhayibele yi le berekisang mo yi hlatolla motho wa gore o sokologa ga dilo tso a di makiyeng ku botala tsa gore a di ya loka kela tsa gore aa di maka gabutši. Mo motho a tisola tsa mannete di bonala ka tso a di makang fote o tšhentšha le maphelelo.​—Mat 3:8; Meb 3:​19; 2Pe 3:9.

• Go tikona tsa go ja.

  Ke go fetsa nako o sa ji tsa go ja. Maisrayele ke mo ma tikona tsa go ja ka Letšatši la go Lukisa Ditaba le Modimo, ka dinako tsa mo ma šekela le mo ma nyaka go yetetsa ke Modimo. Majuda ke mo ma tikona tsa go ja ga kanne ka mongwaga mo ba gopola dilo tsa go sasamela tso di yyeng dya ba makegela. Makreste a ma gapeletsege gore ma tikone tsa go ja.—Ez 8:​21; Jes 58:6; Llu 18:12.

• Go tineyela ga Modimo.

  Ke go hlompa ka matla, go rapela le go berekela Jehova Modimo o kene o tshepa gore o na le matšhika ya go lawola lefase ka mokana ga lona.—1Tm 4:8; 2Tm 3:12.

• Go tshepisa.

  Ke go tshepisa Modimo gore o nyaka go mo makela se sengwana, go tshwana le sehlabelo kela go mo neya se sengwana, go maka mmereko wage wo mongwana kela go sa make dilo tse dingwana tsa gore molawo a wo di rakele. Ke mo di fo tshwana le kano.​—Dip 6:2; Mmo 5:4; Mat 5:​33.

• Go tsusiwa.

  Ke go tsusiwa ga bo ba kgwileng. Lentsu lowa la Segerika la a·naʹsta·sis le rela “go tsoga; go tlogamela.” Ka ho Bhayibeleng go bolabodiwa ka taba yone ga nkokwane, gana hone go kena le nakwela Jehova Modimo a tsosa Jeso. Le mo ba bangwana ba tsusiye ke Eliya, Eliša, Jeso, Petro le Pawulo, mehlolo yone ka mokana ga yona yi makegiye ka matšhika ya Modimo. Bo ba go loka le ba go sa loka” ba tshwanele ba tsusiwe ho lefaseng gore go thogo makega tso Modimo a di nyakang. (Meb 24:15) Bhayibele yi bolabola le ka ba go tsusiwa gore ba ye phela legedimong, yi re ke go tsusiwa “ga mathomo,” gana hone go kena le bobhuti ba Jeso ba gore ba tlotsiwwe ka moya wa go hlawolega.​—Flp 3:​11; Kut 20:​5, 6; Joh 5:​28, 29; 11:25.

• Go tula; Ga go tulela gona.

  Ke mokgwa wa go tula mabele le go ma fefera kela poleke yo di makiwang ga yona. Ke mo ba tula ka matsogo ba berekisa phate mara mo ba tula tsa go tlala ke mo ba berekisa dilo tsa gona tsa go tshwana le dileyi tsa gore di goga ke diphoolwane. Ke mo di sepela ho gedimo ga mabele ya gore ba ma yatlele ho fase ga gore go gedimo fote moya o thogo teyela gabutši.—Lef 26:5; Jes 41:15; Mat 3:12.

• Go yela.

  Ka ho Bhayibeleng, lentsu lowa a le fo rela go yela mmeleng, le rela le go maka gore selo se sa be le selabi fote se sa thilafale, le bereka le ga mekgwa ya motho kela senghana sage le Modimo. Ga Molawo wa Moše, lentsu lowa le rela mo motho a makiye tso a tshwaneleng go di maka gore a yele go ya ka molawo.—Lef 10:10; Pis 51:7; Mat 8:2; 1Ko 6:11.

H

• Hades.

  Ke lentsu la Segerika la gore le tshwana le lentsu la Seheberu la gore “Sheol.” Mo ba le hlatolla ba re ke “Lebitla,” gore ba thogo šupetsa gore ke lebitla la batho ka mokana ga bona. (Mo ba le ngwadiye ba thomisa ka hlaka ye kgolo).—Bala ga LEBITLA.

• Hemesi.

  Ke modimonyana wa Magerika wa gore ke morwayi wa Zewusi. Nakwela ba le ku Lisitara, ke mo ba nagana gore Pawulo ke Hemesi ka taba la gore Hemesi ke mo a roma ke medimonyana ye mengwana fote ke mo go le segele ga tso tsa go bolabola.—Meb 14:12.

• Heroda.

  Ke lebitso la ka bogošing la batho ba gore ne ba lawola Majuda ba gore ke mo ba ba kgetiye ku Roma. Heroda ye Mogolo o tšibega ka go yaga tempele ya Jerusalema ka bo nyuwane le go hlaya gore dibananyana di bolayiwe ka gore ke mo a nyaka go bolaya Jeso. (Mat 2:16; Llu 1:5) Heroda Akhilayase le Heroda Antipase ba gore ke barwayi ba Heroda ye Mogolo, ba yye ba ba hlawola gore ba lawole dikopa tse dingwana tsa naga mo ne go lawola papa wa bona. (Mat 2:22) Antipase ke mo a lawola sekopa ka ssoši sa hone nageng, fote ke mo ba mo tseya go le “kgoši” fote ke mo go lawola yene ka nakwela Kreste a fetsa kararo ya mengwaga le sekopa a maka mmereko wage wa go tšhomayela, go segela ka nako ya mo go makega dilo tso di hlayang ke Mebereko tema 12. (Mrk 6:14-17; Llu 3:1, 19, 20; 13:31, 32; 23:6-15; Meb 4:27; 13:1) Ka nthago ga hone, Heroda Aghripa wa mathomo wa gore ke mo go le setlogolwane sa Heroda ye Mogolo, o yye a bolaya ke lengeloyi la Modimo ka nthago ga gore a lawole tsa senakonyana. (Meb 12:1-6, 18-23) Morwayi wage ye ba reng ke Heroda Aghripa wa mabedi o yye a thomisa go lawola go segela mo Majuda ma lwa le Maroma.—Meb 23:35; 25:13, 22-27; 26:1, 2, 19-32

• Highayoni.

  Ke lentsu la go bereka ga dikoša. Ka mokgo ba le berekisiyeng ka gona ga Pisalema 9:16, di šupa nkare modumo wa harepa wo kwagalela fase kela go na le go yema nyana gore ye a theetseleng a thogo ghayela.

• Hini.

  Sa go kala dilo tsa meetši fote ke sa go tšhela dilo tsone ga sona. Hini yi lekana le 3.67 ya dilitha. (Ek 29:40)—Bona Tsa go Tlats. ga B14.

• Hisopo.

  Ke semilane sa gore se na le makala le matlakala ya manyana, sa gore ba se berekisa mo ba fokela madi kela meetši mo ba maka menyanya ya go yedisa. Ga mantsu ya Segerika le Seheberu ya gore ba ma berekisiye ka Bhayibeleng go ka kena dimilane tsa mohlobohlobo. Hisopo yo go bolabodiwang ka yona ga Johane 19:29, go ka fo ba go le semilane sa gore se lefiye lela la gore ne ba ka kgona go rwala sepontši sa wayini ya go galaka gore ba se yise molomong wa Jeso.—Ek 12:22; Pis 51:7.

• Homere.

  Sa go kala dilo tsa go woma sa gore se lekana le khoro. Go ya ka sekala sa motšumu wa botsopa ke mo yi lekana le 220 ya dilitha. (Lef 27:16)​—Bona Tsa go Tlats. ga B14.

• Horebe; Thaba ya Horebe.

  Dipoleke tsa dithabeng tsa gore di dukulugele Thaba ya Sinayi. Ke lebitso le lengwana la Thaba ya Sinayi. (Ek 3:1; Dot 5:2)​—Bona Tsa go Tlats. ga B3.

I

• Ifa.

  Ke sekala sa go kala dilo tsa go woma fote ba kala mabele ka sona. Ke mo se lekana le sekala sa dilo tsa meetši, ke mo go le 22 ya dilitha. (Ek 16:36; Hez 45:10)​—Bona Tsa Tlats. ga B14.

• Ilirikhamo.

  Ke poleke ya Roma ya gore yi ka lebowabodikela bya Gerika. Mo Pawulo a kene a tšhomayela o yye a segela gana hone, mara a go na mo go šupetsang gore o tšhomayele Ilirikhamo kela o f’lo kgera ka yona. (Mrm 15:19)​—Bona Tsa go Tlats. ga B13.

• Israyele.

  Ke lebitso lo Modimo a le neyyeng Jakobo. Ditlogolwane tsage di yye dya tšibega ka lebitso lone. Ditlogolwane tsa barwayi ba Jakobo 12 ya bona ga go tlala ke mo ba re ke barwayi ba Israyele, ntlo ya Israyele, batho (banna) ba Israyele kela Maisrayele. Fote Israyele ke mo go le lebitso la lesome la maloko ya mmušo wa lebowa wa gore wo tšwa ga mmušo wa borwa, ke mokane ka nthago gwa ba lebitso la Makreste ya go tlotsiwa ya gore ke “Israyele ya Modimo.”—Gal 6:16; Gen 32:28; 2Sa 7:23; Mrm 9:6.

• Itopiya.

  Ke poleke ya botala ya gore ne yi le borwa bya Egepita. Mone ga yona ne go na le poleke ya ka borwa ya gore gana byalo ke Egepita le Sudane. Lentsu lowa ba na le go le berekisa ga lentsu la Seheberu la “Khuši.”​—Est 1:1.

J

• Jakobo.

  Ke morwayi wa Isaka le Rebhekha. Ka nthago Modimo o yye a mo reya lebitso la Israyele ke mokane ya ba hlogo ya batho ba Israyele (ba gore ba re ke Maisrayele fote ka nthago ke mo ba re ke Majuda). Ke mo go le papa wa 12 ya barwayi ba gore bona le ditlogolwane tsa bona ba yye ba maka 12 ya maloko ya setšhaba sa Israyele. Lebitso lowa la Jakobo ba yye mahlong ba le berekisa ga setšhaba kela ga batho ba Israyele.—Gen 32:28; Mat 22:32.

• Jeduthuni.

  Ke lentsu la gore a go tšibege gore le ra gore king, le krayega ga mantsu ya mathomo ya Pisalema 39, 62, le 77. Mantsu yawa ya mathomo di šupetsa go le melawo ya go yepelela, nakwenngwana le rela mokgwa wa go yepelela kela selo sa go teya dikoša. Ke mo go na le ye mongwana wa go yepelela wa Lelifi wa gore ba re ke Jeduthuni, byalo mokgwa wowa wa go yepelela kela wa go teya dikoša di ka makega gore wo tšwa gage le barwayi bage.

• Jehova.

  Ke lebitso la go tšwa ga Tetragrammaton (ya gore ke kanne ya dihlaka tsa mmolabolo wa Seheberu tsa gore ke lebitso la Modimo), la gore le nyarela ka ku ga 7 000 ga hlatollo yowa.​—Bona Tsa go Tlats. ga A4 le A5.

• Jubhili.

  Mongwaga wo mongwana le wo mongwana wa bo 50 go tlugisela mo Maisrayele ma kena ga Naga yo ba Tshepisiwweng yona. Ne ba sa tshwanela go lima ka mongwaga wa Jubhili fote ke mo ba lokolla mabhantiti. Dipoleke tsa gore ke lefa tsa gore ne ba di rekisiye ke mo ba di kraya fote. Gabutšibutši Jubhili ne go le mongwaga wa monyanya, ne go le mongwaga wa go lokolla setšhaba gore se boyele sekeng go tshwana le nakwela Modimo a sa se thoma.​—Lef 25:10.

• Juda.

  Ke morwayi wa kanne wa Jakobo wa gore o mmelegele ke Lliya. Nakwela a šele a le thina le go kgwa, Jakobo o porofitiye gore ga leloko la Juda go nyoko tšwa wa go lawola wa gore ke ye mogolo. Nakwela Jeso a belegiwa go le motho, ke mo a tšwa ga leloko la Juda. Lebitso lowa la Juda le rela leloko, fote ka nthago ke mo le rela mmušo wa gore ba wo reyye ka Juda. Mmušo wone ba re ke mmušo wa ka lebowa, mone ga wona ne go kena maloko ya Maisrayele ya Juda le ya Bhenjamini, gana hone go kena le maprista le Malifi. Juda ne yi le ka borwa bya naga ga gore ne go na le Jerusalema fote go na le tempele.​—Gen 29:35; 49:10; 1Mg 4:​20; Heb 7:​14.

K

• Kanana.

  Setlogolwane sa Nnowa sa gore ke ngwana wa kanne wa Hama. Ditlogolwane tsa Kanana tsa gore ke mo go le 11 ya maloko di yye dya feleletsa di duli ka nthoko ya bohlabela bya Mediterranean ya gore ne yi le segare ga Egepita le Siriya. Poleke yone ke mo ba re ke “naga ya Kanana.” (Lef 18:3; Gen 9:18; Meb13:19)—Bona Tsa go Tlats. ga B4.

• Kano.

  Ke so motho a se hlayang mo a tshepisa, kela selo so motho a tshepisang a tiyisiye gore o nyoko se maka kela a ka sa se make. Selo sone ke sa gore ba se tshepisa motho ye mogolo, ka matlamatla Modimo. Jehova o yye a tiyisa kwano yage le Abhrahama ka go maka kano.​—Gen 14:22; Heb 6:​16, 17.

• Kesara.

  Ke mo go le sereto sa bo ba go lawola ba ku Roma. Aghostosi, Thibheriyase le Tlelodiyase ba ba hlaya ka mabitso ka ho Bhayibeleng, le ga Nero le ya bereka le mo ba sa mo hlaye ka lebitso. Fote “Kesara” ba yi berekisa ga Mangwalo ya Sekreste ya Segerika mo ba bolabola ka molawo wa naga.—Mrk 12:17; Meb 25:12.

• Kgoši ya Mosadi ya Legedimong.

  Nka mokgo ne ba bitsa modimonyana wa mosadi wa gore ne a rapela ke Maisrayele ya gore ne ma jikele Modimo ka dinako tsa Jeremiya. Ba bangwana ba naganela gore go ka fo ba go le modimonyana wa mosadi wa Mabhabhilona wa gore ba re ke Išitara (Astarete). Lebitso la gore ne go le la mathomo la Inanna, le rela gore “Kgoši ya Mosadi ya Legedimong.” Mo ba sa bolabole ka yene go le modimonyana wa magedimong, ke modimonyana wa go maka gore basadi ba belege. Astarete ba re fote ke “Mosadi wa Legedimong” go ya ka tso ne di ngwadiye ke Maegepita.​—Jer 44:19.

• Khaladiya; Makhaladiya.

  Ke batho ba go dula thina le mo go gahlanang nooka ya Tighrisi le ya Eforate; mo nako yi kene yi ya mantsu yawa ne ba ma berekisela dipoleke ka moka tsa Bhabhiloniya le batho ba gona. Lentsu lowa la “Makhaladiya” ne ba le berekisa mo ba rela batho ba gore ba tšhutele tsa Sayinsi, tsa botala, tsa mebolabolo le tsa dinanedi, ba gore ne ba maka tsa masalamose ba gore fote ne ba pombhola tsa ku mahlong ba berekisa dinanedi.—Ez 5:12; Dan 4:7; Meb 7:4.

• Khebho.

  Sekala sa dilo tsa go woma tsa go lekana 1.22 ya dilitha, di ya ka sekala sa motšumu wa botsopa. (2Mg 6:​25)​—Bona Tsa go Tlats. ga B14.

• Khemoši.

  Ke modimo ye mogolo wa Mamowaba.​—1Mg 11:33.

• Khešiya.

  Ke selo sa go tšwa ga kwata ya mohlare wa Khešiya (Cinnamomum cassia), wa gore a wo fapane kgole le mohlare wa sinamone. Khešiya ne ba yi berekisa go le selo sa go nkgela fote ne yi berekisiwa mo go makiwa makgura ya go hlawolega.​—Ek 30:24; Pis 45:8; Hez 27:19.

• Khilomitha.

  Ke mokgwa wa go meta go tloga ga poleke ye nngwana go segela ga ye nngwana wa gore wo nyarela ga teya fela ga Matewu 5:41 ga Mangwalo ya Sekreste ya Segerika, yi ka fo ba yi rela khilomitha ya gore ke mo yi berekisiwa ku Roma ya gore yi lekana le 1 479.5 ya dimitha.

• Kholomo.

  Ke selo sa go thega moyago gore wo sa we sa gore se yema thwi. Tse dingwana ne ba di makele gore go thogo gopodiwa dilo tsa botala. Dikholomo ne ba di berekisiye tempeleng le ga dilo tse dingwana tsa bogošing tsa gore di yagiye ke Solomoni. Batho ba go sa rapele Modimo ke mo ba maka dikholomo tsa go hlawolega ba makela sedumedi sa bona sa matsaka, fote ka dinako tse dingwana Maisrayele ke mo ma maka ka mokgonone. (Bay 16:29; 1Mg 7:​21; 14:23)​—Bala ga TSA GO KGABISA.

• Kholomo ya go hlawolega.

  Khomolo ya gore yi yemme ya gore ga go tlala yi makiwa ka letlapa fote di šupetsa gore ne yi tshwanisela bhaali kela medimonyana ye mengwana ya matsaka.​—Ek 23:24.

• Khoro.

  Ke sekala sa dilo tsa go woma le tsa meetši. Ke mo yi lekana le 220 ya dilitha, di ya ka sekala sa mokorotwane. (1Mg 5:11)—Bona Tsa go Tlats. ga B14.

• Khyubhiti.

  Ke go lefa ga go tloga ho sejabaneng go segela ho monwaneng wa segare. Maisrayele ke mo ma berekisa khyubhiti ya go teya gana hala ga 44.5 ya disenthimitha, mara ke mo ma berekisa le khyubhiti ya go lefa ya gore ke mo yi tokegela ka gana hala ga 7.4 ya disenthimitha, yi teya gana hala ga 51.8 ya disenthimitha. (Gen 6:15; Llu 12:25)—Bona Tsa Tlats. ga B14.

• Kobo ya lesaka.

  Ke mo go le llapi la go tiya la gore ke mo ba maka masaka ka lona le dikhwama tsa go tshwana le tsa go tšhela korong. Ga go tlala ke mo ba yi maka ka maboya ya pudi, fote ka setšo ke mo ba yi yapara mo ba lla.​—Gen 37:34; Llu 10:13.

• Kolobetso; Go Kolobetsa.

  Lentsu lowa le rela go “phinya,” kela go sobelela ka meetšing. Jeso o yitseri bo ba mo latelelang ba tshwanele ba kolobetsiwe. Fote Mangwalo ma bolabola ka kolobetso ya Johane, go kolobetsiwa ka moya wa go hlawolega le go kolobetsiwa ka mollo.​—Mat 3:​11, 16; 28:19; Joh 3:​23; 1Pe 3:​21.

• Koša ya mo ba Yinuga.

  Ke mantsu ya mathomo ga Pisalema 120-​134. Le mo go na le dihlatollo tsa go tlala tsa mantsu yane, ba go tlala ba re 15 ya dipisalema tsowa ne di yepelela ke Maisrayele ma jabodiye mo ma kene ma ‘yinuga’ ma ya Jerusalema ya gore ne yi le mmotong wa dithaba tsa Juda, mo ba ye maka kararo ya menyanya ye megolo ya gore ba yi maka mongwaga wo mongwana le wo mongwana.

• Koša ya mo go lliwa.

  Koša ya mo batho ba kgongwele ka matla, go tshwana le mo ba hlokofalele ke monghana kela lešaga.​—2Sa 1:​17; Pis 7:Man.

• Kreste.

  Lentsu lowa ke sereto sa Jeso, le tšwa ga lentsu la Segerika la gore Khri·stosʹ la gore le tshwana le lentsu la Seheberu la gore mo le hlatolliwa ke “Mesiya” kela “Wa go Tlotsiwa.”—Mat 1:16; Joh 1:41

• Kutu.

  Ke lepotlela la go makiwa ka mokgopa wa phoolwane ya go tshwana le pudi kela nku la gore ba tšhela wayini ga lona. Ke mo ba tšhela wayini ka teng ga mapotlela ya nyuwane ka taba la gore ke mo yi bila yi fufuma ke mokane yi kokomoga. Mapotlela ya mekgopa ya nyuwane maa kokomoga mara ya botala maa bharasa mo wayini yi fufuma.​—Još 9:4; Mat 9:​17.

• Kwano.

  Tso Modimo le batho ba dumelelanang ka tsona kela tso batho ka babedi ba dumelelanang ka tsona gore ba nyoko di maka kela ba ka sa di make. Ka dinako tse dingwana motho ka wwoši ne go le yene a tshwaneleng a make tso ba kwanneng ka tsona (ke kwano ya gore yi tlalele nthoko ka yyoši, ka matlamatla mo go na le so ba tshepisanneng sona). Ka dinako tse dingwana ne di nyaka gore batho bane ka babedi ba make tso ba kwanneng ka tsona (ke kwano ya batho ka babedi). Bhayibele yi bolabola ka dikwano tse dingwana tsa go sa tshwane le kwano yo Modimo a yi makiyeng le batho, go tshwana le kwano ya batho, maloko, ditšhaba kela megoba ya batho. Dikwano tso Modimo a di makiyeng le Abhrahama, Dafita, setšhaba sa Israyele (kwano ya Molawo), le Israyele ya Modimo (kwano ya nyuwane) di wela ga dikwano tsa gore di yama batho ba go tlala.—Gen 9:​11; 15:18; 21:27; Ek 24:7; 2Kr 21:7.

L

• Lapa.

  Ke poleke ya go ba le legora ya go dukulugela tabarenakele, fote mo nako yi kene yi ya, ke mo go le poleke ya go bulega ya go ba le mapharo, ya gore ke mo yi dukulugele moyago wa gore ne ba wo berekisa ka matla wa tempele. Aletare ya go makela dihlabelo ga yona ke mo yi le ka lapeng la tabarenakele le ka lapeng la ka teng ga tempele. (Bona Tsa go Tlats. ga B5, B8, B11.) Bhayibele yi bolabola le ka malapa ya dintlo le ya mešate.—Ek 8:13; 27:9; 1Mg 7:12; Est 4:11; Mat 26:3.

• Lebitla.

  Mo ba thomisa ka hlaka ye nyana mo ba le ngwala, ba rela lebitla ka lloši mara mo ba thomisa ka hlaka ye kgolo ba rela mabitleng, le tshwana le lentsu la Seheberu la gore “Sheol” le la Segerika la gore “Hades.” Ka Bhayibeleng ba le berekisa go le poleke ya go tshwanisela kela seyemo sa gore batho a ba sa kgona go maka selo fote a ba tšibi selo.—Gen 47:30; Mmo 9:10; Meb 2:31.

• Ledhamo la mollo.

  Ke poleke ya go fo tshwanisela ya “go ba le mollo le letlapa la go dura nkare ke magala” ya gore ba yi hlatolla go le “likgu la mabedi.” Mone ga lona ba bošela bo ba go sinya ba gore a ba tisole, Diyabolo, likgu le Lebitla (kela Hades). Taba ya gore Diyabolo, likgu le Hades di ka sa tšhubiwi ka mollo yi šupetsa gore ledhamo lowa ke la go fo tshwanisela, a yi poleke ya gore batho ba nyoko hlupegisiwa ga yona go ya go yye mara di fo rela gore go nyoko napa go fela ka tsona.—Kut 19:20; 20:14, 15; 21:8.

• Legaredheni.

  Ke llapi la go bafala la gore ne ba le kgabisiye ka makerubi, ke mo ba berekisa lona go yahluganya Poleke ya go Hlawolega le ya go Hlawolega ka Matla ku tabarenakeleng le tempeleng (Ek 26:31; 2Kr 3:14; Mat 27:51; Heb 9:3)—Bona Tsa go Tlats. ga B5.

• Legarenate.

  Ke seyengwa sa gore se yemme nkare ke leapola, sa gore se na le selo sa nkare ke lebhlomu. Ka ho teng se na le dithoro tsa go tlala tsa gore di na le mosope, thoro ye nngwana le ye nngwana yi na le pewu ye nyana ye pinki kela ye khubedu. Dilo tsa go kgabisa ka tsona tsa gore di yemme go tshwana le legarenate ke mo ba di tšhediye ku mafelelong ga kobo ya moprista ya go se na matsogo ye tala sebakabaka, fote ba kgabisiye ka tsona ga dikholomo tso ba reng ke Jakini le Bowase tsa gore di mahlong ga tempele.​—Ek 28:34; Dip 13:23; 1Mg 7:​18.

• Legerika.

  Ke motho wa gore ba mmelegele Gerika kela wa gore gagabo ke Gerika. Ga Mangwalo ya Sekreste ya Segerika, lentsu lowa ba le berekisa ga dilo tsa go tlala, le ka rela batho ba gore a yi Majuda kela batho ba gore ba yye ba fetsa ba bolabola Segerika fote ba latelela le setšo sa Magerika.—Juw 3:6; Joh 12:20.

• Leheberu.

  Nka mokgo ne ba bitsa Abhramo (Abhrahama) ka gona, go šupetsa gore aa tshwane le bayagelane bage ba Maamore. Mo ba bolabola ka ditlogolwane tsa Abhrahama tsa gore ne di tšwa ga setlogolwane sage Jakobo ne ba re ke Maheberu, fote mmolabolo wa bona ke mo ba re ke Seheberu. Ka dinako tsa Jeso, mmolabolo wo wa Seheberu ke mo wo berekisa mantsu ya go tlala ya Searama fote Kreste le malata yage ke mo ba bolabola wona.—Gen 14:13; Ek 5:3; Meb 26:14

• Lehlaka la go meta ka lona.

  Ke mo go le 6 ya dikhyubhiti. Mo re ya ka khyubhiti ya go tlwayelega ke mo go le 2.67 ya dimitha; go ya ka khyubhiti ya go lefa ke mo go le 3.11 ya dimitha. (Hez 40:​3, 5; Kut 11:1)​—Bona Tsa go Tlats. ga B14.

• Lehlakanoka.

  Ke lentsu lo ba le berekisang mo ba rela dimilane tsa gore di mila ga gore go dula go thambhiye. Ga go tlala mo go bolabodiwa ka lehlakanoka, ba rela semilane so ba reng ke Arundo donax. (Job 8:​11; Jes 42:3; Mat 27:29; Kut 11:1)​—Bala LEHLAKANOKA LA GO META KA LONA.

• Lejoko.

  Ke lepolanka kela tshipi ya gore ne ba yi beya ho magetleng ya motho ke mokane ba haka dijumbha ka ho le ka ho, kela phate ya gore ke mo ba yi rwesa diphoolwane ka dipedi ho melaleng (ga go tlala ke mo go le dikgomu) mo di goga letsepe la go lima. Ka taba la gore mabhantiti ke mo ma berekisa majoko go rwala dijumbha tsa go roba, lejoko ke mo ba le berekisa mo ba tshwanisela bobhantiti kela go ba lebhantiti la motho ye mongwana o kene o hlupegisiwa fote ba go kgahleletsa. Go roba lejoko kela go le tlosa ke mo di tshwanisela go lokologa bobhantiting le ga tso ne ba go kgahleletsa ka tsona le go lokolla bo ne ba bereka ba sa patediwi.—Lef 26:13; Mat 11:29, 30.

• Lejuda.

  Ke lentsu lo ne ba le berekisa mo ba rela motho wa go tšwa ga leloko la Juda ka nthago ga gore mmušo wa Israyele wa go ba le lesome la maloko wo hludiwe. (2Mg 16:6) Ka nthago ga go boya bobhantiting ku Bhabhilona, lentsu lowa ke mo ba le berekisa ga Maisrayele ya go tšwa ga maloko ya mehlobohlobo ya gore ne ma buyye Israyele. (Ez 4:​12) Ka nthago, ke mo le berekisiwa lefaseng ka mokana ga lona mo ba fapanisa Maisrayele le batho ba ditšhaba tse dingwana. (Est 3:6) Pawulo wa lepostola le yene o le berekisiye ka mokgwa wa go tshwanisela mo a yedisa taba ya gore ka phutegong ya Sekreste a di na taba gore motho o tšwa ga setšhaba sefeng.​—Mrm 2:​28, 29; Gal 3:​28.

• Lelata.

  Ke lentsu la gore ka Segerika ba re ke di·aʹko·nos, la gore ga go tlala mo le hlatolliwa ke “lelata” kela “sebereki.” Mo ba re motho ke “lelata,” ba rela ye wa gore o gelepa mogoba wa bagolo ka phutegong. Di nyaka a make tso di hlayang ke Bhayibele gore a tshwanelege go maka mmereko wowa.​—1Tm 3:​8-​10, 12.

• Lenaka.

  Le rela manaka ya phoolwane, ya gore ke mo ba ma berekisa go tšhela dilo tsa go nwa, go tšhela makgura, go tšhela tsa go penta le tsa go tlola, fote ke mo ba teya dikoša ka wona kela ba pasopisa mutši ka wona. (1Sa 16:1, 13; 1Mg 1:39; Hez 9:2) Lentsu la gore “lenaka” ga go tlala ba le berekisa mo ba bolabolela matšhika le go hlula.—Dot 33:17; Mmk 4:13; Zak 1:​19.

• Lenazareta.

  Ke lebitso la Jeso wa gore o tšwa ga poleke ya Nazareta. Le ka fo ba le tshwana le lentsu la Seheberu lo ba le berekiselang ‘go hluga’ ga Jesaya 11:1. Ka nthago, ba yye ba bitsa malata ya Jeso ka lona.​—Mat 2:​23; Meb 24:5.

• Lenazari.

  Ke lentsu la gore le tšwa ga lentsu la Seheberu la go rela “Wa Gore ba ro mo Hlawola,” “Wa go Tineyela” kela “Wa Gore ba ro Mmeya ka Thooko.” Ne go na le mošaga ka mmedi wa Manazari: ke mo go na le ba gore ba ro tikgetela le ba gore ne ba hlawodiye ke Modimo. Monna kela mosadi ne a ka maka kano ga Jehova gore o nyoko tseya nako ya go segela kaye go le yene Lenazari. Bo ba kgetiyeng go ba Manazari ke mo ba na le kararo ya dilo tso ne ba sa tshwanela go di maka: Ke mo di nyaka ba sa nwi mokgete fote ba sa ji dilo tsa go makiwa ka didhriva, ne ba sa tshwanela go kupa moriri fote ne ba sa tshwanela go tikisa setopo. Bo ba kgetiyeng ke Modimo gore ba be Manazari ne go ba Manazari lephelo la bona ka moka, fote Jehova ne a ba botsa tso ne ba tshwanele go di maka.​—Dip 6:​2-7; Bay 13:5.

• Lengana.

  Lengana ba le berekisiye ka ho Bhayibeleng go tshwanisela maphomela ya go baba ka taba la go maka bonghwahla, go ba mabhantiti, go sa tshware batho gabutši le go kgeloga ga tso tsa Modimo.​—Dot 29:18; Diy 5:4; Jer 9:15; Amo 5:7.

• Lengwalo la go phutiwa.

  Ke mokgopa wa go lefa kela phaphirase ya gore yi ngwadiwwe lehlaya ka lloši, ga go tlala ke mo ba le tanela phateng. Ke mo ba wo berekisa go ngwala Mangwalo ga wona le go ma kopolla. Ka nakwela go ngwadiwa Bhayibele ke mo go le tsona dipuku tsa gona.​—Jer 36:​4, 18, 23; Llu 4:​17-​20; 2Tm 4:​13.

• Lephera.

  Ke bolwele bya letlalo bya gore bya tshosa. Ka Mangwalong, lephera a le fo rela bolwele byone ka mokgo bo tšibegang ka gona lekgono, ka gore ke mo bo sa kene batho fela mara ke mo krayega le dikobong le dintlong. Motho wa gore o na le bolwele byowa ba re ke motho wa go ba le lephera.—Lef 14:54; Llu 5:12.

• Lepithone.

  Ka dinako tsa Mangwalo ya Sekreste ya Segerika, ke mo yi rela tšheleta ye nyana ya Majuda ya go makiwa ka koporo kela bhronse. Dilepithone mo di tlele ba re ke dilepta. (Mrk 12:42; Llu 21:2.)​—Bona Tsa go Tlats. ga B14.

• Lepostola.

  Lentsu lowa le rela “ye ba mo rommeng,” fote le berekisiwwe mo go bolabodiwa ka Jeso le ba bangwana ba gore ba ba romme gore ba berekele ba bangwana. Ga go tlala, le berekisiwa mo go bolabodiwa ka 12 ya malata ya gore Jeso o ma hlawodiye gore ma make mmereko wage.​—Mrk 3:​14; Meb 14:14.

• Letente la mogahlano.

  Ke lentsu la go rela letente la Moše fote ke mo ba rela le tabarenakele ya go hlawolega ya mathomothomo yo ba yi makiyeng nakwela ba le mašahleng.​—Ek 33:7; 39:32.

• Letlapa la khona ya fandhiši.

  Ke letlapa la gore ba le beyye khonong ya ntlo mo go gahlanang mapharo ka mabedi, mmereko wa lona ke go gahlanisa mapharo yane le go ma tiyisa. Mo ba yaga dintlo le mapharo ya mutši ke mo ba berekisa letlapa la gore le tiyye ka matla gore go be khona ya fandhiši. Lentsu lowa ba le berekisiye mo ba tshwanisela go makiwa ga lefase, fote mo ba bolabola ka Jeso ba re ke “letlapa la khona ya fandhiši” la phutego ya Sekreste ya gore ba yi tshwanisa le tempele.—Ef 2:20; Job 38:6.

• Letšatši la go lukisa ditaba le Modimo.

  Ke letšatši le legolo la gore Maisrayele ne ma le tseyela gedimo la gore fote ba re ke Yom Kippur (le tšwa ga lentsu la Seheberu la yohm hak·kip·pu·rimʹ, ya gore ke “letšatši la go tshwarela”), lo ne ba le tshwara ka di 10 tsa Ethanimi. Lowa ke lona letšatši le le ntoši la gore moprista ye mogolo ke mo a kena ga Poleke ya go Hlawolega ka Matla ya tabarenakele ke mokane mo nako yi kene yi ya ke mo a šele a kena ga ya tempeleng. Gana hone ke mo a maka dihlabelo ka madi, a makela yene mong ka taba la tso a di sinnyeng, a makela le Malifi le batho ba bangwana ka taba la tso ba di sinnyeng. Ke mo go le nako ya gore yi hlawolegiye ya gore ne ba tikona le tsa go ja fote ke mo go le sabatha ya gore ke mo ba sa tshware mmereko.​—Lef 23:27, 28.

• Letšatši la go Yahlula.

  Ke letšatši kela nako ya gore Modimo o nyoko yahlula megoba, ditšhaba kela batho. Go ka fo ba go le nako ya gore bo ba gore ba ba yahlulele likgu ba nyoko bolayiwa, kela ka nako yone ba bangwana ba ka phonisiwa ke mokane ba kraya lephelo la go ya go yye. Jeso Kreste le mapostola yage ba bolabodiye ka “Letšatši la go Yahlula” la gore le sa tla, ka letšatši lone go nyoko yahludiwa ba gore ba ko ba ba sa phela le ba gore ba hlokofele botala.—Mat 12:36.

• Letšibula.

  Gabutšibutši yi rela morwayi ye mogolo wa papa (a yi rele ngwana wa mathomo wa mmane). Ka dinako tsa Bhayibele, morwayi ye mogolo ke mo a hlompiwa ka mutšing, fote ke mo a ba hlogo ya mutši mo papage a hlokofala. Lentsu lowa le rela le letšibula la diphoolwane.​—Ek 11:5; 13:12; Gen 25:33; Kol 1:15.

• Leviyathane.

  Di šupa go le phoolwane ya go phela ka meetšing. Ga Jobo 3:8 le 41:1, di šupa yi rela kwena kela phoolwane ye nngwana ya ka meetšing ya gore ke ye kgolo fote yi na le matšhika. Ga Pisalema 104:26, di ka makega go ke hlapi ye kgolo yo ba reng ke whale. Go gongwana ba yi berekisa mo ba fo tshwanisela, ba sa bolabole ka mohlobo wa phoolwane.​—Pis 74:14; Jes 27:1.

• Llifi; Lelifi.

  Ke morwayi wa Jakobo wa kararo wa gore o mmelegele ke Lliya; fote go na le leloko la gore ba le bitsa ka lebitso lage. Barwayi bage kararo ya bona ke bona ba thomisiyeng dikopa tsa Malifi kararo ya tsona. Ka dinako tse dingwana, lentsu lowa la gore “Malifi” ke mo le rela leloko ka mokana ga lona mara ga go tlala mutši wa Aroni wa maprista ke mo wo sa kene hone. Leloko la Llifi a baa le neya poleke ya go dula ga yona ga Naga yo ba Tshepisiwweng yona mara ba le neyye 48 ya mitši mo go kgerang dipoleke tso ba neyyeng maloko ya mangwana.—Dot 10:8; 1Kr 6:1; Heb 7:11.

• Logho.

  Ke sekala se senyananyana sa gona ka ho Bhayibeleng sa go kala dilo tsa meetši. Ga molawo wa setšo sa Majuda, ba re ke 1/12 ya hini. Byalo mo re yi tseya ka mokgonone, di ra gore logho go nyoko ba 0.31 ya dilitha. (Lef 14:10)​—Bona Tsa go Tlats. ga B14.

M

• Mabhalane.

  Ke wa go kopolla Mangwalo ya Seheberu. Mo Jeso a šele a tlile ho lefaseng, lentsu lowa ke mo le rela ba gore ba tšhutele tso tsa Molawo. Ke mo ba sa dumele ga Jeso.​—Ez 7:6; Mrk 12:38, 39; 14:1.

• Madimona.

  Ke mangeloyi ya go ba le dipelo tse diphifadu fote ma na le matšhika ya go feta ya batho. Genesi 6:2 yi re ke “barwayi ba Modimo wa mannete” fote Juda 6 yi re ke “mangeloyi.” A maa makiwa ma na le dipelo tse diphifadu; mara ke mangeloyi ya gore ma timakiye manaba ya Modimo ka go sa mo theetsele ka nakwela ya Nnowa ke mokane ma yema le Sathane mo a thomisa go dhelela Jehova.—Dot 32:17; Llu 8:30; Meb 16:16; Jak 2:19.

• Maephikhuri.

  Ke batho ba gore ne ba latelela wa go tšhutela dilo tsa gore batho ba f’lo tikhandela wa Legerika ye ba reng ke Ephikhurase (341-270 B.C.E.). Dilo tso ne ba di tšhutisa tsa go fo tikhandela ke mo di tlalele ga taba ya gore go tijabodisa ga motho ke sona selo se segolo lephelong.—Meb 17:18.

• Mafaraseyi.

  Ke mogoba wa Majuda wa dinako tsa mapostola wa gore batho ke mo ba wo tseyela gedimo. Ke mo go se ditlogolwane tsa maprista, mara ne ba latelela Molawo ka matla le ga dilo tse dinyana, fote ke mo ba latelela setšo ka matla. (Mat 23:23) Ke mo ba sa nyake go kutšetsela ke setšo sa Magerika, fote ka taba la gore ke mo ba tšhutele tsa molawo le tsa setšo, ke mo ba lawola batho. (Mat 23:​2-6) Ba bangwana ke mo go le ba mogoba wa Sanhendrini. Ke mo ba fela ba phigisa Jeso ka taba ya Sabatha, ditšo, go nghanelana le batho ba go sinya le ba go patedisa mothelo. Mara ba bangwana ba yye ba ba Makreste fote Sawulo wa go tšwa Tarasuse ke ye mongwana wa bona.​—Mat 9:​11; 12:14; Mrk 7:5; Llu 6:2; Meb 26:5.

• Mahalathi.

  Di šupa nkare lentsu lowa ne le yelana le dikoša fote ne le nyarela ga mantsu ya mathomo ya Pisalema 53 le 88. Le ka fo ba le rela lentsu la go yelana le lentsu la Seheberu la gore le rela “go lelemela; go lwala,” di šupa nkare dikoša tsowa ka dipedi ne ba di yepelela ka lentsu la go kgongwela la gore le sipidisana le ditaba tsa dikoša tsone.

• Makerubi.

  Ke mangeloyi ya gore ma na le mmereko wa go hlawolega ya gore ma ka kgakala ga ya mangwana. A ma tshwane le maserafi.—Gen 3:24; Ek 25:20; Jes 37:16; Heb 9:5.

• Malekhamo.

  Di ka makega go le Mmoleke, wa gore ke modimonyana wa Maamoni wa gore ke yene ye mogolo wa gona. (Zef 1:5)​—Lebelela MMOLEKE.

• Malwele ya go tshosa.

  Ke bolwele byo bongwana le byo bongwana bya gore bo tshilela ka go yakoswa bya boya bya tshilela batho ba go tlala fote bya bolaya. Ga go tlala Modimo ke mo a yahlula batho ka malwele ya mošaga wowa.​—Dip 14:12; Hez 38:22, 23; Amo 4:​10.

• Mamede; Mede.

  Ke ditlogolwane tsa morwayi wa Jafete ye ba reng ke Madayi; ke mo di dula dithabeng tsa ku Iran ya gore go feleletsiye go ba naga ya Mede. Mamede ma yye ma gahlana le Mabhabhilona gore ma hlule Asiriya. Ka nako yonone, Peresiya ke mo yi lawola ke Mamede mara Sayirase o yye a tšhingha ke mokane Mede ya gahlana le Peresiya gore go be mmušo wa Mamede le Maperesiya wa gore wo hludiye Mmušo wa Neo-Babylonian ka 539 B.C.E. Ka pentekoste ya 33 C.E. Mamede ke mo ma le gona Jerusalema. (Dan 5:​28, 31; Meb 2:9)​—Bona Tsa go Tlats. ga B9.

• Manaka ya aletare.

  Ke tse dingwana tsa go tshwana le manaka tsa gore di ga kanne ya dikhona tsa dialetare tse dingwana. (Lef 8:15; 1Mg 2:28). —Bona Tsa go Tlats. ga B5 le B8.

• Manefilimi.

  Ke barwayi ba gore ke dikgohlane ba mangeloyi ya gore ne ma timakiye batho ke mokane ma ba le bana le barwediya ba batho mo go soko bane go ba le Mogogola.​—Gen 6:4.

• Mangeloyi.

  Lentsu lowa le tšwa ga lentsu la Seheberu la mal·ʼakhʹ le la Segerika la agʹge·los. Mantsu yawa ka mabedi gabutšibutši ma rela “wa go romiwa” kela “lelata” mara mo re bolabola ka wa go romiwa wa ku legedimong re re ke “lengeloyi.” (Gen 16:7; 32:3; Jak 2:25; Kut 22:8) Mangeloyi ma phela legedimong fote ma na le matšhika, Modimo o ma makiye a soko maka batho. Go gongwana mo ba bolabola ka wona ka ho Bhayibeleng ba re ke “barwayi ba Modimo,” le “dinanedi tsa ka bošego.” (Job 1:6; 38:7) A ma kgone go belega bana mara le lengwana le le lengwana le makiwwe le le ntoši. Nombhoro ya wona yi teya ka ku ga lekgolo la dimiliyoni. (Dan 7:10) Ka mo Bhayibeleng di šupa ma na le mabitso fote ma sa make dilo go tshwana, mara ka taba la gore ma tinyanafatsiye a ma nyake go rapediwa fote ya go tlala ke mo ma sa hlaye mabitso ya wona. (Gen 32:29; Llu 1:26; Kut 22:8, 9) Ma na le mayemo ya go sa tshwane fote ma na le mmereko wa go sa tshwane,wa go tshwana le go bereka mahlong ga setulo sa Jehova sa go lawola, go yisa molayetsa wage, go gelepa malata ya Jehova ya lefaseng, go maka tso Modimo a di segeleleng mo a yahlula le go gelepa ga mmereko wa go tšhomayela ditaba tsa go bafala. (2Mg 19:35; Pis 34:7; Llu 1:30, 31; Kut 5:11; 14:6) Ku mahlong, ma nyoko gelepa Jeso ntweng ya Aremaghedoni.—Kut 19:14, 15.

• Mangwalo.

  Ke ditaba tsa go hlawolega tso ba di ngwadiyeng ka Lentsung la Modimo. Lentsu lowa le nyarela ka Mangwalong ya Sekreste ya Segerika fela.​—Llu 24:27; 2Tm 3:​16.

• Manna.

  Ke tsa go ja tso ne di ja ke Maisrayele nakwela ma fetsa 40 ya mengwaga ma le mašahleng. Ke mo ma di neya ke Jehova. Ke mo di ba gona ka bošego byo bongwana le byo bongwana mo fase di kogetsiye ke phooka mara ka Sabatha ke mo di sa be gona. Mo Maisrayele ma thomisa go di bona ma yitseri, “King tsotso?” kela “man huʼ?” ka Seheberu. (Ek 16:13-​15, 35) Ga mangwalo ya mangwana ba re ke “mabele ya legedimong.” (Pis 78:24), “sekgwa sa go tšwa legedimong” (Pis 105:40) le “tsa go ja tsa bo ba go ba le matšhika.” (Pis 78:25). Jeso o bolabodiye ka manna mo a tshwanisela.—Joh 6:49, 50.

• Mantsu ya mathomisong.

  Ke hlogotaba yo yi nyarelang mathomisong ga pisalema ya go šupetsa gore yi ngwadiye ke mang, gore go bolabodiwa ka ying, gore koša yone ba yi yepelela byang kela gore pisalema yone ba yi ngwalele ying.​—Lebelela mantsu ya mathomo ga Pisalema 3, 4, 5, 6, 7, 30, 38, 60, 92, 102.

• Masadutseyi.

  Ke mogoba wa sedumedi wa Majuda wa gore batho ne ba wo tseyela gedimo. Ga mogoba wone ne go na le maaristokhase ya gore ma ghannye le maprista ya gore ke mo ma lawola dilo tso di makegang tempeleng. Ke mo ma sa dumele ga dilo tsa go tlala tsa gore di wela ga ditšo tsa Mafaraseyi le dilo tse dingwana tsa gore Mafaraseyi ne ma di dumela. Ke mo ma sa tshepe taba ya gore bo ba kgwileng ba nyoko tsoga le gore mangeloyi ma gona. Ke mo ma sa dumele ga Jeso.​—Mat 16:1; Meb 23:8.

• Masalamose.

  Ke mo motho a berekisa matšhika ya madimona.​—2Kr 33:6.

• Masamariya.

  Lebitso lowa mathomisong ke mo le rela lesome la maloko ya Maisrayele yala ya mmušo wa ka lebowa mara ka nthago ga gore Masamariya ma hlule Maasiriya ka 740 B.C.E., ke mo le šele le rela le batho ba go tšwa ba sepela ba gore ba tlisiye ke Maasiriya. Ka dinako tsa Jeso, lebitso lone ke mo le rela batho bo ne ba dumela ga sedumedi sa hone Šikeme le Samariya tsa ku botala, ne le sa sa rela batho ba gore ba ro belegiwa gana hone kela mmušo wa gana hone. Batho bo ne ba latelela mogoba wone ke mo ba na le tso bona ba di dumelang tsa gore a di tshwane le tsa Sejuda.​—Joh 8:​48.

• Masedoniya.

  Ke poleke ya gore yi lebowa la Gerika ya gore ke mo yi ghannye nakwela go lawola Alekzanda ye Mogolo fote ne yi tikemele go segela mo Maroma ma yi hlula. Masedoniya ke mo go le poleke ya Maroma nakwela Pawulo wa lepostola a vakašela Yuropo la mathomo. Pawulo o yye a vakašela poleke yone ga kararo. (Meb 16:9)​—Bona tsa go Tlats. ga B13.

• Maserafi.

  Ke mangeloyi ya gore ma dukulugele setulo sa Jehova la go lawola ku magedimong. Lentsu la seheberu la sera·phimʹ gabutšibutši le rela “ba go dura.”​—Jes 6:​2, 6.

• Masikili.

  Lentsu la Seheberu la gore a le tšibege gore le ra gore king, le nyarela ga mantsu ya mathomo ga 13 ya dipisalema. Yi ka fo ba yi ra gore “sereto sa go ghayela.” Ba bangwana ba nagana gore lentsu la go tshwana nalo la gore mo le hlatolliwa ba re ke ‘go bereka ka go tshepega,’ le ka fo ba le rela selo sa go tshwana.​—2Kr 30:22; Pis 32:Man.

• Mastoyiki ya gore ma tšhutele tsa gore batho ba f’lo tikhandela.

  Ke mogoba wa Magerika wa go dumela ga dilo tsa gore batho ba f’lo tikhandela tsa gore motho o tshwanele a berekise monagano fote a theetsele melawo ya hlago gore a jabole. Go ya ka bona ba tseya gore motho wa gore o hlalefiye aa na taba le go kwisiwa go baba kela go tijabodisa.—Meb 17:18.

• Matlapa ya go tseyediwa gedimo.

  Ke dilo tsa go tiya tsa gore di maka ke mašapo ya diphoolwane tse dinyananyana ka lewatleng. Di krayega lewatleng fote di na le dikhala tsa mohlobohlobo, go na le tse dikhubedu, tse ditšhwewu le tse diphifadu. Ku Lewatleng le Lekhubedu ke mo di tlele. Ka dinako tsa Bhayibele, letlapa le le khubedu la go tseyediwa gedimo ke mo le tura ka matla fote ne ba le berekisa mo ba maka makolwane le dilo tse dingwana tsa go tikgabisa.—Diy 8:11.

• Matšinghelane.

  Wa go ghata batho gore ba sa wele ke kotsi kela wa go ghata dilo bošego, wa gore o pasopisa batho mo a bona kotsi. Ga go tlala ke mo ba yema gedimo ga mapharo kela diwokamelo tsa mutši gore ba thogo bona bo ba tlang ba sa le kgole. Ga go tlala, matšinghelane ku bosoleng ba re ke wa go ghata kela wa go pasopa. Ku Israyele baporofeta ne go le setšha go le bomatšhingelane ka gore ne ba pasopisa setšhaba sa Israyele mo go na le kotsi.​—2Mg 9:​20; Hez 3:​17.

• Mejistreyiti.

  Ga dipoleke tsa gore ne di lawola ke Roma, dimejistreyiti ke mo go le tsona di bonang gore batho ba latelela molawo. Ga mmereko wa bona ke mo go kena le taba ya go maka gore dilo di sepele ka letheto, go lawola tsa ditšheleta, go yahlula ba go sa latelele molawo le go segelela sepheto sa gore motho o tshwanele a wolodiwe byang.​—Meb 16:20.

• Merodakhe.

  Modimonyana ye mogolo wa gona ku mutšing wa Bhabhilona. Ka nthago ga gore Hammurabhi kgoši ya Bhabhilona a make gore Bhabhilona go be mutši wo mogolo wa Bhabhiloniya, Merodakhe (kela, Maruduke) o yye a tseyediwa gedimo ka matla a fetsa a kwadiye sekgala sa medimonyana ya mathomo gwa ba yene modimonyana wa gona ye mogolo. Mo go šele go fitiye nako nyana, sekgaleng sa lebitso la Merodakhe (kela Maruduke) ba yye ba berekisa “Bhelu” (“Mong”), fote ga go tlala mo ba bolabola ka Merodakhe ne ba re ke Bhele.—Jer 50:2.

• Mesiya.

  Ke lentsu la gore le tšwa ga lentsu la Seheberu la gore le ra gore “go tlotsiwa” kela “wa go tlotsiwa.” Lentsu la Segerika la go tshwana nalo ke “Kreste.”—Dan 9:25; Joh 1:41.

• Mikitamo.

  Ke lentsu la go tšwa ga Seheberu la gore ba le berekisiye ga mantsu ya mathomo ya ma nyarelang ga kobodi ya dipisalema (Pis 16, 56-​60). Ke lentsu la gore a go nape go tšibega gore le ra gore king, mara le ka fo ba le yelana le lentsu la go rela “go ngwadiwa.”

• Milikomo.

  Ke modimonyana wa gore ne a rapela ke Maamone, di ka makega gore fote ke Mmoleke. (1Mg 11:​5, 7) Mafelelong ya mo go lawola Solomoni, o yye a yaga dipoleke tsa kgakala a yagela modimonyana yewa wa matsaka.​—Lebelela MMOLEKE.

• Mira.

  Ke borofi bya go nkgela bya gore ba bo kraya ga mehlare ye menyana ya gore yi na le metlwa ya gore yi wela ga Commiphora. Mira ke mo go le se sengwana sa dilo tso ba di berekisang mo ba maka makgura ya go hlawolega ya gore ba ma berekisa mo ba hlawola motho. Ke mo ba yi berekisa mo ba nyaka go maka gore dikobo le mempeto di nkgele, fote ke mo ba yi tšhela ga makgura ya gore ba ma berekisa mo ba wolola mmele wa motho kela ga makgura ya go tlola. Ditopo ke mo ba di tlotsa mira mo ba ye di bolokeng.​—Ek 30:23; Diy 7:​17; Joh 19:39.

• Mmereko wa go hlawolega.

  Ke mmereko wa go hlawolega wa gore motho o wo makela Modimo.​—Mrm 12:1; Kut 7:​15.

• Mmina.

  Ga Hezekiyele ba re ke mane. Ba yi berekisa ga tsa go kala le tsa ditšheleta. Mo re ya ka tso ba di wunyulliyeng tsa ku botala tsa go šupetsa gore mmina ke mo yi lekana le 50 ya dišekele le gore šekele ke mo yi kala 11.4 ya dighremo, mmina yo go bolabodiwang ka yona ga Mangwalo ya Seheberu ke mo yi kala 570 ya dighremo. Di ka makega gore ne go na le mmina ya bogošing go fo tshwana le khyubhiti. Ka Mangwalong ya Sekreste ya Segerika, mmina ke mo yi lekana le 100 ya didhrakema. Ke mo yi kala 340 ya dighremo. Dimmina 60 ya tsona ke mo di lekana le talente. (Ez 2:​69; Llu 19:13)​—Bona Tsa go Tlats ga. B14.

• Mmoleke.

  Ke modimonyana wa gore ne a rapela ke Maamone, di ka makega gore wo tshwana le Malekhamo, Milikomo le Mmoloko. Di ka makega gore a yi lebitso la modimonyana mara go fo ba sereto. Molawo wa Moše ne wo re mo motho a ka makela Mmoleke sehlabelo ka bana bage, le yene o tshwanele a bolayiwe.​—Lef 20:2; Jer 32:35; Meb 7:​43.

• Mmoloko.​—

  Lebelela MMOLEKE.

• Mmoto.

  Ka Seheberu ke “Millo,” yi tšwa ga lentsu la gore le rela “go tlatsa.” Septuagint yi hlatolla lentsu lowa go le “sewokamelo.” Di šupa nkare ke mo go le moyago wa gore ne wo le Mutšing wa Dafita, mara a di tšibegi gore ke mo go le selo sa mošaga mang.​—2Sa 5:9; 1Mg 11:27.

• Mmušo wa Modimo.

  Mantsu yawa ba ma berekisa mo ba bolabola ka matšhika ya Modimo ya go lawola ya gore ma yemela ke mmušo wa Morwayi wage, Jeso Kreste.—Mat 12:28; Llu 4:43; 1Ko 15:50.

• Modimo wa mannete.

  Ke mantsu ya gore ma tšwa ga Seheberu ya gore ma rela “Modimo.” Ga go tlala mo ba berekisa mantsu yane ya go tšwa ga Seheberu, ba ba ba šupetsa gore Jehova ke Modimo wa mannete a le ntoši, aa tshwane le medimonyana ya matsaka. Mantsu ya gore “Modimo wa mannete” ma tshwere monopo wa mo mantsu yane ma tšwang gona ga Seheberu mo go bolabodiwa ka dilo tsa go yelana le tsotsone.​—Gen 5:​22, 24; 46:3; Dot 4:​39.

• Mogahlano.

  Mogoba wa batho wa gore wo gahlanne ka taba la se sengwana. Ga Mangwalo ya Seheberu, lentsu lowa ga go tlala le rela megahlano ya batho ba Israyele mo ba maka menyanya ya go yelana le sedumedi kela menyanya ye mengwana. Dot 16:8; 1Mg 8:5.

• Mogoba.

  Ke batho ba go tlalanyana ba go latelela molawo kela ba na le motho wa go ba yeta mahlong fote go na le tso bona beng ba dumelang ga tsona. Lentsu lowa ba le berekisiye ga megoba ka mmedi ya go tseyediwa gedimo ya Majuda, wa Mafaraseyi le Masadutseyi. Megoba yone, ke yona ya gore yi tšibega ka matla ga sedumedi sa Sejuda. Batho ba gore a yi Makreste ke mo ba re sedumedi sa Sekreste ke “mogoba” kela “mogoba wa Manazareta,” di ka makega gore ne ba tseya nkare wo tšwile ga sedumedi sa Sejuda. Mo nako yi kene yi ya, go yye gwa ba le megoba ka phutegong ya Sekreste. Puku ya Kutullo yi bolabola ka “mogoba wa Nikholase.”​—Meb 5:​17; 15:5; 24:5; 28:22; Kut 2:6; 2Pe 2:1.

• Mo go fela ka lefase.

  Ke dinako tsa gore go fele ka lefase lowa kela dilo tso di makegang tsa gore di kutšetsela ke Sathane. Ka dinako tsotsone Jeso o ko ba a kene a lawola go le kgoši ya mmušo wa Modimo. Jeso o nyoko yetetsa mangeloyi gore ma ‘hlawole ba dipelo tse diphifadu ga bo ba go loka’ ke mokane ma fetse ka bona. (Mat 13:40-42, 49) Malata ya Jeso ke mo ma nabela go tšiba gore “dinako tsa mafelelo” di nyoko segela leng. (Mat 24:3) Mo a soko boyela legedimong, o tshepisiye bo ba mo latelelang gore o nyoko ba nabo go segela ka nako yonone.—Mat 28:20.

• Mogolo; Monna ye mogolo.

  Ke monna wa gore o gudiye ka mengwaga, mara ka Mangwalong ke motho wa gore ba mo neyye mmereko wa go lawola setšhaba. Lentsu lowa ba le berekisiye le mo ba bolabola ka batho ba ku legedimong ga puku ya Kutullo. Lentsu la Segerika la gore pre·sbyʹte·ros le hlatolliwa go le “mogolo” mo le bolabola ka bo ba tshwaneleng go yetetsa phutego.—Ek 4:29; Diy 31:23; 1Tm 5:17; Kut 4:4.

• Mohlare wa go tšiba sa gabutši le sa gore a yi sa gabutši.

  Ke mohlare wa gore ke mo wo le tšhomong ya Edeni wa gore Modimo ke mo a wo berekisiye ka mokgwa wa go tshwanisela gore ke yene a tshwanelegang go neya batho melawo ya gore king “sa gabutši” le gore king sa gore “a yi sa gabutši.”​—Gen 2:​9, 17.

• Mohlare wa lephelo.

  Ke mohlare wa gore ke mo wo le tšhomong ya Edeni. Bhayibele a yi šupetse gore diyengwa tsa wona ke mo di na le se sengwana sa gore se ka neya batho lephelo; mara ke mo wo yemela tso Modimo a di tshepisiyeng tsa gore bo a ba lisetsang ba ja diyengwa tsa wona ba nyoko kraya lephelo la go ya go yye.​—Gen 2:9; 3:​22.

• Mohlobo wo mongwana wa korong.

  Ke mabele (Triticum spelta), ya gore ma phala ke ya mangwana ka moka, ya gore a di lula go tlosa morooko wa wona.​—Ek 9:​32.

• Mokgopa.

  Ke mokgopa wa nku, wa pudi kela wa senamane wa gore ke mo ba ngwalela ga wona. Ke mo wo tiyye go phala phaphirase, ba wo berekisa go maka mangwalo ya ka Bhayibeleng ya go phutiwa. Mangwalo ya go phutiwa ya mokgopa ya gore Pawulo o kgopele Thimothi gore a mo tlele nawo ma ka fo ba ma tšwa ga Mangwalo ya mangwana ya Seheberu. Mangwalo ya mangwana ya go phutiwa ya gore ke mo ma le Lewatleng la go Kgwa ke mo ma ngwadiwwe mokgopeng.​—2Tm 4:​13.

• Mokoti (Abyss).

  Lentsu lowa le tšwa ga lentsu la Segerika la aʹbys·sos, la gore le rela “ga go yisa ka matla” kela “selo sa go sa kwisisege kela sa go se na mo se felelang gona.” Ba le berekisa ga Mangwalo ya Sekreste ya Segerika mo ba rela poleke kela mo ba kwalelang dilo gona. Gana hone go kena le lebitla mara a yi fo rela lona fela.​—Llu 8:​31; Mrm 10:7; Kut 20:3.

• Mokreste.

  Ke lebitso lo Modimo a le neyyeng bo ba latelelang Jeso Kreste.—Meb 11:26; 26:28.

• Molawo.

  Mo ba thomisa lentsu lowa ka hlaka ye kgolo ga go tlala le rela Molawo wa Moše kela kapheta ya dipuku tsa mathomo tsa Bhayibele. Mo ba le thomisiye ka hlaka ye nyana, le ka fo rela melawo ya gore yi tšwa ga Molawo wa Moše kela ditšhiko tsa molawo.—Dip 15:16; Dot 4:8; Mat 7:12; Gal 3:24.

• Monna wa go sa belege.

  Mo re fo yi beya lekgwaying, ke monna wa gore ba ro mo maka gore a sa sa kgona go belega. Ga go tlala, banna ba mošaga wonone ke mo ba hlawodiwa gore ba bereke mošate kela ba pasope mosadi wa kgoši le bagaditsong bage. Lentsu lowa a le rele monna wa go sa belege fela, mara le rela le ndhuna ya gore yi bereka ntlong ya kgoši. Fote ba le berekisa mo ba bolabola ka motho wa gore o kgetiye go sa belege ka taba la Mmušo, wa gore wa titshwara gore a thogo tineyela ga mmereko wa Modimo.—Mat 19:12; Est 2:15; Meb 8:27.

• Monna wa go tseya mosadi wa bhuti wage.

  Sowa ke setšo sa gore mo go ya go ya ba yye ba se berekisa ga Molawo wa Moše, sa gore monna ne a tseya mosadi wa bhuti wage wa gore o hlokofele wa gore fote aa na bana ba bašomanyana gore a mmelegise bana gore leloko la bhuti wage le sa kgwelele.​—Gen 38:8; Dot 25:5.

• Monyanya wa go Buna; Monyanya wa Mabeke.​—

  Bala ga PENTEKOSTE.

• Monyanya wa go Neyela Tempele.

  Ke letšatši la go gopola go yedisa ga tempele nakwela Antiyokase Ephifayinese a yi thilafatsiye. Monyanya ke mo wo thomisa ka di 25 tsa kgwedi ya Tšhisilefo fote wo fetsa mabala ya matšatši.—Joh 10:22.

• Monyanya wa Mašayi.

  Fote ba re ke Monyanya wa Ditabarenakele kela Monyanya wa go Kgobaketsa. Ke mo ba wo maka ka di 15 go segela ka di 21 tsa kgwedi ya Seheberu ya Ethanimi. Ke mo ba yi maka ka nthago ga mo ba fetsa go buna, fote ke mo go le nako ya go jabola le ya go leboga Jehova mo a rufiye dimilane tsa bona. Ka nako ya monyanya wone, batho ke mo ba dula dintlong tsa go makiwa ka mašayi kela ga gore ba f’lo rulela gore ba thogo gopola tso di makegiyeng nakwela ba tšwa Egepita. Ke mo go le wo mongwana wa kararo ya menyanya wa gore banna ke mo ba tshwanele ba ye Jerusalema gore ba yi jabolele.—Lef 23:34; Ez 3:4.

• Monyanya wa Sekgwa sa go se na Dikomelo.

  Ke monyanya wa mathomo ga menyanya ye megolo kararo ya wona ya gore Maisrayele ke mo ma yi maka mongwaga wo mongwana le wo mongwana. Ke mo wo thomisa ka Nisani 15 ya gore ke letšatši la ka nthago ga Paseka fote ke mo wo fetsa kašupa ya matšatši. Ne di nyaka gore ba fo ja sekgwa sa go se na dikomelo gore ba gopole tso di makegiyeng mo ba tšwa Egepita.—Ek 23:15; Mrk 14:1.

• Moporofeta.

  Ke ye Modimo ne a mmotsa tso a nyakang go di segelela. Baporofeta ne ba bolabolela Modimo sekala, ba hlaya tso di nyoko makegang, tso Jehova a di tšhutisang, melawo yage le ka mokgo a yahlulang.​—Amo 3:7; 2Pe 1:​21.

• Moprista.

  Ke motho wa gore o yemela Modimo ga batho bage fote o tšhutisa batho ka Modimo le melawo yage. Fote Moprista ke mo a yemela batho ga Modimo, a ba makela dihlabelo, mo ba nyaka go bolabola le Modimo ke mo ba botsa yene, le mo Modimo a nyaka go bolabola nabo, ke mo a botsa yene, fote ke mo a ba kgopelela dilo ga Modimo. Mo go soko ba le Molawo wa Moše, papa wa mutši ne go le yene moprista wa mutši wage. Ga Molawo wa Moše, banna ga mutši wa Aroni wa leloko la Llifi ke mo go le bona Maprista. Ke mokane Malifi ka mokana ga wona ya banna ke mo ma ba gelepa. Mo go thomisa nako ya kwano ya nyuwane, Israyele ya go fo tshwanisela go yye gwa ba setšhaba sa maprista ke mokane Jeso go le Moprista ye Mogolo.​—Ek 28:41; Heb 9:​24; Kut 5:​10.

• Moprista ye mogolo.

  Ka tlase ga Molawo wa Moše, ke mo go le moprista wa go yeta mahlong wa gore ke mo a yemela batho mahlong ga Modimo fote ke mo a wokamela maprista ya mangwana. Fote ke mo ba re ke “ndhuna ya maprista.” (2Kr 26:20; Ez 7:5) Ke yene a ntoši ye ne a tshwanele a kene ga Poleke ya go Hlawolega ka Matla ya gore ke sekamarane sa ka teng ga tabarenakele, ke mokane mo nako yi kene yi ya ke mo a šele a kena ga sa tempele. Ke mo a maka tsotsone ga teya ka Letšatši la go Lukisa Ditaba le Modimo. Lentsu lowa la gore “moprista ye mogolo” ba le berekisa le ga Jeso Kreste.—Lef 16:2, 17; 21:10; Mat 26:3; Heb 4:14.

• Morooko.

  Ke tso di tšwang mo ba fefera. Morooko ba wo berekisa le mo ba bolabola ka dilo tsa gore a di re selo kela tsa gore a di jabodisi.—Pis 1:4; Mat 3:12.

• Morwayi wa Dafita.

  Ga go tlala yi rela Jeso go šupetsa gore ke yene ye a makang gore kwano ya Mmušo ka leloko la Dafita yi kgonege.​—Mat 12:23; 21:9.

• Morwayi wa Motho.

  Mantsu yawa ma nyarela gana hala ga 80 ka dipukung tsa Diebangedi. Ma rela Jeso Kreste ka gore o yye a belegiwa go le motho wa go phela ho lefaseng, aa f’lo tšhentšha mmele wage wa go phela ku legedimong ke mokane gwa ba mmele wa go phela ho lefaseng. Ma šupetsa gore Jeso ke mo a nyoko maka tso di hlayang ke seporofeto so se ngwadiwweng ga Daniyele 7:13, 14. Ka Mangwalong ya Seheberu, ba ma berekisiye ga Hezekiyele le Daniyele go šupetsa gore banna bowa ba gore baa kgwa a ba tshwane le Mong wa molayetsa wo ba wo sabalatsang.​—Hez 3:​17; Dan 8:​17; Mat 19:28; 20:28.

• Moše, Molawo wa.

  Ke Molawo wa gore Jehova o wo neyye Maisrayele a berekisa Moše ku mašahleng ya Sinayi ka 1513 B.C.E. Kapheta ya dipuku tsa mathomo tsa ka mo Bhayibeleng ba re ke Molawo.​—Još 23:6; Llu 24:44.

• Mošupetso.

  Ke selo so se makegang sa go makatsa. Selo sone se hlatolla selo sa gana byalo kela so se nyoko makegang ku mahlong.​—Gen 9:​12, 13; 2Mg 20:9; Mat 24:3; Kut 1:1.

• Mothelo.

  Ke tšheleta yo ne yi ntsha ke Setšhaba kela ye wa go lawola a patela ye mongwana wa go lawola gore go dule go bebiye kela gore ba dule ba pasopegiye. (2Mg 3:4; 18:14-​16; 2Kr 17:11) Ke lentsu la gore ne ba le berekisa mo ba rela tšheleta ya gore motho ye mongwana le ye mongwana ne di nyaka gore a yi ntshe.​—Neh 5:4; Mrm 13:7.

• Motho wa go bolabola le batho ba go kgwa.

  Motho wa gore o tipotsa gore yene o bolabola le batho ba kgwa.—Lef 20:27; Dot 18:10-12; 2Mg 21:6.

• Motho wa go bona tsa ku mahlong.

  Ke motho wa gore Modimo o makiye gore a kgone go bona tso yene a di nyakang, fote motho yene o kgona go bona le go kwisisa dilo tsa gore a di kwisisi ke mang le mang. Lentsu lowa la Seheberu le tswa ga lentsu la gore le rela “go bona,” gana hone go kena go lebelela selo kela go se lebelela ka mokgwa wa go tshwanisela. Motho yewa wa go bona tsa ku mahlong, batho ne ba tla gage gore a ba yeletse mo ba gahlana le mathatha.​—1Sa 9:9.

• Motho wa go lokologa; Motho wa gore ba mo lokolliye.

  Ka dinako tsa mo go lawola Roma, “motho wa go lokologa” ke mo go le motho wa gore o belegiwwe go se lebhantiti wa gore ke mo a na le maphephe ya go šupetsa gore o tšwa ga poleke yonone. Mara “motho wa gore ba mo lokolliye” ke wa gore go yye gwa ba lebhantiti. Motho wa gore ba mo lokolliye go ya ka molawo ke mo a kgona go kraya maphephe ya go šupetsa gore o dula Roma, mara ke mo a ka sa kgone go kenela tsa dipolotiki. Motho wa gore a ba mo lokolla ka molawo ke mo a lokologa bobhantiting mara ke mo a sa kraye maphephe ya go šupetsa gore o dula ga poleke yone.—1Ko 7:22.

• Motho wa go rekisa mmele.

  Motho wa go maka tsa ka mapaying le motho wa gore aa šadha naye ka matlamtala gore a kraye tšheleta. (Motho wa go rekisa mmele ka Segerika ba re ke porʹne, ya gore yi rela “go rekisa.”) Ga go tlala lentsu lowa le rela motho wa mosadi le mo Bhayibele yi bolabola le ka banna ba go rekisa mmele. Molawo wa Moše ke mo wo sa dumele gore motho a rekise mmele, tšheleta ya gore motho o yi krayye ka go rekisa mmele, fote motho ne a ka sa neyele ka tšhelete yone ya gore o yi krayye mo a rekisa mmele tempeleng ya Jehova. Mara batho ba go rapela medimo ya matsaka ke mo ba maka tšheleta ka batho ba go rekisa mmele ba tempeleng. (Dot 23:17, 18; 1Mg 14:24) Fote Bhayibele yi berekisa taba yowa mo yi tshwanisela batho, ditšhaba, kela mekgahlo ya gore yi rapela medimo ya dithombhe mara ka ho thoko yi kene yi re yi rapela Modimo. Mo re beyisa, ga Kutullo mo ba bolabola ka mokgahlo wa dikereke wa gore ba re ke “Bhabhilona ye Mogolo” ba re ke motho wa go rekisa mmele ka gore wo berekisana le ba go lawola ba lefase lowa gore wo be le matšhika le dilo tsa majabajaba.​—Kut 17:​1-5; 18:3; 1Kr 5:​25.

• Motho wa go yamogela sedumedi sa Sejuda.

  Ke motho wa gore o tšhentšhiye sedumedi. Ka mo Mangwalong tsotsone di rela motho wa gore ke mo go se Lejuda mara o ro yamogela sedumedi sa Sejuda, mo nkare ke monna, wa bolotsiwa.​—Mat 23:15; Meb 13:43.

• Motlabo.

  Ke mosadi wa gore monna o mo tseya a yeketsa ga bo a nang nabo, ga go tlala ne go le sebereki.—Ek 21:8; 2Sa 5:13; 1Mg 11:3.

• Motšhatšhamelo wo mogolo.

  Lentsu la Segerika la go rela “motšhatšhamelo” le ra go šekela kela go hlupegisiwa ga gore go maka ke go kgahleletsa ke tso motho a gahlanang natso lephelong. Jeso o bolabodiye ka “motšhatšamelo wo mogolo” wa gore ke mo wo nyoko wela Jerusalema le wo mongwana wa gore wo nyoko makegela batho ka mokana ga bona ku mahlong ‘mo a tla a kene a gadima.’ (Mat 24:21, 29-31) Mo Pawulo a hlatolla motšhatšhamelo wowa, o yitseri ke dilo tsa go loka tso Modimo a di makang gore a thogo fetsa ka “bo ba gore a ba tšibi Modimo le bo ba gore a ba theetsele ditaba tsa go bafala” ka Jeso Kreste. Kutullo tema 19 yi šupetsa gore Jeso ke yene a yetang masole ya legedimong mahlong mo ba lwa le “phoolwane ya hlaga, magoši ya lefase le masole ya wona.” (2Mt 1:6-8; Kut 19:11-21) “Mogoba wo mogolo” wo nyoko phona motšhatšhamelo wone. (Kut 7:9, 14)—Bala ga AREMAGHEDONI.

• Motšumu wa botsopa.

  Ke sekala sa gore ba kala ka sona dilo tsa meetši sa gore se ka fo ba se lekana le gana hala ga 22 ya dilitha, go ya ka dipetlo tsa metšumu tsa go tšwa ga tso ba di krayyeng ga dilo tsa ku botala tsa gore di na le lebitso lowa. Dilo tsa go tlala tsa ka Bhayibeleng, tsa go woma le tsa meetši, ne ba di kala ka dikala tsa gore di nyakiye di lekana le motšumu. (1Mg 7:​38; Hez 45:14)​—Bona Tsa go Tlats. ga. B14.

• Moya.

  Lentsu la Seheberu la ruʹach le la Segerika la pneuʹma ya gore ga go tlala ba ma hlatolla go le “moya,” ma rela dilo tsa go sa tshwane. Ka mokana ga gona ma rela selo sa gore motho aa kgone go se bona fote ma šupetsa gore go na le dilo tso di makegang ka nako yonone. Mantsu yawa ya Seheberu le Segerika ba ma berekisa mo ba bolabola ka (1) moya mo wo tšutla, (2) moya wa go gelepa tso di phelang lefaseng gore di wone, (3) so se tšhofang motho gore a make selo kela go bolabola ka mokgo mongwana, (4) tso motho a di bolabolang a kutšetsela ke Modimo kela ke madimona, (5) batho ba moya le (6) moya wa Modimo wa go hlawolega kela matšhika yage.—Ek 35:21; Pis 104:29; Mat 12:43; Llu 11:13.

• Moya wa go hlawolega.

  Ke matšhika ya Modimo a ma berekisang gore a segelele tso a di nyakang. Wo hlawolegiye ka taba la gore wo tšwa ga Jehova wa gore o yediye fote o lukiye ka matla, Modimo o berekisa wona gore a segelele dilo tsa go hlawolega.—Luk 1:35; Meb 1:8.

• Moyemedi ye Mogolo.

  Lentsu la Segerika le fo ra gore “Wa go Yeta Mahlong ye Mogolo.” Le rela mmereko wa Jeso Kreste wa go lokolla batho ba go tshepega ga senyama sa go sinya sa gore fote se ya bolaya, ke mokane a maka gore ba kraye lephelo la go ya go yye.—Meb 3:15; 5:31; Heb 2:10; 12:2.

• Muthi-labhene.

  Lentsu lowa le nyarela ga mantsu ya mathomo ya Pisalema 9. Ke mo ba tlwayele gore le rela “tsa go yelana le likgu la morwayi.” Ba bangwana ba re ke mo go le lebitso la tšhuni ya gore yi tlwayelegiye ya gore ba berekisa yona mo ba yepelela pisalema yowa.

• Mutši wa Dafita.

  Ke lebitso lo ba le reyyeng mutši wa Majebusi, ka nthago ga gore Dafita a wo hlule fote a yage mutši wage gana hone. Fote ba re ke Siyone. Ke mo yi le ka borwabohlabela bya Jerusalema fote ke mo go le poleke ya botalatala ya Jerusalema.​—2Sa 5:7; 1Kr 11:4, 5.

N

• Nadhe.

  Ke Makgura ya go tura ya go ba le khala ye khubedu, ma tšwa ga semilane sa gore ba re ke nadhe (Nardostachys jatamansi ). Ka taba la gore ke mo ma tura, ga go tlala ke mo ba ma gahlanisa le makgura ya mangwana ya go sa turi fote ka dinako tse dingwana ke mo ba maka ya gore a yi nape go ba mong yona nadhe. Mareka le Johane ba hlayye gore ga Jeso ba berekisiye “mong yona nadhe.”​—Mrk 14:3; Joh 12:3.

• Nanedi ya ka bošego.​—

  Lebelela NANEDI YA MOTSHEGARE.

• Nanedi ya motshegare.

  Hlatollo ya gona yi yelana le ya “nanedi ya ka bošego.” Ke nanedi ya mafelelo ya go nyarela ka bohlabela mo letšatši le soko hlaba go šupetsa gore go nyoko thomisa letšatši la nyuwane.—Kut 22:16; 2Pe 1:19.

• Ndhuna ya bogošing.

  Ke ye ne a wokamela poleke ya Bhabhilona le mo ne go lawola Peresiya. Fote motho yene ke mo a hlawola ke kgoši gore a be ndhuna.​—Ez 8:​36; Dan 6:1.

• Ndhuna ya mangeloyi.

  Yi rela gore “ye a yetang mangeloyi mahlong.” Lentsu la gore “ndhuna” le rela gore “ye a yetang mahlong.” Hlatollo yowa ya gore “ndhuna ya mangeloyi” ka mo Bhayibeleng yi rela motho ka wwoši, sosone se rela gore go na le ndhuna ya mangeloyi ka yyoši. Mo Bhayibele yi bolabola ka ndhuna ya mangeloyi yi re ke Mayikhele.—Dan 12:1; Ju 9; Kut 12:7.

• Ndhuna ya maprista.

  Ke lentsu le lengwana la go tšwa ga Mangwalo ya Seheberu la gore le rela gore “moprista ye mogolo.” Ga Mangwalo ya Sekreste ya Segerika, lentsu lowa la gore “dindhuna tsa maprista” le rela banna ba go yeta maprista mahlong, fote le ka fo ba le rela le maprista ya magolo ya gore ba ma yamogiye boprista, le rela le 24 ya banna ba go yemela megoba ya maprista—2Kr 26:20; Ez 7:5; Mat 2:4; Mrk 8:​31.

• Ndhuna ye kgolo.

  Ke motho wa gore o lawola ka tlase ga ye a lawolang ga mmušo wa Bhabhilona. Ka Bhayibeleng, dindhuna tse dikgolo ke mo di lawola banna ba go hlalefa ba gore ne ba bereka mošate wa Bhabhilona. Ba bolabodiye ka dindhuna tse dikgolo fote mo go lawola Kgoši Dariyase wa Lemede.​—Dan 2:​48; 6:7.

• Nehilothe.

  Ke lentsu la gore a go nape go tšibega gore le ra gore king, le nyarela ga mantsu ya mathomo ya Pisalema 5. Ba bangwana ba tshepa gore ke sa go teya dikoša sa gore se lla mo o se butšwelela, fote le yelana le lentsu la Seheberu la gore le šagelana le cha·lilʹ (flutu). Mara le ka fo rela modumo.

• Nethinimi.

  Ke malata kela dibereki tsa tempeleng tsa gore ne go se Maisrayele. Lentsu lowa ka Seheberu gabutšibutši le rela gore “Bo ba Neyeleng ka Bona,” tsotsone di rela gore ba neyele ka bona gore ba make mmereko wa tempeleng. Di ka makega gore batho ba go tlala ba gore ne go le Manethinimi ne go le ditlogolwane tsa Maghibhiyoni, ke mo ba hlawodiye ke Jošuwa gore ba “rwalele mahlare ba boye ba gelele le meetši, tsotsone ne ba di makela batho le aletare ya Jehova.”​—Još 9:​23, 27; 1Kr 9:2; Ez 8:​17.

• Ngwedi wa nyuwane.

  Ke letšatši la mathomo la kgwedi ye nngwana le ye nngwana ga khalenda ya Majuda, la gore ke mo ba le tseya go le letšatši la go gahlana gore ba make monyanya, fote ba maka le dihlabelo tsa go hlawolega. Mo nako yi kene yi ya, letšatši lone ba yye ba le tseyela gedimo ka matla, le batho ke mo ba sa thewogele ka letšatši lone.​—Dip 10:10; 2Kr 8:​13; Kol 2:​16.

• Nisani.

  Ke lebitso la kgwedi ya mathomo ga khalenda ya go hlawolega ya Sejuda fote ke kgwedi ya kašupa ga khalenda ya go tlwayelega. Ke mo yi thomisa gare ga March go segela gare ga April. (Neh 2:1)​—Bona Tsa go Tlats. ga B15.

O

• Omere.

  Ke sekala sa dilo tsa go woma sa go lekana 2.2 ya dilitha. (Ek 16:16, 18)​—Bona Tsa go Tlats. ga B14.

• Onikisi.

  Ke letlapa la go tseyediwa gedimo la gore le na le dikhalakhala (phifadu, bhraweni, khubedu, sehla, kela tala morogo) fote le na le botšhwewu. Ke mo ba le berekisa ga dikobo tsa ka tawong tsa go hlawolega tsa moprista ye mogolo.​—Ek 28:​9, 12; 1Kr 29:2; Job 28:16.

• Onto.

  Ke poleke ya go tolosa matlapa kela tshipi; fote ke poleke ya go tšhubelela dilo tsa go makiwa ka botsopa. Ka dinako tsa Bhayibele, dionto tsone ne di yagiwa ka ditina kela matlapa. Lentsu lowa le rela le ga gore baa go besetsa gore ba thogo bhaka kela go gadika tsa go ja.​—Gen 15:17; Dan 3:​17; Kut 9:2.

P

• Paseka.

  Ke monyanya wa gore ke mo ba wo maka mongwaga wo mongwana le wo mongwana ka letšatši la bo 14 la kgwedi ya Abhibhi (ya gore ka nthago ba yye ba re ke Nisani), ba gopola gore Modimo o yye a phonisa Maisrayele ku Egepita. Ke mo ba hlaba senkunyana (kela pudi) ba besa ke mokane ba ja ka merogo ya go galaka le sekgwa sa gore a se na dikomelo.​—Ek 12:27; Joh 6:4; 1Ko 5:7.

• Pentekoste.

  Ke monyanya wa mabedi ga kararo ya menyanya ye mogolo ya gore banna ba Majuda ke mo di nyaka ba wo make ku Jerusalema. Pentekoste yi ra gore “(Letšatši) la bo 50.” Ke lebitso lo ba le berekisang ga Mangwalo ya Sekreste ya Segerika, la gore ka Mangwalong ya Seheberu ke Monyanya wa go Buna kela Monyanya wa Mabeke. Monyanya wowa ke mo ba wo maka ka letšatši la bo 50 mo ba thomisa go balela go tlugisela ka Nisani 16.​—Ek 23:16; 34:22; Meb 2:1.

• Peresiya; Maperesiya.

  Ke poleke fote ke batho ba gore ga go tlala mo ba bolabola ka bona, di šupa ba šagelana le Mamede. Ku botala, di šupetsa gore Maperesiya ne ma dula borwa-bodikela bya mmotong wa Iran. Mo go lawola Sayirase ye Mogolo (wa gore go ya ka bo ba go nyakolla tsa ku botala ba re papage ke Leperesiya fote mmane wage ke Lemede), Maperesiya ke mo ma lawola Mamede, ba f’lo ya mahlong ba kene ba dula nabo. Sayirase o yye a hlula Mmušo wa Bhabhilona ka 539 B.C.E. ke mokane a lisetsa Majuda ya gore ne ma le bobhantiting gore ma boyele nageng ya wona. Mmušo wa Peresiya ke mo wo lawola go tlugisela ga Nooka ya Indus ka bohlabela go segela ka bodikela ga Lewatle la Aegean. Majuda ne ma lawola ke Peresiya go segela mo Alexander ye Mogolo a hlula Maperesiya ka 331 B.C.E. Mmušo wa Peresiya wo yye wa bona ke Daniyele ka mmono, fote wo ga dipuku tsa Bhayibele tsa Ezera, Nehemiya, le Esita. (Ez 1:1; Dan 5:​28; 8:​20)​—Bona Tsa go Tlats. ga B9.

• Phaphirase.

  Ke lehlakanoka la gore ba le berekisa go maka mmantši, tsa go tšhela dilo ga tsona fote ke mo ba maka le dikepe ka tsona. Fote ke mo ba le berekisa go maka dilo tsa go ngwalela ga tsona tsa nkare ke lephephe fote mangwalo ya go tlala ya go phutiwa ne ma makiwwe ka lona.​—Ek 2:3.

• Pharadeyisi.

  Ke tšhomo ya go bafala. Poleke ya mošaga wone ya mathomo ke mo go le Edeni, yi makiye ke Jehova, a makela batho ba mathomo. Tso Jeso a di hlayyeng nakwela a bolabola le sekgohlane sela sa gore ke mo se le ka ho nthoko gage ku phateng ya mohlupego, ke mo di šupetsa gore lefase go nyoko ba pharadeyisi. Ga 2 Makorente 12:4, lentsu lowa le ka rela pharadeyisi ya ku mahlong, ke mokane ga Kutullo 2:7 le rela pharadeyisi ya legedimong.​—Koš 4:​13; Llu 23:43.

• Phate.

  Ke phate ya go wolologa ya gore ke mo ba fega batho ba gore ba sinnye. Ditšhaba tse dingwana ke mo di fega motho gore a kgwele ga yona fote ne di fega setopo gore di pasopise ba bangwana kela mo di nyaka go poyila motho yene. Maasiriya, ke mo ma tšibega ma na le lešidi mo ma lwa, ke mo ma fega ditopo tsa bo ba ba hludiyeng ga diphate tsa go ba le dinhla tsa gore ke mo di hlaba ho dimpeng di segela ho sekgubeng. Go ya ka molawo wa Sejuda, bo ne ba phigisana le so molawo wo se hlayang le ba go rapela medimo ya dithombhe ke mo ba ba bolaya ka go thomisa ba ba pshyaya ka matlapa kela ba ba bolaya ka mokgwa wo mongwana ke mokane ditopo tsa bona ba di fega diphateng kela mehlareng gore ba pasopise batho ba bangwana. (Dot 21:22, 23; 2Sa 21:6, 9) Ka dinako tse dingwana Maroma ke mo ma tlemelela motho yene mone phateng ga gore ke mo a tseya matšatšinyana a sa phela mo a soko kgwa ka taba la gore o kwa go baba, go wongwa meetši, tlala kela go tšhuba ke letšatši. Ka dinako tse dingwana, ke mo ba mo kokotela matsogo le mawoto go tshwana le mo ba kokotela Jeso. (Llu 24:20; Joh 19:14-16; 20:25; Meb 2:23, 36)—Bala ga PHATE YA MOHLUPEGO.

• Phate ya go hlawolega.

  Lentsu la Seheberu la (ʼashe·rahʹ ) le rela gore (1) phate ya go hlawolega ya go tshwanisela Ašera, modimonyana wa mosadi wa Makanana wa go maka gore basadi ba belege, kela (2) sethombhe sa Ašera wa gore ke modimonyana wa mosadi. Di ka makega gore ne di sa fefiwa kela ne go fo ba mohlare.​—Dot 16:21; Bay 6:​26; 1Mg 15:13.

• Phate ya mohlupego.

  Ke lentsu la Segerika la gore stau·rosʹ ya go rela gore phate ya go yema thwi go tshwana le yela ya gore Jeso ba mmolayele ga yona. A go na so se šupetsang gore lentsu lone la Segerika le rela sefapano, go tshwana le ka mokgo batho ba gore ba rapela medimo ya matsaka ba yyeng ba se berekisa go tlugisela ku botala ho Jeso Kreste a soko tla ho lefaseng. “Phate ya mohlupego” yi hlatolla tso di hlayang ke lentsu lo ba le berekisiyeng mathomisong la Segerika, fote lentsu la gore stau·rosʹ ba le berekisa mo ba bolabola ka go hlupegisiwa, go hlupega le go poyidiwa tsa gore ne di nyoko makegela malata ya Jeso. (Mat 16:24; Heb 12:2)​—Bala ga PHATE.

• Phate ya go yetetsa.

  Ke phate ya go lefa ya gore ka ku mahlong yi na le tshipi ya go hlaba, ke mo yi berekisa ke bo ba go lima mo ba šuhlašuhla phoolwane. Fote ke lentsu lo ba le berekisang mo ba tshwanisa mantsu ya ma bolabolang ke motho wa go hlalefa ya gore ma hlohletsela ye a ma theetseleng gore a berekise tso a di kwileng. Mantsu yawa ya gore “go raga phate ya go go yetetsa” ma berekisiwa ka taba la tso di makang ke phoolo ya go ba le tšhinghi ya gore yi raga tshipi yowa ya go hlaba ka taba la gore a yi kwane le go šuhlašuhliwa, sosone se šinya se maka gore yi kwalele.—Meb 26:14; Bay 3:31.

• Phutego.

  Ke mogoba wa batho ba gore ba gahlanne ggoši gore ba make se sengwana. Ga Mangwalo ya Seheberu, lentsu lowa le rela setšhaba sa Israyele. Ga Mangwalo ya Sekreste ya Segerika, lentsu lowa le rela phutego ye nngwana le ye nngwana ya Makreste, mara ga go tlala ke mo le fo rela Makreste ka mokana ga wona.—1Mg 8:22; Meb 9:31; Mrm 16:5.

• Pimu.

  Ke sekala fote ke tšheleta yo Mafilisita ne ma patedisa yona mo ma lokotša dilo tsa mohlobohlobo tsa go makiwa ka tshipi. Matlapa ya mangwana ya ba ma krayyeng mo ba yepa hala Israyele ma na le lentsu la Seheberu la “pimu”; fote ne yi kala 7.8 ya dighremo, ya gore yi ka fo ba yi lekana le mabala ya dighremo tsa silva.​—1Sa 13:20, 21.

• Pisalema.

  Ke koša ya go thanaka Modimo. Dipisalema ke mo go le dikoša tsa go yepelela ke batho ba go rapela Modimo, fote ke mo ba di yepelela mo ba rapela Jehova Modimo tempeleng yage ya ku Jerusalema.—Llu 20:42; Meb 13:33; Jak 5:​13.

• Poleke ya go hlawolega.

  Ke sekamarane se segolonyana sa mathomo ka tabarenakeleng kela tempeleng sa gore a se tshwane le sekamarane sa ka ku tengteng sa gore ba re ke Poleke ya go Hlawolega ka Matla. Ka ku tabarenakeleng, Poleke ya go Hlawolega ke mo yi na le ditšhubampara tsa gholdi, aletare ya gholdi ya go makela dihlabelo tsa go nkgela ga yona, tafola ya go beya dikgwa le ditša tsa gholdi; ka tempeleng ke mo go na le aletare ya gholdi, lesome la ditšhubampara tsa gholdi le lesome la ditafola tsa go beya dikgwa.—(Ek 26:33; Heb 9:2)—Bona Tsa go Tlats. ga B5 le B8.

• Poleke ya go Hlawolega ka Matla.

  Kamara ya ka tengteng ga tabarenakele le tempele, ya gore ke mo ba beya areka ya go kwanisanya ka teng ga yona, fote ba re ke Mong ga go Hlawolega. Go ya ka Molawo wa Moše, ke moprista ye mogolo a ntoši wa gore ne a tshwanelega go kena ga Poleke ya go Hlawolega ka Matla, fote ke mo a kena fela ka Letšatši la go Lukisa Ditaba le Modimo.​—Ek 26:33; Lef 16:​2, 17; 1Mg 6:​16; Heb 9:3.

• Poleke ya go makela wayini.

  Ga go tlala ne ba yepa mekoti ka mmedi letlapeng, wo mongwana ke mo wo le gedimo nyana ga wo mongwana ke mokane go ba le foro mo gare ga yona. Mo ba kene ba psyitlanya didhriva ka mo mokoting wa ka gedimo, mosope wowa wa tsona ke mo wo yela wo kena ga mokoti wo mongwana wa ka tlase. Mantsu yawa ba ma berekisa mo ba tshwanisela mo Modimo a yahlula.—Jes 5:2; Kut 19:15.

• Poleke ya go rapela ga yona.

  Ke poleke ya go hlawolega ya gore ba rapela ga yona. Ga go tlala yi yemela tabarenakele kela tempele ku Jerusalema. Lentsu lowa le rela le poleke yo Modimo a dulang ga yona ku magedimong.​—Ek 25:​8, 9; 2Mg 10:25; 1Kr 28:10; Kut 11:19.

• Poleke ya kgakala.

  Mantsu yawa ga go tlala ma rela poleke ya go rapela ga yona ya gore yi mmotong, gedimo ga thaba kela poleke ya gore batho ba ro tiyagela. Le mo ka dinako tse dingwana dipoleke tsone ke mo ba di berekisa mo ba rapela Modimo, ga go tlala ke mo di sipidisana le medimo ya matsaka.—Dip 33:52; 1Mg 3:2; Jer 19:5.

• Porneia.​—

  Bala ga BONGHWAHLA.

• Porompeta.

  Ke selo se sengwana sa tshipi sa go butšwelela mo ba kgana dikoša kela mo ba pasopisa batho. Ga Dipalo 10:2, Jehova o yye a ba botsa gore ba make diporompeta ka dipedi tsa silva tsa gore ne ba nyoko di teya ka go sa tshwane, mo ba bitsa mogoba gore wo gahlane, mo ba wo botsa gore wo yahlugane kela mo ba ba botsa gore go nyoko ba le ntwa. Di ka makega gore ke mo go le diporompeta tsa gore di f’lo re thwi, ne di sa tshwane le diporompeta tsa gore di ghobegiye tsa gore ba di makiye ka manaka ya diphoolwane. Diporompeta tsa gore a ba hlayi gore di makiwwe ka ying le tsona ke mo ba di berekisa ka tempeleng mo ba yepelela. Modumo wa diporompeta ga go tlala wo tshwanisela dilo tsa gore di yelana le go bolabola ka mokgwa wa Jehova wa go yahlula kela dilo tse dingwana tse dikgolo tsa gore di sipidisana le tsa go tšwa ga Modimo.​—2Kr 29:26; Ez 3:​10; 1Ko 15:52; Kut 8:7–​11:15.

• Purimi.

  Ke monyanya wa gore ke mo ba wo maka mongwana wo mongwana le wo mongwana ka di 14 le di 15 tsa kgwedi ya Adara. Ke mo wo ba gona gore ba thogo gopola letšatši lo Majuda ma yyeng ma phonisiwa ka lona ka dinako tsa kgoši ya mosadi Esita. Lentsu lowa la gore a yi la Seheberu la pu·rimʹ le rela gore “dikgakgare.” Monyanya wa Purimi kela Monyanya wa Dikgakgare, ba wo reyye lebitso lowa mo Hamane a lahla Puri (Dikgakgare) gore a thogo kgeta letšatši lo ne a nyoko hlasela Majuda.​—Est 3:7; 9:​26.

R

• Rahaba.

  Ke lentsu la gore ba le berekisiye ka mokgwa wa go tshwanisela ga puku ya Jobo, Pisalema le ga puku ya Jesaya (a yi Rahaba ye ba bolabolang ka yene ga puku ya Jošuwa). Tso ba bolabolang ka tsona ga puku ya Jobo, di šupetsa Rahaba go le phoolwane ya go tshosa ya ka meetšing; fote go gongwana phoolwane yowa ya go tshosa yi tshwanisela Egepita.​—Job 9:​13; Pis 87:4; Jes 30:7; 51:​9, 10.

• Ringi ya go mereka.

  Ke selo sa go mereka ka sona sa gore ne ba se tšhela ho monwaneng kela thapong ya gore ne ba yi haka molaleng. Fote ba re ke ringi ya go teya stempe, ke mo yi šupetsa gore motho wa lawola kela wa wokamela. (Gen 41:42)—Bala ga SA GO MEREKA.

S

• Sabatha.

  Yi tšwa ga lentsu la Seheberu la go rela “go khutsa; go lisetsa go maka selo.” Ke letšatši la kašupa la beke ya Majuda (go tlugisela mo letšatši la Labohlano le dikela go segela mo go dikela la Mokibela). Matšatši ya mangwana ya monyanya mo mongwageng le wona ke mo ba re ke sabatha, go tshwana le mongwaga wa kašupa le wa bo-50. Ka letšatši la Sabatha ke mo go sa berekiwi mara Maprista ke mo ma maka mmereko wa ku tempeleng. Ka mengwaga ya Sabatha ke mo go sa limiwi fote Maheberu ke mo ma sa gapeletsiwi go patela Maheberu ya mangwana dikoloto. Ga Molawo wa Moše, dilo tsa gore ke mo di sa tshwanela go makiwa ka Sabatha ke mo di kwagala mara ba go yeta mahlong ba sedumedi ba yye ba tšhela melawo ya bona ka gonyana ka gonyana, tsa gore mo go segela dinako tsa Jeso ke mo di se lula gore batho ba theetsele melawo yone.​—Ek 20:8; Le 25:4; Llu 13:14-​16; Kol 2:​16.

• Sa go mereka.

  Ke selo so ba se berekisang mo ba mereka (ga go tlala ba berekisa botsopa kela dilo tsa nkare ke makgura ya lekhandlela) go šupetsa gore selo sone se na le mong wa sona, ke sa nnete kela ba kwanne ka sona. Tso tsa go mereka ka tsona tsa ku botala ne ba di makiye ka selo sa go tiya (letlapa, lenaka la tlowu kela kwata) fote ba fadiye dihlaka kela dilo tsa go kgabisa go tlugisela ga letsogo la go ja go ya ga la sepata. Selo sowa sa go mereka ba se berekisa mo ba tshwanisela selo sa gore ba se teyye stempe go šupetsa gore ke mong sona, gore ke sa motho ye mongwana, kela go šupetsa gore ke sephiri.​—Ek 28:11; Neh 9:​38; Kut 5:1; 9:4.

• Sa go se na dikomelo.

  Ba ba ba rela sekgwa sa gore a se na dikomelo.​—Dot 16:3; Mar 14:12; 1Ko 5:8.

• Sa go šupetsa go tineyela ga go hlawolega.

  Sepelekete sa go makiwa ka goldhi, sa gore mo ga sona ne ba ngwadiye ka Seheberu gore “Jehova o hlawolegiye.” Moprista ye mogolo ke mo a se tlema tukung yage ka ho mahlong. (Ek 39:30)​—Bona Tsa go Tlats. ga B5.

• Sa lesome.

  Ke so ne ba se ntsha mo ba neyela, ka matlamatla ke mo se bereka ga tsa sedumedi. Fote ba re ke “sekopa sa lesome,” ke mokane mo ba neyela ba re ke “go ntsha sa lesome.” (Mal 3:10; Dot 26:12; Mat 23:23) Ga Molawo wa Moše, ke mo ba ntsha sa lesome mongwaga wo mongwana le wo mongwana ga tso ba di bunneng le ga merape ya bona ba se neya Malifi gore ba thogo ba pasopa. Malifi le wona ke mo ma ntsha sa lesome ga tso ma di krayyeng ma di neya maprista ya mutši wa Aroni gore ba ba pasope. Ke mo go na le tse dingwana tsa lesome. Makreste a ma ntshe sa lesome.

• Samariya.

  Ke mo go le mutši wo mogolo wa ka lebowa ga mmušo wa Israyele wa gore ke mo wo na le lesome la maloko. Go fediye gana hala ga 200 ya mengwaga go le ka mokgonone fote ke mo go le lebitso la poleke yone ka mokana ga yona. Mutši wone ke mo ba wo yagiye ga thaba ya gore le yona ke mo ba re ke Samariya. Ka dinako tsa Jeso, Samariya ke mo go le lebitso la poleke ya gore ke mo yi le gare ga Galeliya ya ka lebowa le Judiya ya ka borwa. Ga go tlala, Jeso ke mo a sa tšhomayele ga poleke yone mara ka dinako tse dingwana mo a bhukulela ga yona ke mo a bolabola le batho ba mone polekeng. Petro o berekisiye sekhiya sa mabedi sa Mmušo sa go tshwanisela nakwela Masamariya ma kraya moya wa hlawolega. (1Mg 16:24; Joh 4:7; Meb 8:​14)​—Bona Tsa go Tlats. B10.

• Sanhedrini.

  Ke khota ye kgolo ya Majuda ku Jerusalema. Ka dinako tsa Jeso ke mo go bereka 71 ya batho ga khota yone, gana hone go kena moprista ye mogolo le ba bangwana ba gore go yye gwa ba maprista ya magolo. Bobone ke mo go le bana ba maprista ya magolo, banna ba gore ba ba tseya nkare ba butšwiye, dindhuna tsa mone mutšing le dihlogo tsa mitši le bomabhalane.​—Mrk 15:1; Meb 5:​34; 23:​1, 6.

• Sathane.

  Ke lentsu la Seheberu la go rela gore “Wa go phigisa.” Ka mebolabolo ya ku botala ya mathomothomo, lentsu lowa le rela Sathane Diyabolo, Lenaba la Modimo le legolo.​—Job 1:6; Mat 4:​10; Kut 12:9.

• Searamo.

  Ke mmolabolo wa gore wo nyakiye wo tshwana le wa Seheberu, mebolabolo yowa yi berekisa dihlaka tsa go tshwana. Ke mo wo bolabola ke Maaramo fote ka nthago, go gongwana le go gongwana mo ne go lawola Asiriya le Bhabhilona ne ba wo berekisa ka matla ga tsa dibhizinisi. Le mo ne go lawola Peresiya ne ba berekisa wona ga tsa dibhizinisi. (Ez 4:7) Dikopa tse dingwana tsa puku ya Ezera, Jeremiya le ya Daniyele ke mo ba di ngwadiye ka Searamo.—Ez 4:8–​6:​18; 7:​12-​26; Jer 10:11; Da 2:4b–​7:​28.

• Šebhate.

  Ke lebitso lo ba le reyyeng kgwedi ya bo 11 ya khalenda ya go hlawolega ya Sejuda ka nthago ga bobhantiti bya Bhabhilona fote ke kgwedi ya kapheta ya khalenda ya go tlwayelega. Ke mo yi thomisa gare ga January go segela gare ga February. (Zak 1:7)​—Bona Tsa go Tlats. ga B15.

• Sebhongholwane.

  Ke selo sa go makiwa ka diphate sa gore ba se berekisa go roka llapi ba berekisa gare kela wulu.​—Ek 39:27.

• Segerika.

  Ke mmolabolo wa gore wo bolabola ke batho ba ku Gerika.

• Sehlabelo.

  Ke so motho a se neyang Modimo go šupetsa gore wa leboga, wa di bona tso a di sinnyeng fote o nyaka go lukisa senghana sage naye. Go tlugisela ka Abele batho ke mo ba neyela ka dihlabelo tsa mohlobohlobo ka go di nyaka, tsa go tshwana le diphoolwane go segela mo Molawo wa Moše wo maka gore tsotsone go be tsa molawo. Ka nthago ga gore Jeso a neyele ka lephelo lage la gore le yenele ke mo go sa sa nyakega dihlabelo tsa diphoolwane mara Makreste ma sa fo ya mahlong ma makela Modimo dihlabelo le mo go sa sa le tsa diphoolwane.​—Gen 4:4; Heb 13:15, 16; 1Jo 4:​10.

• Sehlabelo sa go hlekediwa.

  Ke sehlabelo so ne ba se makela Jehova, mo ba kgopela go lukisa ditaba naye. Mong wa sehlabelo le ba mutši wage, moprista ye a makang sehlabelo sowa le maprista ya mangwana ya gore ne ma bereka ka letšatši lone ne ba ja sehlabelo sowa ba le ka moka. Ne go le nkare Jehova o yamogela muši wa go nkgela wa mo ba tšhuba makgura ya sehlabelo sone. Ke mo ba mo neya le madi ya gore ma yemela lephelo. Mo ba maka ka mokgonone ne go le setšha ba ja tsa go ja le Jehova go šupetsa gore ba lukisiye ditaba.—Lef 7:29, 32; Dot 27:7.

• Sehlabelo sa go leboga.

  Ke sehlabelo sa go hlekediwa sa gore ba se makela Modimo ba mo leboga ka taba la tso a ba makeleng le gore o dula a šupetsa gore wa ba nyaka. Ke mo ba ja nama ya phoolwane yo ba makang sehlabelo ka yona le sekgwa sa dikomelo le sa gore a se na dikomelo. Nama yone ke mo di nyaka ba yi je tšatši lolone.​—2Kr 29:31.

• Sehlabelo sa go nwiwa.

  Ke sehlabelo sa wayini sa gore ke mo ba se tšhela gedimo ga aletare sa gore ke mo se makiwa le dihlabelo tse dingwana fote. Pawulo o bolabodiye ka sona ka mokgwa wa go tshwanisela mo a šupetsa ka mokgo a tikemiseleng go berekela Makreste ya mangwana.—Dip 15:5, 7; Flp 2:17.

• Sehlabelo sa go tšhubiwa.

  Ke phoolwane ya gore ba yi tšhuba aletareng mo ba neyela dilo ga Modimo; bo ba go rapela ne ba tshwanele ba tšhube phoolwane yone (kgomu ya phoolo, nku ya phoolo, pudi ya phoolo, liba la hlaga kela liba la gaye) yi felegelele.—Ek 29:18; Lef 6:9.

• Sehlabelo sa gore ba se yisa ku le ku.

  Ke sehlabelo sa gore moprista ne a beya matsogo yage ka tlase ga ya ye wa gore ne a leyye sehlabelo gore ba neyele ka sona fote ba yise ku le ku; kela moprista ne go le yene ye a yisang sehlabelo sone ku le ku. Mo ba maka ka mokgo ne go le setšha ba yisa dihlabelo ga Jehova.​—Lef 7:​30.

• Sehlabelo sa mo motho a sinnye.

  Ke sehlabelo sa gore motho ne a se leya mo nkare o f’lo tšhoga a sinnye ka taba la go sa yenela ho mmeleng. Ke mo ba berekisa diphoolwane tsa mehlobohlobo mo ba maka dihlabelo tsone, go thomisa ka pholo go segela ka liba la gaye, di ya ka seyemo sa motho ye a nyakang go tshwarediwa ga tso a di sinnyeng.​—Lef 4:​27, 29; Heb 10:8.

• Sehlabelo sa mo motho a kokona ke lekwalo.

  Sehlabelo sa mo motho a sinnye. Se fapanne ka gonyana le dihlabelo tse dingwana tsa mo motho a sinnye ka taba la gore sona ke mo se maka gore motho a boyele a kraye dilo tso ne a le natso ka taba la kwano yo ne a yi makiye, tsa gore di mo lahlegele nakwela a sinya fote se maka gore a lokologe seghwebong.—Lef 7:37; 19:22; Jes 53:10.

• Sehlabelo sa tso o di tshepisiyeng.

  Sehlabelo sa gore motho o se maka a sa tšhofe ke motho mo a maka dilo tse dingwana tso a di tshepisiyeng.​—Lef 23:38; 1Sa 1:​21.

• Šekele.

  Mokgwa wa Seheberu wa go kala, fote ke tšheleta. Ke mo yi le 11.4  ya dighremo. Mantsu ya gore “šekele ya poleke ya go hlawolega” go ka fo ba go le mantsu ya ke mo ba ma berekisa go šihlela gore sekala sa gona a di nyake se pumutsa kela gore di nyaka se lekane le ka mokgo ba kalang ka gona tabarenakeleng. Di ka makega gore ne go na le šekele ya bogošing (ya gore a yi tshwane le šekele yowa) kela sekala sa šekele sa gore se tlwayelegiye sa gore ke mo se dula ntlong ya kgoši.—Ek 30:13.

• Sekogelo sa poleke ya go hlawolega.

  Ke sekogelo sa areka ya go kwanisanya sa gore moprista ye mogolo ke mo a se fokela ka madi ya dihlabelo tso ne ba neyela ka tsona mo ba sinnye ka Letšatši la go Lukisa Ditaba le Modimo. Lentsu lowa la Seheberu le tšwa ga lentsu la gore le rela “go kogela (tso motho a di sinnyeng)” kela go sula (tso motho a di sinnyeng).” Sekogelo sone ke mo ba se makiye ka gholdi, se na le makerubi ka mabedi, le lengwana le le ka ho le lengwana le le ka ho. Ka dinako tse dingwana ba fo re ke “sekogelo.” (Ek 25:17-​22; 1Kr 28:11; Heb 9:5)​—Bona Tsa go Tlats. ga B5.

• Sekotšikara.

  Ke koloyi ya go ba le mabilo ka mabedi ya gore yi goga ke dipera ya gore ga go tlala ba yi berekisa mo go yiwa ntweng.—Ek 14:23; Bay 4:13; Meb 8:28.

• Sela.

  Ke lentsu lo ba le berekisang ga dikoša kela ga tso ba di ngwadiyeng ga Pisalema le Habakuku. Le ka fo rela go yema ka gonyana mo go yepelediwa kela ga koša, kela ga tsona ka mokana ga tsona gore motho a thogo ghayela kela go maka gore batho ba tseyele gedimo tso ba fetsang go di yepelela kela go di hlaya. Septuagint ya Segerika yi re ke di·aʹpsal·ma, mo ba yi hlatolla ba re ke mo koša yi felang yi yema.​—Pis 3:4; Hab 3:3.

• Selalelo sa Morena.

  Ke tsa go ja tsa ka malobana, mone ga tsona go na le sekgwa sa gore a se na dikomelo le wayini tsa gore di tshwanisela mmele le madi ya Kreste; sosone ke segopotso sa likgu la Jeso. Taba yowa ya Segopotso, Makreste ma tshwanele ma yi make go ya ka Mangwalo. Ka taba la gore ka letšatši la Selalelo sa Morena re gopola likgu la Jeso, re re ke “Segopotso.”—1Ko 11:20, 23-26

• Selo sa ho dikgubeng.

  Ke selo sa go yapara ho sekgubeng sa gore ba se kgabisiye ka matlapa ya go tura sa gore ne se yapara ke moprista ye mogolo wa Israyele nako ye nngwana le ye nngwana mo a kena ga gore go Hlawolegiye. Ke mo ba re ke “sa ho sekgubeng sa go yahlula” ka taba la gore ke mo se na le Yurimi le Thumimi, tsa gore ne ba di berekisa mo ba wunyulla ka mokgo Jehova a yahlulang. (Ek 28:15-​30)​—Bona Tsa go Tlats. ga B5.

• Šeminithi.

  Ke lentsu la go berekisiwa ga dikoša la gore le rela “ya mabala” la gore le rela tšhuni ya fase. Ga tso tsa go teya dikotša, lentsu lowa ne le ka fo rela tšhuni ya bheyisi. Ga dikoša, ne le rela koša ya gore yi llela fase ya gore ne ba yi yepelela ka tšhuni ya go sipidisana nayo.​—1Kr 15:21; Pis 6:Man; 12:Man.

• Senyama.

  Ke go tshosetsa kela go nabelela motho selo kela dilo tsa go befa. Ga go tlala, senyama ke selo sa go befa sa gore ba ro hlaya gore se makege fote mo se bolabola ke Modimo kela ke motho wa go tšibega se ba se yemela selo se segolo kela sa go roba.—Gen 12:3; Dip 22:12; Gal 3:10.

• Sepane.

  Di rela mo o meta go tlugisela ga monwana wa letsogo wo monyana go segela ga monwana wo mogolo mo o budiye letsogo. Mo o se meta ka khyubhiti ya gore ke 44.5 ya disenthimitha, di rela gore sepane go ko ba 2.2 ya disenthimitha ka go lefa.—(Ek 28:16; 1Sa 17:4)—Bona Tsa go Tlats. ga B14.

• Sepelopelo.

  Ke thapo ya gore ba yi makiye ka mokgopa wa diphoolwane, tšhika, kela moriri. Ga go tlala ne ba tšhela letlapa mo gare ga sona. Mo mafelelong ga sona ke mo ba go tlemelela mo letsogong, ka mo go gongwana ke mo ba go tshwara ka letsogo ke mokane ba go lisetsa mo ba thunya. Ga masole ya ditšhaba tsa ku botala ne go na le ba gore ne ba berekisa dipelopelo.​—Bay 20:16; 1Sa 17:50.

• Sephiri sa go hlawolega.

  Ke tso Modimo a nyakang go di segelela tsa gore aa di botse motho go segela ka nako ya gona, fote o di wunyullela bo a nyakang go ba wunyullela tsona.​—Mrk 4:​11; Kol 1:​26.

• Seporofeto.

  Ke molayetsa wa gore wo wunyulla tso Modimo a di nyakang kela tso a nyakang gore batho ba di tšibe. Seporofeto se tla ka mekgwa ya go tlala, ka mokgwa wa go tšhutisa batho ba titshware byang, se ka tla go le molawo kela mokgwa wa go yahlula, kela go le taba ya so se nyoko makegang ku mahlong.​—Hez 37:​9, 10; Dan 9:​24; Mat 13:14; 2Pe 1:​20, 21.

• Seritise.

  Ke madhamonyana ka mabedi ya lerophong la Libhiya la ku Lebowa la Afrikha. Santa ya gana ku ne yi sa tiya ka gore ne yi tlele meetši, nka taba lo batho ba go sepela ka dikepe ba ku botala ne ba yi tšhaba. (Meb 27:17)​—Bona Tsa go Tlats. ga B13.

• Sethombhe; Go rapela medimo ya dithombhe.

  Sethombhe se ka yemela selo se sengwana le se sengwana sa mannete kela sa gore motho o fo se nagana sa gore motho a ka se berekisa mo a rapela. Go rapela medimo ya dithombhe ke mo o di hlompa, o kwana natso kela o di tseyela gedimo.—Pis 115:4; Meb 17:16; 1Ko 10:14.

• Setokisi.

  Ke selo sa nkare ke separako sa gore ba se berekisa mo ba wolola motho. Tse dingwana ke mo di paraka mawoto fela mara tse dingwana ne di paraka matsogo, molala le mawoto di maka gore mmele wo ghobege.—Jer 20:2; Meb 16:24.

• Setulo sa go yahlula.

  Ke seralo sa ka tawong sa gore mo o ya ga sona o kalama ditepisi, sa gore bo ba go lawola ba bolabola le megoba ba duli gona fote ba bolabola le ka dipheto tso ba di segeleleng. Mantsu yawa ya gore “setulo sa Modimo sa go yahlula” le “setulo sa Kreste sa go yahlula” ma fo ba ma šupetsa mo Jehova a yahlula batho.—Mrm 14:10; 2Ko 5:10; Joh 19:13.

• Sheol.

  Ke lentsu la Seheberu la gore ka Segerika ke “Hades.” Ba yi ngwala ka hlaka ye kgolo go šupetsa gore ba rela mabitla, a ba rele lebitla ka lloši.​—Gen 37:35; Pis 16:10; Meb 2:​31 (setwaba.)

• Seya.

  Ke sekala sa dilo tsa go woma. Mo re se lekanisa le motšumu wa botsopa wa go kala dilo tsa meetši, se nyoko lekana le 7.33 ya dilitha. (2Mg 7:1)​—Bona Tsa go Tlats. ga B14.

• Seyema.

  Ke taba ya go sa lefa ya go tšhutisa se sengwana kela ya gore yi bolabola nnete ya go kenelela ka mantsu ya go sa tlala. Seyema sa ka Bhayibeleng se ka maka gore motho a nagane gore a thogo kraya mong yona taba. Seyema se na le nnete ka teng mara yi wutamme, ga go tlala se ya tshwanisa. Batho ke mo ba tlwayele diyema tse dingwana fote ne ba di berekisa mo ba poyila batho ba bangwana.—Mmo 12:9; 2Pe 2:​22.

• Sinagoge.

  Ke lentsu la go rela “go gahlana” kela “mogahlano,” mara ga mangwalo ya mangwana le rela ntlo yo Majuda ne ma gahlana ga yona mo ma bala Mangwalo, ma tšhuta, ma tšhomayela le mo ma rapela. Ka dinako tsa Jeso, mutši wo mongwana le wo mongwana wa Israyele ke mo wo na le sinagoge fote mitši ye megolo ke mo yi na le tsa go tlalanyana.—Llu 4:16; Meb 13:14, 15.

• Siriya; Maasiriya.​—

  Bala ga ARAMA; MAARAMA.

• Sivani.

  Ke lebitso lo ba le reyyeng kgwedi ya kararo ga khalenda ya go hlawolega ya Sejuda mo ba šele ba tšwile bobhantiting ku Bhabhilona, fote ke kgwedi ya nkokwane ga khalenda ya go tlwayelega. Ke mo yi thomisa gare ga May go segela gare ga June. (Est 8:9)​—Bona Tsa go Tlats. ga B15.

• Siyoni; Thaba ya Siyoni.

  Ke lebitso la mutši wa gore wo pasopegiye wa Jebusi ya gore ne yi le mmotong wa ka borwa-bohlabela bya Jerusalema. Mo Dafita a fetsa go wo hlula, o yagiye mutši wage wa bogošing gana hone ke mokane ba re ke “Mutši wa Dafita.” (2Sa 5:7, 9) Thaba ya Siyoni yi yye ya napa yi hlawolega ga Jehova mo Dafita a yisa Areka ga yona. Ka nthagonyana, lebitso lone ke mo le rela le mo go nang le tempele Thabeng ya Moriya fote ka dinako tse dingwana ke mo le rela mutši wa Jerusalema ka mokana ga wona. Ga go tlala ba le berekisa ka mokgwa wa go tshwanisela ga Mangwalo ya Sekreste ya Segerika.—Pis 2:6; 1Pe 2:6; Kut 14:1.

• So ba go tshwarisang sona mo o yadimisiye selo.

  Ke selo so motho ye a yadimmeng a se tshwarisang ye a mo yadimmeng go šupetsa gore o nyoko tla a mo patela. Molawo wa Moše ne wo hlaya ka mokgo ne di nyaka gore taba yowa yi sepele ka gona gore bo ba go tihlupegela kela ba go sa kgone go tiyemelela mone setšhabeng ba thogo pasopega.—Ek 22:26; Hez 18:7.

T

• Tabarenakele.

  Ke letente la gore ne ba kgona go le rwala la gore ne le berekisa ke Maisrayele ka nthago ga gore ma tloge Egepita. Ke mo yi na le areka ya go kwanisanya ya Jehova, ya gore ne yi fo šupetsa gore Jehova o gona fote ke mo go le poleke ya gore ne ba makela dihlabelo ba boya ba rapela ga yona. Ka dinako tse dingwana ba re ke “letente la mogahlano.” Ke mo ba yi makiye ka diphate tsa gore ba di kwadiye ka malapi ya linene ya gore ne ma na le makerubi ho ga wona. Ke mo yi na le dikamara ka dipedi, kamara ya mathomo ke mo go le Poleke ya go Hlawolega, ke mokane ye nngwana ke mo go le Poleke ya go Hlawolega ka Matla. (Još 18:1; Ek 25:9)​—Bona Tsa go Tlats. ga B5.

• Talente.

  Ga dilo tso Maheberu ne ma di kala ke mo go le yona ya go roba go di phala fote ke mo go le tšheleta. Ke mo yi kala 34.2 ya dikhiloghremo. Talente ya Gerika ke mo go le ye nyana, ke mo yi kala gana hala ga 20.4 ya dikhiloghremo. (1Kr 22:14; Mat 18:24)—Bona Tsa go Tlats. ga B14.

• Tempele.

  Ke moyago wa ku Jerusalema wa gore ke mo wo bereka sekgaleng sa tabarenakele yela ya gore ke mo ba ro kakola ba sepela nayo ya gore Maisrayele ke mo ma yi berekisa mo ma rapela. Tempele ya mathomo yi yagiye ke Solomoni, ke mokane ya sinyanya ke Mabhabhilona. Ya mabedi yi yagiye ke Zerubhabhele ka nthago ga gore ba boye Bhabhilona, ke mokane ka nthago Heroda ye Mogolo a tla a yi yaga ka bonyuwane. Ga go tlala ka ho Bhayibeleng mo ba bolabola ka tempele ba re ke “ntlo ya Jehova.” (Ez 1:3; 6:​14, 15; 1Kr 29:1; 2Kr 2:4; Mat 24:1)​—Bona Tsa go Tlats. ga B8 le B11.

• Terafimi.

  Ke medimonyana ya mutšing le dithombhe tsa gore ke mo ba fela ba butsisa tsona mo ba nyaka go tšiba tsa ku mahlong. (Hez 21:21) Tse dingwana ke mo di lekana le batho mara tse dingwana ke mo di le tse dinyana. (Gen 31:34; 1Sa 19:13, 16) Tso ba di krayyeng mo ba yepa tsa ku botala hala Mesopothamiya di šupetsa gore lefa la ka mutšing le nyoko kraya ke ye wa gore o na le dithombhe tsa terafimi. (Di ka makega gore ke tsona tso di makiyeng gore Reyitšhele a tseye terafimi ya papage.) Mara di bonala nkare ke mo go se ka mokgonone ku Israyele, le mo nkare mokgwa wo wa go rapela terafimi ke mo wo kene wo le gona ka dinako tsa mo go na le ba go yahlula le magoši, fote ke mo di le gona gare ga dilo tso Kgoši Josiya wa go tshepega a yyeng a fetsa ka tsona.​—Bay 17:5; 2Mg 23:24; Hos 3:4.

• Thammuzi.

  (1) Ke modimonyana wa gore basadi ba Maheberu ba gore ne ba kgelogiye ne ba mo llela hala Jerusalema. Thammuzi ke mo go le kgoši ya gore ke mo ba yi rapela le mo yi kgwile. Ga mongwalo wo mongwana wa Sumer, ba re Tammuzi ke Dumuzi fote ba re ke monna kela ye a kwanang le modimonyana wa go maka gore basadi ba be le bana wa gore ba re ke Inanna (Ishatara wa Bhabhilona). (Hez 8:14) (2) Ke lebitso la kgwedi ya kanne ya khalenda ya go hlawolega ya Sejuda ya Luna fote ke kgwedi ya lesome ga khalenda ya go tlwayelega. Kgwedi yowa ke mo yi thomisa gare ga June go segela gare ga July.​—Bona Tsa go Tlats. ga B15.

• Thatharase.

  Ga Mangwalo ya Sekreste ya Segerika, ke poleke ya gore mangeloyi yala ya go sa theetsele ya dinako tsa Nnowa ba ma bošele gona, ga gore go fo tshwana le jele. Lentsu lo ba le berekisiyeng ga 2 Petro 2:4, la gore tar·ta·roʹo (la go rela “go bošela Thatharase”) a le šupetse gore ‘mangeloyi yala ya go sa theetsele’ ma bošediwwe ga poleke ya go tikhandela ya gore batho ba go rapela medimo ya matsaka ba re ke Thatharase (ya gore ba re ke jele ya ka fase ga mobu, ya gore ke poleke ya letshwifi, ga gore go dula medimonyana ya go sa re selo). Mara le šupetsa gore Modimo o ba rakiye legedimong, a maka gore ba sa sa kgona go maka tso ne ba kgona go di maka, fote o makiye gore ba be letshwifing ba sa kgone go tšiba tso Modimo a nyakang go di maka. Letshwifi lowa le rela le mo mangeloyi yane ma nyoko felelang gona, ga gore Mangwalo ma šupetsa gore go nyoko fela ka wona go ya go yye, gwa boya gwa fela le ka ye a ma lawolang, Sathane Diyabolo. Byalo, Thatharase yi rela seyemo so mangeloyi ya go sa theetsele ma ko bang ma le ga sona sa go ma poyila. A yi tshwane le “mokoti wa go yisa” wo ba bolabolang ka wona ga Kutullo 20:1-3.

• Thebethe.

  Ke lebitso la kgwedi ya lesome ga khalenda ya go hlawolega ya Sejuda fote ke kgwedi ya kanne ga khalenda ya go tlwayelega. Ke mo yi thomisa gare ga December go segela gare ga January. Yi fo ba yi rela gore “kgwedi ya lesome.” (Est 2:​16)​—Bona Tsa go Tlats. ga B15.

• Thoka.

  Ke phate ya gore yi tshwara ke kgoši go šupetsa gore ya lawola.​—Gen 49:10; Heb 1:8.

• Tiširi.​—

  Bona ETHANIMI le ga Tsa go Tlats. ga B15.

• Tsa go kgabisa.

  Ne di le gedimo ga kholomo. Dikholomo ka dipedi tse dikgolo tsa go tshwana tsa gore ke Jakini le Bhowase, tsa gore ne di le mahlong ga tempele ya Solomoni ne di na le dilo tsowa tsa go kgabisa. (1Mg 7:16)—Bona Tsa go Tlats. ga B8.

• Tsa go tima malampa.

  Ke dithulusi tsa gore ne di berekisiwa tabarenakeleng le tempeleng tsa gore ne di makiwwe ka gholdi kela koporo. Di ka makega gore ne di tshwana le dikero tsa gore ne di tima malampa.​—2Mg 25:14.

• Tsa go tšhubelela tsa go nkgela.

  Ke borofi le makgura ya mehlobohlobo ya bhalesamo tsa gore di swa ka gonyana ka gonyana tsa go maka gore go nkgele. Tabarenakeleng le tempeleng ke mo ba berekisa selo sa go nkgela sa go hlawolega, sa gore ba gahlanisiye kanne ya dilo mo ba se maka. Ke mo ba se tšhuba ka bošego le ka malobana aletareng ya go tšhuba tsa go nkgela ga Poleke ya go Hlawolega, ka letšatši la go Lukisa Ditaba le Modimo ke mo ba se tšhubela ga Poleke ya go Hlawolega ka Matla. Ke mo di tshwanisela dithapelo tsa go yamogelega tsa malata ya Modimo ya gore maa tshepega. Makreste ke mo ma sa gapeletsege go di berekisa.—Ek 30:34, 35; Lef 16:13; Kut 5:8.

• Tsa go tšhubiwa tsa go nkgela.

  Ke borofi bya go woma bya gore bo tšwa mehlareng le ga mehlobo ye mengwana ya mehlare ya Boswellia. Ke mo bo nkgela mo ba bo tšhuba. Ke mo go le se sengwana sa dilo tso ba di berekisang mo ba maka dihlabelo tsa go hlawolega tabarenakeleng le tempeleng. Mo ba maka dihlabelo tsa mabele ke mo ba yisa le tsa go tšhubiwa tsa go nkgela fote ke mo ba di tšhela le ga sekgwa sa go hlawolega sa gore se ka teng ga Poleke ya go Hlawolega.—Ek 30:34-36; Lef 2:1; 24:7; Mat 2:11.

• Tsa Madimona.

  Tsa go dumela gore mo motho a kgwile go na le sa gore se ya tšwa ho gage ke mokane sa ya mahlong se phela, le gore selo sone se kgona go bolabodisana le batho, se berekisa motho ye mongwana (wa tsa masalamose), ka matlamatla wa gore o berekisana natso. Lentsu la “go maka tsa madimona” ka Segerika ke phar·ma·kiʹa ya gore gabutšibutši ke “go tlayila ke didhrakse.” Lentsu lowa ke mo le sipidisana le tsa madimona ka taba la gore ku botala didhrakse ke mo ba di berekisa mo ba nyoko bitsa madimona gore ba make tsa masalamose.—Gal 5:20; Kut 21:8.

• Tsela.

  Ka mo Mangwalong lentsu lowa le tshwanisela mokgwa wa go maka dilo kela wa go titshwara wa gore Jehova wa wo yamogela kela wa gore aa wo yamogele. Batho ba gore go yye gwa ba malata ya Jeso ke mo ba re ba sepela ka “Tsela” ya Modimo. Maphelelo ya bona ke mo ma šupetsa gore ba dumela ga Jeso fote ne ba maka dilo ka mokgo ne a maka ka gona.—Meb 19:9.

• Tšhilo.

  Ke letlapa la kgokolo la gore ne ba le beya gedimo ga la go tshwana nalo la gore ne ba le berekisa go šila mabele mo ba maka folawa. Ke mo ba beya selo mo gare ga letlapa la ka tlase gore la ka gedimo le thogo dukuluga. Ka dinako tsa Bhayibele, ga go tlala basadi ke mo ba berekisa ditšhilo mitšing ya bona. Ka taba la gore mitši ya go tlala ke mo yi berekisa tšhilo gore yi kraye tsa go ja, Molawo wa Moše ke mo wo gana gore motho a tseye tšhilo yone kela lwala mo nkare baa mo kolota. Ditšhilo tse dikgolo ke mo di dukulusa ke diphoolwane.​—Dot 24:6; Mrk 9:​42.

• Tšhisilefo.

  Ka nthago ga go boya bobhantiting ku Bhabhilona, ke lebitso la kgwedi ya nkokwane ya khalenda ya go hlawolega ya Sejuda le kgwedi ya kararo ya khalenda ya go tlwayelega. Ke mo yi thomisa gare ga November go segela gare ga December. (Neh 1:1; Zak 7:1)—Bona Tsa go Tlats. ga B15.

• Tso ba di makang mo ba kgopela tshwarelo.

  Ga Mangwalo ya Seheberu, lentsu lowa ne ba le berekisa ga taba ya go yelana le dihlabelo tsa gore ne di maka gore batho ba šutele thina le Modimo le gore ba mmerekele. Go ya ka Molawo wa Moše, dihlabelo ne di makiwa ka monyanya wa “Letšatši la go Lukisa Ditaba le Modimo” la gore le makiwa ga teya ka mongwaga, gore tso motho a di sinnyeng kela tso setšhaba ka mokana ga sona se di sinnyeng di thogo sulega ke mokane ba boyelane le Modimo. Dihlabelo tsone ke mo di tshwanisela sehlabelo sa Jeso sa gore se makiye gore batho ba tshwarediwe ga teya gwa ba go fediye, tsotsone dya maka gore batho ba thulegele ke lešuba la go boyelana le Jehova.​—Lef 5:​10; 23:28; Kol 1:​20; Heb 9:​12.

• Tuku.

  Ke llapi la gore ne le yapariwa ho hlogong. Moprista ye mogolo ke mo a yapara tuku ya linene ya gore ne go le mong yona, ya gore ne yi na le sepelekete sa go makiwa ka gholdi ka ho mahlong fote ba se tlemelele ka thapo ye tala sebakabaka. Kgoši le yona ke mo yi yapara tuku ka tlase ga fapo. Jobo o yye a tshwanisa ka mokgo a yahlulang le tuku.​—Ek 28:36, 37; Job 29:14; Hez 21:26.

W

• Wa go bereka ka botsopa.

  Ke motho wa go maka dipoto, ditša le dilo tse dingwana ka botsopa. Lentsu la Segerika la wa go bereka ka botsopa le rela motho “wa go maka dilo.” Ka mokgo motho wa go bereka ka botsopa a kgonang go maka se sengwana le se sengwana ka botsopa byone, ga go tlala taba yone ba yi berekisa go le mošupetso wa ka mokgo Jehova a lawolang batho le ditšhaba.​—Jes 64:8; Mrm 9:​21.

• Wa go berekisa dinanedi mo a pombhola tsa ku mahlong.

  Ke motho wa go tšhuta gore letšatši, ngwedi le dinanedi di sepela-sepela byang gore a thogo pombhola tsa ku mahlong.—Dan 2:​27; Mat 2:1.

• Wa go bona tsa ku mahlong.

  Ke motho wa go timaka nkare o kgona go bolabola dilo tso di nyoko makegang ku mahlong. Mo Bhayibele yi bolabola ka maprista ya go maka tsa masalamose, ba go berekisana le madimona gore ba thogo porofeta, ba go berekisa dinanedi mo ba pombhola tsa ku mahlong, le ba bangwana yi re ke ba go bona tsa ku mahlong.—Lef 19:31; Dot 18:11; Meb 16:16.

• Wa go gahlanisa.

  Ke wa go maka gore mo batho ba sa kwane, ba boyele ba kwane. Ka Mangwalong, Moše ke yene ye ke mo a gahlanisa Modimo le batho ga kwano ya Molawo, Jeso ke mo a ba gahlanisa ga kwano ya nyuwane.—Gal 3:19; 1Tm 2:5.

• Wa go ganetsa Kreste.

  Lentsu lowa ka Segerika le ka kwagala gabedi. Le rela lenaba la Kreste. Le ka fo rela Kreste wa matsaka kela wa go timaka Kreste. Batho ka mokana ga bona, mekgahlo kela megoba ya go maka nkare yi yemela Kreste kela ya go hlaya gore ke yona Mesiya kela ya go phigisa Kreste le malata yage, di ro napa di ba tshwanela mo ba re ke ba go ganetsa Kreste.​—1Jo 2:​22.

• Wa go lawola.

  Ke motho wa go wokamela naga wa gore ke mo a kgetiye ke mogoba wa go lawola wa Roma. Ke mo a yahlula fote a lawola masole, taba ke gore yene ke mo a lawola naga yone mara tso ne a di maka ke mo di nyoko pombhola ke mogoba wa go lawola wa Roma.​—Meb 13:7; 18:12.

• Wa go Wokamela.

  Monna wa gore mmereko wage wo mogolo ke go pasopa phutego le go yi yetetsa. Lentsu la Segerika la gore e·piʹsko·pos le rela go yetetsa o kene o pasopa. Lentsu la gore “wa go wokamela” le la gore “mogolo” (pre·sbyʹte·ros) ma rela selo ka ssoši ka phutegong ya Sekreste. Lentsu la gore “mogolo” le sipidisana le mekgwa ya motho wa gore ba mo hlawodiye ya go šupetsa gore o butšwiye, mara lowa la “wa go wokamela” le sipidisana le mmereko wo a wo makang.​— Meb 20:28; 1Tm 3:​2-7; 1Pe 5:2.

• Wa go yetetsa.

  Ka mokgo mantsu yawa ba ma berekisang ka gona ga Pisalema di šupa nkare ma rela motho wa go hlama dikoša a boya a yepeledisa batho, a tšhuta fote a tšhutisa Malifi ya go yepelela fote ke mo a yeta mahlong mo ba yepelela. Dihlatollo tse dingwana di re “wa go yepeledisa.”​—Pis 4:Man; 5:Man.

• Wa pelo ye phifadu.

  Ke lentsu la go hlatolla Sathane Diyabolo wa gore o phigisana le Modimo le melawo yage ya go loka.—Mat 6:13; 1Jo 5:19

Y

• Yurimi le Thumimi.

  Moprista ye mogolo ke mo a berekisa dilo tsowa go fo tshwana le ka mokgo dikgakgare ne di berekisiwa ka gona gore ba thogo kraya phetolo ya putsiso ya setšhaba sa gore se nyaka phetolo ya go tšwa ga Jehova. Yurimi le Thumimi ne di tšhediwa ga kobo yo moprista ye mogolo ne a yi yapara mo sekgubeng mo a kena tabarenakeleng. Di bonala nkare la mafelelo mo ba di berekisa ne go le nako ya mo Bhabhilona yi soko bane yi sinyanya Jerusalema.—Ek 28:30; Neh 7:65.

Z

• Zewusi.

  Ke modimo ye mogolo wa gona wa sethombhe wa Magerika. Ku Lisitara, ke mo ba nagana gore Bharenabhase ke Zewusi. Dilo tsa go ngwadiwa tso ba di krayyeng thina le Listara ke mo di bolabola ka “maprista ya Zewusi” le “Zewusi modimo wa letšatši.” Sekepe so Pawulo a sipidiyeng ka sona mo a tloga ga poleke ya go dukulugela ke meetši yo ba reng ke Malta, ke mo se na le dithombhe tsa “Barwayi ba Zewusi,” ba gore ke Khasta le Pholokisi, ba gore ke mafahla.​—Meb 14:12; 28:11.

• Zivi.

  Lebitso la kgwedi ya mabedi ga khalenda ya go hlawolega ya Sejuda fote ke kgwedi ya mabala ga khalenda ya go tlwayelega. Ke mo yi thomisa gare ga April go segela gare ga May. Ga molawo wa setšo sa Sejuda le ga tso ba di ngwadiyeng ka nthago ga mo ba buyye bobhantiting ku Bhabhilona ba re ke Iyara. (1Mg 6:​37)​—Bona Tsa go Tlats. ga B15.